Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w składzie następującym: Przewodnicząca Sędzia WSA Jolanta Górska Sędziowie: Sędzia NSA Małgorzata Gorzeń (spr.) Asesor WSA Justyna Dudek - Sienkiewicz po rozpoznaniu w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 maja 2024 r. sprawy ze skargi B. H. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku z dnia 20 grudnia 2023 r. nr SKO Gd/5272/23 w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję.

1. Zaskarżoną decyzją z dnia 20 grudnia 2023 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Gdańsku (dalej jako "SKO"), działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 775, dalej "K.p.a.") w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 390, dalej "u.ś.r.") po rozpatrzeniu odwołania B.H. (dalej jako "Skarżąca") od decyzji Wójta Gminy Stary Dzierzgoń (dalej jako "Wójt Gminy") z dnia 4 stycznia 2022 r. odmawiającej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad córką W.H., utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

2. Rozstrzygnięcie zapadło na tle następującego stanu faktycznego sprawy:

2.1. W dniu 10 listopada 2021 r. Skarżąca złożyła do Wójta Gminy wniosek o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad córką – W.H.

Orzeczeniem z dnia 28 września 2020 r. Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Malborku zaliczył W.H. (ur. 15.09.2004 r.) do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (symbol 02-P), ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od 15.09.2020 r., niepełnosprawność istnieje od wczesnego dzieciństwa, a orzeczenie wydano do dnia 30.09.2021 r.

Orzeczeniem z dnia 2 listopada 2020 r. Wojewódzki Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Województwie Pomorskim zmienił ww. orzeczenie z dnia 28 września 2020 r., w części dotyczącej symbolu przyczyny niepełnosprawności - 12-C, zamiast 02-P.

W oświadczeniu z dnia 8 grudnia 2021 r. Skarżąca podała, iż jej ostatnie zatrudnienie zakończyło się we wrześniu 2015 r., nie jest zarejestrowana w PUP, zatrudnienie zakończyła w związku z koniecznością sprawowania opieki nad córką, obecnie nie poszukuje pracy, gdyż nie ma innej osoby, która zaopiekowałaby się córką, opiekę nad córką sprawuje od 2016 r. samodzielnie.

W dniu 13 grudnia 2021 r. przeprowadzono ze Skarżącą wywiad środowiskowy.

2.2. Wójt Gminy decyzją z dnia 4 stycznia 2022 r. odmówił Skarżącej przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku ze sprawowaniem opieki nad niepełnosprawną córką.

Organ ustalił, że córkę Skarżącej zaliczono do osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, na czas określony do dnia 30 września 2021 r. W związku z tym, decyzją z dnia 20 stycznia 2021 r. organ po rozpatrzeniu wniosku przyznał osobie uprawnionej zasiłek pielęgnacyjny do dnia 30 września 2021 r. tj. na czas orzeczonej niepełnosprawności. Ponieważ orzeczenie o niepełnosprawności W.H. utraciło moc dnia 30 września 2021 r., organ w drodze postępowania wszczętego z urzędu wydał decyzję o przedłużeniu prawa do zasiłku pielęgnacyjnego osobie uprawnionej na okres do upływu 60 dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej, niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

Organ ustalił, że Skarżąca nie ma ustalonego prawa do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym, nie legitymuje się też orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. W.H. legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydanym do 30 września 2021 r., które zachowuje ważność do upływu 60 dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na podstawie art. 15h ust. 1, ust. 4 i ust. 5 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374 ze zm. - zwanej dalej "COVID-19").

Jak wskazano, 13 grudnia 2021 r. organ przeprowadził wywiad środowiskowy ze Skarżącą, z którego wynika, że prowadzi ona trzyosobowe gospodarstwo domowe wspólnie z córkami: W.H. lat 17, uczennicą kl. III Liceum Ogólnokształcącego oraz M.H. lat 13, uczennicą kl. VI Szkoły Podstawowej. W.H. posiada orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności od 2015 r. W związku z tym Skarżąca od 2016 r. sprawuje opiekę nad W.H. W.H. zalicza się do osób niepełnosprawnych z powodu zespołu Aspergera, porusza się samodzielnie, dba o higienę osobistą, samodzielnie spożywa posiłki. Skarżąca budzi córkę ok. 7.00, przygotowuje kanapki do szkoły, zawozi córkę do szkoły, w której dziecko przebywa od godziny 8.00 do 15.00, oraz odbiera ze szkoły. Zdarzało się, że Skarżąca musiała przyjeżdżać po córkę do szkoły, w związku z jej zachowaniem. Od września 2021 r. relacje W.H. z otoczeniem się poprawiły i nie zdarzają się sytuacje wymagające nagłej wizyty matki w szkole. Opieka nad niepełnosprawną polega na ugotowaniu obiadu, sprzątaniu mieszkania, robieniu zakupów, kontrolowaniu elektronicznego dziennika córki, przyniesienie opału do mieszkania, napaleniu w piecu. Skarżąca podczas wywiadu oświadczyła, że córka nie zażywa lekarstw oraz, że nigdy nie pozostawiła córki w domu bez opieki osoby dorosłej. W.H. jest pod stałą opieką Poradni Psychiatrycznej, w 2021 r. odbyła 4-5 wizyt u lekarza psychiatry.

Organ ustalił także, że Skarżąca ukończyła Zespół Szkół Zawodowych w 1995 r. w zawodzie rolnik. Przed rozpoczęciem sprawowania opieki nad niepełnosprawną córką pracowała: od 1995 r. - 1996 r. jako pracownik fizyczny; od 03.1996 r. do 11.1996 r. jako monter; od 07.2011 r. do 03.2012 r. jako fryzjer; od 04.2012 r. do 06.2015 r. jako kurier; od 06.2015 r. do 09.2015 r. jako listonosz. Skarżąca podczas wywiadu oświadczyła, że gdyby nie musiała sprawować opieki nad niepełnosprawną córką, podjęłaby zatrudnienie, bez względu na charakter pracy.

W oparciu o zebrany materiał dowodowy organ stwierdził, że stan zdrowia W.H. nie wymaga stałej, systematycznej opieki osoby drugiej. Zakres świadczonej przez Skarżącą pomocy sprowadza się do pomocy w czynnościach dnia codziennego, które wykonywane są w każdym gospodarstwie domowym, a zakres pomocy nie wyklucza możliwości podjęcia zatrudnienia przez Skarżącą. Czynności wynikają ze wspólnego zamieszkiwania, które i tak muszą być wykonywane, w związku z tym nie mogą być uznane za czynności związane ze sprawowaniem opieki.

W związku z tym nie zostały spełnione warunki ustawowe do przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego - przesłanka określonej w art. 17 ust. 1 u.ś.r., tj. brak konieczności sprawowania stałej i osobistej opieki, która stanowiłaby przeszkodę do podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz przesłanka legitymowania się ostatecznym orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

2.3. W wyniku rozpatrzenia odwołania Skarżącej, SKO decyzją z dnia 13 września 2022 r. utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu organ odwoławczy wskazał, że wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2022 r. Sąd Rejonowy Gdańsk - Południe zmienił orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z 2 listopada 2020 r. (uchylające orzeczenie z dnia 28 września 2020 r. w części dotyczącej symbolu przyczyny niepełnosprawności) w ten sposób, że ustalił, iż W.H. wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji i wymaga konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Tym samym, w ocenie organu odwoławczego spełniona w sprawie jest przesłanka legitymowania się orzeczeniem o niepełnosprawności z odpowiednimi wskazaniami.

