Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w składzie następującym: Przewodniczący NSA Małgorzata Wolska Sędziowie WSA Krystyna Józefczyk WSA Elżbieta Mazur-Selwa /spr./ Protokolant sekretarz sądowy Sylwia Pacześniak po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 10 marca 2015 r. sprawy ze skargi B. M. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego [...] z dnia [...] października 2014 r., nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję i decyzję Prezydenta Miasta [...] z dnia [...] lutego 2014 r., nr [...].

Przedmiotem skargi B. M. jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego [...] (dalej SKO, Kolegium) z [...] października 2014 r. nr [...], o odmowie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.

Po rozpoznaniu wniosku B. M. – Prezydent Miasta [...] decyzją z [...] lutego 2014 r. nr [...], odmówił B. M. przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką K. M. w okresie od 1 lutego 2014 r. do 31 stycznia 2015 r., ustalając, że nie została spełniona przesłanka określona w art. 17 ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1456 ze zm.; dalej u.ś.r.), dotycząca daty powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki.

W odwołaniu B. M. nie zgodziła się z powyższą decyzją i wniosła o jej zmianę przez przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

SKO decyzją z dnia [...] października 2014 r. utrzymało zaskarżoną decyzję w mocy. W uzasadnieniu podano, że K. M. jest osobą o znacznym stopniu niepełnosprawności, która powstała od grudnia 2008 r. i została zaliczona do osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Kolegium wyjaśniło, że zgodnie z art. 17 ust. 1 b u.ś.r. świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25 roku życia. Zwróciło uwagę, że w niniejszej sprawie nie została spełniona przesłanka określona w ww. przepisie, gdyż niepełnosprawność K. M. powstała w grudniu 2008 r. zatem gdy miała ona 57 lat.

B. M. skierowała do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie skargę na decyzję SKO z [...] października 2014 r., wnosząc o jej uchylenie. W ocenie skarżącej to, że z orzeczenia Zespołu d/s Orzekania o Niepełnosprawności nie wynika czy niepełnosprawność K. M. powstała przed 18 rokiem życia - nie może być wyłączną przesłanką odmowy przyznania wnioskowanego świadczenia, gdyż jest ono przyznawane osobie sprawującej opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Nadto skarżąca zwróciła uwagę na swoją trudną sytuację wynikającą z opieki nad niepełnosprawną matką.

W odpowiedzi na skargę SKO wniosło o jej oddalenie, podtrzymując dotychczas wyrażone stanowisko.

Skarżąca skierowała do WSA pismo z 12 lutego 2015 r., załączając kserokopię: wypisu z treści orzeczenia o niepełnosprawności K. M. z 15 listopada 1995 r., orzeczenia Powiatowego Zespołu d/s Orzekania o Niepełnosprawności z [...] lutego 2015 r., decyzji SKO z [...] marca 2013 r. oraz zaskarżonej decyzji (k. 20-26 akt sądowych).

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Przedmiot kontroli sądu administracyjnego mogą stanowić m. in. decyzje wydawane przez organy administracji publicznej, o czym stanowi art. 3 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.), zwanej następnie "P.p.s.a.". Kryterium, w oparciu o które kontrola ta jest dokonywana to zgodność rozstrzygnięcia administracyjnego z prawem, co wynika z art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.). Orzekając, sąd czyni to w granicach skargi, nie będąc związany zawartymi w niej wnioskami, zarzutami czy też powołaną podstawą prawną – art. 134 § 1 P.p.s.a. Eliminacja skarżonej decyzji z porządku prawnego może nastąpić w razie stwierdzenia naruszenia prawa materialnego o wpływie na wynik sprawy, naruszenia przepisów postępowania dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego bądź innego naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy – art. 145 § 1 pkt 1 lit. a-c P.p.s.a.

W niniejszej sprawie kontroli według wyżej opisanych zasad poddano decyzję SKO utrzymującą w mocy decyzję organu I instancji o odmowie przyznania skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego. Przyczyną, dla której organ pierwszej instancji załatwił negatywnie wniosek strony był fakt niespełnienia przesłanki z art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dniu rozstrzygania, nadanym przez art. 1 pkt 5 lit. b ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1548). Przepis ten stanowił we wskazanej dacie, że świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała: nie później niż do ukończenia 18. roku życia (pkt 1) lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

Jak wynika z zebranego materiału dowodowego w sprawie pani K. M. jest osobą o znacznym stopniu niepełnosprawności, która powstała od grudnia 2008 roku (orzeczenie z dnia 29 stycznia 2013 roku Powiatowego Zespołu d/s Orzekania o Niepełnosprawności).

Pani M. została zaliczona do osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

SKO utrzymując w mocy zakwestionowane odwołaniem rozstrzygnięcie także uznało, że na gruncie niniejszej sprawy nie została spełniona pozytywna przesłanka, konieczna do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, określona w art. 17 ust. 1b u.ś.r. przez niemożliwość przyjęcia, że niepełnosprawność K. M. powstała w wymaganych powołanym przepisem okresach.

Do skargi skarżąca dołączyła orzeczenie Komisji Lekarskiej d/s inwalidztwa i zatrudnienia nr [...], z którego wynika, że K. M. została zaliczona do 3 grupy inwalidzkiej, a daty powstania inwalidztwa nie można ustalić. W art. 17 ust. 1b u.ś.r. jest mowa o niepełnosprawności opisanej w art. 17 ust. 1 in fine tj. dotyczy osób, które legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Zaliczenie do 3 grupy inwalidów na podstawie orzeczenia wydanego przed 1 stycznia 1998 r. traktowane jest na równi z ustaleniem lekkiego stopnia niepełnosprawności (art. 62 ust 2 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – Dz. U. z 2011 r., nr 127, poz. 721). Dokument ten nie jest orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Zarzut skarżącej co do wadliwych ustaleń organów odnośnie daty powstania niepełnosprawności matki należy uznać za niezasadny.

