Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym : Przewodniczący Sędzia WSA Beata Kalaga-Gajewska (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Teresa Kurcyusz-Furmanik Sędzia WSA Edyta Żarkiewicz Protokolant st. sekr. sąd. Agnieszka Rogowska-Bil po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 lipca 2013 r. sprawy ze skargi J. G. na decyzję [...] Kuratora Oświaty w K. z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie spraw uczniów 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji z dnia [...] r. nr [...]; 2. określa, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu w całości; 3. zasądza od wymienionego powyżej organu na rzecz skarżącego kwotę 457 (słownie: czterysta pięćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Decyzją z dnia [...] r., nr [...], Dyrektor [...] Liceum Ogólnokształcącego [...] w K., po podjęciu przez radę pedagogiczną uchwały nr [...] z dnia [...]r. i zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego, skreślił z dniem 7 maja 2012 r. J.G. z listy uczniów. Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowił art. 39 ust. 2 w związku z art. 41 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.), art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) oraz § 59 ust. 2 pkt 1 Statutu tejże Szkoły. Organ w uzasadnieniu faktycznym akcentował, iż J.G. w dniu 20 kwietnia 2012 r., w czasie wyjazdu szkolnego na spektakl teatralny do Teatru [...] w B., spożywał zakupiony wcześniej i zabrany na wyjazd alkohol, którym częstował kolegów. Pozostając pod wpływem alkoholu przeszkadzał w spektaklu, zwymiotował na widownię, "bełkotał" oraz nie był w stanie racjonalnie ocenić swojej sytuacji, w konsekwencji został wyniesiony z sali teatralnej przez pracownika obsługi. Nauczyciele wezwali pogotowie ratunkowe i zawiadomili rodziców ucznia. Dyrektor szkoły zawiadomił także Policję w B. i w K. oraz przeprowadził rozmowę z nauczycielami biorącymi udział w wyjeździe. W dniu 23 kwietnia 2012 r. odbyło się spotkanie dyrektora szkoły z uczniem i jego rodzicami, na którym uczeń potwierdził zakup, zabranie ze sobą i spożywanie alkoholu.

Organ wskazał, jako podstawę prawną rozstrzygnięcia, szczególnie rażące naruszenie przez ucznia dyscypliny i obowiązujących norm prawa wewnątrzszkolnego, a także narażenie dobrego imienia szkoły, tj. przepisu § 59 ust. 2 pkt 1 Statutu Szkoły, według którego: "Skreślenie z listy uczniów Liceum następuje w przypadkach ciężkiego naruszenia przez ucznia podstawowych obowiązków uczniowskich, a w szczególności za: używanie, posiadanie i rozprowadzanie środków odurzających, papierosów lub alkoholu, a także częstowanie nimi i namawianie do korzystania z nich." (cytat), z tego powodu organ uznał, iż samo już picie przez ucznia alkoholu stanowi naruszenie dyscypliny szkolnej i podlega najsurowszej karze, do skreślenia z listy uczniów włącznie (§ 56 pkt 10 Statutu Szkoły). Powyższa decyzja została doręczona rodzicom ucznia w dniu 21 maja 2012 r.

W odwołaniu od powyższego rozstrzygnięcia, złożonym przez rodziców ucznia – A. L. i G.G., wnioskowano o uchylenie decyzji organu pierwszej instancji z powodu istotnych naruszeń prawa związanych z procedurą jej podjęcia i nie wyjaśnienie wszystkich jej okoliczności faktycznych, albowiem przypisano "sprawstwo kierownicze" wybryku wyłącznie ich synowi, przy czym nie uwzględniono jego dotychczasowej postawy, zwłaszcza poprawnego funkcjonowania w społeczności szkolnej pod względem dydaktycznym i wychowawczym oraz przyznania się do nagannego zachowania bez obciążania kolegów, wyrażenia skruchy i przeproszenia za incydent, jak również zastosowano najostrzejszy wymiar kary przewidziany w Statucie Szkoły nie biorąc pod uwagę poręczenia złożonego przez liczną grupę uczniów szkoły i inne osoby godne zaufania. Zdaniem odwołujących, lakoniczne uzasadnienie decyzji uniemożliwia poznanie motywów, którymi kierował się organ w zakresie wymiaru kary, przez co nie uwzględnia dyspozycji § 56 pkt 10 Statutu Szkoły, który wyraźnie wskazuje na możliwość zastosowania innych sankcji i działań wychowawczych niż tylko skreślenie z listy uczniów. W aktach sprawy znajduje się też uzupełnienie powyższego odwołania (pisma z dnia 21, 22, 26 i 27 czerwca 2012 r.).

Decyzją [...] Kuratora Oświaty w K. z dnia [...]r., nr [...], uchylona została decyzja organu pierwszej instancji w części dotyczącej wskazania daty 7 maja 2012 r., jako dnia skreślenia z listy uczniów, w pozostałym zakresie utrzymano ją w mocy.

Organ odwoławczy szeroko opisał stan faktyczny, który miał miejsce w sprawie, z uwzględnieniem spotkań rodziców ucznia i samego ucznia z Dyrektorem [...] Liceum Ogólnokształcącego [...] w K., radą pedagogiczną i zespołem wychowawczym tejże Szkoły oraz dodatkowymi czynnościami wyjaśniającymi podjętymi w toku postępowania odwoławczego, z uwagi na składane przez rodziców ucznia wnioski dowodowe. Zaznaczył, iż w dniu 9 lipca 2012 r. A.L. i G.G. skorzystali z prawa wglądu do dokumentacji sprawy, zgodnie z art. 10 K.p.a. i ostatecznie wyrazili swoje stanowisko w piśmie z dnia 9 lipca 2012 r.

