Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Joanna Sieńczyło-Chlabicz Sędzia NSA Gabriela Jyż (spr.) Sędzia NSA Mirosław Trzecki po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2021 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej M. R. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 29 kwietnia 2021 r., sygn. akt I SA/Ke 67/21 w sprawie ze skargi M. R. na decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Kielcach z dnia [...] grudnia 2020 r., nr [...] w przedmiocie kary pieniężnej z tytułu urządzania gier na automatach poza kasynem gry oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach, wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2021 r., oddalił skargę M. R. na decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Kielcach z dnia [...] grudnia 2020 r., w przedmiocie kary pieniężnej z tytułu urządzania gier na automatach poza kasynem gry.

Sąd I instancji orzekał w następującym stanie sprawy:

w wyniku przeprowadzonej w dniu 9 grudnia 2016 r., kontroli w lokalu "[...]" ul. R. [...],[...] S., ujawniono cztery urządzenia o nazwie: Apollo Games Quizomat nr [...], Apollo Games Quizomat nr [...], Apex Hot Magic Fruits nr [...], Black Horse nr [...], które były automatami do gier w rozumieniu przepisów ustawy z 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2009 r., Nr 201, poz. 1540 ze zm., dalej: u.g.h.). Stwierdzenie to wynikało z przeprowadzonego eksperymentu polegającego na odtworzeniu przebiegu dostępnych gier. Ustalono, że gry prowadzone były w celach komercyjnych - aby zagrać na automatach należało je zasilić pieniędzmi. Miały charakter losowy pozostający poza sferą oddziaływania grającego i niezależny od jego zdolności psychomotorycznych. Automaty wypłacały wygrane pieniężne. Automat Black Horse udostępniał opcję gry automatycznej w kolejnych cyklach gier bez udziału gracza.

Ustalenia te stały się podstawą decyzji Naczelnika Świętokrzyskiego Urzędu Celno-Skarbowego w Kielcach z dnia [...] lipca 2020 r., którą wymierzono skarżącemu karę pieniężną w łącznej wysokości 48.000 zł za urządzanie gier poza kasynem na ujawnionych automatach.

Objętą skargą decyzją Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Kielcach utrzymał w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji.

Organ odwoławczy stwierdził, że ujawnione automaty służyły do urządzania gier hazardowych w rozumieniu u.g.h., a działalność prowadzona w zakresie urządzania gier miała miejsce poza kasynem gry, bez koncesji oraz rejestracji automatu.

Stwierdził również, że podmiotem urządzającym grę na automacie był M. R. i ponosił on odpowiedzialność wynikającą z art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h. jako "urządzający" gry na automatach poza kasynem gry. Organ wskazał w tym zakresie na umowę dzierżawy (nr [...]) łączącej skarżącego z H. F. Ś. Sp. z o.o., mocą której strona dzierżawiła część lokalu znajdującego się w S., ul. R. [...], tworząc tym samym warunki do prowadzenia nielegalnych gier hazardowych. Organ odwoławczy podkreślił, że skarżący wynajmując wskazaną część lokalu miał świadomość, że na wydzierżawionej powierzchni zainstalowane zostaną ujawnione automaty do gier. Wskazał również, że z treści umowy wynikało, iż strona wynajęła lokal w S. od M. I. (z przeznaczeniem na salon gier) za kwotę 200 zł miesięcznie, natomiast sama następnie wydzierżawiła go spółce za czynsz w wysokości 1.800 zł. Ponadto ustalono, że w okresie, w którym ujawniono powyższe automaty osobą świadczącą pracę w skontrolowanym lokalu na rzecz M. R. była A. S., która na jego polecenie objaśniała graczom zasady gry na automatach, wypłacała wygrane pieniężne, a także informowała go o wszelkich awariach automatów, czy braku pieniędzy na wygrane.

Podsumowując organ uznał, że skarżący uczestniczył w sposób aktywny w urządzaniu nielegalnych gier poprzez zapewnienie technicznych i organizacyjnych warunków umożliwiających sprawne i niezakłócone funkcjonowanie tych urządzeń do gry w zamian za określone korzyści finansowe wynikające z zawartej umowy. Ustalony w toku postępowania stan faktyczny wskazywał, że czynności realizowane przez stronę miały charakter wspólnego przedsięwzięcia gospodarczego, w którym wkładem firmy H. F. Ś. Sp. z o.o. były ujawnione automaty, a M. R. było udostępnienie powierzchni w lokalu oraz zapewnienie dostępu do tych urządzeń i sprawowanie nad nimi pieczy.

