Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Zofia Borowicz Sędzia NSA Rafał Batorowicz Sędzia NSA Kazimierz Brzeziński (spr.) Protokolant Anna Szymańska po rozpoznaniu w dniu 2 września 2009 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej D. S.A. w Z. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 15 października 2008 r. sygn. akt VII SA/Wa 780/08 w sprawie ze skargi D. S.A. w Z. na decyzję Głównego Inspektora Farmaceutycznego z dnia [...] marca 2008 r. nr [...] w przedmiocie nakazania zaprzestania prowadzenia sprzedaży wysyłkowej produktów leczniczych wydawanych wyłącznie z przepisu lekarza 1) uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w W. do ponownego rozpoznania, 2) zasądza od Głównego Inspektora Farmaceutycznego na rzecz D. S.A. w Z. kwotę 697 ( sześćset dziewięćdziesiąt siedem) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Zaskarżonym wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. po rozpoznaniu skargi D. S.A. w Z. na decyzję Głównego Inspektora Farmaceutycznego z [...] marca 2008 r., znak [...] w przedmiocie nakazania zaprzestania prowadzenia sprzedaży wysyłkowej produktów leczniczych wydawanych wyłącznie z przepisu lekarza - oddalił skargę.

Sąd I instancji przedstawił w uzasadnieniu następujący stan faktyczny sprawy.

W wyniku kontroli punktu aptecznego stwierdzono, że skarżąca prowadzi wysyłkową sprzedaż produktów leczniczych wydawanych wyłącznie z przepisu lekarza. Decyzją z [...] grudnia 2007 r., znak: [...] M. Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny w K. na podstawie art. 68 ust. 3 oraz art. 120 ust. 1 pkt 2 ustawy z 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz. 533 ze zm.), zwanej dalej: Prawem farmaceutycznym, nakazał skarżącej zaprzestania prowadzenia sprzedaży wysyłkowej produktów leczniczych wydawanych wyłącznie z przepisu lekarza. W uzasadnieniu organ stwierdził, że zawarcie umowy sprzedaży między składającym zamówienie a skarżącą następuje za pośrednictwem internetu. W ocenie organu, udzielanie pełnomocnictwa kurierowi za pośrednictwem witryny internetowej oraz podpisywanie dokumentu tego pełnomocnictwa przy dostawie leku ma na celu ukrycie faktu sprzedaży wysyłkowej produktów leczniczych wydawanych wyłącznie z przepisu lekarza, ponieważ pełnomocnictwo jest udzielane już po zawarciu i wykonaniu umowy sprzedaży. Zdaniem organu, zakaz sprzedaży wysyłkowej produktów leczniczych wydawanych wyłącznie z przepisu lekarza, wynikający z art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego, jest zgodny z art. 28 i 30 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, co potwierdza też wykładnia tych przepisów dokonana w wyroku ETS z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie C - 322/01 Deutscher Apothekerverband eV przeciwko 0800 DocMorris NV i Jacgues Waterval (Zb. Orz. 2003 r., s 1 - 14887).

Główny Inspektor Farmaceutyczny po rozpatrzeniu odwołania skarżącej decyzją z [...] marca 2008 r. utrzymał w mocy decyzję organu I instancji. W uzasadnieniu organ odwoławczy podzielił stanowisko organu I instancji co do zakwalifikowania prowadzonej przez skarżącą działalności, jako sprzedaży wysyłkowej, wskazując, że sprzedaż ta została zdefiniowana w art. 544 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), zwanej dalej: k.c., oraz w art. 2 pkt 23 i 24 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.), zgodnie z którą sprzedażą wysyłkową jest dostawa towarów wysyłanych lub transportowanych przez sprzedającego. Zdaniem organu odwoławczego, udzielenie przez kupującego (pacjenta) firmie kurierskiej pełnomocnictwa do nabycia leków na receptę zmierza do obejścia art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego i jest z mocy prawa nieważne.

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę D. S.A. uznając, że w wydanych w sprawie decyzjach zostały w sposób dokładny uzasadnione przyczyny zakwalifikowania działalności skarżącej, jako "sprzedaży wysyłkowej" w rozumieniu art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego. Sąd podkreślił, że Prawo farmaceutyczne nie definiuje pojęcia sprzedaży wysyłkowej oraz że definicję tego rodzaju sprzedaży zawiera art. 544 § 1 k.c., z którego wynika, że sprzedaż wysyłkowa wiąże się z czynnością przesłania rzeczy.

