Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Jakub Linkowski, Sędziowie sędzia WSA Krystyna Napiórkowska (spr.), asesor WSA Danuta Szydłowska, Protokolant Marcin Lesner, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 września 2006r. sprawy ze skargi K. M. na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia [...] marca 2006 r. nr [...] w przedmiocie reformy rolnej I. uchyla zaskarżoną decyzję; II. zasądza od Ministra Rolnictwa I Rozwoju Wsi na rzecz skarżącego K. M. kwotę 440 (czterysta czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Zaskarżoną decyzją z dnia [...] marca 2006 r. nr [...] Minister Rolnictwa

i Rozwoju Wsi uchylił w całości decyzję Wojewody [...] z dnia [...] grudnia 2005 r. nr [...] o stwierdzeniu, że zespół dworsko-parkowy położony w majątku J. w gminie W., stanowiący działkę ewid. nr [...] o pow. 3,1208 ha nie podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 r. nr 3, poz. 13, ze zm.)

i umorzył postępowanie przed organem pierwszej instancji.

Stan sprawy jest następujący.

B. S. złożyła do Wojewody [...] wniosek o wydanie w trybie § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. nr 10, poz. 51 ze zm.), zwanego dalej "rozporządzeniem", decyzji stwierdzającej, że dwór w J. w gminie W. wraz z otaczającym go parkiem nie podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r.

o przeprowadzeniu reformy rolnej, zwanego dalej "dekretem".

Wojewoda [...] decyzją z dnia [...] grudnia 2005 r. nr [...] stwierdził, że zespół dworsko-parkowy położony w majątku J. w gminie W., stanowiący działkę ewid. nr [...] o pow. 3,1208 ha nie podpadał pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu.

Odwołanie od decyzji organu pierwszej instancji wniosła Agencja Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w P. wnosząc o uchylenie decyzji organu pierwszej instancji i orzeczenie co do istoty sprawy albo przekazanie sprawy Wojewodzie [...] do ponownego rozpatrzenia, a ewentualnie o umorzenie postępowania.

W ocenie odwołującego się przedmiotowy zespół dworsko-parkowy wchodził

w skład nieruchomości majątku J. o ogólnej powierzchni 344,93 ha i w dniu wejścia

w życie dekretu nie był on wydzielony prawnie, nie stanowił odrębnej nieruchomości, a cała nieruchomość była własnością jednego właściciela: A. S. i jej męża S. S.

Zdaniem odwołującego się spod działania dekretu nie były wyłączone nieruchomości nie mające charakteru rolnego, na co wskazuje art. 1 dekretu. Nieruchomość ziemska nie oznacza tylko i wyłącznie nieruchomości rolnej. Interpretację taką wzmacnia, według odwołującego się, art. 6 dekretu, który stanowi, że Minister Rolnictwa i Reform Rolnych obejmował niezwłocznie zarząd państwowy nad nieruchomościami ziemskimi podlegającymi zgodnie z art. 2 dekretu jego działaniu wraz z budynkami, a więc także budynkami mieszkalnymi, którymi są również dwory. W związku z tym cele reformy rolnej określone w dekrecie nie stały na przeszkodzie przejęciu nieruchomości ziemskiej, w skład której wchodziły budynki mieszkalne z parkami. Argumentację tą potwierdza również § 44 rozporządzenia,

z którego wynika, iż podziałowi między beneficjentów reformy rolnej nie podlegały parki, zabudowania dworskie i przemysłowe oraz zabytki architektoniczne, z czego wynika, że podlegały one przejęciu na cele reformy rolnej, choć nie podlegały podziałowi. Odwołujący się wskazał także na § 11 rozporządzenia określającym składniki mienia nie podlegające przejęciu, wśród których nie wymienia się dworu ani parku, a więc podlegały one przepisom dekretu tym bardziej, że zgodnie z art. 7 dekretu wywłaszczonym właścicielom nie wolno było zamieszkiwać ani przebywać na przejętej nieruchomości.

