Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Zawarcie umowy o dożywocie między jedną z osób wymienionych w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, a osobą wymagającą opieki, nie ma wpływu na ocenę spełnienia przez inną z tych osób, przesłanek uprawniających do świadczenia pielegancyjnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Małgorzata Roleder (spr.), Sędziowie sędzia WSA Elżbieta Lemańska, asesor sądowy WSA Barbara Romanczuk, Protokolant sekretarz sądowy Natalia Paulina Kielak, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 12 lipca 2022 r. sprawy ze skargi A.C. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Ł. z dnia [...] marca 2022 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą jej wydanie decyzję Wójta Gminy M. z dnia [...] lutego 2022 roku numer [...]; 2. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Ł. na rzecz skarżącej A.C. kwotę 480 (czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Wnioskiem z dnia [...] lutego 2022 r. A. C. zwróciła się do Wójta Gminy M. (dalej: "Wójt") o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad matką Z. M., legitymującą się orzeczeniem Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. z dnia [...] grudnia 2017 r., zaliczającym ją na stałe do znacznego stopnia niepełnosprawności, który datuje się od [...] grudnia 2017 r. W orzeczeniu wskazano, że nie da się ustalić od kiedy istnieje niepełnosprawność, a także, że Z. M. wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Do wniosku wnioskodawczyni załączyła również akt zgonu jej ojca – C. M., a także dwa oświadczenia, z których wynika, że nie jest ona uprawniona do emerytury lub renty oraz, że nie podejmuje zatrudnienia z powodu sprawowania opieki nad matką. W jednym z oświadczeń wnioskodawczyni wskazała, że posiada rodzeństwo: brata J. M., który prowadzi duże gospodarstwo rolne we wsi Sulki i ze względu na ilość pracy w tym gospodarstwie nie zajmuje się matką; siostrę K. K., mieszkającą w G. i prowadzącą działalność gospodarczą; siostrę M. P. mieszkającą w M. i prowadzącą wraz z mężem gospodarstwo rolne. Wnioskodawczyni wskazała, że jej rodzeństwo nie jest w stanie zajmować się matką na co dzień, podczas gdy ona spędza z nią każdy dzień od około pięciu lat, poświęcając swój czas na opiekę.

Decyzją z dnia [...] lutego 2022 r. nr [...] Wójt odmówił przyznania wnioskodawczyni prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w celu sprawowania opieki nad Z. M., wskazując, że w sprawie nie została spełniona przesłanka z art. 17 ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 2020 poz. 111, ze zm.; dalej: "u.ś.r."), wymagająca aby niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18-tego roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25-tego roku życia; podczas gdy ustalony obecnie stopień niepełnosprawności Z. M. stwierdzono od [...] grudnia 2017 r. Wójt dostrzegł, że wyrokiem z dnia [...] października 2014 r. (sygn. akt K 38/13; Dz.U. 2014, poz. 1443) Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność art. 17 ust. 1b u.ś.r. z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim przepis ten różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie, ze względu na moment powstania niepełnosprawności, to jednak wskazał, że nie doszło do wyeliminowania art. 17 ust. 1b u.ś.r. z porządku prawnego, co oznacza, że regulacja ta nie została wyłączona ze stosowania. Jednocześnie organ stwierdził, że fakt sprawowania przez wnioskodawczynię opieki nad matką został wielokrotnie potwierdzony w okresie od [...] grudnia 2017 r. do [...] października 2020 r., kiedy to otrzymywała ona specjalny zasiłek opiekuńczy.

Decyzją z dnia [...] lutego 2022 r. nr SK[...]Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Ł. (dalej: "SKO") uchyliło ww. decyzję i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji, stwierdzając, że nie jest dopuszczalne oparcie decyzji odmawiającej przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej części art. 17 ust. 1b u.ś.r., która została uznana za niezgodną z Konstytucją RP. SKO wskazało ponadto, że w sprawie nie przeprowadzono aktualnego wywiadu środowiskowego oraz nie wyjaśniono, czy któreś z dzieci Z. M. otrzymało od matki gospodarstwo rolne w zamian za umowę dożywocia, a także czy osoba ta wywiązuje się ze swoich obowiązków, a jeśli nie, to dlaczego Z. M. nie wystąpi do sądu o rozwiązanie tej umowy lub zamianę na rentę.

