Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Zbigniew Rausz Sędziowie sędzia NSA Izabella Kulig -Maciszewska sędzia NSA Marek Stojanowski (spr.) Protokolant Anna Krakowiecka po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2007 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Z. D. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 23 marca 2006 r. sygn. akt IV SA/Gl 405/04 w sprawie ze skargi Z. D. na decyzję Wojewody Śląskiego z dnia [...] nr [...] w przedmiocie statusu bezrobotnego oddala skargę kasacyjną

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt IV SA/Gl 405/04 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach oddalił skargę Z. D. na decyzję Wojewody Śląskiego z dnia [...] Nr [...] w przedmiocie statusu bezrobotnego.

W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności.

Działający z upoważnienia Prezydenta Miasta [..] Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w [...] decyzją z dnia [...] Nr [...], w oparciu o art. 6 pkt 15 lit. a i b w związku z art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. d i art. 37k ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514) odmówił Z. D. przyznania statusu osoby bezrobotnej i prawa do świadczenia przedemerytalnego.

Zdaniem Dyrektora Powiatowego Urzędu Pracy w [..], wnioskodawca przekazując umową darowizny na rzecz małoletniej córki prawo własności nieruchomości rolnej o powierzchni 5,56 ha fizycznych i 2,95 ha przeliczeniowych, stał się posiadaczem zależnym tej nieruchomości w rozumieniu art. 336 k.c., a wynikało to z zapisu § 7 umowy darowizny, który wskazuje, iż darczyńcy, Z. D. i jego małżonka pozostali nadal posiadaczami nieruchomości rolnej zobowiązując się do jej wydania obdarowanej dopiero po dojściu przez nią do pełnoletniości. Okoliczność ta stwarzała uzasadnione domniemanie istnienia władztwa dotychczasowych właścicieli nad gospodarstwem rolnym dziecka, czyli posiadaniem zależnym i w zestawieniu z art. 2 ust. 1 pkt. 2 lit. d ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu wyklucza przyznanie wnioskodawcy statusu osoby bezrobotnej. Z punktu widzenia art. 5 k.c. organ uznał umowę darowizny nieruchomości rolnej małoletniemu dziecku za nadużycie prawa i nie powinno korzystać z ochrony prawnej.

Odwołanie od powyższej decyzji w imieniu wnioskodawcy wniósł pełnomocnik domagając się uchylenia w całości zaskarżonego rozstrzygnięcia i uznania odwołującego za osobę bezrobotną z prawem do świadczenia przedemerytalnego. W ocenie pełnomocnika władztwo nad nieruchomością rolną sprawowane przez wnioskodawcę z chwilą dokonania umowy darowizny należało oceniać w aspekcie art. 101 k.r. i o. jako wykonywanie zarządu majątkiem dziecka pozostającego pod pieczą rodziców. Zarząd majątkiem dziecka odpowiada pojęciu dzierżenia określonemu w treści art. 338 k.c., a ta forma władztwa nad rzeczą nie została ujęta w zapisie art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

Wojewoda Śląski, w oparciu o art. 2 ust. 1 pkt 2 lit d i art. 37 k ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514) i art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. ustalił, iż odwołujący do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym był zatrudniony przez okres ponad 6 miesięcy ukończył 55 lat i osiągnął okres uprawniający do emerytury wynoszący 35 lat, co uzasadniałoby przyznanie świadczenia przedemerytalnego. Jednak organ II instancji podzielił stanowisko Dyrektora Powiatowego Urzędu Pracy w [...] co do uznania strony jako posiadacza zależnego nieruchomości rolnej przekazanej małoletniemu dziecku a tym samym braku prawnych możliwości uznania strony za osobę bezrobotną. Organ nie dopatrzył się w zaskarżonej decyzji naruszenia prawa i utrzymał ją w mocy.