Kolegium podkreśliło jednak, że z u.ś.r. wynika, że przesłanką przyznania świadczenia nie jest samo orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, ale to, iż osoba uprawniona nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Zebrany w sprawie materiał dowodowy daje zdaniem organu odwoławczego podstawy do przyjęcia, że formy i zakres pomocy udzielanej córce przez Skarżącą nie wykluczają możliwości podjęcia przez nią aktywności zawodowej. Za czynności związane z opieką nad osobą niepełnosprawną nie można uznać czynności wykonywanych w ramach życia rodzinnego takich jak sprzątanie, przygotowywanie posiłków, wożenie dziecka do szkoły czy kontrolowanie elektronicznego dziennika. W.H. nie jest osobą leżącą, niezdolną do samodzielnego funkcjonowania. Zdaniem Kolegium z akt sprawy wynika, że Skarżąca zaprzestała aktywności zawodowej w maju 2010 r. Wobec tego, że ustalony stopień niepełnosprawności W.H. datuje się od września 2015 r., organ odwoławczy podzielił w konsekwencji ustalenia organu pierwszej instancji, że niepodejmowanie przez Skarżącą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej nie jest spowodowane koniecznością sprawowania opieki nad córką.

3. W wyniku rozpatrzenia wniesionej przez Skarżącą skargi, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 29 czerwca 2023 r. sygn. akt II SA/Gd 947/22 uchylił decyzję SKO z dnia 13 września 2022 r.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów prawa. Zdaniem Sądu, dokonana przez organy ocena, że nie zachodzi związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy niepodejmowaniem przez Skarżącą zatrudnienia, a sprawowaniem przez nią opieki nad córką – budzi wątpliwości co do jej zasadności, w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Już sama treść przywołanego orzeczenia Sądu Rejonowego przeczy stanowisku prezentowanemu w zaskarżonej decyzji. Przywoływane przez organy okoliczności o stopniu samodzielności W.H. nie zostały w ocenie Sądu wystarczająco zweryfikowane, choćby przez rodzaj schorzenia powodującego jej niepełnosprawność i właściwe dla niego czynności opiekuńcze, które winna wykonywać Skarżąca.

Dla ustalenia przesłanki związku przyczynowo - skutkowego konieczne jest ustalenie, czy rodzaj i ilość czynności z zakresu faktycznie sprawowanej opieki nad osobą niepełnosprawną, wykonywanych przez osobę ubiegającą się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, uniemożliwia tej osobie podjęcie i wykonywanie pracy zarobkowej. Opieka nad chorym bliskim musi spełniać przede wszystkim cechę stałości lub długotrwałości. Warunku "stałej" opieki, nie można rozumieć jako wykonywania opieki nieustannie i przez 24 godziny na dobę, lecz ma to być stała, w sensie trwałości, a ciągła w sensie rozciągłości w czasie, opieka nad niepełnosprawną osobą, której zakres wyznaczony jest niepełnosprawnością osoby wymagającej opieki. W zakres opieki wchodzą zarówno czynności opiekuńcze związane z obsługą chorego, jak i prowadzenie gospodarstwa domowego, gdyż są one niezbędne do codziennego funkcjonowania. Za niezdolne do samodzielnej egzystencji z mocy ustawy uznano także osoby cierpiące na schorzenia nieskutkujące brakiem możliwości poruszania się, a konieczność sprawowania nad nimi stałej lub długotrwałej opieki oceniać należy w świetle rodzaju schorzeń oraz sprawności psychofizycznej danej osoby.

SKO niezasadnie zakwestionowało związek przyczynowy wskazaniem na staż i czas zatrudnienia Skarżącej. Jak wynika z akt sprawy Skarżąca rozwiązała umowę o pracę z Pocztą Polską we wrześniu 2015 r., a nie w maju 2010 r., jak wskazano w zaskarżonej decyzji. Sąd podkreślił, że miarodajny dla oceny spełnienia przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest stan faktyczny istniejący w dacie złożenia wniosku o świadczenie, a także w dacie orzekania przez organy.

Rezygnacja z zatrudnienia musi pozostawać w bezpośrednim związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. Przepis nie wymaga wyłącznie rezygnacji z pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki, lecz równorzędną przesłanką jest brak możliwości podjęcia pracy z uwagi na sprawowaną opiekę.

W konsekwencji Sąd uznał, że organy obu instancji dokonały wadliwej oceny materiału dowodowego w świetle nieprawidłowo interpretowanych przepisów art. 17 ust. 1 u.ś.r., wydając decyzję naruszającą w konsekwencji zarówno przepisy prawa materialnego, jak i przepisy postępowania administracyjnego. Organ ponownie rozpoznając sprawę uwzględni rodzaj schorzenia W.H. dla oceny przesłanki konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy sprawowanej przez Skarżącą. Dokładnego wyjaśnienia wymaga w szczególności charakter opieki, jaką sprawuje Skarżąca na co dzień w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji podopiecznej. Wyjaśnienia w tym zakresie wymaga również przywoływana przez Skarżącą już na etapie postępowania sądowoadministracyjnego okoliczność uzyskania przez córkę orzeczenia o indywidualnej formie nauczania.

4. W wyniku ponownego rozpoznania sprawy, SKO decyzją z dnia 20 grudnia 2023 r. sygn. akt SKO Gd/5272/23 utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu organ odwoławczy wskazał, że w wyniku przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego zebrano dokumenty:

- orzeczenie Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Malborku z dnia 14 lutego 2023 r., z którego wynika że W.H. została zaliczona do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (02-P), ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od 15.09.2020 r., niepełnosprawność istnieje od wczesnego dzieciństwa, a orzeczenie do 28.02.2027 r.;

- orzeczenie Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Województwie Pomorskim z dnia 17 kwietnia 2023 r., zmieniające ww. orzeczenie z dnia 14 lutego 2023 r., w części dotyczącej symbolu przyczyny niepełnosprawności - 12-C, zamiast 02-P;

- decyzja Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Starym Dzierzgoniu z dnia 8 września 2023 przyrzynająca W.H. zasiłek pielęgnacyjny na okres od 01.08.2023 r. do 28.02.2027 r.;

- wydruk z Aplikacji Centralnej Rynku Pracy z dnia 19.10.2023 r. oraz raport z PUP, z których wynika, iż W.H. jest zarejestrowana w PUP jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku od dnia 30.05.2023 r.;

- wywiad środowiskowy przeprowadzony ze Skarżącą w dniu 30 października 2023 r., z którego wynika, iż jest rozwódką, prowadzi ona 3-osobowe gospodarstwo domowe z dwiema córkami (W. lat 19 i M. lat 15), podtrzymuje złożone wcześniej podczas przeprowadzania wywiadów środowiskowych oświadczenia;

- oświadczenie Skarżącej z dnia 30.10.2023 r., iż jest osobą sprawną i zdrową i byłaby gotowa podjąć każdą pracę, ale ze względu na opiekę nad córką, która posiada spektrum autyzmu, tej pracy nie podejmuje - z powodu częstych wyjazdów do lekarza, konieczności podawania córce leków, towarzyszenia jej w domu i poza nim;