W toku ponownie prowadzonego postępowania przeprowadzono wywiad środowiskowy, w trakcie którego ustalono, że wnioskodawczyni sprawuje całkowitą opiekę i pielęgnację nad swoją matką, zaś jej rodzeństwo nie uczestniczy w sprawowaniu tej opieki, a jedynie odwiedza matkę. Ustalono również, że brat wnioskodawczyni – J. M. otrzymał gospodarstwo rolne od rodziców w 1996 r. w zamian za umowę dożywocia. Nie jest on jednak w stanie sprawować całodobowej opieki nad matką, ze względu na codzienne obowiązki związane z prowadzonym gospodarstwem rolnym. Zapewnia on jednak opał, pokrywa koszty rachunków bieżących oraz wyżywienia. J. M. oświadczył, że opiekę sprawuje jego siostra A. C. Wnioskodawczyni oświadczyła, że jej matka nie chce występować do sądu o zamianę dożywocia na rentę płaconą przez syna.

Do akt sprawy załączono umowę dożywocia z dnia [...] stycznia 1996 r. rep. A nr [...], na mocy której C. i Z. M. przenieśli na rzecz syna J. M. własność zabudowanego gospodarstwa rolnego opisanego w tym akcie, w zamian za ustanowione przez J. M. dożywocie - w szczególności służebność mieszkania polegającą na prawie bezpłatnego i dożywotniego korzystania z dwóch pokoi od południowo-wschodniej strony domu, wspólnie z kuchni, łazienki i wejścia. Ponadto J. M. zobowiązał się dostarczać im wyżywienia, ubrania, światła i opału, zapewnić im odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić im własnym kosztem pogrzeby odpowiadające zwyczajom miejscowym.

Decyzją z dnia [...] lutego 2022 r. nr [...] Wójt ponownie odmówił przyznania wnioskodawczyni prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką Z. M., wskazując po raz kolejny, że w sprawie nie została spełniona przesłanka z art. 17 ust. 1b u.ś.r. Organ przytoczył w tym względzie analogiczną argumentację, którą zawarł w poprzedniej – uchylonej decyzji.

Decyzją z dnia [...] marca 2022 r. nr [...] SKO utrzymało w mocy ww. decyzję, którą uznało za prawidłową z innego względu niż powołany przez Wójta. W tym względzie SKO powtórzyło, że nie jest dopuszczalne oparcie decyzji odmawiającej przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej części art. 17 ust. 1b u.ś.r., która została uznana za niezgodną z Konstytucją RP. Wskazało jednak, że przeszkodą do przyznania wnioskodawczyni wnioskowanego świadczenia są inne okoliczności, tj. fakt istnienia między Z. M., a jej synem J. M., umowy dożywocia. SKO wskazało, że wedle postanowień umowy, to na bracie wnioskodawczyni ciąży obecnie obowiązek zapewnienia matce opieki w chorobie, co oznacza, że to on mógłby wystąpić o świadczenie pielęgnacyjne. Jeśli zaś nie może wywiązać się z przyjętych na siebie zobowiązań, powinien rozważyć inne formy pomocy, np. zatrudnienie opiekunki, rozwiązanie umowy lub zmianę na rentę. SKO podkreśliło, że podstawową funkcją umowy dożywocia jest funkcja alimentacyjna, zaś państwo nie może finansować opieki nad jego matką.

Skargę na ww. decyzję wywiodła do sądu administracyjnego A. C., zaskarżając ją w całości oraz zarzucając jej:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 17 ust. 1 i 1b u.ś.r., przez jego błędną wykładnię, sprowadzającą się do przyjęcia, że skoro brat skarżącej J. M. ma zawartą z matką umowę dożywocia, na mocy, której winien wywiązywać się z opieki nad nią, to skarżąca nie jest uprawniona do uzyskania świadczenia, o które się ubiega, podczas gdy okoliczność ta jest obojętna dla rozstrzygnięcia w sprawie, zwłaszcza dlatego, że zobowiązany z tytułu umowy dożywocia nie wypełnia swojego obowiązku, czy to osobiście czy przez zatrudnienie opiekunki, a brak jest możliwości zmuszenia go do czynienia zadość postanowieniu umowy w tym zakresie.

