Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Dorota Wdowiak Sędziowie Sędzia WSA Zbigniew Rudnicki (spr.) Sędzia WSA Pamela Kuraś-Dębecka Protokolant Marcin Just po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 sierpnia 2008 r. sprawy ze skargi Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych na decyzję Ministra Sprawiedliwości z dnia [...] marca 2008 r. nr [...] w przedmiocie odmowy wpisu na listę radców prawnych oddala skargę

Uchwałą nr [...] Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych (dalej: OIRP) w [...] z dnia [...] października 2007 r. w sprawie wniosku p. S. K. (dalej: wnioskodawcy, kandydata) o wpis na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę OIRP w [...], na podstawie art. 24 ust. 2c w zw. z art. 24 ust. 1 oraz art. 25 ust 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123. poz. 1059, z późn. zm.) oraz § 4-13 Regulaminu stanowiącego załącznik nr 1 do uchwały Nr 485/W2002 Krajowej Rady Radców Prawnych (dalej KRRP) z dnia 13 września 2002 r. w sprawie postępowania rad okręgowych izb radców prawnych i Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawach wpisu na listę radców prawnych i listę aplikantów radcowskich, prowadzenia tych list oraz stosowanych wzorów dokumentów (tj. uchwała Nr 517/VI/2006 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 25 listopada 2006 r.) odmówiono wpisania wnioskodawcy na listę radców prawnych OIRP w [...].

Wnioskodawca po ukończeniu studiów prawniczych i odbyciu aplikacji sądowej w okręgu Sądu Okręgowego [...] złożył we wrześniu 2007 egzamin sędziowski. Z przedłożonych dokumentów wynika, że w okresie od [...] do [...] wnioskodawca odbył aplikację sądową w Sądzie Apelacyjnym w [...], a w dniu [...] września 2007 roku złożył egzamin sędziowski. W okresie od [...] do [...] wnioskodawca pracował w departamencie prawnym A. Sp. z o.o., na stanowisku specjalista ds prawnych/prawnik, od [...] do [...] pracował w Kancelarii radcy prawnego E. K. na stanowisku prawnika, zaś od [...] pracuje w Kancelarii D. sp. k., także na stanowisku prawnika. Doświadczenie zawodowe wnioskodawca nabył więc przed i w trakcie odbywania aplikacji sędziowskiej; w jego ocenie doświadczenie to, nabyte w trakcie 5 letniej pracy związanej ze świadczeniem usług prawnych, zapewnia rękojmię należytego wykonywania zawodu radcy prawnego.

W ocenie OIRP W [...] z przedłożonych dokumentów wynika, że wnioskodawca nie może jednak wykazać się praktyką w świadczeniu pomocy prawnej nabytą po złożeniu egzaminu sędziowskiego. Ponieważ art. 25 ust 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych utracił moc obowiązującą w zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osoby, która po złożeniu wskazanych w nim egzaminu nie wykazuje się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, Rada OIRP w [...] odmówiła wnioskodawcy wpisu na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę OIRP w [...]

Odwołanie od powyższej uchwały zgłosił wnioskodawca wnosząc o jej uchylenie i wpisanie go na listę radców prawnych.

W uzasadnieniu stwierdził, że art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 163, poz. 1361) przewidywał, że osoby które złożyły egzamin sędziowski mogą zostać wpisane na listę radców prawnych bez wymogu odbycia aplikacji radcowskiej, złożenia egzaminu radcowskiego oraz wykazania się niezbędnym doświadczeniem.

W wyniku zaskarżenia powyższego przepisu przez Krajową Radę Radców Prawnych (KRRP) Trybunał Konstytucyjny (TK) wyrokiem w sprawie o sygn. akt K 30/06 uchylił wyżej wymieniony przepis "w zakresie w jakim stwarzał możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykażą się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym." Na tym tle zasadne jest więc jedynie ograniczenie w dostępie do zawodu radcy prawnego dla osób, które po zdaniu egzaminu sędziowskiego nie wykażą należytego doświadczenia, niezależnie od tego kiedy doświadczenie to nabyły.

Stawiany przez Radę dodatkowy wymóg nabycia praktyki po złożeniu egzaminu nie ma jakiejkolwiek podstawy w obowiązujących przepisach prawa.

Uchwałą nr [...] Prezydium KRRP z dnia [...] grudnia 2007 r. w sprawie wpisu na listę radców prawnych. podjętą na podstawie art. 138 § 1 pkt. 2 K.p.a. oraz art. 31 ust 2 w związku z art. 24 ust. 1 i art. 25 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o radcach prawnych, po rozpatrzeniu odwołania wnioskodawcy uchylono uchwałę nr [...] Rady OIRP w [...] z dnia [...] października 2007 r. w sprawie wniosku o wpis na listę radców prawnych w części dotyczącej podstawy prawnej odmowy wpisu i zmieniono ją w tym zakresie w ten sposób, że w miejsce wskazanego w zaskarżonej uchwale przepisu art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych wskazało jako podstawę prawną art. 24 ust. 1 w związku z art. 25 tej ustawy; w pozostałym zakresie utrzymując zaskarżoną uchwałę w mocy.

