Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Krystyna Anna Stec (spr.) Sędzia NSA Gabriela Jyż Sędzia del. WSA Urszula Wilk po rozpoznaniu w dniu 5 października 2021 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej W. M. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 25 sierpnia 2020 r. sygn. akt II SA/Rz 424/20 w sprawie ze skargi W. M. na decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w R. z dnia [...] lutego 2020 r., nr [...] w przedmiocie kary pieniężnej za urządzenie gier na automatach poza kasynem gry 1. oddala skargę kasacyjną, 2. zasądza od W. M. na rzecz Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w R. 2700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Wyrokiem z 25 sierpnia 2020 r., sygn. akt II SA/Rz 424/20, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie oddalił skargę W. M. na decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w R. z [...] lutego 2020 r. w przedmiocie kary pieniężnej za urządzanie gier na automatach poza kasynem gry.

Przedstawiając stan sprawy Sąd I instancji stwierdził, że postanowieniem z [...] maja 2019 r. Naczelnik [...] Urzędu Celno-Skarbowego w P. wszczął wobec W. M. postępowanie w sprawie kary pieniężnej w związku z urządzaniem gier na automatach: HOT SPOT nr [...], HOT SPOT nr [...], poza kasynem gry, tj. w Barze [...] w D. Podstawą do wszczęcia postępowania był materiał dowodowy zgromadzony w tym lokalu podczas czynności kontrolnych, przeprowadzonych [...] września 2014 r.

W trakcie tej kontroli stwierdzono, że ogólne cechy konstrukcyjne oraz wygląd zewnętrzny stwierdzonych w lokalu urządzeń wskazywały, że mogą być one automatami do urządzania gier hazardowych w rozumieniu przepisów ustawy z 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 471; dalej: u.g.h.). Wynik eksperymentu odtworzenia gier na automatach świadczył o ich losowym charakterze, gracz nie miał bowiem wpływu na wynik przeprowadzonej gry. Poza tym, gry można było rozpocząć po uiszczeniu określonej kwoty i umożliwiały one uzyskanie wygranych rzeczowych w postaci punktów, które można było wykorzystać do rozgrywania dalszych gier.

Działalność gastronomiczną w Barze [...] prowadził W. M. Jak wynikało z treści dwóch zawartych przez niego ze spółką A. umów najmu z [...] lutego 2012 r., spółka ta najęła cześć powierzchni Baru w celu zainstalowania tam automatów do gier zręcznościowych HOT SPOT. Treść ustaleń umownych jest identyczna. Zgodnie z § 4 obu umów, strony ustaliły czynsz w wysokości po 600 zł od każdego urządzenia kwartalnie powiększony o należny podatek VAT. W przypadku niemożności używania przez najemcę wynajętej powierzchni lokalu zgodnie z jej przeznaczeniem, z przyczyn niezależnych od najemcy, należny za dany okres czynsz miał zostać obniżony, stosownie do liczby dni, przez które najemca nie mógł właściwie używać wynajętej powierzchni lokalu. Na mocy § 3 umów, wynajmujący tj. W. M. zobowiązał się zapewnić możliwość podłączenia urządzeń do instalacji elektrycznej oraz ich poprawne funkcjonowanie. Zobowiązał się również udostępniać urządzenia do używania gościom oraz klientom lokalu zgodnie z ich przeznaczeniem, stosownie do zasad, reguł i opisu gry zręcznościowej umieszczonych na urządzeniach. Wynajmujący zobowiązał się także, pod rygorem rozwiązania umowy i naprawienia powstałej w związku z tym szkody, nie udostępniać lokalu dla urządzeń innych niż automaty zręcznościowe. Zgodnie z § 5 obu umów, właściciel lokalu zobowiązał się do: bieżącego utrzymania przedmiotu najmu w należytym stanie (estetyka, czystość), umożliwiającym używanie urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem; niezwłocznego poinformowania najemcy o dostrzeżonych uszkodzeniach urządzeń, bądź innych ich wadach; niezwłocznego poinformowania najemcy o wszelkich przypadkach zgłoszenia przez osoby trzecie roszczeń co do tych urządzeń; sprawdzania czy oznaczenia urządzeń nie zostały usunięte lub zniszczone, a także niezwłocznego poinformowania najemcy o każdym przypadku usunięcia lub zniszczenia albo próbie usunięcia lub zniszczenia oznaczeń urządzeń.

