Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Wojciech Chróścielewski /spr./ Sędzia NSA Andrzej Gliniecki Sędzia del. WSA Jarosław Stopczyński Protokolant Mariusz Szufnara po rozpoznaniu w dniu 18 września 2009 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej M. W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 20 maja 2008 r. sygn. akt II SA/Bk 51/08 w sprawie ze skargi M. W. na decyzję Wojewody Podlaskiego z dnia [...] listopada 2007 r. nr [...] w przedmiocie wymeldowania z pobytu stałego oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 20 maja 2008 r., sygn. akt II SA/Bk 51/08 oddalił skargę M. W. na decyzję Wojewody Podlaskiego z dnia [...] listopada 2007 r., nr [...] w przedmiocie wymeldowania z pobytu stałego.

Wyrok został wydany w następujących okolicznościach sprawy.

Prezydent Miasta B. decyzją z dnia [...] września 2007 r. nr [...] orzekł o wymeldowaniu M. W. z pobytu stałego w B. przy ulicy [...].

Wojewoda Podlaski decyzją z dnia [...] listopada 2007 r. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu swego stanowiska organ II instancji podkreślił, iż w 2000 r. Sądzie Rejonowym w B. zapadł wyrok, nakazujący skarżącemu opróżnienie i wydanie lokalu Spółdzielni Mieszkaniowej [...] w B. Wyrok powyższy został złożony do realizacji przez Komornika. Skarżącemu zapewniono lokal socjalny przy ul. [...], skarżący lokal ten przyjął i już w październiku 2005 r. dokonał w nim zameldowania na pobyt czasowy (odpowiednio do umowy najmu lokalu socjalnego). Następnie, po wezwaniu w styczniu 2006 r. przez Komornika do opróżnienia lokalu przy ul. [...] w Białymstoku, M. W. wyprowadził się z tego lokalu, co potwierdził w sprawie pełnomocnik wnioskodawcy.

Powyższą decyzję zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku M. W. żądając uchylenia zaskarżonej decyzji jako niesprawiedliwej. Zarzucił, że organ II instancji bezpodstawnie przyjął, iż opuścił mieszkanie dobrowolnie i na trwałe, zaś obie te przesłanki muszą być spełnione łącznie. Przedstawił szereg okoliczności przemawiających jego zdaniem za tym, iż nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 15 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych.

W odpowiedzi na skargę Wojewoda Podlaski wnosząc o jej oddalenie, podtrzymał swoje stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku oddalając zaskarżonym wyrokiem skargę stwierdził, że nie podziela poglądu skarżącego o braku podstaw prawnych do wydania zaskarżonej decyzji. W przepisie art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz.U. z 2001 r. nr 87, poz. 960 ze zm.) wskazano, iż opuszczenie lokalu jest podstawową przesłanką, której zaistnienie rodzi obowiązek danej osoby zainicjowania postępowania o wymeldowanie z lokalu lub też może doprowadzić do wymeldowania na skutek wniosku złożonego przez inną osobę, a nawet z urzędu. Brak ustawowej definicji pojęcia opuszczenia lokalu spowodował, że stało się ono przedmiotem licznych orzeczeń i komentarzy. Z uwzględnieniem jednolitego stanowiska doktryny i judykatury Sąd stwierdził, iż przy ustalaniu, czy nastąpiło opuszczenie lokalu w rozumieniu art. 15 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych należy badać przede wszystkim zamiar osoby, która ma być wymeldowana, trwałość tego zamiaru i dobrowolność podjęcia decyzji o opuszczeniu lokalu.