Od powyższej decyzji Wojewody Śląskiego z dnia [...] Z. D. złożył do Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w Gliwicach skargę podnosząc, iż ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu nie definiuje pojęć "właściciel, posiadacz samoistny, posiadacz zależny" i rozumienie tych pojęć musi być zgodne z rozumieniem jakie funkcjonuje na gruncie prawa cywilnego. Zdaniem skarżącego zapis § 7 aktu notarialnego, z którego organ wywiódł domniemanie posiadania zależnego nieruchomości rolnej przez Z. D. jest standardową formułą nie przesądzającą w żadnej mierze o charakterze władztwa rodziców małoletniej nad jej majątkiem do czasu osiągnięcia przez nią pełnoletniości. Władztwo to wywodzi się z art. 101 § 1 k.r. i o. i stanowi wyłącznie prawo niemajątkowe polegające na wykonywaniu zarządu w imieniu dziecka i w jego interesie. Skarżący zarzucił, iż organy nie ustosunkowały się do podniesionego w odwołaniu zarzutu nieprawidłowego zakwalifikowania tego władztwa jako posiadanie zależne. Organy stosując niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą przepisu art. 2 ust. 1 pkt 2 lit d ustawy o zatrudnieniu o przeciwdziałaniu bezrobociu nadały własny sens, sprzeczny z literą prawa i stanowiskiem doktryny elementowi składowemu władzy rodzicielskiej traktując zarząd sprawowany przez rodziców nad majątkiem małoletniego dziecka jako inne prawo, z którym łączy się prawo nad cudzą rzeczą w rozumieniu art. 336 k.c.

W odpowiedzi na skargę Wojewoda Śląski wniósł o jej oddalenie.

W piśmie procesowym złożonym na rozprawie pełnomocnik skarżącego powołał się na przepis art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 7 poz 25 z 1998 r.) będący jego zdaniem odpowiednikiem art. 2 ust. 1 pkt 2 lit d ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu i podniósł jednocześnie, że do czasu nowelizacji tej normy prawnej, władanie przekazanym małoletniemu dziecku gospodarstwem rolnym przez jego rodziców nie było traktowane jako posiadanie w rozumieniu art. 336 k.c.

Sąd pierwszej instancji uznał, iż skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd podzielił pogląd skarżącego, iż art. 2 ust 1 pkt 2 lit. d ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu zawiera odesłanie do kodeksu cywilnego nakazując tym samym traktować pojęcia użyte w przywołanym przepisie zgodnie z definicjami użytymi w prawie cywilnym. Skarżący trafnie zauważa, ze interpretacja użytego w cytowanej normie przepisu "posiadacz zależny" wymaga uwzględnienia treści art. 336 k.c. Zarząd majątkiem dziecka stanowi składnik władzy rodzicielskiej będąc jednocześnie obowiązkiem i prawem rodziców, z którego nie mogą oni ani skorzystać ani przenieść go na inne osoby. Przepis art. 101 § 1 k. r. i o. ma charakter bezwzględnie obowiązujący i rodzice nie mogą tej dziedziny unormować odmiennie w drodze wzajemnego porozumienia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny szczególną uwagę zwrócił na zapis § 7 umowy darowizny nieruchomości rolnej pomiędzy skarżącym i jego małżonką jako darczyńcami i ich małoletnią córką jako obdarowaną.

Zdaniem Sądu interpretacja zawartego w § 7 umowy darowizny zobowiązania powinna zostać dokonana w oparciu o art. 349 k.c. regulującego przeniesienie posiadania noszącego tradycyjną nazwę constitutum possessorium. W przypadku uregulowanym w art. 349 k.c. strony umowy decydują, iż dotychczasowy zbywca /posiadacz samoistny/ będzie nadal korzystać z rzeczy na podstawie innego stosunku prawnego albo też nabywca życzy sobie, by dotychczasowy posiadacz wykonywał posiadanie jako jego zastępca /dzierżyciel/.

Z § 7 umowy darowizny wynika, że darczyńcy zobowiązali się do przeniesienia posiadania nieruchomości rolnej z upływem określonego czasu, zachowując do tego momentu swoje uprawnienia płynące z faktu posiadania nieruchomości rolnej, w szczególności pozostawili sobie prawo do korzystania z rzeczy przez określony w umowie czas. Sąd nie podzielił poglądu, iż § 7 umowy darowizny zawiera standardową formułę. Zdaniem Sądu klauzula ta zawarła zdecydowaną wolę darczyńców do zachowania nadal uprawnienia do korzystania z nieruchomości jako właścicieli. Klauzula zawarta w akcie notarialnym wyrażająca wolę darczyńców, by zachować na określony czas prawo do władania nieruchomością obliguje do przyjęcia, iż po stronie darczyńców pozostało uprawnienie, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą wykraczające poza zarząd nad majątkiem obdarowanej wynikające z treści art. 101 § 1 k.r. i o. a spełniające przesłanki posiadania zależnego, o którym mowa w treści art. 336 k.c.