Dokonując prawnej analizy przedmiotowej sprawy organ odwoławczy uznał, że decyzja pierwszoinstancyjna została wydana w prawidłowym trybie, na podstawie uchwały rady pedagogicznej i po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego. W aktach sprawy brak jest dokumentu regulującego pracę samorządu uczniowskiego, niemniej prawdziwości opinii tegoż samorządu nie można zakwestionować. Dodatkowo, w przedłożonej dokumentacji brak jest pisma powiadamiającego A.L.i G.G. o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie skreślenia ich syna J.G. z listy uczniów, to jednak zebrana dokumentacja świadczy niezbicie o tym, że mieli oni pełną wiedzę o fakcie wszczęcia tego postępowania. Zapewniono im też możliwość aktywnego udziału w tym postępowaniu, z której to możliwości w pełni skorzystali. Przepis art. 10 K.p.a. zobowiązuje organ do umożliwienia stronie, przed wydaniem decyzji, wypowiedzenia się, co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, zapewnienie tej możliwości następuje w sposób, który organ uzna za stosowny. Przed wydaniem decyzji pierwszoinstancyjnej dyrektor szkoły odbył z A.L i G.G. spotkanie, na którym omówiono sprawę skreślenia ich syna z listy uczniów, zatem w sprawie spełniony został wymóg wynikający z art. 10 K.p.a. Zarzuty proceduralne, w zakresie braku odzwierciedlenia w protokołach zeznań świadków (uczniów oraz nauczycieli), także nie mogły zmienić zasadniczej treści podjętego w sprawie rozstrzygnięcia. Nie budzi bowiem żadnej wątpliwości to, że J.G. przypisane mu naruszenie Statutu Szkoły popełnił. Co więcej, nie kwestionują tego sami odwołujący się - jego rodzice. Ponad wszelką wątpliwość, J.G. spożył alkohol, który ze sobą przyniósł, a jego późniejsze reakcje były przyczyną wcześniejszego, niedopuszczalnego zachowania. Organ odwoławczy nie podzielił poglądu, jakoby mniejsza kara wymierzona pozostałym uczniom miała znaczenie dla niniejszej sprawy. Katalog naruszeń przewidzianych w statucie szkoły jest precyzyjnie opisany i w zakresie wymierzania kary dyrektor szkoły ma zapewnioną możliwość skorzystania z tzw. uznania administracyjnego. Oznacza to, że w określonych granicach może wydawać także rozstrzygnięcia, jakie w odniesieniu do danej sprawy uzna za stosowne.

W ocenie organu odwoławczego wymierzona kara (skreślenie z listy uczniów) nie wykracza poza granice wspomnianego uznania administracyjnego. Jednakże obowiązujące przepisy prawa nie dają dyrektorom szkół, podejmującym decyzje o skreśleniu uczniów z listy uczniów danych szkół, kompetencji do określania daty, w jakiej to skreślenie następuje. Skutek prawny zniesienia stosunku administracyjnoprawnego (skreślenia) następuje w tej sytuacji z chwilą, kiedy decyzja organu administracji staje się ostateczna. Z przepisu art. 130 § 1 i 2 K.p.a. wynika, że przed upływem terminu do wniesienia odwołania decyzja nie ulega wykonaniu, zaś wniesienie odwołania w terminie wstrzymuje wykonanie decyzji. Przepisy ustawy o systemie oświaty nie zawierają w tej mierze żadnych szczególnych regulacji. Oznacza to, że decyzja administracyjna podlega wykonaniu dopiero wówczas, gdy staje się ostateczna. Stan ten zachodzi, gdy upłynie termin do wniesienia odwołania i zostanie ono wniesione, wtedy organ drugiej instancji wyda decyzję, w której utrzyma w mocy decyzję organu pierwszej instancji, bądź decyzję tę uchyli w całości albo w części i w tym zakresie orzeknie, co do istoty sprawy. Z tego powodu, po rozpatrzeniu wszystkich ujawnionych w sprawie aspektów faktycznych i prawnych decyzja organu pierwszej instancji w zakresie wskazania dnia 7 maja 2012 r., jako dnia skreślenia J.G. z listy uczniów nie może się ostać, albowiem dniem skreślenia ucznia z listy uczniów jest ten dzień, który następuje bezpośrednio po dniu, w którym decyzja o skreśleniu stała się ostateczna. Stąd też, na podstawie przepisu art. 138 § 1 pkt 2 K.p.a., koniecznym było uchylenie w tej części decyzji pierwszoinstancyjnej, a w pozostałym zakresie utrzymanie jej w mocy.