Konkludując, zdaniem odwołującego się, jeżeli tylko zespoły dworsko-parkowe wchodziły w skład majątku ziemskiego o charakterze rolnym o pow. powyżej 100 ha powyżej 50 ha użytków rolnych i stanowiły własność tego samego podmiotu prawnego, co przejmowany majątek ziemski, to również podlegały pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, jeżeli choćby mogły być wykorzystane na cele reformy rolnej wskazane w art. 1 dekretu. Zdaniem Agencji Nieruchomości Rolnych Oddziału Terenowego w P. organ pierwszej instancji nie poczynił ustaleń, czy przedmiotowy zespół dworsko-parkowy mógł być wykorzystany na cele reformy rolnej.

Odwołujący się podniósł także, że w niniejszej sprawie nie ma podstaw do badania, czy istniał związek funkcjonalny między gospodarstwem rolnym a zespołem dworsko-parkowym, a uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 września 1990 r., na którą powołał się Wojewoda [...], po wejściu w życie Konstytucji RP utraciła moc powszechnie obowiązujących przepisów prawa, a uchwały Trybunału Konstytucyjnego mają zastosowanie w sprawach indywidualnych. Ponadto powyższa uchwała zapadła w stanie faktycznym i prawnym całkowicie odmiennym od tego, który występuje w niniejszej sprawie. Z ostrożności procesowej odwołujący się zaznaczył, że między gospodarstwem rolnym a zespołem dworsko-parkowym istniał związek funkcjonalny przez powiązanie podmiotowe (przez osobę właściciela)

i terytorialne (dwór i park mieściły się na terenie majątku ziemskiego w J. i wchodziły w skład jednego majątku ziemskiego, nie będąc wyodrębnione prawnie, a samo ogrodzenie choćby trwałym płotem nie wystarcza do uznania terenu zajmowanego przez zespół dworsko-parkowy za odrębną nieruchomość).

Ponadto odwołujący się podniósł, że organ pierwszej instancji zgodnie z § 5 i

§ 6 rozporządzenia ma kompetencję do orzekania o niepodpadaniu pod działanie dekretu wyłącznie w stosunku do całej nieruchomości przejętej na własność Skarbu Państwa, a nie w stosunku do jej części składowych i to tylko wówczas, gdy zostanie udowodnione przez wnioskodawcę, że cała nieruchomość nie spełniała określonych dekretem norm obszarowych.

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uchylił decyzję organu pierwszej instancji

w całości i umorzył postępowanie w sprawie. Organ odwoławczy w całości uznał za uzasadnione zarzuty odwołującego się.

Powołując się na dotychczasowe orzecznictwo Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uznał ponadto, że brak jest podstaw do stosowania § 5 rozporządzenia do rozstrzygania sporów dotyczących praw rzeczowych, w tym do ustalenia, czy dana nieruchomość z uwagi na swój charakter nie jest nieruchomością ziemską i nie stanowi jej części składowej. Roszczenia takie, zdaniem organu drugiej instancji, mają charakter cywilny

i w związku z tym można ich dochodzić na właściwej dla nich drodze postępowania przed sądem powszechnym w drodze powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, powództwa windykacyjnego lub żądanie ustalenia prawa.

W skardze na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi K. M. zarzucił jej naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 2 ust. 1 lit. e dekretu i § 5 rozporządzenia polegające na uznaniu, że:

1. na podstawie dekretu przejęciu szeroko pojęte nieruchomości ziemskie - także takie, które nie miały charakteru rolniczego,

2. w rozumieniu dekretu ustawodawca za nieruchomość ziemską uznawał nie tylko użytki rolne, ale również tereny z zabudowaniami i to nie tylko gospodarczymi, wchodzącymi w skład majątku o charakterze rolniczym,

3. przepisy dekretu nie uzasadniają konieczności badania istnienia związku funkcjonalnego pomiędzy zespołem dworsko-parkowym, a pozostała częścią przejętej nieruchomości,

4. organ pierwszej instancji jest uprawniony do podjęcia decyzji dotyczącej całości nieruchomości ziemskiej, a nie co do jej części.

W odpowiedzi na skargę organ drugiej instancji wniósł o oddalenie skargi

i podtrzymał argumenty zawarte w swojej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co nasteruje.

