Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Postępowanie egzekucyjne, prowadzone na podstawie przepisów K.p.c., mieści się w zakresie pojęcia "postępowanie sądowe", o którym mowa w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. nr 225, poz. 1635).

Systematyka Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje na to, że "wymiar sprawiedliwości" i "postępowanie sądowe" nie są pojęciami tożsamymi.

Użyte w ustawie o opłacie skarbowej określenia "złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa [...] w sprawie z zakresu administracji publicznej lub w postępowaniu sadowym" wskazują, że dla powstania obowiązku podatkowego znaczenie ma to, w jakiej sprawie pełnomocnictwo jest udzielone i sam fakt jego złożenia w związku z określonym postępowaniem, a nie podmiot, któremu się je składa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Ryszard Mikosz, Sędzia NSA Przemysław Dumana, Sędzia WSA Krzysztof Winiarski (spr.), Protokolant Izabela Maj, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 września 2008 r. sprawy ze skargi A w K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia [...] nr [...] w przedmiocie opłaty skarbowej oddala skargę.

A w K. (dalej A) wystąpił do Prezydenta Miasta Z. z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty w opłacie skarbowej w kwocie [...] zł., uiszczonej z tytułu pełnomocnictw udzielonych przez ten podmiot radcom prawnym, do występowania w imieniu A w sprawach wszczęcia postępowania egzekucyjnego przed komornikami sądowymi przy Sądzie Rejonowym w Z. W ocenie wnioskodawcy opłata skarbowa zapłacona od wymienionych pełnomocnictw była nienależna, ponieważ zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o opłacie skarbowej, opłacie tej podlega złożenie dokumentu stwierdzającego pełnomocnictwo lub prokurę albo jego odpisu, wypisu lub kopii jedynie w sprawach z zakresu administracji publicznej lub w postępowaniu sądowym. Zdaniem A postępowanie egzekucyjne prowadzone przez komornika sądowego nie jest postępowaniem sądowym ani też nie jest sprawą administracyjną rozstrzyganą w postępowaniu administracyjnym.

Prezydent Miasta Z. decyzją nr [...] z dnia [...] umorzył wszczęte na wniosek A postępowanie w sprawie stwierdzenia nadpłaty. Organ podatkowy pierwszej instancji wskazał, że nie wystąpiła żadna z okoliczności wymienionych w art. 9 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o opłacie skarbowej, stanowiąca podstawę zwrotu opłaty skarbowej.

A odwołało się od powyższej decyzji, zarzucając że została ona wydana z naruszeniem przepisów prawa i zastosowano błędne rozstrzygnięcie. Podatnik stwierdził, że organ podatkowy pierwszej instancji powinien był orzec w przedmiocie stwierdzenia nadpłaty, jak czynił to wcześniej w podobnych sprawach.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia [...] nr [...] uchyliło w całości decyzję organu podatkowego pierwszej instancji i odmówiło stwierdzenia nadpłaty.

W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia organ odwoławczy stwierdził, że w niniejszej sprawie A zwróciło się o stwierdzenie nadpłaty i zwrot nienależnie uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictw złożonych w związku z postępowaniami egzekucyjnymi prowadzonymi przez komorników sądowych przy Sądzie Rejonowym w Z. Wniosek A winien był zatem zostać rozpoznany jako wniosek o stwierdzenie nadpłaty (stosownie do art. 77 § 12 pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa), a nie jako wniosek o zwrot opłaty skarbowej przewidziany w art. 9 ustawy o opłacie skarbowej (przywołano treść tego przepisu). Tym samym organ odwoławczy uznał za zasadny podniesiony przez stronę zarzut przyjęcia przez organ pierwszej instancji błędnego rozstrzygnięcia. Podkreślono, że postępowanie nie powinno było być toczone w kierunku rozpoznania podstaw do zastosowania art. 9 ustawy o opłacie skarbowej,

Odnosząc się natomiast do istoty sporu wyjaśniono, że dotyczy on tego, czy obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej odnosi się również do pełnomocnictw składanych w sprawach egzekucji sądowej. Podkreślono przy tym, że zdaniem strony pełnomocnictwo składane w tych sprawach nie podlega opłacie skarbowej, ponieważ nie stanowi ani postępowania sądowego, ani też nie dotyczy sprawy z zakresu administracji publicznej. Skład orzekający SKO podzielił przy tym pogląd wyrażony w piśmie Zastępcy Dyrektora Departamentu Podatków i Opłat Lokalnych Ministerstwa Finansów nr PL-835/59/JB/07/153 z dnia 29 marca 2007 r. (Biuletyn Skarbowy nr 7/2007), że art. 1 K.p.c. normuje postępowanie sądowe w sprawach z zakresu postępowania cywilnego, Postępowanie egzekucyjne jest unormowane w części III K.p.c., a zatem jest tym samym postępowaniem sądowym. Konsekwencją powyższego jest przyjęcie, że pełnomocnictwa składane w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego objęte są też opłatą skarbową.