W ramach prowadzonych czynności procesowych, [...] września 2014 r. przeprowadzono dowód z przesłuchania świadka - pracownicy lokalu obecnej podczas kontroli, która zeznała m.in., że do jej obowiązków należało utrzymywanie czystości automatów i w razie awarii wyłączanie maszyn. W razie zgłoszenia wygranej przez gracza informowała o braku możliwości wypłaty pieniędzy. Nie była obecna przy otwieraniu automatów przez serwisanta, ani przy ich rozliczaniu.

W toku postępowania prowadzonego przez organ I instancji ustalono również, że w Barze [...] przeprowadzono dwie dodatkowe kontrole w 2015 oraz 2016 roku. Za każdym razem w kontrolowanym lokalu ujawniono nielegalne automaty do gier. Łącznie w kontrolowanym lokalu zatrzymano 11 automatów.

Po dokonaniu analizy materiału dowodowego, Naczelnik [...]Urzędu Celno-Skarbowego w P. decyzją z [...] października 2019 r., wymierzył W. M. karę pieniężną z tytułu urządzania gier na automatach w wysokości 24 000 zł, a następnie Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w R. utrzymał w mocy tę decyzję.

W ocenie DIAS, zgodnym zamiarem stron umów najmu powierzchni Baru było nie tyle zawarcie klasycznej umowy najmu, ile podjęcie wspólnego przedsięwzięcia gospodarczego, polegającego na połączeniu składników majątkowych, jakimi dysponowały strony kontraktu tj. lokalu użytkowego oraz urządzeń do gier, które to współdziałanie umożliwiało uruchomienie gier na automatach w sposób dostępny dla ogółu, a więc ich urządzanie - w rozumieniu art. 89 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 u.g.h. Kontrolowany uczynił z nielegalnej działalności hazardowej stałe źródło swoich dochodów. Na przestrzeni trzech lat w prowadzonym przez niego lokalu ujawniono bowiem łącznie 11 nielegalnych automatów.

Ujawnione w lokalu podczas kontroli automaty w księgowości elektronicznej miały zapisy rejestrujące kasowanie punktów oraz wypłaty środków pieniężnych. Od ostatniego kasowania liczników wypłacono 708 983,40 zł z automatu HOT SPOT nr [...] oraz 881 197,30 zł z automatu HOT SPOT nr [...]. Organ odwoławczy uznał za istotne to, że automaty te nie były wyposażone w Hoppery - urządzenia służące do bezpośredniej wypłaty wygranej pieniężnej. Odnosząc ustalenia biegłego do treści zeznań świadka – pracownicy lokalu - organ odwoławczy nie dał wiary, jakoby klienci nie mogli realizować wypłat pieniężnych z automatów zainstalowanych w lokalu, które nie były wyposażone w Hoppery, a ich roszczenia finansowe odpierano prostym stwierdzeniem, że automaty służą do zabawy. Skoro automaty nie były wyposażone w urządzenie do dokonywania bezpośrednich wypłat pieniężnych, a w księgowości elektronicznej widnieją zapisy dotyczące sumy wypłat, organ za logiczny uznał wniosek, że obsługa lokalu uczestniczyła w wypłacaniu wygranych klientom lokalu. Przedstawiciel dysponenta automatu nie przebywał bowiem na stałe w lokalu.

Skargę na tę decyzję wniósł W. M.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie uzasadniając oddalenie skargi na podstawie art. 151 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm.; dalej: p.p.s.a.), stwierdził, że jeżeli chodzi o cechy automatów, to ich zakwalifikowanie jako automatów do gier w rozumieniu u.g.h. nie budzi wątpliwości.

Dalej, WSA ocenił za prawidłowe wymierzenie skarżącemu kary pieniężnej na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h. w brzmieniu obowiązującym do 1 kwietnia 2017 r. W ich świetle i w okolicznościach sprawy nie budziło wątpliwości Sądu I instancji, że aktywność skarżącego nie ograniczała się jedynie do udostępnienia części powierzchni lokalu, ale faktycznie sprowadzała się do przystąpienia do przedsięwzięcia we współpracy z innym podmiotem, w ramach którego urządzane były gry na automatach. Sam zakres obowiązków nałożonych na skarżącego, wynikający z zawartych umów najmu wskazuje, że oprócz udostępnienia powierzchni lokalu skarżący miał sprawować pieczę nad urządzeniami i ich prawidłowym funkcjonowaniem. Stąd, według WSA, zasługuje na aprobatę wniosek organów co do tego, że skarżący swoim działaniem wyczerpał przesłanki do uznania go za podmiot urządzający gry hazardowe. Sposób organizacji przedsięwzięcia, tj. ramy współpracy skarżącego ze spółką, wykluczają według WSA uznanie, że podmioty te wiązał jedynie stosunek obligacyjny, którego przedmiotem miał być najem części powierzchni lokalu.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł skarżący, zaskarżając to orzeczenie w całości.

