Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Małgorzata Roleder (spr.), Sędziowie sędzia WSA Marek Leszczyński, sędzia NSA Mieczysław Markowski, Protokolant st. sekretarz sądowy Anna Makal, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 30 listopada 2017 r. sprawy ze skargi J. G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Ł. z dnia [...] maja 2017 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku celowego oddala skargę.

Decyzją z dnia [...] kwietnia 2017 r. znak [...] Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej w W. orzekł o nieprzyznaniu J. G. prawa do zasiłku celowego na dojazdy do gabinetu rehabilitacyjnego, dojazdy do lekarzy w tym rodzinnego, dojazdy do lekarzy specjalistów w tym Poradni Chorób Zawodowych w B. ze skierowania Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Ł., na zakup okularów z przepisanej recepty, zakup czterech ton węgla do ogrzania domu, zakup benzyny oraz oleju do piły spalinowej, nowego łańcucha, dwóch par butów i dwóch koszul flanelowych roboczych.

Organ pierwszej instancji wskazał, że w dniu [...] marca 2017 r. J. G. po raz kolejny zwrócił się o przyznanie pomocy, co do której kilkukrotnie otrzymał już decyzję odmowną z powodu przekroczenia kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej. W związku ze złożonym kolejnym wnioskiem, w dniu [...] kwietnia

2017 r. podjęto próbę przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w asyście Policji (z uwagi na wcześniejsze, stwarzające zagrożenie zachowania strony), jednakże J. G. nie wyraził na wywiad zgody. Z uwagi na to, że odmowa przeprowadzenia wywiadu środowiskowego może być - zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej - powodem negatywnego rozpoznania wniosku, wydano decyzję odmowną ze względu na brak współdziałania wnioskodawcy z organem pomocy społecznej. Dodatkowo wyjaśniono, że zgodnie z art. 106 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej decyzję w przedmiocie świadczeń z pomocy społecznej wydaje się po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego. Odmowa zgody na wywiad, jak też na jego aktualizację, powoduje niemożność uwzględnienia wniosku.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył J. G., który zarzucił wydanie jej z naruszeniem prawa i przy sformułowaniu kłamliwych i pomawiających jego osobę twierdzeń. Wyjaśnił, że w sprawie błędnie wyliczono dochód, tj. uwzględniono dochód z gospodarstwa rolnego, który utracił, a nie uwzględniono jego rzeczywistego dochodu. Zaprzeczył, jakoby kiedykolwiek odmówił przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, natomiast oświadczył, że nie zgodzi się na wejście do jego prywatnego domu funkcjonariuszy Policji, bowiem "nie jest przestępcą".

Decyzją z dnia [...] maja 2017 r. znak [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Ł. utrzymało zaskarżoną decyzję w mocy. Organ wyjaśnił zasady orzekania w przedmiocie świadczeń z pomocy społecznej wynikające z art. 4, art. 11 ust. 2, art. 106 ust. 4 i art. 107 ust. 3a, 3b i 4a ustawy o pomocy społecznej i podkreślił obowiązek współdziałania z organem pomocy społecznej osób w trudnej sytuacji życiowej ubiegających się o świadczenia. Zdaniem Kolegium, mogą stanowić powód odmowy przyznania świadczeń z pomocy społecznej lub ich wstrzymania następujące okoliczności stanowiące brak współdziałania z organem: odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną, odmowa wykonywania prac społecznie użytecznych, nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego. Jak wskazało Kolegium, obligatoryjnym elementem postępowania o świadczenie z pomocy społecznej jest przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, który może zostać przeprowadzony w asyście Policji. Odmowa zgody na przeprowadzenie wywiadu jest podstawą do odmowy przyznania świadczenia. Zdaniem Kolegium, taka sytuacja miała miejsce w przedmiotowej sprawie, w której wnioskodawca nie wyraził zgody na przeprowadzenie wywiadu przez pracowników socjalnych w asyście Policji. Tymczasem, jak podkreślił organ, asysta Policji nie stanowi presji na stronę i nie mogła stanowić uzasadnionej podstawy odmowy zgody na przeprowadzenie wywiadu, zwłaszcza że aktualnie możliwość współdziałania pracowników socjalnych z funkcjonariuszami Policji w trakcie przeprowadzenia wywiadu wynika z art. 107 ust. 3a i 3b ustawy o pomocy społecznej.