- wywiad środowiskowy przeprowadzony ze Skarżącą w dniu 6 grudnia 2023 r., z którego wynika, iż córka W. choruje na całościowe zaburzenie rozwojowe - zespól Aspergera i mutyzm; z powodu choroby przejawia stany napięcia emocjonalnego i apatii, zniechęcenia i bezradności, braku zainteresowania, jest pod opieką Poradni Zdrowia Psychicznego w Sztumie, nie uczestniczy w terapiach, konsultacjach itp. Z uwagi na brak środków finansowych. W.H. jest samodzielna w zakresie załatwianie potrzeb fizjologicznych, spożywania posiłków, wymaga kontroli przy spożywaniu posiłków, przyjmowaniu leków, ubieraniu się, korzystaniu z toalety, czynnościach higienicznych, towarzyszenia w miejscach publicznych, nie może pozostać sama w mieszkaniu, nie jest w stanie sama przygotować sobie posiłku, czy przyjąć leków. Skarżąca towarzyszy córce podczas porannych czynności (pomaga w myciu zębów, ubieraniu się, czesaniu), harmonogram dnia uzależniony jest od nastroju córki - gdy jest pozytywnie nastawiona to można udać się za zakupy, czy wizytę u lekarza, gdy ma zły nastrój - to płacze i leży w łóżku. Skarżąca przygotowuje córce posiłki, spędza z nią czas, towarzyszy jej również w wieczornej toalecie. Opieka ta zdaniem Skarżącej jest całodobowa, nie ma innych osób, które mogłyby sprawować opiekę nad córką - ojciec W.H. utrzymuje sporadycznie kontakt osobisty z córką (ostatnia wizyta sierpień 2023 r.), częściej telefoniczny. W.H. ukończyła klasę maturalną w 2023 roku, korzystała z indywidualnego toku nauczania na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej w Sztumie; obecnie posiada status osoby bezrobotnej bez prawa do zasiłku, nie jest objęta aktywizacją zawodową ze względu na stan zdrowia, rejestracja w PUP była konieczna do uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. Orzeczenie o niepełnosprawności z dnia 17.04.2023 r. zostało zaskarżone do Sądu Okręgowego w Gdańsku, na chwilę przeprowadzania wywiadu nie zapadł wyrok w sprawie;

- zaświadczenie lekarskie wydane przez lekarza NZOZ "C." Sp. z o.o. w Sztumie o stanie zdrowia wydane dla potrzeb zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności z dnia 07.11.2023 r., z którego wynika iż W.H. ma całościowe zaburzenie rozwojowe - zespół Aspergera, zdiagnozowany w przedszkolu, jest spokojna, podporządkowana, czuje się różnie, ma stany napięcia emocjonalnego i apatii oraz zniechęcenia, nie wie co ma ze sobą zrobić, nie odpowiada na pytania, nie chce współpracować, wymaga wsparcia psychologicznego i psychoterapii;

- orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego W.H. w VI klasie szkoły podstawowej wydane przez P. w Iławie;

- okresowa specjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania uczennicy W.H. w roku szkolnym 2019/2020 (I klasa liceum ogólnokształcącego) z dnia 26.06.2020 r.;

- wydruk z systemu EKSMOoN z dnia 11.12.2023 r., z którego wynika iż jedynym orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności W.H. jest to z dnia 17.04.2023 r.

W kontekście powyższego SKO stwierdziło, iż W.H. w okresie:

- od dnia 28.09.2020 r. do dnia 13.02.2023 r. legitymowała się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji - zatem była osobą, o której mowa w art. 17 ust. 1 u.ś.r.

- od dnia 14.02.2023 r. legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez wskazania konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Zatem od tego dnia nie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, o którym mowa w art. 17 ust. 1 u.ś.r.

W ocenie SKO, rozważenia w sprawie wymagało zatem, czy Skarżącej może przysługiwać świadczenie pielęgnacyjne w związku ze sprawowaniem opieki nad córką w okresie od daty złożenia wniosku (10.11.2021 r.) do dnia 13.02.2023 r., a także, czy pomiędzy sprawowaniem opieki nad niepełnosprawną córką w ww. okresie, a brakiem aktywności zawodowej Skarżącej zachodził związek przyczynowo - skutkowy.

Zdaniem SKO, z dokonanych w toku postępowania ustaleń nie wynika, by rozmiar i zakres opieki sprawowanej nad córką wymuszał na Skarżącej w ww. okresie rezygnację i niepodejmowanie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej chociażby w niepełnym wymiarze czasu pracy. Zakres samodzielności córki, choć ograniczony, to jednak nie był tego rodzaju, by wykluczał podjęcie przez Skarżącą jakiejkolwiek aktywności zawodowej. Z akt sprawy wynika, że W.H. pomimo swojej niepełnosprawności jest osobą całkowicie sprawną fizycznie, nie wymaga nieprzerwanej opieki, samodzielnie porusza się po domu i na zewnątrz, nie wymaga karmienia, pojenia - samodzielnie spożywa przygotowane i podane posiłki, samodzielnie jest w stanie wykonać czynności higieniczne, kontroluje potrzeby fizjologiczne i nie jest pampersowana, nie wymaga żadnych stałych specjalistycznych czynności pielęgnacyjnych. W badanym okresie, W.H. była uczennica Liceum Ogólnokształcącego - gdzie przebywała od poniedziałku do piątku w godzinach 8-15 i dopiero od 30.05.2023 r. zarejestrowała się w PUP.

Skoro więc obowiązki wykonywane przez Skarżącą, w związku ze sprawowaną przez nią opieką nad córką, nie wypełniały całego dnia, to zakres tej opieki nie uniemożliwiał Jej podjęcie zatrudnienia choćby na część etatu. Czynności te mogły być wykonane z pewnym wyprzedzeniem czasowym (przygotowanie posiłków) lub też stanowią zasadniczo czynności związane z codziennym prowadzeniem każdego gospodarstwa domowego, które mogą być wykonywane poza godzinami zatrudnienia. Z powyższych ustaleń bezspornie zatem wynika, że zakres oraz rozmiar czasowy opieki sprawowanej przez Skarżącą nad córką w świetle zasad doświadczenia życiowego był do pogodzenia z równoczesnym wykonywaniem pracy zarobkowej. Organ uznał, że zdiagnozowana choroba córki Skarżącej nie potwierdza, by wymagała ona stałej obecności osoby drugiej (matki) i nie mogłaby spędzać pewnego czasu pozostawiona sama w domu. W ocenie SKO w sprawie nie zachodził związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy brakiem aktywności zawodowej Skarżącej, a sprawowaniem przez nią opieki nad córką.

Organ wskazał nadto, że W.H. posiada ojca tj. osobę również zobowiązaną do alimentacji, który wspólnie winien wraz z jej matką realizować obowiązek alimentacyjny, pomimo tego iż rodzice są rozwiedzeni. Okoliczność ta może utrudniać sprawowanie opieki nad osobą wymagającą opieki, jednakże jej całkowicie nie uniemożliwiać. Bowiem świadczenie alimentacyjne nie musi polegać na fizycznym sprawowaniu opieki nad osoba jej wymagającą, lecz może polegać np. na finansowaniu usług opiekuńczych.

5.1. W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy poprzez błędne uznanie, że w latach 2021-2022 nie było potrzeby częstych wizyt w szkole i w tym czasie Skarżąca mogła podjąć pracę. Skarżąca wskazała, że w tym czasie panował COVID-19, córka uczyła się zdalnie z przerwami na dowóz do szkoły na zajęcia rewalidacyjne. Zdaniem Skarżącej, spełniła ona wszystkie przesłanki do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego.

Do skargi załączono: zaświadczenie Dyrektora Zespołu Szkół [...] w Dzierzgoniu z dnia 11 stycznia 2024 r., orzeczenie nr [...] z dnia 29 sierpnia 2019 r. o potrzebie kształcenia specjalnego, orzeczenie nr [...] o braku potrzeby indywidualnego nauczania, orzeczenie nr [...] z dnia 29 sierpnia 2016 r. o potrzebie indywidualnego nauczania.

