Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Anna Jarosz Sędziowie WSA Tomasz Grossmann (spr.) WSA Izabela Paluszyńska Protokolant ref. staż. Agata Pawlicka po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2014 r. sprawy ze skargi D. R. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] września 2013 r., nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego uchyla zaskarżoną decyzje oraz poprzedzającą ją decyzję Burmistrza [...] z dnia [...] lipca 2010 r., nr [...]

Decyzją z [...] lipca 2013 r., nr [...], Burmistrz [...] (dalej: "Burmistrz" lub "organ I instancji") – na podstawie art. 17 ust. 1b i ust. 5 pkt 2 lit a, art. 20, art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.; dalej w skrócie: "u.ś.r.") oraz art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 267; dalej w skrócie: "k.p.a.") – odmówił D. R. przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej na P. R.

W uzasadnieniu organ I instancji wyjaśnił, że w dniu [...] lipca 2013 r. D. R. (dalej: "Wnioskodawczyni" lub "Skarżąca") złożyła wniosek o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku ze sprawowaną opieką nad mężem, P. R., który legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności na stałe. Skarżąca nie podejmuje zatrudnienia w związku z opieką nad mężem, nie jest też zarejestrowana jako osoba bezrobotna. Organ przywołał treść art. 17 ust. 1b u.ś.r. i wskazał, że niepełnosprawność męża Skarżącej powstała w wieku 30 lat, a nie okresie, o którym stanowi ww. przepis, co uniemożliwia przyznanie jej świadczenia pielęgnacyjnego. Ponadto, jak wskazał organ I instancji, zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 2 u.ś.r. świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Tymczasem Skarżąca pozostaje w związku małżeńskim z P. R., a jednocześnie nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W odwołaniu od opisanej decyzji Burmistrza Skarżąca zarzuciła rażące naruszenie art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. poprzez pominięcie, że świadczenie pielęgnacyjne należy się innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i przez to błędne przyjęcie za podstawę prawną decyzji dwóch wykluczających się przesłanek nieprzyznania świadczenia pielęgnacyjnego, tj. art. 17 ust. 1b i art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. – co, zdaniem Skarżącej, skutkowało bezzasadnym uznaniem, że świadczenie jej nie przysługuje. Z powołaniem się na te zarzuty Skarżąca wniosła o uchylenie decyzji Burmistrza w całości z jednoczesnym wskazaniem temu organowi, że wnioskowane świadczenie przysługuje jej na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r.

Ponadto "na marginesie tego odwołania", jak zastrzegła sama Skarżąca, zwróciła się ona do organu odwoławczego z prośbą o wyrażenie swojego poglądu w kwestiach dotyczących: nieotrzymania przez Skarżącą za okres od stycznia do końca czerwca tego roku, dodatku do świadczenia pielęgnacyjnego w kwocie 100 zł za każdy miesiąc, a także nieprzyznania jej pomocy finansowej dla osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego.

Decyzją z [...] września 2013 r., znak: [...], Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] (dalej: "SKO" lub "organ II instancji") – wskazując w podstawie prawnej na: art. 17 ust. 1 i ust. 1b u.ś.r. oraz art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. – utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję Burmistrza.

W uzasadnieniu SKO wyjaśniło, że niepełnosprawność u męża Skarżącej nie powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia, ani też w trakcie nauki w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25 roku życia. W związku z tym SKO podzieliło stanowisko organu I instancji, że z powyższych względów Skarżąca nie spełnia przesłanek do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Ponadto organ II instancji za nieprawidłowe uznał stanowisko Skarżącej, jakoby przepis art. 17 ust. 1b u.ś.r. należało stosować jedynie do osób spokrewnionych, gdyż dotyczy on wszystkich osób ubiegających się o świadczenie pielęgnacyjne na podstawie art. 17 ust. 1 u.ś.r.

Dodatkowo, w nawiązaniu do uwag poczynionych przez Skarżącą "na marginesie odwołania", organ II instancji wskazał, że brak jakichkolwiek podstaw, aby w niniejszej sprawie organ ten wypowiadał się w kwestii prawidłowości innych decyzji wydanych dla Skarżącej, skoro nie stanowią one przedmiotu zaskarżenia i nie mają żadnego związku z przedmiotowym postępowaniem.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu – zarejestrowanej przez pod sygn. akt IV SA/Po 1015/13 – D. R. zarzuciła opisanej wyżej decyzji SKO naruszenie "zasady rozłączności podstaw prawnych decyzji o nieprzyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego". Na tej podstawie Skarżąca wniosła o uchylenie obu wydanych w sprawie decyzji i wskazanie w wyroku, że przysługuje jej prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. z jednoczesnym podkreśleniem, że począwszy od lipca do końca grudnia 2013 r. przysługuje jej również świadczenie w kwocie 200 zł miesięcznie w ramach pomocy finansowej dla osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego.