W skardze na powyższą decyzję strona skarżąca wniosła o jej uchylenie i zasądzenie kosztów postępowania, zarzucając naruszenie art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o opłacie skarbowej, przez jego błędną wykładnię, tj. przyjęcie, że pełnomocnictwa składane w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika podlegają opłacie skarbowej, a nadto art. 7, 77 i 15 K.p.a. poprzez zaniechanie dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, a tym samym złamanie zasady dwuinstancyjności.

W obszernym uzasadnieniu skargi strona podjęła polemikę z twierdzeniami organu odwoławczego, że postępowanie egzekucyjne mieści się w ramach postępowania sądowego. Podkreśliła, że komornicy działają przy sądach rejonowych, ale nie pozostają jednak w ich strukturze i nie są też organem władzy sądowniczej (powołano się w tym miejscu na art. 175 ust. 1 oraz art. 176 Konstytucji RP). Przywołano również wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 stycznia 2004 r., sygn. akt SK 26/03 (Dz. U. z 2003 r. nr 11, poz. 101, OTK 2004, ser. A, nr 1, poz. 3), z którego wynika, że komornik jest szczególnym organem państwowym, organem monokratycznym, wyposażonym przez państwo w określone władcze kompetencje, zarówno wobec osób, jak i instytucji publicznych.

Zdaniem strony o postępowaniu sądowym w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 2) ustawy o opłacie skarbowej można więc mówić jedynie wówczas, gdy toczy się ono przed sądem i gdy sąd je prowadzi, wykonując czynności w jego toku.

Skarżący zwraca także uwagę na konieczność uwzględniania potocznego znaczenia pojęcia "postępowanie sądowe", przywołując jednocześnie definicję ze słownika języka polskiego.

Kolejny fragment uzasadnienia skargi odnosi się do zarzutu naruszenia przez organ odwoławczy przepisów procesowych. Podkreślono, że SKO powołując się na stanowisko Zastępcy Dyrektora Departamentu Podatków i opłat Lokalnych Ministerstwa Finansów, zawarte w piśmie z dnia 29 marca 2007 r., pominęło stwierdzenie, że jeżeli pełnomocnictwo procesowe zostało złożone w postępowaniu rozpoznawczym przed sądem, obejmuje ono także umocowanie do reprezentacji w postępowaniu egzekucyjnym. W konsekwencji, na co zwraca uwagę strona, złożenie kopii pełnomocnictwa w postępowaniu egzekucyjnym nie implikuje ponownego obowiązku zapłaty opłaty skarbowej, jeżeli oryginał tego dokumentu lub uwierzytelniony odpis został złożony przy pierwszej czynności procesowej do akt sprawy i dokonano stosownej zapłaty opłaty skarbowej od tego dokumentu.

Strona skarżąca zarzuciła Samorządowemu Kolegium Odwoławczemu w K., że organ ten powinien był zbadać czy pełnomocnictwa skarżącego złożone w sprawach egzekucyjnych, prowadzonych z wniosku skarżącego, nie zostały już wcześniej złożone w postępowaniu rozpoznawczym przed sądem.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w uzasadnieniu objętej skargą decyzji. Dodatkowo podniesiono, że nawet gdyby przyjąć za skarżącym, że postępowanie egzekucyjne jest postępowaniem odrębnym wobec postępowania sadowego, to w konsekwencji należy uznać, że komornik nie jest organem sadowym lecz organem administracji publicznej.

Z tą ostatnią konstatację polemikę podjęła strona skarżąca w piśmie procesowym z dnia 22 sierpnia 2008 r. Powołując się na przepis art. 5 § 2 pkt 3 K.p.a. oraz art. 2 ust. 5 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, strona skarżąca zaakcentowała, że komornik nie jest organem administracji publicznej (nie wydaje decyzji) i nie załatwia spraw z zakresu administracji publicznej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga nie może zostać uwzględniona.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii, czy złożenie pełnomocnictwa komornikowi sądowemu, w związku z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty skarbowej, na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. nr 225, poz. 1635 ze zm.).

Stosownie do powyższego przepisu opłacie skarbowej podlega złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii - w sprawie z zakresu administracji publicznej lub w postępowaniu sądowym.

W ocenie strony skarżącej użyte w powołanym przepisie określenie "w postępowaniu sądowym" oznacza, że opłata skarbowa będzie wymagalna tylko wtedy, gdy dokument stwierdzający udzielenie pełnomocnictwa (jego odpis, wypis lub kopia) będzie składany władzy sądowniczej i tylko w związku z postępowaniem, które toczy się przed sądem i gdy sąd je prowadzi. Komornik sądowy, jak podkreśla skarżący, nie pozostaje w strukturze sądu i nie jest organem władzy sądowniczej.