Ponownie rozpatrując wniosek kandydata o wpis na listę radców prawnych stwierdzono, że zarówno w dacie rozpatrywania wniosku wpisowego przez organ pierwszej instancji, jak i w dacie ponownego rozpatrzenia sprawy przez organ odwoławczy — nie istniała podstawa prawna wpisu, objęta zakresem nieobowiązującego już w tych datach art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych. Jak wynika z części II wyroku TK z dnia 8 listopada 2006 roku, sygn. akt K 30/06 (Dz.U.06.206.1522), przepis art. 25 ust. 1 pkt. 2) ustawy o radcach prawnych, w brzmieniu obowiązującym w dacie orzekania przez Trybunał, utracił moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r.

Wobec braku podstawy prawnej dla składania, rozpatrywania i orzekania przez organy samorządu zawodowego radców prawnych w sprawach wpisu na listę radców prawnych osób, które nie ukończyły aplikacji radcowskiej i nie złożyły pozytywnie egzaminu radcowskiego, zaś złożyły pozytywnie egzamin prokuratorski, sędziowski, adwokacki lub notarialny (w zakresie obowiązującego do dnia 1 stycznia 2007 r. unormowania art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych) - należało odmówić wpisu, przyjmując za podstawę art. 24 ust. 1 w związku z art. 25 ustawy o radcach prawnych.

Odwołanie od powyższej uchwały Prezydium KRRP z dnia [...] grudnia 2007 r. złożył wnioskodawca zarzucając jej:

I. rażące naruszenie obowiązujących przepisów postępowania administracyjnego mające wpływ na wynik merytorycznego rozpoznania wniosku, tj.:

1) naruszenie przepisów art. 7 K.p.a. i art. 77 § 1 K.p.a., poprzez zaniechanie wszechstronnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy kierując się interesem społecznym i słusznym interesem obywateli oraz poprzez nierozpatrzenie całego materiału dowodowego prowadzące do błędnego ustalenia stanu faktycznego, iż wnioskodawca nie spełnia przesłanek uzasadniających wpis na listę radców prawnych;

2) naruszenie przepisu art. 107 K.p.a., poprzez niewskazanie w uchwale KRRP w sposób szczegółowy konkretnego przepisu, stanowiącego podstawę prawną wydanej uchwały oraz brak wyjaśnienia jej w uzasadnieniu uchwały KRRP;

3) naruszenie art. 107 § 3 K.p.a. w zw. z art. 80 K.p.a. poprzez zaniechanie rozpatrzenia całokształtu materiału dowodowego prowadzącego do arbitralnego uznania, iż wnioskodawca nie spełnia przesłanek wpisu na listę radców prawnych, brak wskazania okoliczności, które zostały udowodnione oraz brak uzasadnienia stanu faktycznego stanowiącego podstawę wydania uchwały KRRP,

II. rażące naruszenie obowiązujących przepisów prawa materialnego, polegającego na:

1) naruszeniu przepisów art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy w zw. z art. 24 ust. 1 pkt 6 ustawy, poprzez wadliwą ich wykładnię i błędne przyjęcie, że w aktualnym stanie prawnym, powstałym na skutek opublikowania wyroku TK z dnia 8 listopada 2006 r. (sygn. akt K 30/06), na listę radców prawnych nie może być wpisana osoba, która zdała egzamin sędziowski oraz wykazała się odpowiednim doświadczeniem w wykonywaniu zawodu zapewniającym rękojmię należytego wykonywania zawodu radcy prawnego;

2) naruszeniu art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy, poprzez błędne przyjęcie, że przedmiotowy przepis utracił całkowicie moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 roku wskutek wydania wyroku TK z dnia 8 listopada 2006 r. (sygn. akt K 30/06) oraz poprzez jego niezastosowanie do rozpatrzenia wniosku;

3) błędnej interpretacji i niewłaściwym zastosowaniu art. 24 ust. 1 pkt 6 ustawy, poprzez uznanie, iż wnioskodawca pomimo ukończenia aplikacji sądowej, złożenia egzaminu sędziowskiego i wykazania się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, zobowiązany jest odbyć aplikację radcowską i złożyć egzamin radcowski;

Z uwagi na powyższe, wnioskodawca wniósł o: 1) uchylenie w całości uchwały Nr [...] Prezydium KRRP z dnia [...] grudnia 2007 r. oraz uchwały nr [...] Rady OIRP w [...] z dnia [...] października 2007 r. o odmowie wpisu wnioskodawcy na listę radców prawnych; 2) wydanie decyzji, w przedmiocie wpisu wnioskodawcy na listę radców prawnych, względnie wydanie decyzji nakazującej wpis wnioskodawcy na listę radców prawnych.

Wskazana przez KRRP podstawa prawna uchwały, w postaci "art. 24 ust. 1 w zw. z art. 25 ustawy", w sytuacji gdy wskazane przepisy posiadają kilka ustępów, a w ramach ustępów znajduje się kilka punktów, uniemożliwia, a co najmniej znacznie utrudnia ustosunkowanie się wnioskodawcy do stawianych mu zarzutów. Z treści uzasadnienia, można jedynie domyślać się, że KRRP wskazując za podstawę swojej uchwały art. 24 ust. 1 ustawy miała na myśli art. 24 ust. 1 pkt. 6 ustawy, tj. zarzut nie odbycia aplikacji radcowskiej i nie złożenia egzaminu radcowskiego.