Sąd stwierdził, iż przepis art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 7 poz. 25 z 1998 r.), nie pozostaje w pełnej analogii do przepisu art. 2 ust 1 pkt 2 lit. d ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. W rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, rolnikiem jest osoba fizyczna, która prowadzi osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym. Ustawodawca określając pojęcie "rolnik" w celu ustalenia kręgu osób, którym przysługuje ubezpieczenie rolników, położył nacisk na fakt samodzielnego prowadzenia działalności rolniczej, a nie na charakter tytułu prawnego przysługującego do gospodarstwa, w którym działalność ta miałaby być wykonywana. Samo prawo własności czy też posiadanie samoistne lub zależne gospodarstwa rolnego bez prowadzenia w nim działalności rolniczej na własny rachunek nie pozwala na objęcie ubezpieczeniem rolniczym.

"Bezrobotnym" natomiast w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu jest osoba, która nie jest właścicielem lub posiadaczem /samoistnym lub zależnym/ nieruchomości rolnej w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych przekraczających 2 ha przeliczeniowe. Przepis art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu nie zawiera analogicznej, jak art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, przesłanki wymagającej wykonywania działalności rolniczej, a już sam fakt bycia właścicielem, posiadaczem /samoistnym lub zależnym/ nieruchomości rolnej powoduje brak uzyskania statutu osoby bezrobotnej bez względu na prowadzenie w niej działalności rolniczej.

Sąd przytoczył jednolite stanowisko judykatury, z którego wynikało, iż nie może być uznany za bezrobotnego właściciel nieruchomości rolnej przekraczającej 2 ha przeliczeniowe mimo, iż ją wydzierżawił lub przestał z niej korzystać z innych przyczyn i w konsekwencji uznał, iż przysługujące skarżącemu prawo do korzystania z nieruchomości rolnej o powierzchni 2,95 ha wyklucza go z kręgu osób, które ustawodawca chciał objąć swoją ochroną w treści ustawy o zatrudnieniu przeciwdziałaniu bezrobociu.

Z tych względów Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, na mocy art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sadami administracyjnymi (Dz. U. nr 153, poz. 1270) skargę oddalił.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył Z. D. zarzucając:

1) naruszenie art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu przez jego błędna wykładnię, spowodowaną przyjęciem stanowiska, że skarżący i jego małżonka pozostali posiadaczami zależnymi gospodarstwa rolnego darowanego małoletniej córce po dacie spisania umowy darowizny,

2) naruszenie art. 349 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie,

3) naruszenie § 7 umowy darowizny akt not. Rep. A Nr 4171/2003 z dnia 28.11.2003 r. spowodowane jego błędną wykładnią.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przyznania mu statusu bezrobotnego oraz zasądzenia kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, iż umowa darowizny nie zawiera w swojej treści żadnych postanowień regulujących kwestię posiadania przedmiotu darowizny przez rodziców małoletniej właścicielki na czas od daty zawarcia umowy do daty osiągnięcia przez nią pełnoletniości, bo postanowień takich nie może zawierać, gdyż byłyby one w całości nieważne. Podkreślono, iż dokonana przez skarżącego i jego małżonkę darowizna gospodarstwa rolnego na rzecz małoletniej córki, polegała wyłącznie na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka reprezentowanego przy tej czynności przez matkę, bez możliwości jakiejkolwiek modyfikacji tej czynności polegającej na zmianie statusu darowanego majątku przez jego pozostawienie w posiadaniu darczyńców w rozumieniu art. 349 k.c. Zachowanie władztwa nad rzeczą według art. 349 k.c. może dojść wyłącznie na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą. Przy tej czynności stronami byli rodzice i małoletnie dziecko. W ramach uprawnień wynikających z postanowień k.r. i o. (art. 98 § 2 pkt 2 i art. 101 § 3 k.r. i o.), rodzice mogli wyłącznie dokonać bezpłatnego przysporzenia na rzecz dziecka. Ewentualne przeniesienie posiadania, o którym mowa w art. 349 k.c., wymagałoby zgody sądu opiekuńczego jako czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka i wręcz wyłączająca spod zarządu rodziców cały jego majątek. Skarżący podnosi jednocześnie, że treść § 7 umowy darowizny zawiera wyłącznie standardową formułę znajdującą swoje prawne uzasadnienie w treści art. 105 k.r. i o.

Zdaniem autora skargi kasacyjnej Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach wywiódł z treści § 7 umowy wnioski nie tylko wykraczające poza jego treść, ale wręcz z nimi sprzeczne, bo nie znajdujące jakiegokolwiek oparcia w pozostałych postanowieniach umowy, w których nie ma mowy o ustaleniach między stronami związanych z posiadaniem na przyszłość przedmiotu umowy, a tylko wtedy odwołanie się do art. 349 k.c. byłoby uzasadnione. Nie można zatem uznać, iż zapis § 7 umowy uzasadnia stanowisko o posiadaniu zależnym, w rozumieniu treści art. 336 k.c., przez skarżącego i jego małżonkę przedmiotu umowy darowizny.