Sąd I instancji oddalając skargę na tą decyzję stwierdził w pierwszej kolejności, że ustalony przez organy podatkowe stan faktyczny, odpowiadał zgromadzonym dowodom, które zostały przez organ rozpatrzone zgodnie z wymogami art. 122, art. 180, art. 187 § 1 i art. 191 Ordynacji podatkowej.

Sąd za niesporne uznał, że gry na ujawnionych w lokalu skarżącego automatach miały charakter losowy i komercyjny, wobec czego zasadnym było stanowisko organu, że stanowiły one automaty do gry w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.g.h.

W ocenie Sądu również prawidłowo organ wykazał, że urządzającym gry na automatach w rozumieniu art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h. był skarżący, który zorganizował i stworzył warunki do gry. Podjął w tym zakresie szereg czynności mających stworzyć warunki do prowadzenia tych gier. Wynajął lokal, który miał być wykorzystany jako salon gier, co również przewidywała umowa najmu. Skarżący zatrudnił pracownika, który na jego polecenie objaśniał graczom zasady gry na automatach. Za pośrednictwem pracowników skarżący zapewnił bieżącą obsługę zainstalowanych urządzeń, wypłacał wygrane, a także zapewniał utrzymanie w czystości wydzierżawianej powierzchni. Pracownicy skontrolowanego lokalu m.in. zapisywali kwoty do wypłaty oraz nr telefonu gracza, powiadamiali skarżącego o blokowaniu automatów (gdy gracz uzyskał wygraną, a automat nie wypłacił środków), wypłacali wygrane graczowi ze środków pozostawionych w lokalu przez stronę. W tym zakresie Sąd I instancji wskazał na zeznania świadka A. S., która opisała proces urządzania gier w lokalu, w którym była zatrudniona, w szczególności zakres swoich obowiązków oraz rolę skarżącego w prowadzonej działalności. Sąd uznał przy tym, że zeznania wymienionego świadka były logiczne, wewnętrznie spójne, a przy tym spontaniczne, albowiem zostały złożone w dniu kontroli. Zauważył, że świadek, wbrew stanowisku strony, nie miała interesu aby zeznawać nieprawdę i obciążać skarżącego.

W podstawie prawnej wyroku podano art. 151 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 2325, dalej: p.p.s.a.).

M. R., skargą kasacyjną zaskarżył w całości wyrok Sądu I instancji zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

- art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że skarżący może być w przedmiotowej sprawie uznany za osobę urządzającą grę na automatach, a przez to wymierzenie skarżącemu kary pieniężnej w przypadku, w którym skarżący gier na wszystkich automatach nie urządzał;

2. naruszanie prawa procesowego, tj.:

- art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 229 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa poprzez jego zastosowanie i oddalenie skargi pomimo że organ skarbowy, mimo wniosku strony nie przeprowadził dodatkowych dowodów w celu dokładnego wyjaśnienia sprawy,

- art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 122 oraz art. 187 w zw. z art. 180 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa poprzez jego zastosowanie i oddalenie skargi pomimo braku dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy i nie przeprowadzenia wszystkich dowodów przez organy obydwu instancji.

Podnosząc te zarzuty skarżący kasacyjnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku WSA w Kielcach w całości a także uchylenie decyzji organów administracyjnych obu instancji względnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Kielcach do ponownego rozpoznania. Kasator wniósł również o zasądzenie od organu na kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie znajduje usprawiedliwionych podstaw, albowiem podniesione w niej zarzuty nie podważają prawidłowości wyroku Sądu I instancji.

Wywiedzione w petitum skargi kasacyjnej zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i przepisów postępowania zostaną rozpoznane łącznie, gdyż w swojej istocie zmierzają one do wykazania przez skarżącego, że Sąd I instancji bezzasadnie oddalił skargę w sytuacji gdy, zdaniem skarżącego postępowanie przeprowadzone przez organ, w szczególności zaś postępowanie dowodowe, obarczone było wadami, które nie pozwalały na uznanie, że był on "urządzającym gry" w rozumieniu art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych, w konsekwencji, czego bezzasadnie nałożono na niego karę w kwocie ustalonej zaskarżoną decyzją.