We wniesionym pismem z dnia 26 stycznia 2024 r. uzupełnieniu skargi, Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, zarzucając dokonanie wadliwej oceny materiału dowodowego w świetle nieprawidłowo interpretowanych przepisów art. 17 ust. 1 u.ś.r. Skarżąca ściśle współpracowała ze szkołą, zaś córka objęta była Indywidualnym Programem Edukacyjno-Terapeutycznym. Skarżąca wskazała, że opieka nad córką zajmowała jej cały dzień, co uniemożliwia jej podjęcie jakiegokolwiek zatrudnienia, choćby w niepełnym wymiarze czasu pracy. Skarżąca samodzielnie wychowuje dzieci, nie może oddać córki pod opiekę innej osobie, sprawuje opiekę cały czas osobiście.

5.2. W odpowiedzi na skargę SKO wniosło o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie.

5.3. Pismem z dnia 29 lutego 2024 r. Skarżąca wniosła o przeprowadzenie dowodu z opinii psychologiczno-psychiatrycznej z dnia 8 grudnia 2023 r. dot. W.H., sporządzonej przez biegłego w zakresie psychologii na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku z dnia 21 sierpnia 2023 r., dla potwierdzenia faktu, iż córka Skarżącej nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji.

Pismem z dnia 24 kwietnia 2024 r. Skarżąca wniosła o dołączenie do akt sprawy wyroku Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku Sekcja ds. Ubezpieczeń Społecznych w VI Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 kwietnia 2024 r. sygn. akt [...] w przedmiocie zmiany orzeczenia z dnia 17 kwietnia 2023 r. w ten sposób, że ustalono, że W.H. jest niezdolna do pracy oraz wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku zważył, co następuje:

6.1. Skarga zasługuje na uwzględnienie.

6.2. Dokonując sądowej kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia należy zaznaczyć, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 29 czerwca 2023 r., sygn. akt II SA/Gd 947/22, uchylił decyzję SKO z dnia 13 września 2022 r. W związku z powyższym orzekanie w niniejszej sprawie odbywa się w warunkach związania oceną prawną, o których mowa w art. 153 p.p.s.a.

Należy podkreślić, że zgodnie z treścią art. 153 p.p.s.a. ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie organy, których działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania było przedmiotem zaskarżenia, a także sądy, chyba że przepisy prawa uległy zmianie.

W orzecznictwie podkreśla się, że ustanowiona w art. 153 p.p.s.a. zasada związania oceną prawną powoduje, że skutki wyroku sądu administracyjnego dotyczą każdego nowego postępowania prowadzonego w zakresie danej sprawy i obejmują zarówno postępowanie sądowoadministracyjne, w którym orzeczenie zostało wydane, postępowanie administracyjne, w którym zapadło zaskarżone rozstrzygnięcie administracyjne, jak i wszystkie przyszłe postępowania administracyjne oraz sądowoadministracyjne dotyczące danej sprawy administracyjnej (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 stycznia 2006 r., sygn. akt I FSK 505/05, z dnia 16 maja 2007 r., sygn. akt I FSK 857/06, z dnia 16 października 2014 r., sygn. akt II FSK 2506/12, wszystkie przywołane orzeczenia dostępne w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych na stronie orzeczenia.nsa.gov.pl). Przepis art. 153 p.p.s.a. ma charakter bezwzględnie obowiązujący i wywiera skutki w dwóch płaszczyznach, mianowicie ani organ administracji publicznej, ani sąd administracyjny orzekając ponownie w tej samej sprawie nie mogą pominąć oceny prawnej wyrażonej wcześniej w orzeczeniu. Zasadniczym kryterium legalności decyzji wydanej w postępowaniu ponowionym wskutek wyroku sądu administracyjnego jest więc zastosowanie się do wyrażonej przez ten sąd oceny prawnej oraz podporządkowanie się wytycznym co do dalszego postępowania (por. wyrok NSA z dnia 21 lutego 2018 r., sygn. akt II FSK 353/16).

Przez "ocenę prawną" rozumie się wyjaśnienie istotnej treści przepisów prawnych i sposobu ich zastosowania w rozpoznanej sprawie. Pojęcie to obejmuje zarówno krytykę sposobu zastosowania normy prawnej w zaskarżonym akcie, jak i wyjaśnienie, dlaczego stosowanie tej normy przez organ, który wydał dany akt, zostało uznane za błędne, bądź za prawidłowe. Natomiast "wskazania co do dalszego postępowania" dotyczą sposobu działania w toku ponownego rozpoznania sprawy i mają na celu uniknięcie błędów już popełnionych oraz wskazanie kierunku, w którym powinno zmierzać przyszłe postępowanie dla uniknięcia wadliwości w postaci np. braków w materiale dowodowym lub innych uchybień procesowych (por. A. Kabat [w:] B. Dauter i in., Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2018).

Pomiędzy oceną prawną a wskazaniami co do dalszego postępowania zachodzi ścisły związek. Ocena prawna dotyczy dotychczasowego postępowania organów administracyjnych w sprawie, podczas gdy wskazania określają sposób ich postępowania w przyszłości. Wskazania stanowią więc konsekwencje oceny prawnej, zwłaszcza oceny przebiegu postępowania przed organami administracji i rezultatu tego postępowania w postaci materiału procesowego zebranego w sprawie. Wskazania sądu administracyjnego co do dalszego postępowania wytyczają kierunek działania organu przy ponownym rozpoznaniu sprawy (por. wyrok NSA z dnia 1 lutego 2022 r. sygn. akt II FSK 1393/21).

Podkreślenia wymaga, że związanie sądu i organu oceną prawną wyrażoną w orzeczeniu sądu trwa w danej sprawie dopóty, dopóki nie zostanie ono uchylone lub zmienione lub nie ulegną zmianie przepisy, czyniąc pogląd prawny nieaktualnym. Podobny skutek (tj. ustanie mocy wiążącej wspomnianej oceny), może spowodować zmiana (po wydaniu orzeczenia sądowego) istotnych okoliczności faktycznych. Niezastosowanie się przez organ administracji publicznej przy ponownym wydaniu decyzji (bądź innego aktu czy czynności) do oceny prawnej wyrażonej przez sąd w wyroku narusza zasadę związania organu oceną prawną i oznacza, że podjęty akt lub czynność są wadliwe. Jednocześnie, w orzecznictwie i doktrynie wskazuje się, że naruszenie przez organy administracyjne zasady związania oceną prawną wyrażoną w wyroku sądu powoduje konieczność uchylenia zaskarżonej decyzji (bądź innego aktu czy czynności) (por. T. Woś [w:] H. Knysiak-Sudyka, M. Romańska, T. Woś, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wyd. VI, Warszawa 2016; wyrok NSA z dnia 20 stycznia 2006 r. sygn. akt I FSK 506/05).

6.3. Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 czerwca 2023 r., sygn. akt II SA/Gd 947/22, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wskazał, że dokonana przez organy ocena, że nie zachodzi związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy niepodejmowaniem przez Skarżącą zatrudnienia a sprawowaniem przez nią opieki nad córką – budzi wątpliwości co do jej zasadności, w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Przywoływane przez organy okoliczności o stopniu samodzielności W.H. nie zostały wystarczająco zweryfikowane, choćby przez rodzaj schorzenia powodującego jej niepełnosprawność i właściwe dla niego czynności opiekuńcze, które winna wykonywać Skarżąca. Sąd nakazał, aby organ ponownie rozpoznając sprawę uwzględnił rodzaj schorzenia W.H. dla oceny przesłanki konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy sprawowanej przez Skarżącą. Dokładnego wyjaśnienia wymagał w szczególności charakter opieki, jaką sprawuje Skarżąca na co dzień w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji podopiecznej. Wyjaśnienia w tym zakresie wymagała również okoliczność uzyskania przez córkę orzeczenia o indywidualnej formie nauczania.