Sąd I instancji po dokonaniu analizy modelu działalności prowadzonej przez skarżącą podzielił stanowisko organów, że do zawarcia umowy sprzedaży dochodzi między składającym zamówienie za pośrednictwem strony internetowej a skarżącą prowadzącą punkt apteczny, która zleca dostarczenie przesyłki z produktami medycznymi firmie kurierskiej. Za błędne Sąd uznał twierdzenie skarżącej, że do zawarcia umowy dochodzi przy udziale pełnomocnika - firmy kurierskiej. Zdaniem Sądu I instancji, pełnomocnik nie dokonuje w omawianym przypadku żadnych czynności związanych z zawarciem umowy sprzedaży i nie wie nawet o udzieleniu pełnomocnictwa, bowiem zostaje ono złożone do systemu informatycznego prowadzonego i kontrolowanego przez skarżącą.

Sąd I instancji powołując się na pogląd Sądu Najwyższego w kwestii skuteczności oświadczeń woli składanych w postaci elektronicznej, wyrażony w postanowieniu z 10 grudnia 2003 r., sygn. akt UCZ 127/2003 (LEX nr 136789), zgodnie z którym oświadczenie woli w postaci elektronicznej zostaje złożone w momencie jego przyjęcia przez serwer odbiorcy i zarejestrowania na nim odpowiednich danych, stwierdził, że pełnomocnictwo udzielone przez pacjenta firmie kurierskiej nie spełnia wskazanych wymagań, a zatem jest nieskuteczne. Sąd podzielił stanowisko organów, zgodnie z którym udzielanie pełnomocnictwa za pośrednictwem witryny internetowej i podpisywanie dokumentu pełnomocnictwa przy dostawie leku, ma na celu ukrycie faktu sprzedaży wysyłkowej.

W konkluzji Sąd stwierdził, że prawidłowo wskazaną przez organy podstawę materialnoprawną zakazu sprzedaży wysyłkowej leków na receptę stanowi art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego. Sąd podkreślił, że przepis ten dopuszcza sprzedaż wysyłkową wyłącznie produktów leczniczych wydawanych bez przepisu lekarza, co a contrario oznacza, że zakazuje on sprzedaży wysyłkowej leków dostępnych na receptę. W ocenie Sądu, zakaz ten nie ogranicza wolności gospodarczej w sposób nieproporcjonalny, jest uzasadniony ochroną zdrowia pacjentów poprzez zapewnienie nadzoru farmaceuty nad wydawaniem takich leków i nie jest sprzeczny z prawem wspólnotowym, czego potwierdzeniem jest pogląd wyrażony w cytowanym przez organ wyroku ETS z 11 grudnia 2003 r. w sprawie C - 322/01.

D. S.A. w Z. zaskarżyła w całości powyższy wyrok skargą kasacyjną, wnosząc o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w W., a także zasądzenie na rzecz skarżącej kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Zaskarżonemu wyrokowi skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego w związku z art. 544 oraz art. 95 § 2 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie, podnosząc, że w ustalonym stanie faktycznym nie sposób przyjąć, aby skarżąca prowadziła sprzedaż wysyłkową produktów leczniczych wydawanych na receptę, a tym samym, że jej działalność była objęta zakazem wynikającym z art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżąca nie zgodziła się z dokonaną przez Sąd I instancji kwalifikacją prowadzonej przez nią działalności, jako sprzedaży wysyłkowej produktów leczniczych, wydawanych wyłącznie z przepisu lekarza, podlegającej zakazowi wynikającemu z art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego. Zdaniem skarżącej, Sąd pominął przy orzekaniu treść art. 95 § 2 k.c. nieprawidłowo przyjmując, że w prowadzonym przez skarżącą modelu sprzedaży produktów leczniczych udzielenie pełnomocnictwa za pośrednictwem witryny internetowej i podpisywanie dokumentu pełnomocnictwa kurierowi przy dostawie leku ma na celu obejście prawa poprzez ukrycie faktu sprzedaży wysyłkowej.

Skarżąca podniosła, że nie prowadzi sprzedaży wysyłkowej w rozumieniu art. 544 k.c., a tym samym nie narusza art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego. Stwierdziła, że zgodnie ze stosowaną przez nią procedurą, sprzedaż nie jest dokonywana na odległość (wysyłkowo), ale w punkcie aptecznym (miejscu spełnienia świadczenia), gdzie następuje realizacja recepty i wydanie leku pełnomocnikowi, który działa w imieniu i na rzecz mocodawcy, to jest osoby, na rzecz której została wystawiona recepta. W tym modelu sprzedaży zachodzi tożsamość miejsca spełnienia świadczenia i wydania leku, a odbiór sprzedanych leków jest czynnością czysto faktyczną i niezależnie od kwalifikacji modelu sprzedaży może być dokonany osobiście przez zamawiającego, jak również przez pełnomocnika.