Zgodnie z mającym zastosowanie w sprawie art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h., karze pieniężnej podlega urządzający gry na automatach poza kasynem gry. Sama ustawa o grach hazardowych, w wersji mającej zastosowanie w sprawie, nie zawierała legalnej definicji "urządzającego gry", jednak posługiwała się tym określeniem w wielu przepisach, z których można wywnioskować zakres treściowy tego pojęcia. Na ich podstawie zasadnie przyjmuje się, że "urządzanie gier hazardowych" to ogół czynności i działań stanowiących zaplecze logistyczne dla umożliwienia realizowania w praktyce działalności w zakresie gier hazardowych, w szczególności: zorganizowanie i pozyskanie odpowiedniego miejsca na zamontowanie urządzeń, przystosowanie go do danego rodzaju działalności, umożliwienie dostępu do takiego miejsca nieograniczonej ilości graczy, utrzymywanie automatów w stanie stałej aktywności, umożliwiającym ich sprawne funkcjonowanie, wypłacanie wygranych, obsługa urządzeń, zatrudnienie i odpowiednie przeszkolenie personelu, zapewniające graczom możliwość uczestniczenia w grze.

Z orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika, że sankcja z art. 89 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 89 ust. 2 pkt 2 u.g.h. może zostać nałożona na więcej niż jeden podmiot, w sytuacji gdy każdemu z nich można przypisać cechę "urządzającego gry" na tym samym automacie w tym samym miejscu i czasie. Wynika to z szerokiego zakresu definicji podmiotu "urządzającego gry na automatach", jaką należy przyjąć na potrzeby tego rodzaju postępowań. Wykładnia tego pojęcia, umożliwiająca nakładanie kar administracyjnych na więcej niż jeden podmiot, jest niezbędna, jeżeli system kontroli i skuteczność przewidzianych przez ustawodawcę sankcji ma mieć realny charakter, zwłaszcza zaś jeżeli spojrzy się na to zagadnienie z perspektywy eliminowania sytuacji obejścia bądź nadużycia prawa przez podmioty uczestniczące w działalności hazardowej. Nie do pogodzenia bowiem z zasadą skuteczności stanowionego prawa byłaby taka wykładnia przepisów u.g.h., która w istocie pozostawiałaby bez kontroli i sankcji np. sytuacje tworzenia pozorów urządzania gier na automatach przez jeden podmiot, a więc też jego nominalnej odpowiedzialności, podczas gdy w rzeczywistości gry na automacie urządzane byłyby również na rachunek innego podmiotu, jako element wspólnego przedsięwzięcia. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, prawo musi takie działania obejmować swoim zakresem i tworzyć realne możliwości ich kontroli. Należy jednak podkreślić, że istnienie możliwości karania więcej niż jednego podmiotu za urządzanie gier na automatach nie oznacza, że organy mogą w sposób automatyczny i dowolny rozszerzać krąg podmiotów, które można obciążyć sankcją. W orzecznictwie sądowoadministracyjnym zwraca się uwagę, że w celu ustalenia odpowiedzialności istotne jest przypisanie konkretnym podmiotom cechy "urządzającego gry na automatach". Istniejące powiązanie określonych podmiotów, np. urządzającego gry na automacie w lokalu i wynajmującego lokal, samo przez się nie świadczy jeszcze o tym, że te podmioty również urządzają gry na automacie. Jeszcze raz należy podkreślić, że warunkiem przypisania odpowiedzialności administracyjnoprawnej, o której mowa w art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h., jest wykazanie, że dany podmiot aktywnie uczestniczył w procesie urządzania nielegalnych gier, a więc podejmował określone czynności nie tylko związane z procesem udostępniania automatów, lecz także z ich obsługą oraz stwarzaniem technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych warunków umożliwiających sprawne i niezakłócone funkcjonowanie samego urządzania oraz jego używanie do celów związanych z zasadniczo komercyjnym procesem organizowania gier hazardowych. W przypadku wielości podmiotów urządzających oraz istnienia współuczestnictwa w tym zakresie (np. właściciela automatu i właściciela lokalu, którzy na podstawie pisemnej lub ustnej umowy dokonują podziału zadań i funkcji związanych z procesem organizacji gier) konieczne jest, aby organy orzekające o odpowiedzialności tego rodzaju podmiotów opierały swoje orzeczenia na niewątpliwych ustaleniach faktycznych, które świadczą o istnieniu pomiędzy podmiotami współurządzającymi porozumienia w zakresie podziału zadań i funkcji w procesie urządzania gier. Ustalenia te muszą z kolei wynikać z ustaleń faktycznych, będących pochodną wyczerpującego i pełnego materiału dowodowego, o których można by wnioskować na podstawie konkretnych elementów stanu faktycznego, które w sposób jednoznaczny można stwierdzić (por. wyrok NSA z dnia 14 grudnia 2017 r. sygn. akt II GSK 2360/17, LEX nr 2434143).