2. z ostrożności procesowej, naruszenie art. 7 k.p.a. w zw. z art. 77 k.p.a., przez niewłaściwe zebranie i rozpatrzenie materiału dowodowego, a w efekcie nie ustalenie, że J. M. nie sprawuje opieki nad swoją matką, czy to osobiście czy przez opiekunkę, na której wynagrodzenie łoży, a wobec braku możliwości przymuszenia wyżej wymienionego do czynienia tego, zasadne jest przyznanie skarżącej świadczenia, o które się ubiega.

Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasową argumentację. Ponadto odniósł się do zarzutów skargi, wskazując, że dopiero na tym etapie skarżąca podniosła okoliczność, że jej brat J. M. nie sprawuje opieki nad ich matką, co oznacza, że jest to teza sformułowana na potrzeby sprawy oraz nie wpływa na podjęte rozstrzygnięcie.

Podczas rozprawy w dniu 12 lipca 2022 r. pełnomocnik skarżącej poparł skargę oraz złożył do akt dwa oświadczenia J. M., z których wynika, że nie sprawuje on opieki nad matką i nie będzie jej sprawował, natomiast matką opiekuje się wyłącznie jego siostra, czyli skarżąca.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, co następuje:

Skarga okazała się zasadna.

Przedmiotem kontroli sądowej jest decyzja SKO z dnia [...] marca 2022 r. utrzymująca w mocy decyzję Wójta z dnia [...] lutego 2022 r. odmawiającą przyznania skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad matką Z. M., legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Jak stanowi art. 17 ust. 1 u.ś.r. świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje: (1) matce lub ojcu; (2) opiekunowi faktycznemu dziecka, (3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, (4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 2020, poz. 1359; dalej: "k.r.i.o.") ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wedle art. 128 k.r.i.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (tj. obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek ten obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi, przy czym obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 129 § 1 k.t.i.o. oraz art. 132 k.r.i.o.). Krewnych w tym samym stopniu obowiązek alimentacyjny obciąża natomiast w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (art. 129 § 2 k.r.i.o.).

W związku z powyższym stwierdzić należy, że skarżąca, będąca córką osoby niepełnosprawnej wymagającej stałej lub długotrwałej opieki, jest osobą, na której ciąży obowiązek alimentacyjny. Obowiązek alimentacyjny względem Z. M. obciąża także rodzeństwo skarżącej, tj. brata J. M. oraz dwie siostry – K. K. i M. P. Nie ulega wątpliwości, że są oni bowiem krewnymi w tym samym stopniu, zaś mąż Z. M. nie żyje. Jak wynika z akt sprawy (a przy tym i z uzasadnień obu wydanych w sprawie aktów prawnych), rodzeństwo skarżącej nie sprawuje nad Z. M. bieżącej i codziennej opieki. Z kolei fakt sprawowania przez skarżącą stałej, długotrwałej opieki nad niepełnosprawną w stopniu znacznym matką, nie stanowi okoliczności spornej, ani też nie budzi wątpliwości sądu. W aktach sprawy znajdują się pisemne oświadczenia skarżącej, z których wynika, że nie podejmuje ona zatrudnienia w związku ze sprawowaniem przedmiotowej opieki (k. 6 akt adm.) oraz, że nie ma ona ustalonego prawa do emerytury, renty, czy też innych świadczeń wymienionych w art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a. u.ś.r., ani też nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (k. 7 akt adm.).