W skardze na opisane powyżej rozstrzygnięcie, pełnomocnik J.G. działającego przez przedstawicieli ustawowych (rodziców), domagał się uchylenia zaskarżonej decyzji i poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji oraz zasądzenia kosztów postępowania. W uzasadnieniu skargi podniósł, iż organ odwoławczy naruszył zasadę pisemności postępowania wyrażoną w art. 14 § 1 K.p.a., poprzez uznanie za dopuszczalne odstąpienie od niej w przedmiotowej sprawie, co skutkowało naruszeniem art. 61 K.p.a. w związku z art. 10 K.p.a. i uniemożliwiło zapoznanie się ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym oraz pozbawiło skarżącego możliwości wypowiedzenia się na każdym etapie postępowania, co stanowi uchybienie formalne toczącego się w sprawie postępowania przed organem pierwszej instancji. Naruszenie to jest istotne i ma bezpośredni związek z art. 7, art. 77 § 1, art. 79 i art. 107 § 1 K.p.a., bowiem pozbawiło skarżącego udziału w przeprowadzeniu dowodu z udziałem świadków zdarzenia w dniu 20 kwietnia 2012 r., chociaż to spotkanie stanowiło bezpośrednią przyczynę podjęcia rozstrzygnięcia o niekorzystnej dla niego treści. W tym dniu Dyrektor Szkoły przeprowadził faktycznie dowód z przesłuchania świadków (uczniowie i opiekunowie wyjazdu), ale ustawowi przedstawiciele skarżącego nie zostali powiadomieni o miejscu i terminie przesłuchania, przez co zostali pozbawieni prawa wzięcia w nim udziału, w tym również prawa do zadawania pytań i składania wyjaśnień. Dodatkowo organ pierwszej instancji nieprawidłowo oznaczył strony postępowania oraz nie uzasadnił zajętego w sprawie stanowiska, a także nie odniósł się do przedłożonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym petycji uczniów i referencji osób trzecich. Następnie pełnomocnik skarżącego, opierając się o treść art. 39 ust. 2 w związku z art. 55 ust. 1 i 3 ustawy o systemie oświaty uznał, iż nie została wyczerpana procedura przewidziana i wymagana przy skreśleniu z listy uczniów, jak również w sprawie nie zastosowano § 59 pkt 3 Statutu Szkoły. Zaznaczył, iż skreślenie z listy uczniów ma charakter wyjątkowy i dotyczy ściśle określonych sytuacji, stąd niezmiernie ważne jest dogłębne i obiektywne zbadanie przyczyn takiego stanu rzeczy. Procedura w tego typu sprawach ma na celu zapewnić poczynienie obiektywnych ustaleń okoliczności i motywów działania osób, których dotyczy postępowanie. Naruszenie tej procedury jest naruszeniem szeroko rozumianych praw ucznia, co jednocześnie podważa rzetelność i prawidłowość dokonanych w trakcie postępowania administracyjnego ustaleń. W tego typu sprawach nie ma miejsca na dowolne interpretacje i odstępstwa od ustalonego trybu postępowania, pomimo swobody działania i możliwości wyboru sposobu jej załatwienia przez organ (por. wyrok WSA W Warszawie z dnia 28 czerwca 2011 r. o sygn. akt II SA/Wa 335/2011 i z dnia 24 listopada 2011 r. o sygn. akt II SA/Wa 1592/11).