Podobnie, można się domyślać, że wskazując cały art. 25 ustawy KRRP uznała, iż art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy został uchylony przez TK w całości z dniem 31 grudnia 2006 r.

Wskazując na powyższe kandydat uznał, że stanowisko Prezydium KRRP jest merytorycznie niezasadne, zaś wydana uchwała KRRP pozbawiona jest podstawy prawnej.

Uzasadniając powyższą ocenę kandydat wskazał na w/w uchybienia Prezydium KRRP w zakresie podstawowych zasad postępowania administracyjnego. Organy samorządu korporacyjnego zaniechały jakiegokolwiek ustalenia stanu faktycznego. Uzasadnienie uchwały nie zawiera ani jednego zdania w przedmiocie ustaleń faktycznych mogących stanowić podstawę do wydania uchwały. Żaden organ rozpatrujący wniosek nie przedstawił żadnego stanowiska w przedmiocie zdobytego przez wnioskodawcę doświadczenia zawodowego, ani nie ocenił jego przydatności do zawodu radcy prawnego, pomimo załączenia do wniosku kompletu dowodów w tym zakresie (świadectw, dyplomów, opinii i referencji).

Uchwała Prezydium KRRP opiera się na stanowisku, iż w dniu złożenia wniosku o wpis na listę radców prawnych nie obowiązywał już art. 25 ust. 1 pkt.2 ustawy w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 163, poz. 1361), tym samym brak było podstawy do zwolnienia wnioskodawcy od wymogu odbycia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego, określonego przez art. 24 ust. 1 pkt 6 ustawy. Z uzasadnienia uchwały wynika, że KRRP uważa, że TK wyrokiem z dnia 8 listopada 2006 r. uchylił art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy w całości, bez żadnych ograniczeń w stosunku do osób, które wykazują się odpowiednim doświadczeniem zawodowym.

Tymczasem w wyniku zaskarżenia powyższego przepisu przez KRRP TK wyrokiem z dnia 8 listopada 2006 r. w sprawie o sygn. akt K 30/06 uchylił z dniem 31 grudnia 2006 r. wyżej wymieniony przepis "w zakresie w jakim stwarzał możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym."

Orzeczenie TK w przedmiocie uznania określonego aktu prawnego za niezgodny z Konstytucją RP może odnosić się do całego aktu normatywnego albo do jego poszczególnych przepisów. Przedmiotem orzeczenia może być fragment przepisu obejmujący jedno lub kilka słów. Takie orzeczenia TK, rozpoczynające się zwrotem "w zakresie, w jakim ...", po którym znajduje się opis niektórych sytuacji, w których przepis ten znajduje zastosowanie, wyznaczony za pomocą kryteriów podmiotowych, przedmiotowych lub czasowych, mają charakter tzw. wyroków zakresowych. Wyrok zakresowy uznaje poddany kontroli przepis za niezgodny z Konstytucją tylko w pewnym zakresie, a w ten sposób nie zmieniając tekstu przepisu, zmienia wyrażoną w nim treść normatywną. Skutkiem takiego wyroku jest częściowa utrata mocy obowiązującej przepisu, polegająca na wyłączeniu możliwości jego stosowania w zakresie oznaczonym w wyroku, (tak uzasadnienie wyroku WSA w Warszawie, sygn. akt VI SA/Wa).

Biorąc powyższe pod uwagę punkt 4 wyroku TK z dnia 8 listopada 2006 r. należy zaliczyć do tzw. wyroków zakresowych, a zatem - wbrew stanowisku wyrażonemu przez Prezydium KRRP, przepis art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy nie utracił mocy obowiązującej w całości, lecz jedynie w zakresie ściśle określonym w wyroku TK. Przepis ten jest niekonstytucyjny jedynie w zakresie, w jakim stwarza możliwości dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osoby, która po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazuje się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym.

Przedmiotowy przepis może zatem stanowić podstawę wpisu na listę radców prawnych tych osób, które nie odbyły aplikacji radcowskiej i nie złożyły egzaminu radcowskiego, lecz zdały egzamin sędziowski, prokuratorski czy notarialny (tak wyrok WSA z 16 listopada 2006 r., sygn. akt VI SA/Wa 1619/06 w kontekście adekwatnego przepisu art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze oraz adekwatnego wyroku TK z 19 kwietnia 2006 r., sygn. akt K 6/06).

Z interpretacji w/w orzeczenia wynika, że zasadne jest jedynie ograniczenie w dostępie do zawodu radcy prawnego dla osób, które po zdaniu egzaminu sędziowskiego nie wykażą należytego doświadczenia. Osoba ubiegająca się o wpis na listę radców prawnych musi się wykazać odpowiednim doświadczeniem dającym rękojmię należytego wykonywania tego zawodu, przy czym nie stawia wymogu aby doświadczenia to nabyć po złożonym egzaminie sędziowskim. Żaden przepis prawa ani powyższe orzeczenie TK nie określają kiedy doświadczenie zawodowe należy nabyć. Orzeczenie TK wprost stanowi, iż ograniczenie dotyczy tylko "osób, które po złożeniu egzaminu... nie wykazują się odpowiednią praktyką."