Skarga podlega uwzględnieniu z następujących powodów.

U podstaw zaskarżonej decyzji legło zapatrywanie o niedopuszczalności orzekania w drodze decyzji administracyjnej, wydawanej na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r.

w sprawie wykonania dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej, że część nieruchomości - z uwagi na swój charakter funkcjonalny - nie wchodziła w skład majątku ziemskiego podlegającego działaniu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, przez co ta część jest wyłączona z przejęcia z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa na podstawie powołanego przepisu dekretu.

W dotychczasowym orzecznictwie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego

w Warszawie przyjmuje się, że decyzja przewidziana w § 5 rozporządzenia może dotyczyć wyłącznie podpadania pod działanie dekretu nieruchomości ziemskiej

w odniesieniu do powierzchni gruntów, jaki ona obejmuje.

Powołany pogląd uzasadniany jest tym, iż na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu na cele reformy rolnej przeznaczone zostały nieruchomości ziemskie stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych lub prawnych,

o określonym w tym przepisie areale powierzchni ogólnej, bądź odpowiednim areale użytków rolnych. Nieruchomości te przechodziły bezzwłocznie na własność Skarbu Państwa i przewłaszczenie ich następowało z mocy samego prawa, z chwilą wejścia w życie dekretu, tj. z dniem 13 września 1944 r. Brak jest w dekrecie jak

i w przepisach wykonawczych uregulowań, które uzależniałyby przejście na własność Skarbu Państwa wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu nieruchomości ziemskich, od wydania aktów stosowania prawa o charakterze konstytutywnym,

a w szczególności zaistnienie skutków rzeczowych tego uregulowania w postaci przejścia majątków ziemskich na własność państwa z mocy samego prawa nie było uzależnione ani od wystawienia zaświadczenia wojewódzkiego urzędu ziemskiego stwierdzającego, że nieruchomość jest przeznaczona na cele reformy rolnej ani od ujawnienia na jego podstawie w księdze wieczystej nabytej przez Skarb Państwa własności. W § 6 rozporządzenia wskazano na dopuszczalność złożenia przez zainteresowaną stronę wniosku o uznanie, że nieruchomość jest wyłączona spod działania art. 2 ust. 1 lit. e dekretu i wniosek taki, zgodnie z § 5 rozporządzenia, był rozpoznawany w postępowaniu administracyjnym kończącym się wydaniem decyzji administracyjnej. Samo złożenie wniosku przewidzianego w § 6 rozporządzenia nie zawieszało jednak skutku w postaci przejścia na własność Skarbu Państwa nieruchomości, jak też nie stanowiło przeszkody ani w wystawieniu zaświadczenia stwierdzającego, że nieruchomość ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej, ani dokonania na jego podstawie odpowiedniego wpisu w księdze wieczystej. Dopiero wydanie ostatecznej decyzji stwierdzającej, że nieruchomość ziemska nie podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu powodowało skutki rzeczowe wobec Skarbu Państwa i stanowiło podstawę do wykreślenia Skarbu Państwa z księgi wieczystej, o ile został wpisany. Zgodnie natomiast z § 5 rozporządzenia na wniosek strony organ administracji mógł orzec o tym czy dana nieruchomość podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, który statuował przejście na własność Skarbu Państwa nieruchomości ziemskich, przyjmując jako kryterium tego przejścia jedynie wielkość jej areału, w tym wielkość areału użytków rolnych. Wynika to wprost

z zestawienia treści § 5 i § 6 rozporządzenia. Na tej podstawie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wskazywał dotychczas, iż przewidziana w § 5 rozporządzenia decyzja może wyłącznie rozstrzygać o tym, czy nieruchomość ziemska podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z uwagi na wielkość jej areału, w tym użytków rolnych. W konsekwencji takiego poglądu Sąd przyjmował, że wniosek o ustalenie, że wymieniona w nim nieruchomość nie wchodziła w skład majątku ziemskiego podlegającego działaniu dekretu nie mogła być przejęta na własność Skarbu Państwa na podstawie przepisów tego dekretu jest żądaniem rozstrzygnięcia sporu o prawa rzeczowe do wskazanej we wniosku nieruchomości,