Zdaniem pełnomocnika skarżącego organ powinien dokonać wyboru określonego sposobu załatwienia sprawy po wszechstronnym i dogłębnym rozważeniu wszelkich jej okoliczności. Zwłaszcza wnikliwego uzasadnienia przesłanek, jakimi się kierował, wybierając właśnie taki sposób załatwienia sprawy oraz pełnego i wyczerpującego przeprowadzenia postępowania dowodowego, celem zgromadzenia materiału dowodowego dającego podstawę do rozstrzygnięcia sprawy. W tym zakresie organy obu instancji dopuściły się popełnienia licznych i istotnych uchybień przepisów postępowania, jak i prawa materialnego, skutkujących wydaniem decyzji w sposób dowolny, bez wszechstronnego rozważenia wszystkich okoliczności. Z akt sprawy, zwłaszcza protokołu posiedzenia rady pedagogicznej, nie wynika, aby organy uwzględniły przepisy Statutu Szkoły dotyczące możliwości zawieszenia kary skreślenia z listy uczniów (§ 59 pkt 3). Brak jest jakichkolwiek dokumentów świadczących o przeprowadzeniu przez radę pedagogiczną merytorycznej dyskusji dotyczącej wykorzystania wszelkich innych możliwości wychowawczego oddziaływania na ucznia, w tym poprzez poręczenie, co najmniej dwóch nauczycieli, czy też udzielenia uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz przedyskutowania działań wychowawczych, które zmierzałyby do oddziaływania na ucznia. Z zebranych w toku postępowania akt nie wynika, aby do dnia zdarzenia uczeń sprawiał trudności wychowawcze i nie ma o nich wzmianki w protokole posiedzenia rady pedagogicznej. Dodatkowo, akta nie zawierają regulaminu działania samorządu uczniowskiego, co uniemożliwia ocenę prawidłowości opinii Rady Samorządu Szkoły z dnia [...]r. Każdy samorząd uczniowski działa na podstawie art. 55 ust. 1 i 3 ustawy o systemie oświaty, a jego zasady działania określa regulamin uchwalony przez uczniów w głosowaniu równym, tajnym i powszechnym. Stąd, pełnomocnik skarżącego wywodzi, że w sprawie nie została uwzględniona procedura skreślenia z listy uczniów, poprzez wypełnienie warunku zasięgnięcia opinii samorządu uczniowskiego (por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 11 czerwca 2012 r. o sygn. akt II SAA/Wa 483/12). Zatem, skoro nie doszło do uchwalenia regulaminu w sposób przewidziany ustawą o systemie oświaty, to brak jest podstaw do wyrażenia przez Radę Samorządu Uczniowskiego opinii zgodnie z dyspozycją art. 39 ust. 2 tej ustawy. Dodatkowo, ani rodzice ani zainteresowany uczeń nie zostali poinformowani na piśmie o wszczętym postępowaniu i możliwości zapoznania się z materiałami sprawy, co stanowi istotne uchybienie natury formalnej. Załatwienie ustnie sprawy w tym zakresie wymagało formy pisemnej, zgodnie z art. 14 K.p.a. Nie chodzi tu tylko o wydanie decyzji, ale również o rozmaite inne czynności podejmowane w toku postępowania. Nadto, organ naruszył art. 107 K.p.a. poprzez brak szczegółowej argumentacji, która legła u podstaw zastosowania najsurowszej z kar wymienionych w Statucie Szkoły. Zarzut ten dotyczy obu organów orzekających w sprawie, które nie wykazały, dlaczego dotychczasowe zachowanie ucznia i jego osiągnięcia nie mają wpływu na rodzaj wymierzonej mu kary oraz czy ta kara jest adekwatna do jego zachowania, co mogłoby przemówić za jej zastosowaniem. Nie wyjaśniono, z jakich przyczyn którakolwiek z łagodniejszych kar nie będzie adekwatną wobec zachowania ucznia. Pisma organu pierwszej instancji kierowane do organu odwoławczego oznaczone, jako "komentarz do odwołania", wskazują jednoznacznie na osobisty i negatywny stosunek Dyrektora Szkoły do ucznia i jego rodziców oraz zawierają niczym nie poparte oskarżenia o "spreparowanie dokumentów", czy wymuszanie decyzji.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o odrzucenie skargi ewentualnie o jej oddalenie uznając, iż w sprawie nie wykazano, kto wnosi skargę czy rodzice ucznia, jako strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym, czy też rodzice (przedstawiciele ustawowi) działający w imieniu małoletniego ucznia, jako strony postępowania. Zdaniem pełnomocnika organu, w niniejszej sprawie stroną postępowania administracyjnego jest niepełnoletni uczeń (ur. [...] 1995 r.), co wynika z treści art. 28 K.p.a., bowiem postępowanie dotyczyło jego praw i obowiązków. Tymczasem jego rodzice nie byli stroną postępowania jedynie reprezentowali niepełnoletniego syna, działając jako jego przedstawiciele ustawowi (art. 30 § 2 K.p.a.). W udzielonym przez rodziców J.G. pełnomocnictwie konsekwentnie, zdaniem pełnomocnika organu odwoławczego, powinien być wymieniony mocodawca, czyli sam J.G.. Implikuje to stwierdzenie, że wyznaczony przez rodziców J.G. pełnomocnik nie ma umocowania do reprezentowania J.G., bo skargę wniesiono w imieniu jego rodziców. Gdyby uznać, że stroną skarżącą są rodzice ucznia, to wówczas uznając ich formalne, co do zasady, uprawnienie do wniesienia skargi (art. 50 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.), konieczne byłoby uzupełnienie skargi o wykazanie interesu prawnego w zaskarżeniu decyzji organu drugiej instancji, skoro nie byli oni jej adresatami, a wyłącznie był nim J.G.. Wówczas, jako rodzice, pełniliby rolę tylko przedstawicieli ustawowych strony nie posiadającej zdolności do czynności procesowych. W tak złożonej przez rodziców J.G. skardze, w oparciu o art. 57 § 1 i 3 p.p.s.a., należało określić naruszenie ich prawa lub interesu prawnego, co wymagałoby uzupełnienia skargi a w razie braku jej uzupełnienia, stwarzałoby podstawę do odrzucenia skargi.

W dalszej części odpowiedzi na skargę odniesiono się do zarzutu braku pisemnego poinformowania rodziców skarżącego o wszczęciu postępowania przez organ pierwszej instancji i zawiadomienia o przeprowadzeniu dowodu w dniu 20 kwietnia 2012 r., o co wnioskowali w piśmie z dnia 21 czerwca 2012 r. Zdaniem organu odwoławczego, postępowanie zostało wszczęte z urzędu przez Dyrektora Szkoły, który niezwłocznie ustnie, podczas wspólnego spotkania, powiadomił rodziców ucznia i samego ucznia o jego wszczęciu. Przepis art. 61 § 4 K.p.a dopuszcza możliwość ustnego powiadomienia, nadto orzecznictwo sądowe i doktryna określa to, jako "dorozumiana" forma zawiadomienia za pośrednictwem podejmowanych wobec stron czynności procesowych. Tym samym zarzut skargi, w tym zakresie, nie zasługuje na uwzględnienie, a aktywność rodziców skarżącego w toku postępowania, wskazuje na pełną realizację zasady czynnego ich udziału w toczącym się postępowaniu zarówno przed organem pierwszej, jak i drugiej instancji. Wydaną w sprawie decyzję poprzedziło wystąpienie Dyrektora Szkoły do samorządu uczniowskiego o wyrażenie opinii, zatem nie ma podstaw do kwestionowania poprawności działania tego samorządu, skoro stosowna opinia została sporządzona i przedstawiona przed podjęciem merytorycznej decyzji. Znaczenie ma jedynie fakt wystąpienia o opinię, a nie sam tryb jej udzielenia. Zdaniem organu odwoławczego, w sprawie również nie naruszono art. 79 § 1 K.p.a., bowiem w toku wszczętego w dniu 23 kwietnia 2012 r. postępowania nie był przeprowadzany żaden dowód, a jak to określono w skardze, "czynność" przesłuchania pozostałych uczniów miała miejsce w dniu 20 kwietnia 2012 r., dodatkowo z notatką z przebiegu tego spotkania rodzice skarżącego mieli okazję wielokrotnie zapoznać się i nie kwestionowali jej treści. Dokumentem niestanowiącym dowodu w sprawie jest podpisana przez uczniów szkoły petycja oraz referencje przedłożone przez rodziców skarżącego, którym organ nie przypisał żadnego znaczenia, bowiem okoliczność spożywania przez skarżącego alkoholu podczas wyjazdu do teatru jest bezsporna i ona sama już uprawniała Dyrektora Szkoły do zastosowania kary przewidzianej w Statucie. Przepis art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty uprawnia dyrektora szkoły do skreślenia ucznia z listy uczniów w przypadkach określonych w statucie, a ten ostatni zawiera postanowienie obligujące do zastosowania takiej sankcji (§ 59 ust. 2), stąd niczym nieuprawnione jest domaganie się odstąpienia od zastosowania regulacji wewnętrznych Statutu, który zawiera sankcję bezwzględną oznaczoną, jako obowiązek skreślenia z listy uczniów. Wątpliwości nie budzi również to, że stroną postępowania administracyjnego jest sam J.G.. Jednocześnie wobec braku udzielenia za ucznia poręczenia przez nauczycieli, na co wskazuje materiał dowodowy zebrany w sprawie (zwłaszcza z posiedzenia rady pedagogicznej), nie sposób uznać, że oba orzekające organy administracji mogły skorzystać z możliwości zawieszenia wydanych przez siebie decyzji, na nieznany ustawie o systemie oświaty okres próby, bądź też wstrzymania ich wykonania.