Fakt dalszego obowiązywania przedmiotowego przepisu potwierdza praktyka OIRP w całym kraju, które po dniu 31 grudnia 2006 r. wielokrotnie wydały uchwały w przedmiocie wpisu na listę radców prawnych osób, które złożyły egzamin sędziowski i wykazy się odpowiednią praktyką w zawodzie. Przykładowo, OIPR w [...] uchwałą z dnia [...] października 2007 r. na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy dokonała wpisu na listę radców prawnych osobę spełniającą warunki w nim określone. W świetle faktu, że do zadań KRRP należy koordynowanie działalności okręgowych izb radców prawnych, sprawowanie nadzoru nad ich działalnością oraz uchylanie sprzecznych z prawem uchwał okręgowej izby radców prawnych, wybiórcze stosowanie w/w przepisu narusza podstawowe zasady państwa prawa oraz zasadę zaufania obywateli do organów. KRRP powinna czuwać nad jednolitą interpretacją i stosowaniem ustawy, tymczasem akceptuje ona niczym nie uzasadnione różnicowanie stosowanie art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy przez poszczególne OIRP, co więcej - akceptuje odmienną interpretację ww. przepisu przez tą sama izbę radców prawnych.

Stosownie do ww. wyroku TK przepis art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy, tyko w ograniczonym zakresie utracił mocą obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r. Takie stanowisko poparte jest już orzeczeniami sądów administracyjnych, które wnioskodawca przywołał.

Zgodnie z wyrokiem TK z 18 listopada 2006 r. przed dokonaniem wpisu na listę radców prawnych należy zbadać, czy osoba ubiegająca się o wpis może wykazać się stażem i doświadczeniem zawodowym, profilującym umiejętności praktyczne aplikacji zakończonej egzaminem. Jak wskazał TK w uzasadnieniu omawianego orzeczenia, w toku postępowania zainicjowanego wnioskiem samorząd może, a nawet powinien badać także, czy konkretna osoba ubiegająca się o taki wpis daje rękojmię należytego wykonywania zawodu radcy prawnego. Przesłankami oceny winny być m.in. czas trwania aplikacji, zakres przedmiotowy szkolenia oraz praktyczny kontakt z wykonywaniem danego zawodu prawniczego.

Decyzją Ministra Sprawiedliwości z dnia [...] marca 2008 r., wydaną na podstawie art. 138 § 2 K.p.a. w zw. z art. 31 ust. 2a w związku z art. 24 ust. 1 i art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, po rozpatrzeniu odwołania wnioskodawcy uchylono zaskarżoną uchwałę Prezydium KRRP w [...] Nr [...] z dnia [...] grudnia 2007 r. w przedmiocie odmowy wpisu na listę radców prawnych OIRP w [...] i przekazano sprawę do ponownego rozpatrzenia Prezydium KRRP w [...].

Minister Sprawiedliwości uznał za trafny pogląd wnioskodawcy, iż przepis art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych utracił moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r., ale tylko w tym zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym. Wskazany wyrok TK z dnia 8 listopada 2006 r., jak również wyrok TK z dnia 19 kwietnia 2006 r., sygn. akt K 6/06 (Dz. U. z 2006 r. Nr 75, poz. 529), były wielokrotnie przedmiotem analizy WSA w Warszawie. W obu przypadkach Sąd zawarł jednakowe stanowisko uznając, że oba wyroki są wyrokami zakresowymi.

WSA w Warszawie odnosząc się do wyroku TK z dnia 19 kwietnia 2006 r., sygn. akt K 6/06, wskazał, iż w niektórych wydawanych przez TK wyrokach oznaczenie przepisu będącego przedmiotem kontroli jest uzupełnione formułą rozpoczynającą się zwrotem "w zakresie, w jakim...", po którym następuje opis niektórych sytuacji, w których przepis ten znajduje zastosowanie, wyznaczony za pomocą kryteriów podmiotowych, przedmiotowych lub czasowych. W takim przypadku przedmiotem kontroli jest ta z wyrażonych w danym przepisie norm, która odnosi się do oznaczonego zakresu sytuacji. Zatem wyrok taki, zwany wyrokiem "zakresowym", odnosi się w istocie do części aktu normatywnego, z tym, że część ta nie została wyodrębniona w tekście przepisu poddanego kontroli TK. Wyrok zakresowy uznaje poddany kontroli przepis za niezgodny z Konstytucją tylko w pewnym, określonym w wyroku zakresie i nie zmieniając tekstu przepisu, zmienia wyrażoną w nim treść normatywną. Skutkiem takiego wyroku jest częściowa utrata mocy obowiązującego przepisu, polegająca na wyłączeniu możliwości jego stosowania w zakresie oznaczonym w wyroku.