Skarżąca stwierdziła, że polskie prawo dopuszcza udzielenie pełnomocnictwa do zakupu leków, a pełnomocnictwa udzielane w ramach procedury obowiązującej u skarżącej są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa i skuteczne. Zdaniem skarżącej, potraktowanie proponowanego przez nią modelu sprzedaży, jako wysyłkowej prowadziłoby do wniosku, że każda transakcja dokonana przez pełnomocnika jest sprzedażą wysyłkową, a zatem większość obrotu aptecznego musiałoby być za taką sprzedaż uznana.

Skarżąca nie zgodziła się też z poglądem Sądu, iż udzielenie pełnomocnictwa za pośrednictwem internetu przesądza o wysyłkowym charakterze prowadzonej sprzedaży leku wydawanego wyłącznie z przepisu lekarza, podnosząc, że za pośrednictwem internetu udzielone zostaje jedynie pełnomocnictwo, natomiast sprzedaż odbywa się za pośrednictwem pełnomocnika. Ponadto, podpisanie dokumentu pełnomocnictwa przy dostawie leków nie stanowi ukrycia sprzedaży wysyłkowej, bowiem jest tylko czynnością faktyczną, potwierdzającą wcześniej prawidłowo udzielone pełnomocnictwo, które jest oświadczeniem woli i w myśl art. 60 k.c. może przybrać dowolną formę, o ile uzewnętrznia wolę wywołania skutków prawnych. Oświadczenie woli można złożyć za pomocą poczty elektronicznej, przez dokonanie wyboru opcji na stronie internetowej oferującej określone usługi lub świadczenia. Skarżąca powołała się ponadto na pogląd prezentowany w doktrynie, zgodnie z którym oświadczenie woli o udzieleniu pełnomocnictwa może być skierowane do osoby trzeciej, z którą pełnomocnik ma dokonać danej czynności prawnej lub do bliżej nieoznaczonych osób trzecich, a tym samym nie jest uzasadniony zarzut, że udzielenie pełnomocnictwa w tej formie ma na celu obejście prawa.

Główny Inspektor Farmaceutyczny nie skorzystał z przysługującego mu prawa udzielenia odpowiedzi na skargę kasacyjną.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania w przypadku zaistnienia przesłanek wymienionych w art. 183 § 2 p.p.s.a.

Skarżąca oparła skargę kasacyjną wyłącznie na podstawie określonej w art. 174 pkt 1 p.p.s.a. zarzucając, że zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem wymienionych w petitum skargi przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe ich zastosowanie wskutek przyjęcia, że skarżąca prowadzi w punkcie aptecznym wysyłkową sprzedaż produktów leczniczych wydawanych z przepisu lekarza, niezgodną z przepisem art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego. Zgodnie bowiem z tym przepisem dopuszcza się prowadzenie przez apteki ogólnodostępne i punkty apteczne wyłącznie sprzedaży wysyłkowej produktów leczniczych wydawanych bez przepisu lekarza. Powołany przepis Prawa farmaceutycznego nie zawiera legalnej definicji "sprzedaży wysyłkowej" i nie odsyła wprost do innych regulacji dotyczących sprzedaży wysyłkowej.

W rozpoznawanej sprawie organy obydwu instancji uznały, a stanowisko to podzielił również Sąd I instancji, że definicję "sprzedaży wysyłkowej" zawiera art. 544 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli rzecz sprzedana ma być przesłana przez sprzedawcę do miejsca, które nie jest miejscem spełnienia świadczenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że wydanie zostało dokonane z chwilą, gdy w celu dostarczenia rzeczy na miejsce przeznaczenia sprzedawca powierzył ją przewoźnikowi trudniącemu się przewozem rzeczy tego rodzaju. Powołując się na treść tego przepisu Sąd I instancji stwierdził, że "...sprzedaż wysyłkowa wiążę się z czynnością przesłania rzeczy" oraz że w stosowanym przez skarżącą modelu sprzedaży produktów leczniczych, wydawanych z przepisu lekarza do zawarcia umowy sprzedaży dochodzi pomiędzy pacjentem składającym zamówienie za pośrednictwem internetu a prowadzonym przez skarżącą punktem aptecznym, który zleca dostarczenie przesyłki z lekami firmie kurierskiej.