Postanowieniem tut. Sądu z dnia 28 września 2012 r. o sygn. akt IV SA/Gl 784/12 wstrzymano wykonanie zaskarżonej decyzji, a postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 grudnia 2012 r. o sygn. akt I OZ 922/12 oddalono zażalenie wniesione na powyższe postanowienie przez organ odwoławczy.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w M. Wydziału [...] Rodzinnego i Nieletnich z dnia [...]r. o sygn. akt [...] umorzono postępowanie wobec nieletniego J.G. w sprawie podejrzenia, iż wykazuje on przejawy demoralizacji, polegające na tym, iż w dniu 20 kwietnia 2012r., w trakcie wyjazdu szkolnego na przestawienie do teatru [...] w B., w czasie podróży pociągiem spożywał alkohol i namawiał do jego spożywania innych uczniów, następnie w trakcie przedstawienia teatralnego zaczął krzyczeć i wymiotować, ponadto nie był w stanie o własnych siłach opuścić sali teatralnej.

W uzasadnieniu tego postanowienia zaznaczono, iż opisane zdarzenie miało niewątpliwie charakter jednorazowy, natomiast o demoralizacji można mówić tylko wtedy, gdy zachowania nieletniego polegają na występowaniu kilku objawów łącznie, bądź na systematycznie powtarzającym się jego nagannym zachowaniu. Tymczasem zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje, iż nieletni jest spokojnym chłopcem, który dobrze się uczy i nie sprawia problemów wychowawczych, nie pije alkoholu, nie używa również innych używek.

Na rozprawie w dniu 4 lipca 2013 r. pełnomocnik skarżącego podtrzymał zarzuty i żądania skargi oraz zaznaczył, iż skarżący ukończył już klasę drugą, ma zachowanie dobre i taką też średnią ocen na koniec roku szkolnego 2012/2013.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Uprawnienia wojewódzkich sądów administracyjnych, określone przepisami art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269 z późn. zm.) oraz art. 3 § 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.), powołanej w dalszej części uzasadnienia w skrócie jako "p.p.s.a.", sprowadzają się do kontroli działalności administracji publicznej pod względem jej zgodności z prawem, tj. kontroli zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego obowiązującego w dacie jego wydania. Innymi słowy, sąd administracyjny nie orzeka, co do istoty sprawy w zakresie danego przypadku, lecz jedynie kontroluje rozstrzygnięcie z punktu widzenia jego legalności. Aby wyeliminować z obrotu prawnego akt wydany przez organ administracyjny konieczne jest stwierdzenie, że doszło w nim do naruszenia bądź przepisu prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, bądź przepisu postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie, albo też przepisu prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania (art. 145 § 1 pkt 1 lit. a-c p.p.s.a.). Uwzględnienie skargi następuje również w przypadku stwierdzenia, że zaskarżony akt jest dotknięty jedną z wad wymienionych w art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego lub w innych przepisach (art. 145 § 1 pkt 2 p.p.s.a,). Zgodnie natomiast z treścią art. 134 p.p.s.a., sąd dokonując oceny zaskarżonego aktu rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Z kolei w myśl art. 135 p.p.s.a sąd stosuje przewidziane ustawą środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to niezbędne do końcowego jej załatwienia.

Sąd kierując się tymi przesłankami i badając zaskarżoną decyzję w granicach określonych przepisami powołanych wyżej ustaw, doszedł do przekonania o konieczności uwzględnienia skargi i uchylenia zaskarżonej decyzji oraz decyzji ją poprzedzającej. Przyczyną uchylenia obu wydanych w sprawie decyzji było naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. 39 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy oraz przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy (Dz. U. z 2000 r., nr 98, poz. 1071 z późn. zm.), powołanej w dalszej części uzasadnienia w skrócie jako "K.p.a.", wobec czego należało zastosować art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) w związku z art. 135 p.p.s.a.

Przedmiotem skargi jest decyzja [...] Kuratora Oświaty w K. z dnia [...]r., nr [...], mocą której uchylona została decyzja z dnia [...]r., nr [...], Dyrektora [...] Liceum Ogólnokształcącego [...] w K. w części dotyczącej wskazania daty 7 maja 2012 r., jako dnia skreślenia z listy uczniów skarżącego, w pozostałym zakresie utrzymano w mocy powyższą decyzję i skreślono skarżącego z listy uczniów tegoż Liceum.