W związku z powyższym wyroki TK: z dnia 19 kwietnia 2006 r. oraz z dnia 8 listopada 2006 r. są wyrokami zakresowymi i zarówno art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy - Prawo o adwokaturze, jak i art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych nie utraciły mocy obowiązującej w całości, lecz jedynie w zakresie ściśle określonym w tych wyrokach.

Zatem wskazany przepis art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osoby, która po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazuje się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym i w tym zakresie utracił moc obowiązującą w dniu 31 grudnia 2006 r. Przepis ten może więc nadal stanowić podstawę wpisu na listę radców prawnych tych osób, które nie odbyły aplikacji radcowskiej i nie złożyły egzaminu radcowskiego, lecz zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, notarialny, lub adwokacki i jednocześnie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym.

Według Ministra Prezydium wydało uchwałę w oparciu o błędną wykładnię przepisu art. 25 ust. 1 pkt 2 i 5 ustawy o radcach prawnych. Organ ten nie odniósł się bowiem do tego, czy wnioskodawca, w świetle posiadanej praktyki zawodowej, daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego.

Skargę na powyższą decyzję Ministra Sprawiedliwości złożyło Prezydium KRRP, zarzucając zaskarżonej decyzji naruszenie prawa materialnego, które miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a to przez oparcie decyzji na uchylonym wyrokiem TK z dnia 8 listopada 2006 r. - sygn. akt: K 30/06 przepisie art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych - pomimo utraty jego mocy obowiązującej z dniem 31 grudnia 2006 r.

W oparciu o tak sformułowany zarzut wniesiono o uchylenie zaskarżonej decyzji Ministra Sprawiedliwości z dnia [...] marca 2008 r. w całości.

Prezydium KRRP zarzuciło, iż w zaskarżonej decyzji Minister Sprawiedliwości przyjął założenie, że wyroki TK: z dnia 8 listopada 2006 r. (sygn. akt K 30/06) oraz z dnia 19 kwietnia 2006 r. (sygn. akt K 30/06) są wyrokami zakresowymi. Skutkiem zaś obydwu orzeczeń w zakresie przepisów art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych oraz art. 66 ust. 1 pkt. 2 prawa o adwokaturze, nie była utrata mocy obowiązującej obu wskazanych wyżej przepisów w całości, a jedynie w zakresie ściśle określonym w tych wyrokach tj. w zakresie w jakim stwarzają możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego bądź adwokata osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym.

Minister Sprawiedliwości wydając zaskarżoną decyzję uczynił to bez porównania treści sentencji obu wskazanych powyżej orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego oraz bez analizy sentencji wyroku z dnia 8 listopada 2006 r.

Przedmiotowy wyrok w części I pkt. 4 stanowi: "art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych (...) w zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym". Część II przywołanego wyroku brzmi następująco: "Przepisy powołane w części I w punktach 2, 3, 4, 7, 9 oraz 10 tracą mocą obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r."

Jak widać z powyższego, sentencja analizowanego wyroku przesądza o tym, iż TK postanowił o utracie mocy obowiązującej przepisu powołanego w punkcie 4 części I a więc art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych w całości. Wprawdzie treść części I wyroku wskazuje, że Trybunał art. 25 ust. 1 pkt. 2 uznał za niekonstytucyjny w zakresie, w jakim stwarzał on możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, to część druga orzeczenia wskazuje jednoznacznie na to, iż z dniem 31 grudnia 2006 r. przedmiotowy przepis traci moc obowiązującą w całości.

W Dzienniku Ustaw publikowana jest jedynie sentencja orzeczeń Trybunału, a więc tylko ona ma rangę powszechnie obowiązującego prawa. W ocenie strony skarżącej, w przedmiotowej sprawie część II orzeczenia w sposób jednoznaczny przesądza o tym, iż art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych został uchylony w całości. Gdyby intencją Trybunału Konstytucyjnego było uchylenie przepisu jedynie w zakresie w jakim uznał go za niezgodny z ustawą zasadniczą, wskazałby to wyraźnie w treści części II orzeczenia.

Użyte zaś w treści wyroku z dnia 8 listopada 2008 r. stwierdzenie - przepisy powołane w części I w punktach 2, 3, 4, 7, 9 oraz 10 tracą moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r. - trudno interpretować inaczej niż uchylenie wskazanych tam przepisów (w tym art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych) w całości. Gramatyczna wykładnia orzeczenia nie pozostawia w powyższym zakresie żadnych wątpliwości. Skoro zaś za pomocą wykładni gramatycznej można ustalić zakres utraty mocy obowiązującej przepisu, nie ma potrzeby korzystania z wykładni celowościowej, przy której przydatne mogłoby być uzasadnienie do orzeczenia Trybunału.

Nadto Prezydium KRRP zarzuciło, iż Minister Sprawiedliwości traktuje oba orzeczenia Trybunału w zasadzie jako jednobrzmiące - tymczasem w części II wyroku z 19 kwietnia 2006 r. dotyczącego ustawy o adwokaturze nie wymieniono pośród przepisów, które przestają obowiązywać przepisu art. 66 ust. 1 pkt 2 prawa o adwokaturze będącego odpowiednikiem art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych. Tym samym sytuacja prawna osób ubiegających się o wpis na listę radców prawnych nie jest tożsama z sytuacją osób starających się o wpis na listę adwokatów. Dlatego też przytaczanie przez Ministra Sprawiedliwości w uzasadnieniu orzeczeń sądów administracyjnych dotyczących prawa o adwokaturze jest nieuprawnione.