Wyrokowi zarzucił naruszenie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 89 ust. 1 pkt 2 i 89 ust. 2 pkt 2 u.g.h., polegającą na przyjęciu, że w okolicznościach sprawy samo wynajęcie powierzchni pod umieszczenie automatu do gier było karanym administracyjnie urządzaniem gier na automatach.

Wskazując na powyższe, autor skargi kasacyjnej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy WSA do ponownego rozpoznania, zasądzenie kosztów postępowania. Skarżący zrzekł się rozprawy.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że ustalenia poczynione przez organ a zaaprobowane przez Sąd są dowolne, a ich analiza nie może być przesądzająca dla przyjęcia, że strony łączyła inna umowa niż załączona do akt. Całe ryzyko urządzenia gier na automatach brała na siebie firma - najemca powierzchni. Jedynym działaniem skarżącego było udostępnienie powierzchni i uruchamianie maszyn przez włączenie prądu w obwodzie zasilającym salę barową i wszystkie podpięte tam urządzenia w tym ekspres do kawy, lodówki i chłodnie. Nie mieści się to w pojęciu urządzania gier.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Stosownie do art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania, a mianowicie sytuacje enumeratywnie wymienione w § 2 tego przepisu, która w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi.

Skargę kasacyjną, w granicach której operuje Naczelny Sąd Administracyjny, zgodnie z art. 174 p.p.s.a., można oprzeć na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) oraz na podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (pkt 2). Wywołane skargą kasacyjną postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym podlega więc zasadzie dyspozycyjności i nie polega na ponownym rozpoznaniu sprawy w jej całokształcie, lecz ogranicza się do rozpatrzenia poszczególnych zarzutów przedstawionych w skardze kasacyjnej w ramach wskazanych podstaw kasacyjnych. Oznacza to, że Naczelny Sąd Administracyjny nie jest uprawniony do poszukiwania czy też modyfikowania, niejako w zastępstwie skarżącego kasacyjnie, podstaw kasacyjnych. Zatem każdy zarzut przedstawiony w skardze kasacyjnej powinien być uzasadniony w taki sposób, aby z treści uzasadnienia podstaw kasacyjnych w sposób niebudzący wątpliwości wynikało, z jakich przyczyn skarżący zarzuca sądowi I instancji naruszenie przepisów prawa procesowego lub materialnego. Uzasadnienie skargi kasacyjnej powinno zatem przedstawiać argumenty mające na celu wykazanie słuszności podstaw kasacyjnych, a więc zawierać rozwinięcie zarzutów kasacyjnych, w tym jasno i precyzyjne odnosić się do realiów konkretnej sprawy mających istotne znaczenie prawne dla rozstrzygnięcia sprawy (por. wyroki NSA: z 26 marca 2014r., I GSK 1047/12, Lex nr 1487688, wyrok NSA z 12 marca 2013 r., II GSK 2468/11, Lex nr 1340155). Podnieść też trzeba, że zarzuty kasacyjne powinny być skierowane przeciwko przyjętej w kwestionowanym skargą kasacyjną wyroku podstawie prawnej lub faktycznej. Tę stanowią w pierwszej kolejności przepisy regulujące działalność orzeczniczą sądów administracyjnych, a więc te z nich, które zostały przywołane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku lub które zostały pominięte choć powinny być przywołane. W dalszej kolejności skarga kasacyjna winna przedstawiać przepisy prawa administracyjnego.

Mając powyższe na uwadze wskazać należy, że w rozpoznawanej sprawie, został sformułowany tylko zarzut materialny na podstawie art. 174 pkt 1 p.p.s.a. Oznacza to, że stan faktyczny sprawy przyjęty do jej rozpoznania przez WSA nie został skutecznie zakwestionowany i tym samym stanowi podstawę do oceny prawidłowości zastosowanych w sprawie norm materialnych.

Zarzutów kasacyjny, dotyczący naruszenia art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h., nie zasługuje na uwzględnienie.