Dodatkowo (dopiero w skardze) strona skarżąca zauważa, że w przypadku uprzedniego złożenia pełnomocnictwa sądowi, w postępowaniu rozpoznawczym prowadzonym przez ten sąd, nie jest wymagane kolejne pełnomocnictwo w postępowaniu egzekucyjnym. Zdaniem strony skarżącej organ odwoławczy powinien był zbadać czy pełnomocnictwa skarżącego złożone w sprawach egzekucyjnych, prowadzonych z wniosku skarżącego, nie zostały już wcześniej złożone w postępowaniu rozpoznawczym przed sądem. Wg skarżącego uiszczenie opłaty skarbowej przy składaniu pełnomocnictwa przy pierwszej czynności procesowej przed sądem powszechnym, nie implikuje ponownego obowiązku zapłaty opłaty skarbowej w postępowaniu egzekucyjnym.

Ze stanowiskiem tym nie zgodziło się Samorządowe Kolegium Odwoławcze, wskazując w zaskarżonej decyzji, że postępowanie egzekucyjne jest postępowaniem sądowym w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o opłacie skarbowej i w związku z tym złożenie pełnomocnictwa (jego odpisu, wypisu, kopii) powoduje powstanie obowiązku w opłacie skarbowej. W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy zasadniczo podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko, podniósł jednakże, że gdyby nawet przedmiotowe postępowanie nie było postępowaniem sądowym, to należałoby je traktować, jako sprawę z zakresu administracji publicznej.

Sąd nie podzielił stanowiska strony skarżącej, uznając ostatecznie, że rozstrzygnięcie organu odwoławczego, odmawiające stwierdzenia nadpłaty w opłacie skarbowej jest prawidłowe.

Strona wystąpiła o stwierdzenie nadpłaty w opłacie skarbowej. Stwierdzenia nadpłaty w opłacie skarbowej nie można utożsamiać z instytucją zwrotu opłaty skarbowej, przewidzianą w art. 9 ust. 1 ustawy o opłacie skarbowej. Zwrot opłaty skarbowej następuje wyłącznie w przypadku jej uiszczenia przez podatnika i nie dokonania odpowiedniej czynności przez organ (nie dokonania czynności urzędowej lub nie wydania zaświadczenia albo zezwolenia). W przypadku określonym tym przepisem nie ma wątpliwości, że opłata taka od wymienionych czynności jest należna, wskutek jednak pasywnej postawy organu podlega zwrotowi. Stwierdzenie natomiast nadpłaty podatku – opłaty skarbowej (odesłanie do stosowania tej instytucji w sprawach opłaty skarbowej zawarto w art. 2 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.) – jest ogólną instytucją prawa podatkowego uregulowaną w Ordynacji podatkowej. W myśl art. 79 Ordynacji stwierdzenie nadpłaty dotyczy sytuacji, gdy opłata została pobrana przez płatnika lub uiszczona przez zobowiązanego nienależnie (np. w sytuacji, gdy dana czynność nie podlega opłacie skarbowej) lub w wysokości większej niż należna. Osoba, która uiściła opłatę skarbową może w takiej sytuacji złożyć wniosek o stwierdzenie nadpłaty. Powyższy pogląd znajduje również oparcie w piśmiennictwie (por. J. Zdanowicz: Podatek od czynności cywilnoprawnych. Opłata skarbowa. Komentarz, Warszawa 2002, s. 205).

Z powyższych względów, w rozpatrywanym przypadku zastosowanie mają przepisy Ordynacji podatkowej dotyczące nadpłaty, a nie – jak to uznał organ pierwszej instancji - art. 9 ust. 1, dotyczący zwrotu opłaty skarbowej. Samorządowe Kolegium Odwoławcze zasadnie zatem uchyliło decyzję organu pierwszej instancji, umarzającą postępowanie i wydało merytoryczne rozstrzygnięcie w przedmiocie wniesionego przez skarżącego wniosku o stwierdzenie nadpłaty.

Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia zaistniałego sporu ma natomiast odpowiedź na pytanie, czy złożenie pełnomocnictwa (jego odpisu, wypisu, kopii) komornikowi sądowemu w związku z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym, może uchodzić za złożenie tego dokumentu w sprawie z zakresu administracji publicznej albo w postępowaniu sądowym.

Z oczywistych względów należy wykluczyć pogląd, iż sądowe postępowanie egzekucyjne może mieścić się w kategorii spraw z zakresu administracji publicznej. Za chybione i niepotrzebne są zatem rozważania w tym zakresie organu odwoławczego, zamieszczone (wprawdzie na zasadach rozumowania alternatywnego) w odpowiedzi na skargę. Stanowisko strony skarżącej, kwestionujące taką możliwość (pismo procesowe z dnia 22 sierpnia 2008 r.), jest jak najbardziej zasadne.