W tej sytuacji powoływanie się przez Ministra w uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia na uzasadnienie wyroku Trybunału z dnia 8 listopada 2006 r. i oparcie na nim swej decyzji Prezydium KRRP uznało za w pełni nieuprawnione.

W rozpatrywanej sprawie istotne znaczenie ma fakt, iż z sentencji wyroku TK z dnia 8 listopada 2006 r. wynika uchylenie mocy obowiązującej przepisu art. 25 ust 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych. W sentencji podano jedynie datę z którą uchyla się powoływany przepis. Oznacza to jednoznacznie, że uchylono go w całości, nie zaś w części. W konsekwencji zaś wyrok Trybunału nie jest - jak chce tego Minister - wyrokiem zakresowym.

W odpowiedzi na skargę Minister Sprawiedliwości wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wypowiadał się w zakresie relacji pomiędzy treścią sentencji, a uzasadnieniem wyroku, uznając, że uzasadnienie orzeczenia przedstawia motywy i sposób myślenia sędziów Trybunału Konstytucyjnego biorących udział w wydaniu orzeczenia. Ma ono przede wszystkim znaczenie perswazyjne i edukacyjne. Jednak może wystąpić sytuacja, iż pewne fragmenty uzasadnienia stanowiąc ratio decidendi, są w szczególnie silny sposób związane z sentencją i stanowić mogą w pewnym sensie jej "uzupełnienie". W pewnych okolicznościach już samo uzasadnienie stanowi w istocie wykładnię sentencji, wyraża bowiem pewne elementy, które z przyczyn proceduralnych, z uwagi na przyjęte reguły formułowania sentencji, nie mogły się tam znaleźć (tak Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 marca 2002 r., sygn. SK 2/01, postanowieniu z dnia 20 grudnia 1999 r., sygn. K 4/99 oraz postanowieniu z dnia 13 maja 2002 r., sygn. SK 32/01).

Odnosząc się z kolei do zarzutu Prezydium KRRP, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 kwietnia 2006 r., sygn. K 6/06 nie jest tożsamy z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2006 r., sygn. K 30/06, a co za tym idzie, Minister Sprawiedliwości jest nieuprawniony do powoływania orzeczeń sądów administracyjnych dotyczących Prawa o adwokaturze, nie można zgodzić się z tym stanowiskiem. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku o sygn. K 30/06 wyraźnie stwierdził, że przepisy zaskarżone w tej sprawie regulują analogiczny zakres spraw do zakresu będących przedmiotem sprawy o sygn. K 6/06. Wskazuje to zatem na ścisły związek sprawy dotyczącej uregulowań odnośnie radców prawnych z zakresem sprawy dotyczącym unormowań odnośnie adwokatów, co zresztą podkreśliła KRRP w pismach procesowych, kierowanych do TK.

Z kolei zarzut dotyczący tego, że w części II sentencji wyroku z dnia 19 kwietnia 2006 r., sygn. K 6/06, nie wymieniono pośród przepisów, które przestają obowiązywać z dniem 31 grudnia 2006 r., przepisu art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa o adwokaturze, będącego odpowiednikiem art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych, co w rezultacie prowadzi do tego, że nie można traktować podobnie obu wyroków, w ocenie Ministra Sprawiedliwości jest niezasadny.

TK w uzasadnieniu wyroku K 30/06 w pkt 11 stwierdził, że w wyroku w sprawie o sygn. K 6/06 odroczył do 31 grudnia 2006 r. utratę mocy obowiązującej przepisów ustawy zmieniającej i prawa o adwokaturze, dotyczących zasad składania egzaminu adwokackiego i formowania składu komisji do jego przeprowadzenia oraz dotyczących świadczenia pomocy prawnej przez osoby mające wyższe wykształcenie prawnicze. W sprawie dotyczącej radców prawnych TK uznał za konieczne odroczenie utraty mocy obowiązującej także pozostałych przepisów uznanych za niekonstytucyjne. Jeśli chodzi o datę odroczenia, Trybunał kierował się okolicznością, że przedstawiciel Sejmu w czasie rozprawy zapewnił o realności przeprowadzenia stosownych zmian przez parlament. Mając na uwadze fakt, iż już po wyroku w sprawie o sygn. K 6/06 była znana konieczność przygotowania zmian w zaskarżonej ustawie, w zakresie dotyczącym adwokatów, zaś zakres stwierdzonej niekonstytucyjności w sprawie dotyczącej radców prawnych był identyczny, to mimo stosunkowo krótkiego terminu odroczenia, pożądane jest jednoczesne dokonanie zmian w regulacji dotyczącej także radców prawnych.

Nadto, nie można się zgodzić ze stanowiskiem skarżącego, że z pkt II sentencji wyroku wynika, iż art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych utracił moc obowiązującą w całości z dniem 31 grudnia 2006 r.