W świetle powyższego przedmiotem postępowania administracyjnego było ustalenie czy w niniejszej sprawie zaszły przesłanki uzasadniające wymeldowanie pana M. W. z pobytu stałego w B. przy ulicy [...]. W ocenie Sądu Administracyjnego zarówno ustalenia faktyczne jak i rozważania prawne organu II instancji w tej mierze są słuszne i zasługują na aprobatę. Kwestią sporną było natomiast ustalenie, czy opuszczenie mieszkania w tych okolicznościach miało charakter dobrowolny, gdyż jak twierdził skarżący lokalu nie opuścił dobrowolnie, a został do tego zmuszony wskutek osadzenia go w jednostce penitencjarnej. Ponadto skarżący podkreślił, iż nigdy nie wyprowadził się z tego adresu, eksmisja co do niego nie została wykonana, nie zabrał ze sobą rzeczy, a lokal socjalny był przez niego odnajmowany. Ponadto skarżący podniósł, iż w chwili eksmitowania matki nadal był mieszkańcem tego lokalu. Organ II instancji przyjął jednak za udowodnione, że skarżący z własnej woli opuścił miejsce stałego zameldowania oraz utracił uprawnienie do pobytu w nim na skutek trwałego opuszczenia spornego lokalu. Ustalenia te, mające w sprawie zasadnicze znaczenie dla możliwości zastosowania art. 15 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, jako podstawy prawnej wymeldowania, zostały - w ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego - należycie udowodnione i ocenione w toku postępowania administracyjnego. Znamiennym bowiem jest w przedmiotowej sprawie to, iż wprawdzie samo umieszczenie i przebywanie w jednostce penitencjarnej nie posiada charakteru dobrowolności, nie mniej jednak już wcześniejsze zdarzenia prawne tj. zawarcie umowy najmu lokalu socjalnego i zameldowanie się na pobyt czasowy oraz przewiezienie swoich rzeczy do lokalu socjalnego położonego w B. przy ul. [...] a także brak konieczności faktycznego wykonywania wyroku nakazującego eksmisję skarżącego (nie mieszkał już wówczas w spornym mieszkaniu) świadczą o tym, iż skarżący wyraził powziętą dobrowolnie i nie pod przymusem wolę opuszczenia przedmiotowego lokalu. Uczynił to w sposób wyraźny poprzez dokonanie w/w czynności i zameldowanie się na pobyt czasowy w innym miejscu. Tym samym skarżący zrezygnował z tego, aby przedmiotowy lokal stanowił jego ośrodek osobistych i majątkowych spraw, zarówno w trakcie pobytu w jednostce penitencjarnej, jak i po jego opuszczeniu.

Z tych też względów Sąd orzekł, jak w sentencji, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej p.p.s.a.) o oddaleniu skargi.

Od powyższego wyroku M. W. wniósł skargę kasacyjną, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1) Na podstawie art. 174 pkt 1 p.p.s.a. - naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 15 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych,