W konsekwencji w sprawie niniejszej zostały spełnione pozytywne przesłanki uprawniające skarżącą do świadczenia pielęgnacyjnego, opisane w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. w zw. z art. 128 i art. 129 § 1 k.r.i.o. Ponadto nie stwierdzono również, aby zaistniały przesłanki negatywne z art. 17 ust. 5 pkt 1-6 u.ś.r., przy czym SKO słusznie pominęło dyspozycję art. 17 ust. 1b u.ś.r. mając na względzie wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. (sygn. akt K 38/13) stwierdzający niezgodność tego przepisu z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim przepis ten różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie, ze względu na moment powstania niepełnosprawności. SKO zasadnie przy tym podkreśliło, że mimo braku wyeliminowania tej regulacji z porządku prawnego, nie jest dopuszczalne oparcie decyzji odmawiającej przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej części ww. przepisu, która została uznana za niezgodną z Konstytucją RP. Sąd podziela ww. stanowisko, wyjaśniając, że mocą ww. wyroku stwierdzona została zakresowa niekonstytucyjność art. 17 ust. 1b u.ś.r., skutkująca tym, że przepis ten w niekonstytucyjnym zakresie nie może być stosowany. Oznacza to, że organy mają obowiązek rozpatrzenia wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, pochodzącego od osoby spełniającej pozostałe przesłanki, z pominięciem kryterium wskazanego w treści ww. przepisu. Innymi słowy okoliczność, że znaczna niepełnosprawność osoby wymagającej opieki, została stwierdzona po ukończeniu przez nią 18-tego, czy 25-tego roku życia, nie może stanowić przeszkody dla przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. W konsekwencji sąd uznał, że odmowa przez Wójta przyznania skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego wyłącznie ze względu na brak spełnienia przesłanki z art. 17 ust. 1b u.ś.r., była niedopuszczalna, co skutkowało wyeliminowaniem z obrotu prawnego decyzji tego organu z dnia 25 lutego 2022 r., na mocy art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postepowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2022, poz. 329 ze zm.; dalej: "p.p.s.a").

Na marginesie należy w tym względzie zauważyć, że poprzednia decyzja Wójta (datowana na [...] lutego 2022 r.) została przez SKO uchylona, właśnie ze względu na odmowę przyznania skarżącej przedmiotowego świadczenia, wyłącznie w oparciu o art. 17 ust. 1b u.ś.r., a więc wbrew skutkom prawnym wynikającym z ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Mimo zawarcia przez organ odwoławczy uwag i wytycznych w tym zakresie, w uzasadnieniu decyzji kasatoryjnej z dnia [...] lutego 2022 r., nie zostały one uwzględnione przez Wójta, wbrew dyspozycji art. 138 § 2a k.p.a. Regulacja ta nakazuje organowi I instancji, ponownie rozpatrującemu sprawę, uwzględnienie wytycznych organu odwoławczego zawartych w decyzji kasatoryjnej, w zakresie wykładni przepisów prawa, które przez organ I instancji zostały uprzednio błędnie zinterpretowane. Jak wskazuje się jednolicie w orzecznictwie: wytyczne organu odwoławczego w zakresie wykładni przepisów mogących znaleźć zastosowanie w sprawie, o których mowa w art. 138 § 2a k.p.a., wiążą organ I instancji (por. m.in. wyrok NSA z 20 listopada 2020 r., I GSK 595/18, Lex nr 3167243, czy wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 15 września 2021 r., II SA/Go 471/21, Lex nr 3226233). Również z tego względu sąd zdecydował o uchyleniu decyzji Wójta z dnia 25 lutego 2022 r.

Przyczyną zaś wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji organu odwoławczego, jest wadliwe ustalenie, że okoliczność istnienia umowy dożywocia, wiążącej niepełnosprawną matkę skarżącej i brata skarżącej J. M., wyklucza przyznanie skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego. W pierwszej kolejności sąd zauważa, że przepisy u.ś.r. nie przewidują tego typu przesłanki negatywnej, ani też nie zawężają w takiej sytuacji możliwości przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wyłącznie osobie zobowiązanej względem dożywotnika, z jednoczesnym i automatycznym pominięciem pozostałych krewnych tego samego stopnia oraz niezależnie od faktu sprawowania przez któregokolwiek z nich stałej lub długotrwałej opieki nad dożywotnikiem. Fakt rzeczywistego sprawowania tejże opieki stanowi natomiast (w korelacji z brakiem podjęcia lub z rezygnacją z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu jej sprawowania) podstawowe kryterium przedmiotowe uzasadniające przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Z punktu widzenia regulacji art. 17 u.ś.r. nie ma przy tym znaczenia, czy osoba sprawująca opiekę jest związana z osobą jej wymagającą, jakąkolwiek umową cywilnoprawną, w tym umową o dożywocie, lecz to, czy należy ona do katalogu osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego - zawartego w art. 17 ust. 1 lub 1a u.ś.r. W przypadku, gdyby osoba ta była zobowiązana do opieki z tytułu umowy dożywocia i tą opiekę rzeczywiście świadczyła, nastąpiłaby idealna podmiotowa korelacja spełnienia wymagań ustawowych z należytym wykonywaniem obowiązków wynikających z umowy cywilnoprawnej. Jest to jednak sytuacja abstrakcyjna, której istnienia przepisy u.ś.r. nie wymagają i która też nie zachodzi w kontrolowanej sprawie.