Naczelny Sąd Administracyjny zauważa, że skarżący kasacyjnie zarzuca naruszenie art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h. poprzez – jak wprost stwierdza – "błędną wykładnię (...) w świetle okoliczności faktycznych sprawy". Wobec tak sformułowanego zarzutu rozważyć trzeba, w jakiej postaci skarga kasacyjna zarzuca naruszenie tego przepisu. Skarga kasacyjna może bowiem oprzeć się na zarzucie błędnej wykładni prawa, błędnym jego zastosowaniu albo na obu tych postaciach naruszenia jednocześnie.

Błędna wykładnia prawa opiera się na założeniu, że wskazany w skardze kasacyjnej przepis prawa ma w sprawie zastosowanie, jednakże został mylnie zrozumiany przez Sąd I instancji, czy to sprzecznie z zasadami logicznego rozumowania, czy też niezgodnie z intencją jaka przyświecała ustawodawcy przy redagowaniu danego przepisu. Wówczas skarga kasacyjna, stosownie do art. 176 p.p.s.a., powinna uzasadnić, na czym polegało niewłaściwe zrozumienie treści tego przepisu przez Sąd I instancji. Uzasadnienie zarzutu błędnej wykładni wymaga bowiem przeprowadzenia wywodu prawnego na temat naruszonego przepisu ze stanowiskiem, jak należy ten przepis wykładać i dlaczego dokonana w zaskarżonym wyroku jego interpretacja jest błędna.

Z kolei naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie może przybrać formę wadliwego wyboru normy prawnej w odniesieniu do ustalonego stanu faktycznego, a więc błąd w subsumpcji. Przejawem takiego naruszenia prawa materialnego może być również przyjęcie braku przepisu prawa, podczas gdy on istnieje, a więc na nieznajomości prawa lub nawet dopuszczeniu się prostej omyłki.

W ocenie składu orzekającego Naczelnego Sądu Administracyjnego skarga kasacyjna nie spełnia wymogów prawidłowego sformułowania zarzutu naruszenia prawa materialnego.

W kwestii wykładni podstawy materialnoprawnej rozstrzygnięcia trzeba zauważyć, że - jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku - Sąd I instancji wskazał na konieczność szerokiego rozumienia pojęcia "urządzającego" gry, jako podejmującego określone czynności nie tylko związane z procesem udostępniania automatów, a także z ich obsługą oraz stwarzaniem technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych warunków umożliwiających sprawne i niezakłócone funkcjonowanie samego urządzania oraz jego używanie do celów związanych z komercyjnym procesem organizowania gier hazardowych.

Powyższe skargą kasacyjną kwestionowane nie jest. Nie jest natomiast prawdą, że według WSA "urządzającym gry" jest podmiot, którego czynności sprowadzały się tylko do wynajęcia powierzchni lokalu podmiotowi eksploatującemu automat, czy też, że - jak wskazano w uzasadnieniu skargi kasacyjnej - "strony łączyła inna umowa, niż załączona do akt".

Zdaniem składu orzekającego NSA sposób sformułowania zarzutu i analiza uzasadnienia skargi kasacyjnej uzasadnia przyjęcie, że naruszenia tych przepisów skarżący kasacyjnie w istocie upatruje w błędnym ich zastosowaniu w okolicznościach faktycznych tej sprawy.

Wskazuje na to odwoływanie się do okoliczności faktycznych sprawy, zwłaszcza zaś umów najmu powierzchni lokalu pod zainstalowanie automatów do gier i kwestionowanie oceny tych okoliczności w kontekście normy wynikającej z tych przepisów. Jak już zauważono, WSA oceniając zasadność zastosowania w sprawie analizowanego przepisu, nie oparł się wyłącznie na fakcie zawarcia umowy najmu powierzchni lokalu i z faktu tego nie wywodził przesłanki uznania skarżącego za urządzającego gry hazardowe, lecz przeanalizował również obowiązki i prawa stron tych umów, dochodząc do zasadnego wniosku, że ich zakres, jak i odpowiedzialność skarżącego za zapewnienie prawidłowego działania automatów i ich ochronę przesądzają o tym, że był on urządzającym gry na stwierdzonych automatach. Z tych względów analizowany zarzut kasacyjny Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznał jako zarzut wadliwego zastosowania prawa materialnego.

Rozpoznając tak zidentyfikowany zarzut kasacyjny podnieść trzeba, co już podkreślono na wstępie uzasadnienia, że skarga kasacyjna nie zakwestionowała skutecznie poczynionych w sprawie przez organy i zaaprobowanych przez WSA ustaleń faktycznych. Ma to tę konsekwencję, że poczynione w sprawie ustalenia faktyczne są wiążące w procesie subsumpcji normy materialnoprawnej i stanowią one podstawę oceny prawidłowości jej zastosowania. W świetle tych ustaleń za prawidłowy uznać należy pogląd, że skarżący kasacyjnie jest podmiotem urządzającym gry hazardowe i ma do niego zastosowanie art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h.