Skargę na decyzję organu odwoławczego złożył J. G., który wskazał, że w jego ocenie decyzja "jest kłamliwa, zmanipulowana, nie uwzględnia jego ciężkiej sytuacji finansowej, materialnej i zdrowotnej, narusza przepisy prawa". Zdaniem skarżącego, pracownicy OPS oraz SKO nie uwzględniają składanych przez niego do akt sprawy dokumentów, fałszują dokumentację, "wyciągają z akt" informacje o zwolnieniach lekarskich oraz o zdarzeniach losowych, których to informacji nie przesyłają do sądu, aby ten oddalał jego skargi. Także Prezes SKO udzielała mu niezgodnych z prawem wskazówek.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie i podtrzymał własne stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

W piśmie procesowym z dnia 30 listopada 2017 r. ustanowiony z urzędu pełnomocnik skarżącego sprecyzowała zarzuty skargi i zarzuciła naruszenie:

- przepisów prawa materialnego, tj. art. 107 ust. 3a w związku z ust. 3b ustawy o pomocy społecznej poprzez uznanie potrzeby przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w asyście Policji, podczas gdy z załączonych notatek pracowników i Policji nie wynika taka potrzeba, bowiem ani razu podczas wykonywania wywiadu nie doszło do naruszenia nietykalności czy zniewagi lub zniesławienia;

- przepisów postępowania mającego wpływ na wynik sprawy, tj. art. 7 K.p.a. poprzez przekroczenie zasady prawdy obiektywnej, a także naruszenie art. 80 K.p.a. poprzez dokonanie dowolnej oceny dowodów i uznanie, że z winy odwołującego się nie przeprowadzono wywiadu środowiskowego, gdyż nie wpuścił na posesję Policji.

Jak wskazała pełnomocnik, w jej ocenie sprawa nie została dostatecznie wyjaśniona, bowiem doszło do naruszenia ww. przepisów a naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

W uzasadnieniu zarzutów skargi pełnomocnik wskazała, że przepisy regulujące przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w asyście Policji nie zawierają przesłanek i wskazówek kiedy, jak i dlaczego asysta jest konieczna. Z załączonej notatki służbowej nie wynika na czym polegała obawa pracowników socjalnych o własne bezpieczeństwo. Notatka nie zawiera informacji czy kiedykolwiek doszło do zagrożenia zdrowia poprzez napaść lub naruszenie nietykalności osobistej pracownika socjalnego. Brak jest też zawiadomienia Policji o zniesławieniu czy zniewadze pracownika socjalnego podczas pełnienia czynności służbowych. Dodatkowo nigdy nie wspomniano, że od odwołującego się wyczuć można było alkohol, co mogło uzasadniać asystę. Jak stwierdziła pełnomocnik, zachowanie pracowników pomocy społecznej było nieadekwatne do zaistniałej sytuacji, bowiem odwołujący nikogo nie obraził, poinformował tylko że nie zgadza się na wpuszczenie Policji do domu, co też w świetle prawa mógł uczynić. Podkreśliła, że skarżący nie odmówił wejścia pracownikom socjalnym, którzy sami zdecydowali

o nieprzeprowadzeniu wywiadu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, co następuje:

Skarga podlegała oddaleniu, albowiem zaskarżona decyzja nie narusza prawa.

Przedmiotem kontroli dokonywanej przez Sąd w niniejszej sprawie, z punktu widzenia kryterium legalności jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w B. z dnia [...] maja 2017 r. o utrzymaniu w mocy decyzji organu I instancji w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku celowego.