Zauważyć przy tym należy, że w orzecznictwie podkreśla się, że w sytuacji, gdy opieki podejmuje się jeden z członków rodziny, który należy do kręgu podmiotów uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego, brak jest podstaw do odmowy przyznania świadczenia z uwagi na istnienie innych osób, które mogłyby świadczyć pomoc osobie niepełnosprawnej. Ustawodawca nie przewidział bowiem takiej negatywnej przesłanki przyznania świadczenia (por. wyrok WSA w Rzeszowie z 22 czerwca 2022 r., II SA/Rz 675/22, Lex nr 3357446). Jak wcześniej wspomniano, ustawodawca nie przewidział również dodatkowej przesłanki wykluczającej przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego jednej z uprawnionych osób, w sytuacji, gdy inna osoba uprawniona, legitymuje się umową o dożywocie zawartą z osobą wymagającą opieki, ani też przesłanki uprawniającej w takim przypadku do uzyskania świadczenia, pod warunkiem, że osoba zobowiązana z tej umowy się nie wywiązuje. Jedynie w takim przypadku organy administracji byłyby uprawnione do badania, czy zobowiązany z tytułu dożywocia należycie wywiązuje się ze swoich obowiązków cywilnoprawnych. Taki stan prawny nie obowiązuje jednak w polskim porządku prawnym.

Wyjaśnić przy tym należy, że wedle art. 908 § 1 k.c. istotą umowy o dożywocie jest zobowiązanie się nabywcy nieruchomości do zapewnienia jej zbywcy dożywotniego utrzymania w zamian za przeniesienie własności nieruchomości. Co do zasady treść tej umowy obliguje nabywcę nieruchomości do: przyjęcia zbywcy nieruchomości jako domownika, dostarczania mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienia mu odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienia mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym (o ile strony nie umówiły się inaczej). Do treści prawa dożywocia mogą również należeć służebności osobiste, w tym służebność mieszkania (art. 908 § 2 k.c.), jak ma to miejsce w przedmiotowej sprawie. Jak wynika bowiem z umowy dożywocia z dnia [...] stycznia 1996 r. (rep. A nr [...]), w zamian za przeniesienie na rzecz J. M. własności zabudowanego gospodarstwa rolnego opisanego w tym akcie, zobowiązał się on względem swoich rodziców – C. i Z. M. do ustanowienia na ich rzecz dożywocia - w szczególności służebności mieszkania polegającej na prawie bezpłatnego i dożywotniego korzystania z dwóch pokoi od południowo-wschodniej strony domu, wspólnie z kuchni, łazienki i wejścia. Ponadto J. M. zobowiązał się dostarczać im wyżywienia, ubrania, światła i opału, zapewnić im odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić im własnym kosztem pogrzeby odpowiadające zwyczajom miejscowym.

Jak słusznie zauważyło SKO, umowa dożywocia jest umową obligacyjną, co oznacza, że tworzy ona stosunek prawny o charakterze obligacyjnym, skuteczny tylko między jego stronami (inter partes a nie erga omnes). Żadne podmioty trzecie, w tym organy administracji publicznej, nie mogą zatem ingerować, ani w treść tego stosunku, ani w sposób jego wykonywania. Jego ukształtowanie, w tym rozwiązanie, leży wyłącznie w gestii obu związanych nim stron. W konsekwencji kwestia tego, czy brat skarżącej, należycie wywiązuje się z postanowień umowy o dożywocie łączącej go z matką, nad którą skarżąca sprawuje stałą i długotrwałą opiekę, nie ma znaczenia w kontekście rozpatrzenia kontrolowanej sprawy. Co więcej, z racji tego, że jest to cywilnoprawna umowa obligacyjna łącząca dwa równorzędne podmioty prawa, organy administracji publicznej nie posiadają żadnych uprawnień do tego aby badać, czy jest ona należycie realizowana, ani też aby postulować jej zmianę, tym bardziej, że matka skarżącej nie chce występować do sądu o zamianę dożywocia na rentę płaconą przez syna, co oznacza, że akceptuje aktualny stan rzeczy.