2) Na podstawie art. 174 pkt 2 p.p.s.a. - naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy poprzez uchybienie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c i art. 145 § 1 pkt 2 p.p.s.a. tj. naruszenie przepisów art. 7, art. 10 i art. 77 k.p.a. poprzez to, że decyzje organów I i II instancji zostały wydane bez dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, a także bez wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego, a przeprowadzenie postępowania administracyjnego nastąpiło z uchybieniem art. 10 k.p.a. mówiącego o czynnym udziale strony w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji uniemożliwiono wypowiedzenie się co do zebranych dowodów w sprawie.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że iż zgodnie z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w razie stwierdzenia naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, sąd uwzględnia skargę, uchylając zaskarżoną decyzję. Takie naruszenie miało miejsce w niniejszej sprawie. Wydanie decyzji organu I instancji nastąpiło z uchybieniem art. 10 k.p.a. mówiącego o czynnym udziale strony w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji uniemożliwiono wypowiedzenie się co do zebranych dowodów w sprawie. W dniu 19 września 2007r. (a więc przed wydaniem decyzji) skarżący poinformował o tym jaki jest jego aktualny adres pobytu, a mimo to Prezydent Miasta B. nie zawiadomił go o zakończeniu postępowania administracyjnego i w dniu 24 września 2007 r. wydał decyzję o wymeldowaniu. W odwołaniu od tej decyzji skarżący wnosił o przesłuchanie świadka, tj. dowodu który nie został przeprowadzony przed organem I instancji, jak również wskazywał na to, że nie przeprowadził się do lokalu socjalnego z uwagi na jego podnajmowanie, jak również ze względu na konieczność opieki na chorą matką. Niewątpliwie dla wyjaśnienia kwestii dobrowolnego i trwałego opuszczenia lokalu przy ul. [...] pomocne byłyby zeznania m.in. opiekunki socjalnej (M. K. - obecna przy eksmisji matki skarżącego) wnioskowanej M. G. , kuratora sądowego lub innych osób wynajmujących od skarżącego lokal socjalny czy też przesłuchanie strony. Z dowodów znajdujących się w aktach sprawy nie wynika, że między próbą eksmisji komorniczej skarżącego (12.01.2006 r.), a eksmisją komorniczą jego matki (13.12.2006 r.) nie przebywał on w lokalu przy ul. [...]. Wręcz odwrotnie skarżący niezmiennie twierdzi, że przebywał w tym mieszkaniu, mieszkał w nim opiekował się chorą matką i odwiedzał go w tym mieszkaniu kurator sądowy oraz posiadał swoje rzeczy. W tym stanie rzeczy ewidentnie nastąpiło naruszenie przepisów prawa procesowego, co potwierdza poniższe orzecznictwo. WSA w Białymstoku wydając wyrok powinien był zważyć, że zgodnie z informacją z KRS skarżący od dnia 3 listopada 2006 r. odbywa karę pozbawienia wolności, a więc nie mógł być obecny przy eksmisji swojej matki. Lokal socjalny ewidentnie został podnajęty, co wynika z pisma ZMK z dnia 27 czerwca 2007 r., a najem lokalu socjalnego wygasł w dniu 25 września 2006 r. W takim wypadku pozostaje otwarte pytanie czy faktycznie skarżący trwale i dobrowolnie miał zamiar opuścić lokal przy ul. [...]. Z wyjaśnień skarżącego zawartych w szeregu pism to nie wynika. Brak jest również innych dowodów to potwierdzających. Z całą pewnością, gdyby nie przebywanie w zakładach karnych nie opuściłby tego lokalu dobrowolnie.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych - osoba, która opuszcza miejsce pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 3 miesiące, jest obowiązana dopełnić obowiązku wymeldowania się. Organ gminy wydaje na wniosek strony lub z urzędu decyzję w sprawie wymeldowania osoby, która opuściła miejsce pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 3 miesiące i nie dopełniła obowiązku wymeldowania się. Jak trafnie zauważył Sąd I instancji, w dotychczasowym orzecznictwie sadów administracyjnych powstałym na tle powyższego przepisu podkreśla się, że przy ustalaniu, czy nastąpiło opuszczenie lokalu w rozumieniu art. 15 powołanej wyżej ustawy należy badać przede wszystkim zamiar osoby, która ma być wymeldowana, trwałość tego zamiaru i dobrowolność podjęcia decyzji o opuszczeniu lokalu. Wyrażono także pogląd, że okoliczność utraty uprawnień do przebywania w danym lokalu mieszkalnym w powiązaniu z wyprowadzeniem się z tego lokalu potwierdza fakt opuszczenia mieszkania, co skutkuje wymeldowaniem z tego lokalu (vide: wyrok NSA z 13 grudnia 2005 r., II OSK 322/08, LEX 190941).

Jak wynika z ustaleń Sądu potwierdzonych materiałem sprawy, prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w B. Wydziału II Cywilnego z dnia 8 listopada 2000 roku sygn. Akt [...] orzeczona została eksmisja M. W. z lokalu przy ul. [...] w B. Następnie M. W. zawarł w dniu 26 września 2005 r. z Zarządem Mienia Komunalnego w B. umowę najmu lokalu socjalnego od dnia 3 października 2005 r. do dnia 25 września 2006 r., po czym zameldował się na pobyt czasowy i przewiózł swoje rzeczy do lokalu socjalnego położonego w B. przy ul. [...]. Tym samym warunki eksmisji skarżącego z lokalu przy ul. [...] w B. zostały wypełnione i w związku z tym Komornik Sądowy wezwał jedynie M. W. do dobrowolnego wykonania wyroku o eksmisję, ale nie było potrzeby wykonywania czynności faktycznych z tym związanych. Również matka skarżącego została eksmitowana z lokalu przy ul. [...] w B. (co do niej były wykonywane czynności egzekucyjne) i opróżniony lokal został wydany w toku postępowania egzekucyjnego Spółdzielni Mieszkaniowej [...] w B. Na tej podstawie Spółdzielnia w dniu 11 stycznia 2007 r. oddała przedmiotowy lokal na zasadzie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego małżonkom M. i I. A. K. . Skarżący natomiast od dnia 2 marca 2006 r. przebywa w jednostkach penitencjarnych.