Skarżący wskazał również, iż z językowego znaczenia tekstu § 7 wynika obowiązek darczyńców co do dokonania czynności wydania przedmiotu umowy córce po dojściu przez nią do pełnoletniości. W tekście tym nie ma żadnego literalnego zapisu dotyczącego losu przedmiotu umowy w okresie od daty jej zawarcia do czasu uzyskania przez obdarowana statusu umowy pełnoletniej. Wnioski wywiedzione z tego przepisu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach są nadinterpretacją nie znajdującą żadnego poparcia w pozostałej treści umowy, co stanowi podstawę do przyjęcia stanowiska o jego błędnej wykładni.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 174 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm., zwaną dalej p.p.s.a.) skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Oznacza to konieczność powołania konkretnych przepisów prawa, którym - zdaniem skarżącego - uchybił sąd, uzasadnienia zarzutu ich naruszenia,

a w razie zgłoszenia zarzutu naruszenia prawa procesowego - wykazania dodatkowo, że to wytknięte uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Stosownie do art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, zaś z urzędu bierze pod uwagę tylko nieważność postępowania sądowego.

Właściwe sformułowanie podstaw skargi kasacyjnej jest podstawowym warunkiem materialnym skargi kasacyjnej, a to z uwagi na związanie Naczelnego Sądu Administracyjnego granicami skargi kasacyjnej.

Podstawy skargi kasacyjnej sprowadzają się do zarzutu naruszenia prawa materialnego, przez błędną wykładnię przepisu art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze zm.) polegającą na przyjęciu, że skarżący i jego małżonka pozostali posiadaczami zależnymi gospodarstwa rolnego darowanego małoletniej córce.

Powyższy zarzut jest nieuzasadniony.

Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. d cyt. ustawy za bezrobotnego uważa się osobę, która nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczających 2 ha przeliczeniowe. Nieruchomościami rolnymi w rozumieniu Kodeksu cywilnego są natomiast nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji rolnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Posiłkując się jednocześnie definicją ustawową posiadania zawartą w treści przepisu art. 336 Kodeksu cywilnego, wskazać należy, że posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel tzw. posiadacz samoistny, jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą tzw. posiadacz zależny. Kluczową zatem kwestią podlegającą wyjaśnieniu w przedmiotowej sprawie było ustalenie, kto w dacie złożenia przez Z. D. wniosku o przyznanie statusu osoby bezrobotnej był posiadaczem gospodarstwa rolnego składającego się z działek nr 202, 816, 773, 648 i 679 ( Ks. W. 73818 ) o powierzchni 5,56 ha fizycznych (2,95 ha przeliczeniowych) położonego we wsi [...] Gmina [...]. Z akt jednoznacznie wynika, iż właścicielem wskazanego wyżej gospodarstwa rolnego na dzień 17 lutego 2004 roku jest A. D. - małoletnia córka Z. D. na podstawie umowy darowizny z dnia 28 listopada 2003 r., natomiast posiadaczem zależnym jest zarówno Z. D. jak i jego małżonka.

Należy bowiem zaznaczyć, że istotą posiadania zależnego w rozumieniu art. 336 Kodeksu cywilnego jest władztwo nad cudzą rzeczą w zakresie odpowiadającym prawu podmiotowemu - innemu niż własność - które posiadacz wykonuje. Posiadaczem zależnym jest ten komu władztwo nad rzeczą zostało przekazane w umowie lub kto faktycznie włada rzeczą jakby taką umowę zawarł. Niewątpliwie Z. D. pozostaje posiadaczem zależnym nieruchomości rolnej o pow. 5,56 ha fizycznych i 2,95 ha przeliczeniowych niezależnie od treści zapisu § 7 umowy darowizny z dnia 28 listopada 2003 r. Rep A nr 4171/2003, bowiem faktycznie włada tą nieruchomością.

Chybionym jest więc zarzut naruszenia przez Sąd I instancji powyższego przepisu, gdyż Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w zaskarżonym wyroku prawidłowo uznał - za organami administracji - że skarżący nie spełniała warunku do uznania go za bezrobotnego.

Mając powyższe na uwadze, podzielając zasadność rozstrzygnięcia Sądu I instancji, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.