W ocenie Sądu w składzie orzekającym w niniejszej sprawie należy stwierdzić, że wskazania zawarte w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku o sygn. akt II SA/Gd 947/22 nie zostały uwzględnione w ponownie przeprowadzonym postępowaniu.

Dokonując analizy przedłożonych Sądowi akt administracyjnych, stanowiących podstawę ustalonego w rozpatrywanej sprawie stanu faktycznego, którego subsumpcji pod przepisy prawa materialnego dokonał organ, stwierdzić należało, że – mimo wyraźnych wskazań zawartych w przywołanym powyżej wyroku – zgromadzony w sprawie materiał dowody nadal nie został wystarczająco zweryfikowany w kontekście schorzenia powodującego niepełnosprawność córki Skarżącej, a co za tym idzie w zakresie koniecznych czynności opiekuńczych, które wykonuje Skarżąca.

Organ odwoławczy, dokonując ponownych ustaleń w sprawie, wskazał na wydanie wobec córki Skarżącej przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym w dniu 28 września 2020 r., zmienionego następnie w dniu 2 listopada 2020 r. orzeczeniem Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności (w zakresie symbolu przyczyny niepełnosprawności), zmienionego następnie w dniu 20 kwietnia 2022 r. wyrokiem Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku w zakresie ustalenia, iż W.H. wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji i wymaga konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, a kolejno wskazał na wydanie przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym w dniu 14 lutego 2023 r., zmienionego następnie w dniu 17 kwietnia 2023 r. orzeczeniem Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności (w zakresie symbolu przyczyny niepełnosprawności). SKO jednakże zaniechało dokonania analizy schorzenia stanowiącego podstawę wydanych orzeczeń w kontekście koniecznych do wykonywania wobec takiej osoby niepełnosprawnej czynności opiekuńczych. Zaniechano przy tym poddania dogłębnej weryfikacji znajdujących się w aktach sprawy, a pominiętych przez organ odwoławczy dokumentów, stanowiących podstawę wydania ww. orzeczeń o stopniu niepełnosprawności, tj. zaświadczeń lekarskich o stanie zdrowia wydanych dla potrzeb zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności (m.in. z dnia 7 listopada 2023 r.), w których wskazano, że córka Skarżącej nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji. Co więcej, organ odwoławczy, pomimo formalnego przywołania w treści zaskarżonej decyzji, faktu wydania wobec córki Skarżącej decyzji nr ŚS.6230.67.2023 z dnia 8 września 2023 r. o przyznaniu zasiłki pielęgnacyjnego, zaniechał dokonania oceny wynikającej z uzasadnienia tejże decyzji okoliczności, iż zasiłek ten przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (podkreślenie Sądu), a wydający ww. decyzję organ stwierdził, że zostały spełnione przesłanki określone w u.ś.r. do przyznania tegoż świadczenia. Podsumowując, organ całkowicie zignorował wynikające ze znajdujących się w aktach sprawy dokumentów okoliczności świadczące o braku zdolności córki Skarżącej do samodzielnej egzystencji.

Sąd wskazuje również, że dokonana przez organ odwoławczy ocena okoliczności wynikających z przeprowadzonego wobec Skarżącej wywiadu środowiskowego w dniu 6 grudnia 2023 r. nosi znamiona dowolności, wskutek odniesienia się przez organ wyłącznie do części przytoczonych w treści tegoż wywiadu okoliczności. Organ odwoławczy określił bowiem zakres samodzielności W.H. jako ograniczony, wskazując na fakt samodzielnego spożywania posiłków oraz wykonywania czynności higienicznych, podczas gdy z treści ww. wywiadu wynika, że Skarżąca kontroluje zachowania i podstawowe czynności swojej niepełnosprawnej córki, w tym kontroluje spożywanie posiłków, przyjmowanie leków, ubieranie się, korzystanie z toalety podczas czynności higienicznych, a zatem uznać należy, że czynności te nie są wykonywane przez W.H. samodzielnie, albowiem podlegają ciągłej kontroli Skarżącej. Co więcej, organ bezzasadnie wskazał w treści zaskarżonej decyzji, że córka Skarżącej "samodzielnie porusza się po domu i na zewnątrz", podczas gdy z treści przeprowadzonego wywiadu środowiskowego wynika, że Skarżąca towarzyszy córce w miejscach użytku publicznego (sklep, poczta, przychodnia lekarska, urząd pracy), W. nie może poruszać się sama i nie może pozostać sama w mieszkaniu. Również w przeprowadzonym w dniu 13 grudnia 2021 r. wywiadzie środowiskowym Skarżąca wskazała, że nigdy nie zdarzyła się sytuacja, aby pozostawiła córkę w domu bez opieki osoby dorosłej, na wszelkie wyjazdy zabierała córkę ze sobą. A zatem wnioski wysnute przez organ na podstawie wywiadów środowiskowych przeczą w sposób oczywisty ustaleniom w nich zawartym. Ponadto, w złożonym do SKO piśmie z dnia 9 listopada 2023 r. Skarżąca wskazała, że stan zdrowia córki się pogarsza, nie jest ona w stanie zostać sama w domu i nie jest w stanie poruszać się samodzielnie w środowisku, wymaga kontroli we wszystkich aspektach życia codziennego. Istotne są również zawarte w treści wywiadu środowiskowego oświadczenia, że opieka nad niepełnosprawną córką Skarżącej jest całodobowa i nie ma innej osoby, która mogłaby ją wykonywać (Skarżąca jest rozwódką, samodzielnie wychowującą dwie córki), zaś ojciec W. utrzymuje sporadyczne kontakty osobiste.

Sąd wskazuje ponadto, iż z przedłożonej na etapie postępowania sądowo-administracyjnego, acz istniejącej przed wydaniem zaskarżonej decyzji, opinii psychologiczno-psychiatrycznej z dnia 8 grudnia 2023 r. dot. W.H., sporządzonej przez biegłego w zakresie psychologii na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku z dnia 21 sierpnia 2023 r., wynika, iż córka Skarżącej z powodu całościowych zaburzeń rozwojowych jest niepełnosprawna w stopniu umiarkowanym, niepełnosprawność jest trwała i istnieje od urodzenia, W.H. nie jest zdolna do pracy ani na otwartym rynku pracy ani w zakładzie pracy chronionej, wymaga długotrwałej opieki przy zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych oraz długotrwałej pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb dnia codziennego.

Mając zatem na uwadze wszystkie powyższe okoliczności wynikające ze znajdujących się w aktach sprawy, a także przedłożonych Sądowi dokumentów, uznać należy, że W.H. nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji. Tym samym za nieuprawnione należy uznać zawarte w zaskarżonej decyzji konstatacje organu, iż materiał dowodowy nie potwierdza, by W.H. wymagała stałej obecności osoby drugiej (matki) i nie mogła spędzać pewnego czasu pozostawiona sama w domu.