W konkretnej przypadku istota sporu sprowadzała się do zasadności zastosowania wobec skarżącego sankcji z art. 11 ust. 2 i art. 107 ust. 4a ustawy

z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2016 r., poz. 645 ze zm., dalej jako: "u.p.s."), ze względu na brak współdziałania z pracownikami socjalnymi poprzez uniemożliwienie przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w związku

z ubieganiem się o świadczenie z pomocy społecznej. Jak wynika z akt sprawy,

w postępowaniu administracyjnym z wniosku skarżącego z dnia 28 marca 2017 r.

o przyznanie zasiłku celowego na zaspokojenie wymienionych we wniosku potrzeb, nie doszło bowiem do przeprowadzenia przez pracownika socjalnego obligatoryjnego wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania skarżącego. Bezsporna jest również przyczyna nieprzeprowadzenia wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania strony, tj. niewpuszczenie przez skarżącego do mieszkania pracowników socjalnych wraz z asystującymi funkcjonariuszami policji. Motywy braku wyrażenia zgody przez skarżącego na wejście do mieszkania funkcjonariuszy Policji zostały przedstawione w odwołaniu oraz powtórzone w skardze do Sądu. Skarżący, jak stwierdził, nie pozwolił na wejście do domu policjantów, gdyż nie jest bandytą ani przestępcą.

Tymczasem zgodnie z art. 11 ust. 2 u.p.s. brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym lub asystentem rodziny, o którym mowa

w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej (...) może stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Niewątpliwie, w przypadku zgłoszenia wniosku

o zasiłek celowy, konieczne jest bowiem ustalenie sytuacji życiowej osoby, która się o to świadczenie ubiega. Stosownie do treści art. 106 ust. 4 u.p.s., decyzję administracyjną o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia wydaje się po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego. Z art. 107 ust. 1 u.p.s. wynika zaś, że przeprowadzenie tego wywiadu ma na celu ustalenie sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej. Pracownik socjalny, przeprowadzając wywiad, bierze pod uwagę indywidualne cechy, sytuację osobistą, rodzinną, dochodową

i majątkową osoby samotnie gospodarującej lub osób w rodzinie, mogące mieć wpływ na rodzaj i zakres przyznawanej im pomocy. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu pracownik socjalny dokonuje analizy i oceny sytuacji danej osoby lub rodziny i formułuje wnioski z niej wynikające, stanowiące podstawę planowania pomocy. Oznacza to, że przeprowadzenie wywiadu środowiskowego stanowi swoiste postępowanie dowodowe. Sporządzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego lub jego aktualizacji wymaga współdziałania osoby z organem pomocowym. W świetle art. 107 ust. 4 u.p.s. w przypadku ubiegania się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej po raz kolejny, a także gdy nastąpiła zmiana danych zawartych

w wywiadzie, sporządza się aktualizację wywiadu. W przypadku osób korzystających ze stałych form pomocy aktualizację sporządza się nie rzadziej niż co 6 miesięcy, mimo braku zmiany danych. Stosownie zaś do treści art. 107 ust. 4a u.p.s. niewyrażenie zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego przez osoby ubiegające się o świadczenia z pomocy społecznej stanowi podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Mając na uwadze powyższe uznać należy, że organy obu instancji prawidłowo przyjęły, że skarżący swoją postawą uniemożliwił przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. W tym miejscu zauważyć należy, że dodany do art. 107 u.p.s.

z mocą obowiązującą od 5 października 2015 r., ustęp 3a i 3b stanowią, że przeprowadzaniu rodzinnego wywiadu środowiskowego oraz świadczeniu pracy socjalnej w środowisku, może uczestniczyć drugi pracownik socjalny a także, że rodzinny wywiad środowiskowy oraz świadczenie pracy socjalnej w środowisku, może odbywać się w asyście funkcjonariusza Policji (ust. 3a) oraz, że kierownik ośrodka pomocy społecznej, na wniosek pracownika socjalnego lub z własnej inicjatywy, może wystąpić do właściwego miejscowo komendanta Policji o asystę

w trakcie przeprowadzania wywiadu środowiskowego lub świadczenia pracy socjalnej w środowisku a właściwy miejscowo komendant Policji jest obowiązany do zapewnienia pracownikowi socjalnemu asysty Policji przy przeprowadzaniu rodzinnego wywiadu środowiskowego lub świadczeniu pracy socjalnej w środowisku (ust. 3b). Jak wskazuje zaś art. 107 ust. 4a u.p.s., niewyrażenie zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego przez osoby lub rodziny ubiegające się o świadczenia z pomocy społecznej lub na jego aktualizację, stanowi między innymi podstawę do odmowy przyznania świadczenia z pomocy społecznej.