Podstawę zaskarżonej decyzji, stanowi art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, zgodnie z brzmieniem którego, dyrektor szkoły lub placówki może, w drodze decyzji, skreślić ucznia z listy uczniów w przypadkach określonych w statucie szkoły lub placówki. Skreślenie następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej i po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego." (cytat). Z użytego w tym przepisie sformułowania "dyrektor szkoły lub placówki może, w drodze decyzji, skreślić ucznia" wynika, że decyzja w tym przedmiocie należy do kategorii tzw. decyzji uznaniowych. Mamy z nimi do czynienia wówczas, gdy norma prawna zawiera dyspozycję w formie alternatywy, najczęściej przez sformułowanie "organ (...) może" (por. piśmiennictwo: M. Mincer, Uznanie administracyjne, Toruń 1983, s. 41-92 i powołana tamże literatura oraz M. Jaśkowska, Uznanie administracyjne w świetle orzecznictwa NSA, OMT 1983, nr 3, s. 35-39, jak również W. Jakimowicz, Zewnętrzne granice uznania administracyjnego w orzecznictwie, PiP 2010, nr 5, s. 42-43). Oznacza to, że organ administracji posiada swobodę działania oraz możliwość wyboru następstwa prawnego określonego w normie prawnej, jak również sposobu załatwienia sprawy, jednak ma obowiązek wnikliwego uzasadnienia przesłanek i kryteriów, jakimi się kierował, wybierając taki a nie inny sposób załatwienia sprawy, oraz pełnego i wyczerpującego przeprowadzenia postępowania dowodowego. Nie ulega również wątpliwości, że decyzja w tym przedmiocie winna być poprzedzona przeprowadzeniem stosownego postępowania wyjaśniającego, a przy wydaniu rozstrzygnięcia organ winien wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności faktyczne sprawy, nadto motywy podjętego rozstrzygnięcia winny znaleźć wyraz w uzasadnieniu decyzji.

W przywołanej normie art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty ustawodawca jasno określił, iż dyrektor szkoły może w drodze decyzji skreślić ucznia z listy uczniów w przypadkach określonych w statucie, na podstawie uchwały rady pedagogicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego. Bezspornie w rozpatrywanej sprawie tryb ten został zachowany.

W tym miejscu zaznaczyć przyjdzie, iż statut szkoły stanowi jedynie akt norm prawa wewnątrzszkolnego oraz ma zawierać jedynie rodzaje nagród i kar stosowanych wobec uczniów oraz tryb odwoływania się od kary, co wynika z treści: art. 39 ust. 2 w związku z art. 60 ust. 1 pkt 7 ustawy o systemie oświaty i § 17 pkt 2 załącznika nr 4 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. nr 61, poz. 624). Żaden inny przepis prawa nie doprecyzowuje przykładów nagród i kar pozostawiając w tym zakresie pełną swobodę organom stanowiącym statuty szkół.

Tymczasem decyzję o skreśleniu z listy uczniów, na mocy art. 39 ust. 2 o systemie oświaty, może podjąć jedynie dyrektor szkoły jako organ skreślający z listy uczniów i reprezentujący szkołę na zewnątrz, który nie jest w tym zakresie związany żadną inną normą prawa materialnego, jedynie przywołanym przepisem rangi ustawowej. Z tego powodu istnieją poważne podstawy do tego, aby nie tylko oczekiwać od dyrektora wnikliwego rozważenia sprawy, lecz także tego, aby istniała możliwość dalszej kontroli prawidłowości decyzji w toku instancji oraz ewentualnie przez sąd administracyjny po wniesieniu skargi. Jest to zgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) i stwarza należytą gwarancję równego traktowania wszystkich osób przez władze publiczne (art. 32 Konstytucji RP).

Zaakcentować przyjdzie, iż dyrektor szkoły nie jest związany nawet uchwałą rady pedagogicznej, która wyraża jedynie swoje stanowisko, natomiast wyłącznie dyrektor może skreślić ucznia z listy uczniów (por. Komentarz do art. 39 ustawy o systemie oświaty, Mateusz Pilich, Dom Wydawniczy ABC 2012, s. 397). O tym, czy dane okoliczności sprawy, nawet wobec zaistnienia przypadku przewidzianego w statucie oraz podjęcia przez radę stosownej uchwały w sprawie skreślenia ucznia z listy uczniów, uzasadniają jego skreślenie, w istocie decyduje dyrektor szkoły na zasadzie swobodnego uznania.

Postępowanie w sprawie skreślenia ucznia z listy uczniów toczy się według przepisów K.p.a., zwłaszcza mają w nim zastosowanie art. 7 - 10, art. 77 § 1 i art. 80 K.p.a. Wszystkie czynności postępowania dokonywane ustnie należy przy tym utrwalać w protokołach, gdyż w postępowaniu administracyjnym obowiązuje zasada pisemności (art. 14 § 2 K.p.a.). Uwaga powyższa jest niezbędna zważywszy na treść uzasadnienia zaskarżonej decyzji.

Dodatkowo, obok uchwały rady pedagogicznej, która warunkuje wszczęcie postępowania, ustawa o systemie oświaty wprowadziła wymóg zasięgnięcia przez dyrektora szkoły opinii samorządu uczniowskiego. Jednak opinia w sprawie skreślenia ucznia, nawet jeśli jest dla ucznia negatywna, to w dalszym ciągu nie przesądza o wyniku postępowania, bowiem decyduje o nim w sposób swobodny wyłącznie dyrektor szkoły.