Odnosząc się natomiast do przyjętego przez organ założenia w zaskarżonej decyzji, że Skarżąca odbywała naukę w systemie powszechnym, a nie specjalnym, Sąd wskazuje, iż jest ono nieuzasadnione wobec wprost wskazanego w treści przywoływanego wywiadu środowiskowego faktu ukończenia przez W.H. klasy maturalnej w 2023 r., która w trakcie realizacji obowiązku nauczania korzystała z indywidualnego toku nauczania na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Sztumie. Wskazać przy tym należy, że do akt postępowania sądowoadministracyjnego Skarżąca przedłożyła orzeczenie nr [...] z dnia 29 sierpnia 2019 r., w którym orzeczono o potrzebie kształcenia specjalnego na okres etapu edukacyjnego szkoły ponadpodstawowej. W świetle powyższego, należało przyjąć, że wbrew wywodom organu, córka Skarżącej dysponowała stosownym orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego obejmującym cały okres pobierania nauki w liceum, do którego uczęszczała. Potwierdzenie korzystania z formy kształcenia specjalnego znajduje się również w zaświadczeniu Dyrektora Zespołu Szkół [...] w Dzierzgoniu z dnia 11 stycznia 2024 r., w którym wskazano, że W.H. w czteroletnim cyklu nauczania objęta była Indywidualnym Programem Edukacyjno-Terapeutycznym zgodnie z zaleceniami wydanymi przez Zespół Orzekający Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Sztumie. Tym samym, za niewątpliwie ustaloną należy uznać okoliczność objęcia córki Skarżącej kształceniem specjalnym na etapie szkolnictwa ponadpodstawowego.

Mając na uwadze, iż zakwestionowane powyżej okoliczności stanowiły podstawę dokonanej w niniejszej sprawie przez orzekający w sprawie organ oceny, że nie zachodzi związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy niepodejmowaniem przez Skarżącą zatrudnienia a sprawowaniem przez nią opieki nad córką, nie może być ona uznana za prawidłową.

Jak bowiem stanowi przepis art. 17 ust. 1 u.ś.r. (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji) świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje: 1) matce albo ojcu, 2) opiekunowi faktycznemu dziecka, 3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, 4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności – jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Wskazać zatem należy, że w każdej sprawie o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego istotna jest ocena, czy zakres i rozmiar sprawowanej przez wnioskodawcę opieki nad osobą niepełnosprawną wypełnia ustawowe przesłanki warunkujące przyznanie tego uprawnienia, a więc, czy istnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy zakresem sprawowanej opieki, a niemożnością podjęcia zatrudnienia. Czynnikiem wpływającym na zasadność przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest ustalenie, że sprawowanie opieki przez wnioskodawcę w sposób rzeczywisty uniemożliwia podjęcie lub dalsze wykonywanie pracy zarobkowej, gdyż wskazane świadczenie nie jest wynagrodzeniem za opiekę nad niepełnosprawnym lecz swoistą rekompensatą za brak możliwości w związku z tym podjęcia i kontynuowania działalności zarobkowej (por. wyrok NSA z dnia 13 maja 2015 r., sygn. akt I OSK 2820/13).

Z przepisu art. 17 ust. 1 u.ś.r. wynika przy tym, że w przypadku osoby wymagającej opieki, legitymującej się orzeczeniem o niepełnosprawności, nie można wyprowadzić imperatywu sprawowania opieki w odpowiednim zakresie jako przesłanki warunkującej przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, negując wymagania dotyczące sposobu i intensywności opieki nad niepełnosprawną osobą, określone w orzeczeniu o niepełnosprawności właściwego organu (zob. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 19 lipca 2023 r., sygn. akt II SA/Gd 1143/22). Dla ustalenia przesłanki związku przyczynowo-skutkowego w danym przypadku konieczne jest ustalenie, czy rodzaj i ilość czynności z zakresu faktycznie sprawowanej opieki nad osobą niepełnosprawną, wykonywanych przez osobę ubiegającą się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, uniemożliwia tej osobie podjęcie i wykonywanie pracy zarobkowej. Ocena charakteru sprawowanej rzeczywiście opieki nad osobą niepełnosprawną nie oznacza przy tym zakwestionowania stanu jej zdrowia. Jednakże, to do organów administracyjnych należy ustalenie, czy w okolicznościach danej sprawy osoba ubiegająca się o świadczenie pielęgnacyjne faktycznie sprawuje nad osobą niepełnosprawną opiekę odpowiadającą warunkom określonym w odpowiednim orzeczeniu o niepełnosprawności (zob. wyrok NSA z dnia 28 lipca 2022 r., sygn. akt I OSK 1867/21). Zarówno organy, jak i sąd, nie są uprawnieni w niniejszym postępowaniu do kwestionowania orzeczenia o niepełnosprawności. Przy czym, samo posiadanie orzeczenia nie przesądza o tym, że opiekun osoby legitymującej się takim orzeczeniem, sprawuje opiekę, która uprawnia do przyjęcia związku przyczynowego pomiędzy rezygnacją z pracy a sprawowaniem opieki nad bliską osobą niepełnosprawną. Istnienie tego związku podlega bowiem ocenie w każdej indywidualnej sprawie. Z okoliczności sprawy musi więc wynikać, że sprawujący opiekę nie podejmuje aktywności zawodowej (tj. rezygnuje lub nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej) wyłącznie z uwagi na konieczność sprawowania stałej opieki nad osobą niepełnosprawną i to w wymiarze (zakresie), który w okolicznościach danej sprawy wyklucza mu możliwość podjęcia jakiejkolwiek aktywności zawodowej.

Przywołać należy, za wydanym w niniejszej sprawie wyrokiem z dnia 29 czerwca 2023 r. sygn. akt II SA/Gd 947/22, że dokonując tej oceny, uwzględnić trzeba, że pod pojęciem "sprawowania opieki", użytym w art. 17 ust. 1 u.ś.r., nie sposób rozumieć wyłącznie czynności związanych bezpośrednio z troską o fizyczny dobrostan bliskiej osoby niepełnosprawnej. Opieka nad chorym bliskim musi spełniać przede wszystkim cechę stałości lub długotrwałości. Niniejsze wyklucza zatem sprawowanie czynności opiekuńczych sporadycznie, nie oznacza to jednak stricte opieki całodobowej (por. wyrok NSA z dnia 2 lutego 2017 r., sygn. akt I OSK 2201/15). Zauważyć przy tym należy, że artykuł 17 ust. 1 u.ś.r. nie uzależnia otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego od sprawowania opieki nieustannie przez całą dobę (por. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 9 czerwca 2022 r., sygn. akt III SA/Gd 215/22). Warunku "stałej" opieki, nie można bowiem rozumieć jako wykonywania opieki nieustannie i przez 24 godziny na dobę, lecz ma to być stała, w sensie trwałości, a ciągła w sensie rozciągłości w czasie, opieka nad niepełnosprawną osobą, której zakres wyznaczony jest niepełnosprawnością osoby wymagającej opieki. W zakres opieki wchodzą zarówno czynności opiekuńcze związane z obsługą chorego, jak i prowadzenie gospodarstwa domowego, gdyż osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności, nie może - co do zasady - sama wykonywać tych czynności, a są one niezbędne do codziennego funkcjonowania (zob. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 19 lipca 2022 r., sygn. akt II SA/Po 354/22). Opieka, o jakiej mowa w art. 17 ust. 1 u.ś.r., nie dotyczy przy tym wyłącznie niezdolnej do samodzielnej egzystencji osoby leżącej. Za niezdolne do samodzielnej egzystencji z mocy ustawy uznano także osoby cierpiące na schorzenia nieskutkujące brakiem możliwości poruszania się, a konieczność sprawowania nad nimi stałej lub długotrwałej opieki oceniać należy w świetle rodzaju schorzeń oraz sprawności psychofizycznej danej osoby. Pamiętać należy, że rezygnacja z zatrudnienia w związku z opieką nad osobą potrzebującą oznacza całkowite poświęcenie się na rzecz drugiej osoby, co stanowi wielokrotnie o poświęceniu fizycznym oraz psychicznym (zob. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 18 sierpnia 2022 r., sygn. akt II SA/Gd 359/22). Cel i istota świadczenia pielęgnacyjnego pozwalają wskazać, że w art. 17 ust. 1 u.ś.r. chodzi o ustawiczną opiekę sprawowaną nad osobą niepełnosprawną. Punkt ciężkości w tym zakresie tkwi w stałości opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, a to oznacza, że opieka ta powinna być sprawowana codziennie. Opiekun musi pozostawać do dyspozycji podopiecznego - udzielając pomocy oraz wykazując ciągłą gotowość niesienia pomocy. Sprawowanie tego rodzaju opieki nie musi natomiast oznaczać, że podopieczny nie może podejmować adekwatnych dla swego stanu zdrowia aktywności, a opiekun musi wykonywać swoje obowiązki bez przerwy, 24 godziny na dobę (zob. wyrok NSA z dnia 28 lipca 2022 r., sygn. akt I OSK 1867/21).