Z treści zacytowanych wyżej przepisów niewątpliwie wynika uprawnienie kierownika ośrodka pomocy społecznej do wnioskowania o zapewnienie asysty funkcjonariuszy Policji przy przeprowadzaniu wywiadu środowiskowego oraz obowiązek Policji zapewnienia takiej asysty. Uprawnienie kierownika ośrodka pomocy społecznej, w tekście przepisu nie zostało ograniczone żadnymi przesłankami. Z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r., poz. 1310), na mocy której wprowadzono do ustawy o pomocy społecznej możliwość przeprowadzania rodzinnych wywiadów środowiskowych przy udziale dwóch pracowników socjalnych jak również w asyście funkcjonariuszy Policji, wynika, że celem regulacji była poprawa bezpieczeństwa pracowników socjalnych. Z uwagi na to, że w tekście ustawy, decyzja kierownika ośrodka pomocy społecznej w przedmiocie wystąpienia do komendanta Policji o wytypowanie asysty funkcjonariuszy Policji przy przeprowadzaniu wywiadu środowiskowego, nie została obwarowana przesłankami, stwierdzić należy, iż dostrzeżenie w danej sprawie przez kierownika ośrodka pomocy społecznej potrzeby asysty Policji przy przeprowadzaniu wywiadu środowiskowego

i nałożony na Policję obowiązek uwzględnienia wniosku o zapewnienie asysty funkcjonariusza Policji przy przeprowadzaniu wywiadu środowiskowego, oznacza, że wnioskujący o pomoc społeczną ma obowiązek znoszenia obecności policjanta przy czynności przeprowadzania wywiadu niezależnie od tego, jak osobiście odbiera obecność policjanta. Funkcjonariusz Policji wytypowany przez właściwego komendanta do asystowania przy przeprowadzaniu wywiadu środowiskowego, ma obowiązek wypełnienia polecenia (rozkazu) gdyż jego "złamanie" będzie traktowane jako przewinienie służbowe. Niewyrażenie przez stronę postępowania ubiegającą się o świadczenie z pomocy społecznej zgody na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez pracowników socjalnych w asyście funkcjonariusza Policji, jest równoznaczne z niewyrażeniem zgody na wywiad w ogóle.

Jak już wyżej wyjaśniono wywiad środowiskowy (jak i jego aktualizacja) jest szczególnym dowodem w sprawie osoby korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, który niewątpliwie jest sporządzany we współdziałaniu z osobą zainteresowaną i ma charakter obligatoryjny. Waga tego dowodu wyraża się w treści art. 11 ust. 2 oraz 107 ust. 4a ustawy o pomocy społecznej, które zawierają sankcję w postaci odmowy udzielenia pomocy lub uchylenia decyzji przyznającej pomoc

w przypadku braku wyrażenia zgody na przeprowadzenie wywiadu (tak: m.in.: WSA w Gdańsku w tezie wyroku z dnia 9 lutego 2017 r. sygn. III SA/Gd 870/16 i NSA

w tezie wyroku z dnia 7 marca 2017r. sygn. I OSK 2454/16). Niemożność przeprowadzenia wywiadu środowiskowego uniemożliwia organowi dokonanie oceny rzeczywistej sytuacji majątkowej, rodzinnej i bytowej osoby ubiegającej się

o świadczenie. Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego wymaga współpracy beneficjenta pomocy społecznej z organem a odmowa tej współpracy z mocy ustawy o pomocy społecznej, jest traktowana jako naruszenie przez beneficjenta obowiązku współdziałania z organem pomocy społecznej w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej (vide: stanowisko NSA wyrażone w wyroku z dnia 19 grudnia

2016 r. sygn. I OSK 2186/16, Lex nr 2205303).

W świetle wyżej wymienionych przepisów nie sposób uznać, że został naruszony przepis art. 107 ust. 3a w zw. z ust. 3b ustawy o pomocy społecznej oraz art. 7 K.p.a. (jak twierdził pełnomocnik skarżącego) w sytuacji, gdy udział Policji podczas wywiadu nie jest obwarowany żadnymi przesłankami ustawowymi. Wystarczy sama obawa pracownika socjalnego o naruszenie jego bezpieczeństwa.

Mając powyższe na uwadze, Sąd nie dopatrzył się naruszenia prawa zaskarżoną decyzją a w konsekwencji skargę oddalił (art. 151 ustawy Prawo

o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).