a zatem sporu cywilnego, do rozpoznania którego, zgodnie z art. 2 § 1 i art. 3 k. p. c. są powołane sądy powszechne. Dochodzenie roszczeń z tytułu prawa własności do tych nieruchomości, które nie miały charakteru nieruchomości ziemskich, a które

w powołaniu na uregulowania dekretu, w tym jego art. 2 ust. 1 lit. e, zostały faktycznie przejęte przez państwo, może być zatem dokonywane na właściwej dla nich drodze, tj. w postępowaniu przed sądem powszechnym w drodze powództwa

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, powództwa windykacyjnego albo żądania ustalenia prawa.

Prezentowany pogląd znajduje swoje uzasadnienie także w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego (np. uchwała SN z dnia 6 grudnia 2005 r., sygn. akt III CZP 90/05, niepubl.; wyrok SN z dnia 13 lutego 2004 r., sygn. akt III CKN 1492/00, niepubl.; postanowienie Kolegium Kompetencyjnego przy SN z dnia 6 listopada 1997r., sygn. akt III KKO 7/97, OSNP z 1998 r., z. 18, poz. 554) i Naczelnego Sądu Administracyjnego (np. wyrok z dnia 19 marca 1998 r., sygn. akt IV SA 1045/97).

W dotychczasowej praktyce orzeczniczej Naczelnego Sądu Administracyjnego prezentowany był również pogląd przeciwny - o dopuszczalności badania przez organy administracji, na podstawie § 5 rozporządzenia, czy nieruchomość lub jej część, ze względu na jej charakter funkcjonalny, podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej (np. wyrok NSA z dnia 22 kwietnia 2004 r., sygn. akt OSK 46/04, ONSAiWSA z 2004 r., z 1, poz. 20; wyrok NSA z dnia 6 listopada 2000r., sygn. akt IV SA 801/99, niepubl.; wyrok NSA z dnia 22 sierpnia 2000 r., sygn. akt IV SA 2582/98, Rejent z 2001 r., z. 12, poz. 193).

Z uwagi na kształtowanie się odmiennego poglądu w orzecznictwie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wobec dotychczasowych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazujących na szeroki zakres ustaleń dokonywanych przez organy administracji w stwierdzaniu, czy nieruchomość lub jej część, ze względu na charakter funkcjonalny, podpada pod działanie przepisów dekretu o reformie rolnej, Naczelny Sąd Administracyjny podjął w dniu 5 czerwca 2006 r. uchwałę w sprawie o sygn. akt I OPS 2/06 w składzie powiększonym siedmiu sędziów, wskazując że § 5 rozporządzenia może stanowić podstawę do orzekania w drodze decyzji administracyjnej o tym, czy dana nieruchomość lub jej część wchodzi w skład nieruchomości ziemskiej, o której mowa w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu.

Zważywszy, że powołana uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego wydana została w powiększonym składzie siedmiu sędziów dla ujednolicenia praktyki orzeczniczej w zakresie stosowania § 5 rozporządzenia, Sąd orzekający w niniejszej sprawie, mając na uwadze art. 269 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo

o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.), uwzględnił pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażony w powołanej uchwale z dnia 5 czerwca 2006 r., sygn. akt I OPS 2/06.

W związku z tym za nieprawidłowe należy uznać stanowisko zawarte

w zaskarżonej decyzji z dnia [...] marca 2006 r. o niedopuszczalności orzekania przez organy administracji w przedmiocie wniosku skarżących o ustalenie, czy część majątku J. w postaci zespołu dworsko-parkowego o pow. 3,1208 ha, nie podlega działaniu przepisów art. 2 ust. 1 lit. e dekretu.

W świetle uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 czerwca 2006r., sygn. akt I OPS 2/06 zaskarżona decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

z dnia [...] marca 2006 r. narusza art. 105 k. p. a. w zw. z § 5 rozporządzenia.

Dlatego na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzeczono, jak w pkt I sentencji.

O zwrocie kosztów postępowania orzeczono na podstawie art. 200 w zw. z art. 205 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.