Jak bowiem wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny, zgodnie z art. 17 ust. 1 u.ś.r. rezygnacja z zatrudnienia musi pozostawać w bezpośrednim związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. Nie każda rezygnacja z zatrudnienia stanowi podstawę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, a tylko taka, która jest podyktowana opieką. Organ pomocowy nie ma prawa ustalać przyczyn braku zatrudnienia osoby ubiegającej się o świadczenie pielęgnacyjne. Organ jest jedynie obowiązany do ustalenia, czy osoba taka jest zdolna do pracy i czy wyłączną przyczyną rezygnacji z zatrudnienia jest konieczność sprawowania opieki. Opieka ta musi stanowić oczywistą przeszkodę do wykonywania pracy zawodowej - powodować faktyczny brak możliwości podjęcia zatrudnienia lub prowadzić do rezygnacji z zatrudnienia w celu jej sprawowania. W każdym razie związek między rezygnacją bądź niepodejmowaniem zatrudnienia, a sprawowaną opieką, musi być bezpośredni i ścisły. Dla uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego nie ma znaczenia, od kiedy utrzymuje się taki stan rzeczy, a zatem rezygnacja z zatrudnienia podyktowana opieką mogła nastąpić miesiąc, rok, a nawet kilka lat przed złożeniem wniosku o świadczenie, najważniejsze, by oba te elementy pozostawały w związku przyczynowo-skutkowym (tak NSA w wyroku z dnia 22 września 2022 r., sygn. akt I OSK 2156/21). Co więcej, przepis art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. nie wymaga wyłącznie rezygnacji z pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki, lecz równorzędną przesłanką jest brak możliwości podjęcia pracy z uwagi na sprawowaną opiekę. Wymóg rezygnacji z zatrudnienia nie jest również związany z żadnym zakresem etatowym (godzinowym) sprawowanej opieki.

W świetle powyższego stwierdzić należy, że dokonana przez orzekający w sprawie organ w powyższym aspekcie ocena dotycząca braku związku przyczynowo-skutkowego pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. W ocenie Sądu, rozmiar i zakres opieki sprawowanej przez Skarżącą nad córką uniemożliwia jej podjęcie jakiegokolwiek zatrudnienia. Zebrany w sprawie materiał dowodowy potwierdza twierdzenia Skarżącej o sprawowaniu przez nią opieki nad córką w sposób stały, długotrwały i kompleksowy. Stan zdrowia córki jest tego rodzaju, że nie może ona pozostawać bez opieki osoby trzeciej, a z akt sprawy bezspornie wynika, że opiekę taką sprawuje Skarżąca i to ona jest odpowiedzialna za prawidłowe wykonywanie czynności opiekuńczych wobec córki. Wykonywanie przez opiekuna nawet zwykłych czynności związanych z zapewnieniem podopiecznemu właściwych warunków życia (w tym załatwianie codziennych sprawunków i dbałość o dom) oraz stabilnego stanu zdrowia podopiecznego, których szczegółowy zakres ustalono w trakcie postępowania, w tym nade wszystko – pozostawanie w gotowości do świadczenia pomocy, wchodzi w zakres opieki nad osobą niepełnosprawną uzasadniającej prawo do świadczenia, której organ nie zdołał podważyć ustaleniami przeciwnymi. Zauważyć przy tym należy, że podane przez Skarżącą okoliczności sprawowania opieki zostały następnie pozytywnie zweryfikowane w toku przeprowadzonego wywiadu środowiskowego i nie były kwestionowane przez organy.

Organ błędnie ocenił, że nie zachodzi związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy niepodejmowaniem przez Skarżącą zatrudnienia, a sprawowaniem przez nią opieki nad córką. Przywoływany przepis odnosi się bowiem również do okoliczności rezygnacji z podejmowania zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. A zatem nie tylko rezygnacja z istniejącego zatrudnienia, lecz również rezygnacja z poszukiwania i podjęcia w przyszłości zatrudnienia stanowią okoliczności podlegające ocenie w postępowaniu w przedmiocie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 u.ś.r. rezygnacja z zatrudnienia musi pozostawać w bezpośrednim związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. Nie każda rezygnacja z zatrudnienia stanowi podstawę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, a tylko taka, która jest podyktowana opieką. Organ pomocowy nie ma prawa ustalać przyczyn braku zatrudnienia osoby ubiegającej się o świadczenie pielęgnacyjne. Organ jest jedynie obowiązany do ustalenia, czy osoba taka jest zdolna do pracy i czy wyłączną przyczyną rezygnacji z zatrudnienia jest konieczność sprawowania opieki. Opieka ta musi stanowić oczywistą przeszkodę do wykonywania pracy zawodowej - powodować faktyczny brak możliwości podjęcia zatrudnienia lub prowadzić do rezygnacji z zatrudnienia w celu jej sprawowania. W każdym razie związek między rezygnacją bądź niepodejmowaniem zatrudnienia, a sprawowaną opieką, musi być bezpośredni i ścisły. Dla uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego nie ma znaczenia, od kiedy utrzymuje się taki stan rzeczy, a zatem rezygnacja z zatrudnienia podyktowana opieką mogła nastąpić miesiąc, rok, a nawet kilka lat przed złożeniem wniosku o świadczenie, najważniejsze, by oba te elementy pozostawały w związku przyczynowo-skutkowym (tak NSA w wyroku z dnia 22 września 2022 r., sygn. akt I OSK 2156/21). W orzecznictwie przyjmuje się, że przesłanka "niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia celem sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny", o której mowa w art. 17 ust. 1 u.ś.r., winna być rozumiana jako wystąpienie takiej sytuacji, w której sprawowanie osobistych starań o prawidłowe zapewnienie opieki osobie niepełnosprawnej na tyle wypełnia czas podmiotowi tę opiekę sprawującemu, że nie jest on w stanie podjąć innej stałej aktywności wymagającej jego codziennego i stałego zaangażowania, przez którą należy rozumieć aktywność zawodową (wyrok WSA w Łodzi z 25 sierpnia 2022 r., II SA/Łd 229/22).

W niniejszej sprawie wykazano, że zaangażowanie Skarżącej w opiekę nad córką było przeszkodą w podjęciu aktywności zawodowej. W ocenie Sądu Skarżąca wykazała, że nie podejmuje zatrudnienia ani innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad córką, będącą osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności ze stosownymi wskazaniami. Zachodzi zatem związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy niepodejmowaniem przez Skarżącą zatrudnienia, a koniecznością sprawowania opieki nad córką, który przemawia za przyznaniem świadczenia pielęgnacyjnego.