Co do unormowania zawartego w art. 17 ust. 1b u.ś.r. wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny, który wyrokiem z dnia 21 października 2014 r. (sygn. akt K 38/13, Dz. U. poz. 1443) stwierdził niezgodność tego przepisu z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności. Trybunał stwierdził, że grupę podmiotów podobnych, które powinny być traktowane równo wobec prawa tworzą osoby obowiązane alimentacyjnie, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad najbliższą osobą niepełnosprawną. W tak określonej grupie podmiotów dopuszczalne jest jednak odmienne traktowanie osób sprawujących opiekę nad niepełnosprawnymi dziećmi. Na skutek poddanej kontroli regulacji dochodzi jednak do odmiennego ukształtowania sytuacji prawnej opiekunów dorosłych osób niepełnoprawnych, co pozbawione jest konstytucyjnego uzasadnienia. Trybunał podkreśli, że pomijając tego rodzaju uzasadnienie w odniesieniu do szczególnego traktowania opiekunów niepełnosprawnych dzieci, ustawodawca powinien w jednakowy sposób kształtować sytuację prawną osób, które rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym, którego wiek nie pozwala na zaliczenie go do tej kategorii podmiotów. Istotnym kryterium przyznania świadczeń powinna być zaś w każdym wypadku ocena faktycznej sytuacji finansowej ich potencjalnych beneficjentów. Ustawodawca zobowiązany jest zatem precyzyjnie określić racjonalne przesłanki, od których uzależni zróżnicowany poziom świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych.

Z mocy art. 190 ust. 1 Konstytucji RP, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Wchodzą one w życie z dniem ogłoszenia, o ile Trybunał nie określi innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. I tak, art. 145a § 1 K.p.a. stanowi, że gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja można żądać wznowienia postępowania. Z kolei, w myśl art. 145 § 1 pkt 1 lit. b P.p.s.a., naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego obliguje sąd do uchylenia objętego skargą aktu.

Skoro więc Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności art. 17 ust. 1b u.ś.r. z Konstytucją RP we wskazanym w orzeczeniu z dnia 21 października 2014 r. zakresie, zaś przepis ten stanowił materialnoprawną podstawę wydania kwestionowanych w niniejszej sprawie decyzji administracyjnych, to należało wyeliminować z obrotu prawnego te rozstrzygnięcia wobec zaistnienia, określonej w art. 145a § 1 K.p.a., przesłanki wznowienia postępowania administracyjnego.

Należy w tym miejscu podkreślić, że z mocy art. 133 § 1 P.p.s.a. Sąd wydaje wyrok po zamknięciu rozprawy na podstawie akt sprawy obrazujących stan faktyczny oraz stan prawny tej sprawy z momentu wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia. Jest to tzw. reguła tempus regit actum. Kontrola legalności określonego aktu administracyjnego odbywa się więc przy uwzględnieniu przepisów prawnych obowiązujących w dniu jego podjęcia. Odstępstwem od niej jest sytuacja, gdy zapadnie orzeczenie o niekonstytucyjności unormowań prawnych, które stanowiły podstawę wydanych przez organy administracji rozstrzygnięć. Wówczas to pomimo tego, że w dacie tej tj. w momencie rozstrzygania sprawy przez organy brak było jeszcze orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, to sąd przy ocenie zgodności z prawem skarżonego aktu nie może pominąć takiego orzeczenia jako elementu kształtującego poddany tej ocenie stan prawny. Z dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego kwestionującego zgodność z Konstytucją RP określonych uregulowań prawnych, następuje bowiem obalenie domniemania ich konstytucyjności, co oznacza, że nawet w razie odroczenia mocy obowiązującej badanego aktu normatywnego, sądy nie powinny stosować podważonych regulacji, które już od chwili rozpoczęcia ich obowiązywania były niezgodne z prawem. Stanowisko powyższe nie budzi wątpliwości w orzecznictwie sądowym, w którym podkreśla się, że przepis uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z ustawą zasadniczą ma taki charakter od momentu jego wejścia w życie, a fakt ten musi być brany pod uwagę przy kontroli aktu administracyjnego. Orzeczenie Trybunału w zakresie obowiązywania prawa wywiera zatem skutki na przyszłość, ale w zakresie stosowania odnosi skutek retroaktywny, wpływając na ocenę prawną stanów faktycznych powstałych w okresie poprzedzającym wejście w życie orzeczenia Trybunału [wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) z 7.06.2013 r. I OSK 1178/12, wyrok NSA z 2.04.2014 r. I OSK 2296/12, publ.: www.nsa.gov.pl].

Orzeczenie zatem przez Trybunał Konstytucyjny o niezgodności z ustawą zasadniczą art. 17 ust. 1b u.ś.r. w określonym w nim zakresie w sytuacji, gdy w oparciu o przepis ten zapadły w sprawie decyzje administracyjne skutkuje koniecznością wyeliminowania tych rozstrzygnięć administracyjnych z obrotu prawnego. Zachodzi bowiem – jak to już wyżej wskazano - przesłanka wznowienia postępowania, o której mowa w art. 145a § 1 K.p.a., co stanowi z kolei podstawę uchylenia określoną w art. 145 § 1 pkt 1 lit. b P.p.s.a.

W ponownie prowadzonym postępowaniu Burmistrz uwzględni okoliczność w postaci wspomnianego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Z powyższych względów uchylono zarówno zaskarżoną decyzję, jak też poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji w oparciu o art. 145 § 1 pkt 1 lit. b w zw. z art. 145a § 1 K.p.a. i z art. 135 P.p.s.a.