W ocenie natomiast Sądu, określenie "postępowanie sądowe", użyte w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o opłacie skarbowej należy pojmować w sposób szeroki, zgodnie z zakresem tego pojęcia określonym w art. 1 Kodeksu postępowania cywilnego (Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych -sprawy cywilne). Na kanwie tej regulacji prawnej w doktrynie (por. T. Ereciński, J. Kudowski, M. Jędrzejowska: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza, Postępowanie rozpoznawcze, t. 1, - komentarz do art. 1, s. 12, Warszawa 2004.) podkreśla się, że sądowe postępowanie cywilne dzieli się - wg systematyki kodeksu – na:

a) postępowanie procesowej

b) postępowanie nieprocesowe,

c) postępowanie przed sądem polubownym,

d) postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt,

e) postępowanie zabezpieczające,

f) postępowanie egzekucyjne,

g) postępowanie w sprawach z elementem zagranicznym.

Powyższą systematykę potwierdza również treść art. 758 K.p.c., zgodnie z którym sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych działających przy tych sądach komorników.

W konsekwencji postępowanie egzekucyjne, prowadzone na podstawie przepisów K.p.c., mieści się w zakresie pojęcia "postępowanie sądowe", o którym mowa w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. nr 225, poz. 1635).

Trzeba też w tym miejscu zwrócić uwagę, że przepis art. 1 ust. 1 pkt 2 wymienionej ustawy mówi o postępowaniu sądowym, a nie wymiarze sprawiedliwości. Chybiony jest zatem zarzut strony skarżącej naruszenia przepisów Konstytucji RP, w tym art. 175 ust. 1, zgodnie z którym wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Przytoczona wyżej systematyka Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje na to, że "wymiar sprawiedliwości" i "postępowanie sądowe" nie są pojęciami tożsamymi.

Użyte w ustawie określenia: "złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa [...] w sprawie z zakresu administracji publicznej lub w postępowaniu sądowym" wskazują, że dla powstania obowiązku podatkowego znaczenie ma to, w jakiej sprawie pełnomocnictwo jest udzielone i sam fakt jego złożenia w związku z określonym postępowaniem, a nie podmiot, któremu się je składa.

Sąd nie zgadza się też z zarzutem skargi, nie przeprowadzenia przez SKO postępowania wyjaśniającego w kwestii ustalenia, czy złożone w postępowaniu egzekucyjnym pełnomocnictwo było rzeczywiście wymagalne, skoro zostało już udzielone w postępowaniu rozpoznawczym przed sądem. Przede wszystkim na etapie postępowania podatkowego strona nie podnosiła kwestii złożenia pełnomocnictwa w sądowym postępowaniu rozpoznawczym, wskazując wyłącznie pełnomocnictwa złożone w postępowaniu egzekucyjnym. Zauważyć przy tym należy, że przepis art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o opłacie skarbowej nie wiąże powstania obowiązku podatkowego w opłacie skarbowej z faktem ustanowienia pełnomocnika (jak było na gruncie ustawy o opłacie skarbowej z dnia 9 września 2000 r.), ani istnienia już w obrocie ważnego umocowania, ale z faktem złożenia tego dokumentu (jego odpisu, wypisu lub kopii).

Do obowiązków organu podatkowego nie należy ocena zasadności domagania się pełnomocnictwa w postępowaniu sądowym przez inne niż ten organ instytucje, a jedynie ustalenie czy wystąpił ciąg zdarzeń faktycznych rodzących obowiązek podatkowy w opłacie skarbowej (tzn. czy dokument stwierdzający udzielenie pełnomocnictwa został faktycznie złożony i w ramach jakiego postępowania to uczyniono).

Bezsporną okolicznością jest to, że w sądowym postępowaniu egzekucyjnym strona złożyła dokument potwierdzający udzielenie pełnomocnictwa. W świetle zatem przedstawionej regulacji art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o opłacie skarbowej, obowiązek podatkowy w zakresie tej opłaty wystąpił.

Zakres sądowej kontroli administracji publicznej, z mocy art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ) sprowadza się do badania pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Oznacza to, że zaskarżone rozstrzygnięcie podlega uchyleniu, jeżeli Sąd stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenie prawa dające podstawę wznowienia postępowania administracyjnego, względnie inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 145 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz. U. nr 153, poz. 1270).

Dokonując kontroli we wskazanym zakresie Sąd nie stwierdził, iż przy wydaniu zaskarżonej decyzji doszło do naruszenia prawa materialnego podatkowego oraz zasad postępowania w określonym wyżej zakresie.

W tej sytuacji skarga nie znajduje uzasadnionych podstaw, wobec czego podlega oddaleniu na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. nr 153, poz. 1270 ze zm.).