W ocenie Ministra Sprawiedliwości taka interpretacja omawianego punktu wyroku TK o sygn. K 30/06 prowadziłaby do niespójności omawianego orzeczenia. Punkt II wyroku należy odczytywać w ten sposób, że przepisy wymienione w pkt I sentencji tracą moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r., ale tylko w zakresie w jakim to orzeczono w pkt I wyroku. Zatem art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych utracił moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r. ale tylko w tym zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym w świetle paragrafu drugiego powołanego wyżej artykułu kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Innymi słowy, wchodzi tutaj w grę kontrola aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej dokonywana pod względem ich zgodności z prawem materialnym i przepisami procesowymi, nie zaś według kryteriów odnoszących się do słuszności rozstrzygnięcia.

Ponadto, co wymaga podkreślenia, Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Rozpoznając skargę w świetle powołanych wyżej kryteriów należy uznać, że nie zasługuje ona na uwzględnienie.

Przedmiotem rozpoznania przez Sąd była skarga na decyzję Ministra Sprawiedliwości z dnia [...] marca 2008 r., którą uchylono uchwałę Prezydium KRRP z dnia [...] grudnia 2007 r., utrzymującą w mocy uchwałę Rady OIRP w [...] z dnia [...] października 2007 r. w przedmiocie odmowy wpisu kandydata na listę radców prawnych OIRP w [...].

Podstawowy problem prawny w rozpatrywanej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2006 r., sygn. akt K 30/06, w sprawie radcowskiej, miał charakter tzw. wyroku zakresowego, a co za tym idzie – art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych jest niezgodny z Konstytucją RP jedynie w zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, natomiast może stanowić nadal podstawę do wpisu na listę radców prawnych osób, które ukończyły aplikację sędziowską i wykazują się odpowiednią praktyką w zawodach prawniczych, czy też – jak uważa KRRP - zarówno w dacie rozpatrywania wniosku wpisowego przez organ pierwszej instancji, jak i w dacie ponownego rozpatrzenia sprawy przez organ odwoławczy — nie istniała podstawa prawna wpisu, objęta zakresem nieobowiązującego już w tych datach art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych; w odniesieniu do tego przepisu powołany wyrok TK z dnia 8 listopada 2006 r., sygn. akt K 30/06, nie miał bowiem charakteru zakresowego, a co za tym idzie - przepis art. 25 ust. 1 pkt. 2 ustawy o radcach prawnych w brzmieniu obowiązującym w dacie orzekania przez Trybunał utracił moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r., co jednoznacznie wynika z części II wyroku TK.

Uznanie, że przedmiotowy wyrok TK ma charakter wyroku zakresowego oznacza, że organ wpisowy nie powinien kwestionować podstawy prawnej wpisu lecz skupić się na ocenie kwalifikacji, a ściślej - doświadczenia zawodowego kandydata, mającego umożliwić mu świadczenie pomocy prawnej. Natomiast uznanie, że powołany wyrok TK nie ma charakteru zakresowego, a zatem z dniem jego wejścia w życie utracił moc obowiązującą w całości przepis art. 25 ust. 1 pkt ustawy o radcach prawnych jest równoznaczne z brakiem podstawy prawnej wpisu, wobec której badanie doświadczenia zawodowego osoby ubiegającej się o wpis jest bezprzedmiotowe.

W rozpoznawanej sprawie nie było sporu co do tego, czego dotyczyło rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego, czyli jaka materia była przedmiotem wyroku K 30/06 z dnia 8 listopada 2006 r., lecz czy przepis art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 6 lit a) ustawy z 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw stracił z dniem 31 grudnia 2006 r. moc w całości, czy jedynie w tej części w jakiej stwarzał możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazały się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym.

W ocenie Sądu sentencja wyroku TK zawarta w części I pkt 4 wyroku K 30 /06, jest tzw. rozstrzygnięciem zakresowym. Trybunał orzekł bowiem, iż art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych z dnia 6 lipca 1982 r., w brzmieniu nadanym ww. ustawą, w zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji. TK stwierdził więc, że wymieniony przepis ustawy o radcach prawnych dotknięty jest niekonstytucyjnością w zakresie braku dookreślenia w nim wymagań koniecznych dla dokonania wpisu osób aspirujących do zawodu radcy prawnego, gdyż w dotychczasowym brzmieniu dopuszczał wpisywanie na listę radców prawnych, bez koniczności odbycia aplikacji radcowskiej i zdania egzaminu radcowskiego osoby, które legitymowały się zdanym egzaminem sędziowskim, prokuratorskim, adwokackim lub notarialnym, bez badania czy osoby te posiadały odpowiednia praktykę w zawodzie prawniczym. Wywody Trybunału co do "odpowiedniości" zakresu poszczególnych aplikacji w relacji do aplikacji radcowskiej w rozpoznawanej sprawie nie budziły kontrowersji, gdyż spór dotyczył zakresu utraty mocy art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych.