W rozpatrywanej sprawie zaistniała korelacja czasowa pomiędzy rezygnacją przez Skarżącą z zatrudnienia (wrzesień 2015 r.) a datą uznania jej córki za osobę niepełnosprawną (2015 r.). Korelacja ta była widoczna, przy tym nie musi ona być natychmiastowa, ani zaistnieć w ciągu najwyżej kilku dni. Stwierdzenie niemożności pogodzenia wykonywania obowiązków pracowniczych ze sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną niejednokrotnie wymaga upływu pewnego czasu (w tym np. upływu okresu wypowiedzenia umowy o pracę). Okres, jaki wystąpił pomiędzy orzeczeniem niepełnosprawności córki Skarżącej, a rezygnacją przez Skarżącą z pracy celem sprawowania opieki nad córką, uzasadnia przyjęcie ziszczenia się przesłanki bezpośredniości i ścisłego związku pomiędzy tymi okolicznościami faktycznymi. Przy czym irrelewantna dla oceny związku przyczynowo-skutkowego w powyższym zakresie jest sama data złożenia wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego. Art. 17 ust. 1 u.ś.r. nie zakreśla żadnym ram czasowych co do wykazania rezygnacji z zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania opieki, a świadczenie to przyznawane jest na wniosek, zatem to od wnioskodawcy zależy, czy i w jakim czasie po wystąpieniu przesłanek do przyznania świadczenia, wystąpi o jego przyznanie (tak też WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 13 kwietnia 2023 r. sygn. akt II SA/Gd 814/22).

Zdaniem Sądu, uzasadnienia dla dokonanej przez SKO negatywnej oceny wniosku Skarżącej nie może stanowić fakt, że jej córka ma jeszcze ojca, który mógłby sprawować opiekę nad nią, a przynajmniej finansować usługi opiekuńcze.

Przepis art. 17 ust. 1 u.ś.r. wskazuje wyraźnie przesłanki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Niedopuszczalne jest wprowadzanie przez organy administracyjne dodatkowych negatywnych przesłanek przyznania świadczenia (zob. wyrok WSA w Gliwicach z 21 lipca 2021 r., sygn. akt II SA/GI 504/21, WSA w Rzeszowie z 6 kwietnia 2022 r. sygn. akt III SA/Rz 1781/21). Organy zobligowane były wyłącznie do zbadania okoliczności odnoszących się do rezygnacji bądź niepodejmowania zatrudnienia przez Skarżącą oraz związku tej okoliczności z potrzebą sprawowania opieki nad niepełnosprawną córką w takim zakresie, w jakim świadczy ją Skarżąca. Sąd podziela przedstawiony w orzecznictwie pogląd (wyrok NSA z 28 stycznia 2022 r. sygn. akt I OSK 925/21), że w sytuacji gdy jedno z uprawnionych w pierwszej kolejności rodziców podopiecznego zwraca się o przyznanie takiego świadczenia, to nie ma podstaw do pozbawienia go tego prawa z tego powodu, że żyje drugi rodzic osoby wymagającej opieki, który mógłby świadczyć pomoc osobie niepełnosprawnej. Ustawodawca takiego wymogu nie przewidział w stosunku do osób należących do tej samej grupy alimentacyjnej. Wymóg ten dotyczy jedynie osób z różnych grup alimentacyjnych. W stosunku do pozostałych sytuacji znajdą zastosowanie ogólne zasady i przesłanki przyznawania tego świadczenia, a wśród nich przesłanka faktycznego sprawowania opieki. Zatem w sytuacji gdy jedno z rodziców, które w rzeczywistości sprawuje pełną opiekę nad dzieckiem i z tego tytułu zrezygnowało z pracy bądź nie podejmuje zatrudnienia, ubiega się o świadczenie pielęgnacyjne, nie ma podstaw do pozbawiania go tego prawa z tego powodu, że żyje drugi rodzic, który również taki obowiązek alimentacyjny może wypełniać, ale nie zwrócił się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego.

Tym samym, okoliczność, że córka Skarżącej ma jeszcze ojca, który mógłby sprawować nad nią opiekę, nie może stanowić podstawy odmówienia Skarżącej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, jeżeli ustalono, że to Skarżąca sprawuje opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem, która to opieka uniemożliwia jej podjęcie zatrudnienia. Uzależnienie rozpatrzenia wniosku Skarżącej od ustalenia możliwości zapewnienia opieki bądź zabezpieczenia środków finansowych na tą opiekę przez inne osoby zobowiązane do alimentacji (drugiego wstępnego osoby niepełnosprawnej) stanowi wprowadzenie dodatkowej przesłanki, nieznanej przepisom ustawy o świadczeniach rodzinnych. Taka wykładnia przepisu art. 17 ust. 1 u.ś.r. jest nieuprawniona (por. wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 25 października 2022 r. sygn. akt II SA/Rz 1267/22).

6.4. W konsekwencji, w świetle powyższych ustaleń, Sąd uznał, że zaskarżona decyzja SKO wydana została z mającym wpływ na wynik sprawy naruszeniem przepisów prawa materialnego, wskutek jego błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania, jak i naruszeniem przepisów postępowania, w tym określonej w art. 77 § 1 K.p.a. zasady wyczerpującego rozpatrzenia całego materiału dowodowego oraz ujętej w art. 80 K.p.a. zasady swobodnej oceny dowodów, a także z naruszeniem wskazanego w art. 153 p.p.s.a. związania oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w zapadłym w niniejszej sprawie wyroku WSA w Gdańsku z dnia 29 czerwca 2023 r. sygn. akt II SA/Gd 947/22.

Ponownie rozpoznając sprawę organ uwzględni okoliczności, wynikające ze znajdujących się w aktach sprawy dokumentów, świadczące o: braku zdolności córki Skarżącej do samodzielnej egzystencji, o objęciu córki Skarżącej kształceniem specjalnym na etapie szkolnictwa ponadpodstawowego, a także o istnieniu związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy niepodejmowaniem przez Skarżącą zatrudnienia, a koniecznością sprawowania opieki nad córką, z uwagi na rozmiar i zakres tej opieki.

SKO weźmie również pod uwagę fakt wydania w dniu 6 kwietnia 2024 r. wyroku Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku Sekcja ds. Ubezpieczeń Społecznych w VI Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych sygn. akt [...] w przedmiocie zmiany orzeczenia z dnia 17 kwietnia 2023 r. w ten sposób, że ustalono, że W.H. jest niezdolna do pracy oraz wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Okoliczność ta czyni bowiem bezpodstawnym uznanie, że od dnia 14 lutego 2023 r. Skarżącej nie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne z powodu braku wskazania w orzeczeniu o niepełnosprawności córki Skarżącej konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Tym samym ponownemu rozpatrzeniu przez organ odwoławczy będzie podlegać ocena przysługiwania Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego w całym okresie, tj. od dnia złożenia wniosku do dnia orzekania w sprawie przez organ. Przy czym organ zobowiązany będzie uwzględnić treść art. 63 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz. U. poz. 1429 z późn. zm.) i ujęte w nim przepisy intertemporalne dotyczące spraw o świadczenie pielęgnacyjne (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 20 marca 2024 r. sygn. akt IV SA/Po 109/24).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organ będzie zobowiązany uwzględnić wskazania co do dalszego postępowania oraz ocenę prawną zawartą w uzasadnieniu niniejszego wyroku. Sąd jednocześnie nie stwierdził konieczności uchylenia decyzji organu pierwszej instancji, bowiem zalecenia sądu mogą zostać wykonane w toku postępowania odwoławczego.

Z powodu wykazanych w niniejszym uzasadnieniu uchybień, zaskarżona decyzja nie mogła ostać się w obrocie prawnym. W związku z powyższym, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) p.p.s.a. orzekł o uchyleniu zaskarżonej decyzji.

Sąd orzekł w niniejszej sprawie w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym, zgodnie z treścią art. 119 pkt 2 p.p.s.a., wobec wniosku organu o rozpoznanie sprawy w tym trybie i braku sprzeciwu strony skarżącej.