Mając powyższe na uwadze należy zgodzić się ze stanowiskiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku, że organy administracji orzekające w niniejszej sprawie zasadnie przyjęły, że skarżący z własnej woli opuścił miejsce stałego zameldowania. Wskazuje na to fakt dobrowolnego wyprowadzenia się skarżącego do lokalu socjalnego w którym się zameldował na pobyt czasowy czego nie podważa podniesiony przez skarżącego fakt, że lokal ten został następnie podnajęty. Nie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy jest również okoliczność, że skarżący przebywa od 2 marca 2006 r. w jednostkach penitencjarnych oraz że opuszczenie lokalu było pośrednio skutkiem wyroku o eksmisji. Wprawdzie jak wyżej wskazano opuszczenie lokalu powinno mieć charakter dobrowolny ale jak wynika z orzecznictwa sądów administracyjnych przymusowe opuszczenie lokalu przez osobę w nim zameldowaną nie może stanowić przesłanki wymeldowania jedynie wówczas, gdy było wynikiem bezprawnych działań innych osób a nie wtedy gdy osoba jest zmuszona opuścić lokal wskutek zawinionych przez nią zachowań - vide: wyrok NSA z dnia 26 września 2007 r., II OSK 1251/06, w którym Sąd krytycznie odniósł się do nadmiernego przywiązania do kwestii dobrowolnego opuszczenia lokalu w sytuacji aresztowania i gdy opuszczenie lokalu wskutek prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności ma charakter trwały. Zauważyć wreszcie należy, że zameldowanie potwierdza jedynie stan faktyczny. Bez wątpienia zaś skarżący na czas podejmowania zaskarżonych decyzji nie przebywał w lokalu przy ul. [...], gdyż jak wynika z materiału sprawy był on już w tym czasie zajmowany przez jego nowych nabywców. W takiej sytuacji należało uznać, że podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych jest nieuzasadniony. Sąd I instancji trafnie bowiem ocenił, że w sprawie niniejszej organy administracji zasadnie uznały, iż zostały spełnione przesłanki zawarte w w/w przepisie pozwalające na wymeldowanie M. W. z przedmiotowego lokalu.

W sprawie niniejszej nie można dopatrzeć się również naruszenia wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów art. 7 i art. 77 k.p.a. Zarówno bowiem organ I jak i II instancji dokładnie wyjaśniły stan faktyczny sprawy w oparciu o zebrany materiał dowodowy w tym w szczególności poprzez przesłuchanie licznych świadków. Również skarżący dwukrotnie (pisma z dnia 24 czerwca i 29 kwietnia 2007 r. ) udzielił na żądanie organu pisemnych wyjaśnień. Przeprowadzenie dodatkowych dowodów wzmiankowanych w skardze kasacyjnej nie było zatem konieczne. Bezpodstawny jest podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut, że w postępowaniu przed organem I instancji przed wydaniem decyzji uniemożliwiono wypowiedzenie się skarżącemu co do zebranych dowodów w sprawie. W aktach sprawy administracyjnej znajdują się bowiem pisma z dnia 17 sierpnia 2007 r. i 24 sierpnia 2007 r., w którym organ wezwał skarżącego do zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym przed wydaniem decyzji administracyjnej. Zarzut naruszenia przez organ I instancji art. 10 k.p.a. (zasada zapewnienia czynnego udziału strony) jest zatem niezasadny.

Z powyższych względów skoro skarga kasacyjna okazała się być oparta na nieusprawiedliwionych podstawach Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji wyroku o jej oddaleniu.

Naczelny Sąd Administracyjny nie rozpoznał wniosku dotyczącego przyznania wynagrodzenia ustanowionemu z urzędu pełnomocnikowi skarżącego, gdyż przepisy art. 209 i 210 p.p.s.a. mają zastosowanie tylko do kosztów postępowania między stronami. Należne wynagrodzenie od Skarbu Państwa dla pełnomocnika z urzędu przyznawane jest przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w postępowaniu określonym w przepisach art. 258-261 powołanej ustawy, po złożeniu przez pełnomocnika stosownego oświadczenia.