W uzasadnieniu omawianego wyroku Trybunał podkreślał, iż podtrzymując w pełni wszystkie argumenty przytoczone w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. K 6/06 z dnia 19 kwietnia 2006 r. stwierdza, że wadą art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą jest brak ustawowego wymogu jakiegokolwiek stażu zawodowego, a nadto nieokreślenie maksymalnego okresu, jaki upłynął od momentu złożenia – przez ubiegającego się o wpis na listę radców prawnych – innego niż radcowski egzaminu prawniczego. Trybunał uznał, że zakres niekonstytucyjności przepisów, o których orzekał w wyroku K 6/06, jest co do niekonstytucyjności identyczny z zakresem niekonstytucyjności przepisów będących przedmiotem rozpoznania w sprawie K 30/06.

Z pewnym uproszczeniem można stwierdzić, że TK orzekł o niekonstytucyjności powołanych przepisów nie z powodu tkwiących w nich wad, a więc tego co w nich jest uregulowane, ale z powodu pominięcia, niedoodkreślenia w tej regulacji zasad przepływu między zawodami prawniczymi, a więc tego, czego w nich nie ma.

Zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji RP orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. (...). Trybunał w części II omawianego wyroku stwierdził, że przepisy powołane w części I w punktach 2, 3, 4, 7, 9 oraz 10 tracą moc obowiązującą z dniem 31 grudnia 2006 r. W rozpoznawanej sprawie chodzi o przepis zawarty w pkt 4 części I wyroku (art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych) i to stwierdzenie Trybunału, według strony skarżącej decyduje, iż wymieniony przepis art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych stracił moc w całości z datą podaną w części II wyroku.

Z takim stanowiskiem nie sposób się zgodzić. Zwrócił już na to uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 28 listopada 2003 r. (sygn. akt III SA 131/03) wyrażając pogląd – aktualny także w obecnym stanie prawnym, iż skutkiem orzeczenia stwierdzającego niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu w zakresie, w jakim pomija określone regulacje, nie jest utrata mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, ale potwierdzenie - wynikającego z Konstytucji - obowiązku ustanowienia regulacji prawnych niezbędnych dla realizacji norm konstytucyjnych. Sąd orzekający w niniejszej sprawie pogląd ten podziela.

Omawiany wyrok TK ma charakter zakresowy, bowiem w części I pkt 4, stanowiącej rozstrzygnięcie, Trybunał nie stwierdza o niekonstytucyjności całej normy prawnej art. 25 ust. 1 pkt 2 lecz wyłącznie o jej niekonstytucyjność w zakresie w jakim norma ta, dla osób aspirujących do zawodu radcy prawnego, nie dookreśla wymagań, wskazanych w pkt 4 wyroku.

Część II wyroku nie stanowi, w ocenie Sądu, rozstrzygnięcie co do meritum rozpoznawanej przez Trybunał sprawy. Zgodnie bowiem z wymienionym art. 190 ust. 3 Konstytucji RP ta część wyroku stanowi jedynie o odroczeniu wejścia w życie rozstrzygnięcia zawartego w jego części I. Sąd podziela w tej kwestii ocenę Ministra Sprawiedliwości, że odroczenie w części II wejścia w życie powołanego wyroku związane było z terminami procesu legislacyjnego, mającego nie dopuścić do powstania luki w prawie – m.in. w rozpatrywanej tu kwestii.

Zgodnie z przepisem art. 190 ust. 3 Konstytucji (zdanie pierwsze) orzeczenie TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Gdyby zatem Trybunał nie zawarł w omawianym wyroku części II, wyrok ten wszedłby w życie tylko w postaci jaką posiada w części I. Wówczas nie byłoby wątpliwości co do tego, że przepis art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych został uznany przez Trybunał za niekonstytucyjny jedynie w zakresie określonym w pkt 4 wyroku.

Odmienne rozumienie omawianego wyroku prowadziłoby w konsekwencji do nieuprawnionego stwierdzenia jego wewnętrznej sprzeczności, gdyż rozstrzygnięcie zawarte w części I pkt 4 wyroku K 30/06 byłoby zbędne. Skoro bowiem cała norma prawna wyrażona w art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych miałaby utracić moc z dniem 31 grudnia 2006 r., to orzekanie w części I pkt 4 wyroku o jej częściowej niekonstytucyjności byłoby niepotrzebne.

W tym stanie rzeczy, wobec uznania, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2006 r., sygn. akt K 30/06, w sprawie radcowskiej, miał charakter tzw. wyroku zakresowego, a co za tym idzie – art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych jest niezgodny z Konstytucją RP jedynie w zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, Sąd uznał stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji Ministra za zasadne. Konsekwentnie też należało uznać, że organy wpisowe samorządu radcowskiego nie dokonały w zasadzie żadnej oceny doświadczenia zawodowego kandydata, który nabył je w znacznej części jeszcze przed złożeniem egzaminu sędziowskiego.

Ponadto oceniając zaskarżoną decyzję Sąd nie stwierdził żadnych innych uchybień, których istnienie powinien uwzględnić z urzędu.

W tym stanie rzeczy Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.u. Nr 153, poz. 127, z późn. zm.) orzekł jak w sentencji wyroku.