Jak wynika z akt sprawy, C. M. zmarł w 2010 r. J. M. natomiast, jakkolwiek nie sprawuje długotrwałej lub stałej opieki nad matką Z. M. (z racji obowiązków związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego), to jednak zapewnia jej opał, pokrywa koszty rachunków bieżących oraz wyżywienia. Oznacza to, że po części wywiązuje się z umowy dożywocia, zapewniając matce utrzymanie, mieszkanie, światło i opał. W drodze porozumienia z siostrą – skarżącą, powierzył jej natomiast sprawowanie długotrwałej i stałej opieki nad niepełnosprawną w znacznym stopniu matką (vide: wywiad środowiskowy, k. 11 akt adm.), zaś fakt wywiązywania się przez skarżącą od kilku lat z tego obowiązku, nie budzi wątpliwości (również organów obu instancji). Wedle oświadczenia skarżącej z dnia [...] lutego 2022 r. (k. 6 akt adm.) w celu sprawowania opieki nad matką, nie podejmuje ona zatrudnienia ani innej pracy zarobkowej.

Na marginesie należy przy tym wskazać, że orzecznictwo sądów powszechnych dopuszcza możliwość wykonywania obowiązków osoby zobowiązanej z tytułu dożywocia przez osobę trzecią. Sąd Apelacyjny w Krakowie wskazał w wyroku z [...] kwietnia 2016 r., sygn. akt [...], że z art. 908 § 1 k.c. nie wynika, aby wszystkie świadczenia zobowiązanego w stosunku do dożywotnika musiały być realizowane osobiście. Przepis ten nakłada na nabywcę przede wszystkim obowiązek zapewnienia zbywcy nieruchomości dożywotniego utrzymania. Jakkolwiek z art. 913 § 1 k.c. należy wnioskować, że immanentną cechą umowy dożywocia jest bezpośrednia styczność stron, to forma oraz sposób, w jakiej obowiązki będą realizowane przez zobowiązanego, są dowolne i mogą być kształtowane przez strony umowy (Lex nr 2067053). Sąd zgadza się z organem odwoławczym, że co do zasady finansowanie opieki sprawowanej nad dożywotnikiem przez osobę trzecią (tj. nie będącą stroną umowy o dożywocie), powinno leżeć po stronie zobowiązanego; jednakże w sytuacji gdy osoba trzecia, sprawująca tą opiekę nie podejmuje z tego powodu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz należy do kręgu podmiotów uprawnionych (spełniając tym samym przesłanki z art. 17 ust. 1 u.ś.r.), to okoliczność ewentualnej partycypacji przez zobowiązanego w kosztach tej opieki (lub brak takiej partycypacji), nie ma znaczenia z punktu widzenia rozpatrzenia wniosku osoby trzeciej o ustalenie na jej rzecz prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Ewentualne roszczenia lub zastrzeżenia z tytułu nienależytego wykonywania umowy cywilnoprawnej, może podnosić jedynie druga jej strona. Niewątpliwie organ administracji publicznej nie posiada w tym względzie żadnych uprawnień, zaś będąc związanym zasadą praworządności (art. 6 k.p.a.) powinien działać wyłącznie na podstawie obowiązujących przepisów prawa.

Mając na uwadze powyższe, w pkt 1 wyroku orzeczono o uchyleniu obu wydanych w sprawie rozstrzygnięć, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a. i c. w zw. z art. 135 p.p.s.a.

O zwrocie kosztów postępowania sądowego od organu odwoławczego na rzecz skarżącej, w wysokości 480 zł, orzeczono w pkt 2 wyroku, na mocy art. 200 p.p.s.a. oraz art. 205 § 2 p.p.s.a. Kwota ta stanowi wynagrodzenia pełnomocnika, wynikające z § 14 ust. 1 pkt 1 lit. c. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz.1800 ze zm.).