Sądowa kontrola uznaniowych decyzji jest ograniczona. Sąd może tylko badać, czy decyzja nie nosi cech dowolności, a więc, czy organ rozstrzygając sprawę zebrał cały materiał dowodowy i dokonał wyboru określonego sposobu jej załatwienia, po wszechstronnym i dogłębnym rozważeniu wszystkich okoliczności. Nakłada to na organ obowiązek wnikliwego uzasadnienia przesłanek, jakimi się kierował, wybierając właśnie taki sposób załatwienia sprawy oraz obowiązek pełnego i wyczerpującego przeprowadzenia postępowania dowodowego, celem zgromadzenia materiału dowodowego dającego podstawy do rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 listopada 2011 r. o sygn. II SA/Wa 1592/11, dostępny w internetowej bazie orzeczeń NSA).

Organ podejmując decyzję związany jest regułami postępowania administracyjnego, określającymi jego obowiązki w zakresie prowadzenia postępowania i merytorycznego rozstrzygania. W szczególności powinien przestrzegać zasady dochodzenia do prawdy materialnej wynikającej z treści art. 7 K.p.a., w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 kwietnia 2011 r. (art. 1 ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. z 2011 r. nr 6, poz. 18), a więc podejmować również z urzędu wszelkie niezbędne kroki zmierzające do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i załatwienia sprawy, bowiem działając na podstawie przepisu prawa materialnego, przewidującego uznaniowy charakter rozstrzygnięcia, obowiązany jest załatwić sprawę w sposób zgodny ze słusznym interesem obywatela, jeśli nie stoi temu na przeszkodzie interes społeczny, ani nie przekracza to możliwości organu wynikających z przyznanych mu uprawnień i środków (por. wyrok NSA z dnia 11 czerwca 1981 r. o sygn. akt SA 820/81, publ. ONSA 1981, nr 1, poz. 57). Z przepisu art. 7 K.p.a. wynika zatem domniemanie pozytywnego załatwienia sprawy, od którego można odstąpić dopiero wówczas, gdy w uzasadnieniu decyzji wykaże się, że takie załatwienie sprawy kolidowałoby z interesem społecznym lub przekraczałoby możliwości organu (por. wyrok NSA z dnia 19 stycznia 2006 r. o sygn. I OSK 777/05, dostępny w internetowej bazie orzeczeń NSA).

Organ jest również zobowiązany do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego (art. 9 K.p.a.). Musi wreszcie w sposób wyczerpujący zebrać, rozpatrzyć i ocenić cały materiał dowodowy (art. 77 § 1 i art. 80 K.p.a.) oraz uzasadnić swoje rozstrzygnięcie zgodnie z wymogami określonymi w art. 107 § 3 K.p.a.

Jak już wspomniano kontrola sądu administracyjnego, w przypadku uznania administracyjnego, nie obejmuje kwestii słuszności wyboru rozstrzygnięcia, ale zobowiązuje do zbadania zgodności decyzji z prawem i ma ustalić, czy dopuszczalne było wydanie decyzji, czy organ przy jej wydaniu nie przekroczył granic uznania oraz czy właściwie uzasadnił podjęte przez siebie rozstrzygnięcie. Rola tego sądu ogranicza się zatem do oceny sposobu ustalenia treści kryteriów indywidualizujących oraz sposobu ich wykorzystania w rekonstrukcji normy prawnej przepisu prawa materialnego, a także zbudowania uzasadnienia treści decyzji w taki sposób, aby wykazać podjęte przez organ działania i jego tok rozumowania, z punktu widzenia wszystkich wartości mających znaczenie dla treści podjętego rozstrzygnięcia, w tym stanowiska zajętego w odniesieniu do wyjaśnień i wniosków strony postępowania (por. wyrok NSA z dnia 9 stycznia 2013 r. o sygn. akt I OSK 1389/12 i z dnia 14 grudnia 2010 r. o sygn. akt I OSK 1279/10, dostępne w internetowej bazie orzeczeń NSA).

Zdaniem składu orzekającego, ustawodawca nie nałożył na organ bezwzględnego obowiązku podjęcia takiej decyzji, jak to miało miejsce w rozpatrywanej sprawie. Organ nie jest bowiem związany treścią normy prawa materialnego, ale ma pełną swobodę w wyborze sposobu rozwiązania sprawy. Natomiast, w przypadku pojawienia się kryteriów mogących ze sobą pozostawać w kolizji, zobowiązany jest do zindywidualizowania sposobu ich wyważenia i podania wyniku pozostających ze sobą w kolizji wartości z punktu widzenia ich znaczenia dla treści decyzji. Pozostawiona organowi swoboda w zakresie rozstrzygania nie posiada jednak charakteru bezwzględnego, na co wskazywał organ odwoławczy błędnie twierdząc, iż w tej sprawie był związany do obligatoryjnego zastosowania regulacji Statutu oznaczonej jako obowiązek skreślenia z listy uczniów, która to sankcja, zdaniem tego organu, nie wykracza poza granice uznania administracyjnego.