Sąd uznając na tej podstawie, że skarżąca prowadzi sprzedaż wysyłkową nie wziął pod uwagę, że przepis art. 544 § 1 k.c. nie posługuje się terminem "sprzedaż wysyłkowa", ani nie zawiera reguł interpretacyjnych o treści: "oznacza", "rozumieć przez to należy", "uważa się", itp., które pozwalałyby na przyjęcie, że w tej normie prawnej ustawodawca zawarł legalną definicję "sprzedaży wysyłkowej". Pogląd taki wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 20 stycznia 2009 r., sygn. akt II GSK 631/08 (niepubl.) i skład NSA orzekający w niniejszej sprawie pogląd ten w całości podziela.

W powołanym wyroku Naczelny Sąd Administracyjny wskazał również, iż uznaną regułą wykładni jest przyjęcie, że gdy brak jest definicji danego pojęcia w akcie normatywnym, a jest ono zdefiniowane w innym akcie prawnym danej gałęzi prawa, to należy się oprzeć właśnie na legalnej definicji lub ją wykorzystać mając jednak na względzie, czy nie dotyczy ona specyficznej dziedziny prawa i czy nie została sformułowana przez ustawodawcę jedynie na potrzeby konkretnego aktu normatywnego.

Sąd I instancji uznając nieprawidłowo, że definicję sprzedaży wysyłkowej leków wydawanych z przepisu lekarza zawiera art. 544 § 1 k.c., nie wziął pod uwagę w swoich rozważaniach, czy jeszcze inne akty normatywne definiują to pojęcie oraz czy z uwagi na zakres materii, którą akty te regulują dopuszczalne jest posłużenie się tego rodzaju definicjami na potrzeby rozpoznawanej sprawy.

Naczelny Sąd Administracyjny zauważa, że termin "sprzedaż wysyłkowa", jako zamienny do terminu "na odległość" został użyty przez ustawodawcę np. w art. 63 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz. 1225). Z kolei w ustawie z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 ze zm.) ustawodawca zdefiniował umowy na odległość oraz umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa.

Sąd I instancji wywodząc definicję "sprzedaży wysyłkowej" leków wydawanych z przepisu lekarza z art. 544 § 1 k.c. nie wziął również pod uwagę, że w sytuacji gdy Prawo farmaceutyczne nie zawiera takiej definicji, to rozstrzygnięcie spornej kwestii wymaga analizy regulacji zawartych w tej ustawie, a dotyczących zasad: obrotu produktami leczniczymi, zasad prowadzenia apteki (punktu aptecznego), warunków wysyłkowej sprzedaży produktów leczniczych wydawanych bez przepisu lekarza (art. 68 ust. 3a), a także zasad wydawania z apteki leków recepturowych (art. 96 ust. 7).

Sąd I instancji nie wziął pod uwagę wskazanych uregulowań Prawa farmaceutycznego oraz powołanych aktów normatywnych, w których ustawodawca nawiązuje do istoty sprzedaży wysyłkowej i w konsekwencji wydał zaskarżony wyrok z naruszeniem art. 544 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie tego przepisu oraz przedwczesne przyjęcie, że stosowany przez skarżącą model sprzedaży leków wydawanych z przepisu lekarza jest niezgodny z art. 68 ust. 3 Prawa farmaceutycznego.

W związku z tym, że Sąd I instancji nie ustalił w sposób prawidłowy istoty "sprzedaży wysyłkowej" omawianych leków, dokonanie przez Naczelny Sąd Administracyjny oceny prawnej działania firmy kurierskiej w stosowanym przez skarżącą modelu sprzedaży i zasadności podniesionego przez skarżącą w tym zakresie zarzutu niewłaściwego zastosowania w sprawie art. 95 § 2 k.c. nie było możliwe.

Przy ponownym rozpatrywaniu sprawy Sąd I instancji uwzględni wskazane unormowania przy ocenie dokonanej przez organy wykładni pojęcia "sprzedaż wysyłkowa" leków wydawanych z przepisu lekarza i zbada, czy w sprawie zostały poczynione wszystkie istotne ustalenia faktyczne, od których zależy ocena stosowanego przez skarżącą modelu sprzedaży tych leków.

Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1 i art. 203 pkt 1 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.