W uzasadnieniu skargi podkreślono, że Burmistrz w swojej decyzji odmówił Skarżącej przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na treść przepisów art. 17 ust. 1b oraz art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r., a w jej ocenie przepisy te stoją ze sobą w jaskrawej sprzeczności, a nadto mają odniesienie do zupełnie innych stanów faktycznych. W efekcie została pominięta zasada zawarta w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r., w myśl której świadczenie pielęgnacyjne należy się innym osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Skarżąca zarzuciła również SKO, że nie odniosło się ono do zarzutu błędnego przyjęcia przez Burmistrza drugiej podstawy prawnej – z art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r.

W odpowiedzi na skargę, organ II instancji wniósł o jej oddalenie, powtarzając argumenty zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, a ponadto podkreślając, że przyczyną odmowy przyznania świadczenia nie było pozostawanie w związku małżeńskim przez Skarżącą z osobą wymagająca opieki. SKO wyjaśniło, że ustalenie przezeń, że niespełniona została przesłanka z art. 17 ust. 1b u.ś.r. spowodowało, iż niezasadne okazało się badanie pozostałych przesłanek przyznania wnioskowanego świadczenia. Zdaniem organu stanowisko takie potwierdza przywołany w skardze wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 lipca 2008 r., sygn. P 41/07, zgodnie z którym zaistnienie jednej przesłanki negatywnej przesądza o prawnej przeszkodzie przysługiwania prawa.

Postanowieniem z 16 stycznia 2014 r., sygn. akt IV SA/Po 1015/13, tut. Sąd – na podstawie art. 125 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.; dalej w skrócie: "p.p.s.a.") – zawiesił postępowanie sądowoadministracyjne. W uzasadnieniu wskazał, że rozstrzygnięcie rozpatrywanej sprawy zależy od wyniku toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym (dalej w skrócie: "TK") postępowania o sygn. akt K 38/13 w sprawie z wniosku o stwierdzenie niezgodności m.in. przepisu art. 17 ust. 1b u.ś.r. z przepisami art. 2 i art. 32 ust. 1 w związku z art. 69 Konstytucji w zakresie nieuzasadnionego pozbawienia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, podmiotów sprawujących opiekę nad osobami, których niepełnosprawność powstała po ukończeniu przez nie osiemnastego roku życia.

Wyrokiem z 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 17 ust. 1b u.ś.r. w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Postanowieniem z 04 listopada 2014 r., sygn. akt IV SA/Po 1015/13, tut. Sąd podjął zawieszone postępowanie. Po podjęciu sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą akt IV SA/Po 1228/14.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie, aczkolwiek z innych przyczyn niż w niej wskazano.

Na wstępie należy podkreślić, że zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 z późn. zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem (legalności), jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sądy administracyjne, kierując się wspomnianym kryterium legalności, dokonują oceny zgodności treści zaskarżonego aktu oraz procesu jego wydania z normami prawnymi – ustrojowymi, proceduralnymi i materialnymi – przy czym ocena ta jest dokonywana według stanu prawnego i zasadniczo na podstawie akt sprawy istniejących w dniu wydania zaskarżonego aktu. W świetle art. 3 § 2 p.p.s.a. kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne. Stosownie do art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną w niej podstawą prawną. Natomiast w myśl art. 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a. sąd uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie uchyla decyzję lub postanowienie w całości albo w części, jeżeli stwierdzi: (a) naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, (b) naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub (c) inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Przedmiotem kontroli Sądu w tak zakreślonych granicach kognicji była w niniejszej sprawie zaskarżona decyzja SKO oraz poprzedzająca ją decyzja Burmistrza w przedmiocie odmowy przyznania Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego.

Materialnoprawną podstawę zaskarżonej decyzji stanowiły przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych. W myśl art. 17 ust. 1 tej ustawy świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje osobom wymienionym w tym przepisie, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Zgodnie z art. 17 ust. 1b u.ś.r., świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała (pkt 1) nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub (pkt 2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

Organy obu instancji rozpatrując wniosek Skarżącej zgodnie uznały, że nie przysługuje jej prawo do świadczenia pielęgnacyjnego już z tego względu, że nie została spełniona przesłanka z art. 17 ust. 1b u.ś.r., gdyż niepełnosprawność męża, nad którym Skarżąca sprawuje opiekę, powstała w wieku 30 lat.