Zaakcentować przyjdzie, iż w ocenie składu orzekającego, tzw. "luz" decyzyjny organu, wynikający z uznaniowego charakteru decyzji, wymaga wszechstronnego rozważenia okoliczności sprawy, zarówno tych, które odzwierciedlają indywidualną sytuację skarżącego lub też stoją na przeszkodzie takiemu uznaniu, jak i tych, które leżą po stronie samego organu, przy jednoczesnym respektowaniu celów określonych w ustawie o systemie oświaty. Nie ulega jednak wątpliwości, że rolą każdej szkoły jest obok realizacji zadań dydaktycznych, prowadzenie działalności wychowawczej, skierowanej do powierzonych jej opiece uczniów. Natomiast uczeń, który swoją podstawą narusza ogólnie przyjęte normy określone w statucie szkoły, powinien liczyć się z możliwością ponoszenia konsekwencji swoich zachowań.

W niniejszej sprawie, w ocenie Sądu, organy orzekające w sprawie zakończonej zaskarżoną decyzją, uchybiły wskazanym powyżej regułom postępowania i to w sposób mający istotny wpływ na wynik rozstrzygnięcia, w szczególności poprzez niewyczerpujące i mało wnikliwe jej rozpatrzenie. Przede wszystkim podkreślić należy, że z jednej strony należało wyważyć interes ogółu uczniów szkoły, a z drugiej strony interes samego skarżącego (art. 7 K.p.a.). Dodatkowo, w uzasadnieniach obu rozstrzygnięć nie dokonano analizy sytuacji skarżącego, z uwagi na treść art. 107 § 3 K.p.a., przy ponownym rozpatrzeniu sprawy organy powinny rozważyć powyższe okoliczności, jak i przepisy prawa mające zastosowanie do ich oceny. Zarzut dowolności wykluczają dopiero ustalenia dokonane w całokształcie zebranego materiału dowodowego (art. 80 K.p.a.), zgromadzonego i zbadanego w sposób wyczerpujący (art. 77 § 1 K.p.a.), a więc przy podjęciu wszelkich kroków niezbędnych dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, jako warunku niezbędnego do wydania decyzji o przekonywującej treści (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1994 r. o sygn. III ARN 55/94, publ. OSNAPiUS z 1995 r., Nr 7, poz. 83). Zatem usprawiedliwiony jest zarzut skarżącego, dotyczący naruszenia dyspozycji art. 107 § 3 K.p.a., w szczególności w zakresie odnoszącym się do braku szczegółowej argumentacji, która legła u podstaw zastosowania przez organy najsurowszej kary z obowiązującego katalogu kar. Organ pierwszej instancji nie wyjaśnił, dlaczego uznał, iż zastosowanie wobec skarżącego kary najsurowszej jest w tym wypadku uzasadnione, jak również nie podał, z jakich przyczyn uznał, iż którakolwiek z kar łagodniejszych nie będzie karą adekwatną wobec jego zachowania. Tym samym nie uzasadnił, dlaczego skorzystał z najbardziej rygorystycznej w skutkach sankcji administracyjnej. W powyższym zakresie decyzje organów obu instancji nie zawierają uzasadnienia, które pozwoliłoby na dokonanie oceny ich zasadności. Nie można wykluczyć, że jednorazowe rażąco naganne zachowanie ucznia w kontekście powołanych regulacji prawnych może skutkować skreśleniem go z listy uczniów, jednak koniecznym jest wówczas szczegółowe uzasadnienie takiej decyzji, w tym wyjaśnienie, dlaczego dotychczasowe zachowanie ucznia i jego osiągnięcia nie mają wpływu na treść decyzji, ale wydane w niniejszej sprawie decyzje nie zawierają powyższych elementów.

Na marginesie zaznaczyć przyjdzie, iż zarzut wadliwego umocowania pełnomocnika rodziców skarżącego do złożenia skargi do tut. Sądu nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem w sprawie jest bezsporne, iż skarżący w dacie wniesienia skargi był niepełnoletni i mógł być reprezentowany jedynie przez swoich rodziców jako przedstawicieli ustawowych, którzy umocowali profesjonalnego pełnomocnika do sporządzenia i wniesienia skargi.

Reasumując, w ocenie Sądu, postępowanie administracyjne w sprawie niniejszej zostało przeprowadzone w sposób wadliwy, bowiem nie zebrano w sposób wyczerpujący i nie oceniono materiału dowodowego pozwalającego na rozstrzygnięcie sprawy, co do jej istoty i wymierzenie kary skreślenia skarżącego z listy uczniów, nie uzasadniając przy tym w sposób przekonywujący zajętego przez organy obu instancji stanowiska, a więc z naruszeniem art. 6, art. 7, art. 8, art. 9 i art. 10 w związku z art. 107 § 1 i 3 K.p.a. oraz z naruszeniem przepisów ustawy o systemie oświaty, a w szczególności jej art. 39 ust. 2.

Ponownie rozpoznając sprawę, organ winien przeprowadzić postępowanie administracyjne zgodnie z obowiązującymi zasadami procesowymi i wydać nową decyzję, mając na względzie staranne jej uzasadnienie, w tym również w zakresie kryteriów wyboru rozstrzygnięcia przy uwzględnieniu kierowania się zasadami wyrażonymi w preambule do ustawy o systemie oświaty oraz jej celami ogólnymi wyrażonymi w art. 1, mając na uwadze treść art. 107 § 1 i 3 K.p.a. oraz stosowne przepisy prawa materialnego.

W tym stanie rzeczy, Sąd uznał skargę za zasadną i na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) oraz art. 135 w związku z art. 200 i 209 p.p.s.a. orzekł, jak w sentencji, a o wykonalności wyroku orzeczono w oparciu o art. 152 p.p.s.a., co oznacza, iż zaskarżona decyzja nie wywołuje skutków prawnych od chwili wydania wyroku, mimo iż jest on nieprawomocny.