Kluczowe znaczenie w tym zakresie mają umowy najmu powierzchni lokalu. Treść tych umów popiera powyższe ustalenia.

Przede wszystkim z załączonych do akt umów wynika, że na skarżącym kasacyjnie ciążył szereg obowiązków związanych z eksploatacją automatów, począwszy od utrzymania ich w dobrym stanie, choćby w czystości, włączonych - gotowych do gry i dostępnych, do informowania najemcy o uszkodzeniu urządzenia, czy o zgłoszeniu roszczeń przez osoby trzecie co do urządzenia - niewątpliwie celem zapewnienia sprawnego i niezakłóconego funkcjonowania samego urządzania oraz jego używania do celów związanych z komercyjnym procesem organizowania gier hazardowych. Nie sposób takiego zachowania - przyznanego przez samego skarżącego - ocenić inaczej niż jako sprawowanie pieczy nie tyle już nawet nad samymi automatami, ale wręcz nad sprawnym funkcjonowaniem przedsięwzięcia polegającego na urządzaniu gier na automatach.

Powyższe potwierdza też sposób umownego uregulowania czynszu. Został on ściśle powiązany z eksploatacją urządzeń. W przypadku nieużytkowania automatów obowiązek zapłaty czynszu był proporcjonalnie zmniejszany. Te umowne postanowienia niewątpliwie wskazują, że. skarżący kasacyjnie był więc zainteresowany tym, by na wynajętej powierzchni lokalu jednak automaty były użytkowane.

Nie bez znaczenia dla trafnej oceny, że skarżący aktywnie uczestniczył w procesie urządzania nielegalnych gier hazardowych był też fakt, że sporna kontrola była trzecią, w wyniku której w tym samym lokalu zatrzymane zostały automaty do gier..

Przedstawione okoliczności w pełni potwierdzają więc, że zakres obowiązków skarżącego kasacyjnie wynikających z umowy i jego zaangażowanie w proces funkcjonowania działalności na urządzeniach wykraczają poza typowe i zwykłe obowiązki wynajmującego. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazują one na aktywny udział skarżącego w realizacji wspólnie z najemcą spornego przedsięwzięcia, czego wyrazem jest nie tylko umożliwienie najemcy urządzania gier hazardowych poprzez udostępnienie części powierzchni lokalu celem wstawienia automatów do gier, ale i udział w istotnej części czynności składających się na szeroko rozumiane pojęcie "urządzający" gry. Czynności te mieszczą się w przyjmowanej w orzecznictwie definicji pojęcia "urządzający" gry na automatach, rozumianego jako podejmowanie aktywnych działań i czynności dotyczących zorganizowania przedsięwzięcia w zakresie gier na automatach, a obejmujących w praktyce szeroki zakres różnorodnych czynności, w szczególności zachowanie polegające na zorganizowaniu i pozyskaniu odpowiedniego miejsca na zamontowanie urządzeń, przystosowanie go do danego rodzaju działalności, umożliwienie dostępu do takiego miejsca nieograniczonej liczbie graczy, utrzymanie automatów w stanie stałej aktywności, umożliwieniu ich sprawnego funkcjonowania, wypłacaniu wygranych, obsłudze urządzeń czy zatrudnianiu odpowiednio przeszkolonego personelu. Przyjmuje się przy tym, że czynności związane z procesem udostępniania automatów, w tym z ich obsługą oraz stworzeniem technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych warunków umożliwiających sprawne i niezakłócone funkcjonowanie samego urządzenia oraz jego używanie do celów związanych z komercyjnym procesem organizowania gier hazardowych, mogą być wykonywane w ramach podziału zadań i funkcji pomiędzy współpracujące podmioty.

Naczelny Sąd Administracyjny uznając za niezasadny jedyny zarzut skargi kasacyjnej, tj. zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, na podstawie art. 184 p.p.s.a. - z uwzględnieniem art. 182 § 2 p.p.s.a. - oddalił skargę kasacyjną jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.

O kosztach postępowania kasacyjnego (pkt 2) orzeczono na podstawie art. 204 pkt 1 p.p.s.a. i art. 205 § 2 p.p.s.a. w związku z § 14 ust. 1 pkt 2 lit. b) w zw. z § 14 ust. 1 pkt 1 lit. a) w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804 ze zm.).