Zarazem SKO zasadnie nie podzieliło poglądu organu I instancji, który upatrywał przeszkody w przyznaniu Skarżącej wnioskowanego świadczenia także w fakcie pozostawania osoby wymagającej opieki w związku małżeńskim ze Skarżącą. Takie stanowisko Burmistrza było niewątpliwie wynikiem błędnej – bo literalnej, a nie prokonstytucyjnej – wykładni art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. Dawno ugruntował się już bowiem – i nadal jest powszechnie przyjmowany w orzecznictwie sądów administracyjnych – pogląd, w myśl którego okoliczność, że osoba ubiegająca się o świadczenie pielęgnacyjne sprawuje opiekę nad osobą pozostającą w związku małżeńskim sama w sobie nie może stanowić podstawy do odmowy przyznania tego świadczenia. Bardziej szczegółowa argumentacja na rzecz dopuszczalności i celowości stosowania takiej wykładni – służącej niewątpliwie ochronie wartości konstytucyjnych (do jakich art. 18 Konstytucji zalicza małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzinę, macierzyństwo i rodzicielstwo) oraz zgodnej z orzecznictwem trybunalskim (zob. zwłaszcza wyrok TK z 18.07.2008 r., P 27/07, OTK-A 2008, nr 6 poz. 107 oraz postanowienie TK z 01.06.2010 r., P 38/09, OTK-A 2010, nr 5, poz. 53) – została przedstawiona w licznych wcześniejszych orzeczeniach sądów administracyjnych, w tym także Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu (zob. np. wyrok WSA z 18.09.2013 r., IV SA/Po 635/13 i tam powołany wyrok WSA z 08.08.2011 r., II SA/Rz 40/11 – orzeczenia dostępne w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych, http://orzeczenia.nsa.gov.pl, w skrócie: "CBOSA"). Zasadnicze tezy prawne tych wyroków Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela i uznaje za nadal aktualne, co – zwłaszcza wobec analogicznego stanowiska SKO – zwalnia z konieczności powielania tej argumentacji w niniejszym uzasadnieniu.

Wracając do przesłanki odmowy wnioskowanego świadczenia opartej na treści art. 17 ust 1b u.ś.r. należy stwierdzić, że przepis ten już po wydaniu zaskarżonej decyzji SKO stal się przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego wywołanej wnioskiem Grupy Posłów o stwierdzenie niezgodności m.in. przepisu art. 17 ust. 1b u.ś.r. z przepisami art. 2 i art. 32 ust. 1 w zw. z art. 69 Konstytucji. W wyniku rozpatrzenia tego wniosku Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13 (Dz. U. z 2014 r. poz. 1443), orzekł, że art. 17 ust. 1b u.ś.r. w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

W świetle przepisu art. 145a § 1 k.p.a. okoliczność, że Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja, stanowi podstawę do żądania wznowienia postępowania zakończonego tą decyzją.

Z kolei, jak to już na wstępie wskazano, zgodnie z art. 145 § 1 pkt 1 lit. b p.p.s.a. sąd administracyjny uwzględnia skargę i uchyla decyzję lub postanowienie w całości albo w części, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego.

Tym samym, w ocenie Sądu, w niniejszej sprawie zaistniała podstawa do uchylenia zaskarżonej decyzji SKO oraz – na mocy art. 135 p.p.s.a. – również poprzedzającej ją decyzji Burmistrza, ponieważ wyżej opisanym wyrokiem o sygn. akt K 38/13 Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją przepisu ustawy o świadczeniach rodzinnych, który stanowił wyłączną, jak wynika z odpowiedzi SKO na skargę, przyczynę odmowy przyznania Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego – tj. art. 17 ust. 1b u.ś.r.

W tym stanie rzeczy Sąd, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. b p.p.s.a. w zw. z art. 145a § 1 k.p.a. oraz w zw. z art. 135 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji wyroku, tj. uchylił decyzje organów obu instancji.

Rozpoznając ponownie sprawę organ administracji winien wnikliwie ocenić i uwzględnić skutki prawne, jakie w okolicznościach rozpatrywanej sprawy wywołuje fakt wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, o treści, jak wyżej zacytowano.