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, który stał się postawą objętej skargą decyzji, a co do którego Sąd I instancji zasadnie nie stwierdził nieprawidłowości, wskazywał w sposób niebudzący wątpliwości, że skarżącemu słusznie przypisano status "urządzającego gry" w rozumieniu powołanego art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h. oraz przywołanej wykładni rozumienia tego pojęcia, jaka została ukształtowana orzecznictwem sądów administracyjnych.

Nie ulega bowiem wątpliwości, co wynika z protokołu przeprowadzonej w dniu 9 grudnia 2016 r., kontroli, że w lokalu ujawniono cztery automaty, które były automatami do gier w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.g.h.

Nie ulega również wątpliwości Naczelnego Sądu Administracyjnego, co również słusznie stwierdziły organu, jak i Sąd I instancji, że skarżący podejmował działania, które w świetle powołanego stanowiska judykatury pozwalały uznać go za co najmniej współrządzącego gry na automatach w lokalu, który nie był kasynem, wobec czego również słusznie nałożono na stronę, odpowiednią do ilości ujawnionych w dniu kontroli urządzeń służących do gier, karę administracyjną.

Jak wynika z umowy wiążącej skarżącego z M. I., wynajął on lokal z przeznaczeniem na prowadzenie w nim salonu do gier. Fakt zawarcia w rzeczonej umowie zapisu o możliwości dokonania dalszego podnajmu lokalu pozwalał skarżącemu na dowolne dysponowaniem lokalem w zakresie formy i sposobu urządzania salonu do gier lub podmiotu, który gry te faktycznie mógł urządzać ze względu na posiadane środki, czy zasoby w postaci samych automatów, co zresztą miało miejsce biorąc od uwagę zawarte przez stronę umowy ze spółką H. F. Ś., czy ujawnioną na etapie postępowania sądowego, spółką A. G..

Odnosząc się do podnoszonej, tak w skardze kasacyjnej, jak i poprzednich pismach procesowych wnoszonych do sądu, okoliczność rozwiązania umowy najmu z H. F. Ś. i zwarcia przez skarżącego umowy z drugą z wymienionych spółek, z której to okoliczności strona wywodzi błąd w ustaleniach faktycznych związanych z ilością automatów, za które nałożona została na stronę kara, stwierdzić należy, iż okoliczność ta nie miała dla przedmiotowego postępowania znaczenia wobec faktycznego stwierdzenia podczas kontroli ujawnionych w jej toku ilości automatów, a więc ilości urządzeń rzeczywiście znajdujących się w lokalu w dniu podjęcia przez funkcjonariuszy celnych czynności kontrolnych.

Oceny tej nie zmienia przedłożony w toku postępowania sądowego wyrok karny Sądu Rejonowego w Staszowie z dnia 12 lutego 2018 r., którym skazano M. R. za prowadzenie gier na niezarejestrowanych wcześniej automatach bez wcześniejszego uzyskania koncesji. Jakkolwiek w komparycji i sentencji powołanego wyroku mowa jest o dwóch automatach APEX Hot Magie Fruits nr [...] i Black Horse nr [...], które ujawniono w niniejszej sprawie, to mieć należy na uwadze, że okres czasu, w którym stwierdzono wykorzystywanie przez skarżącego tych automatów do celów hazardowych, obejmowała okres od 1 lutego do 9 grudnia 2016 r. Brak jest zatem podstaw, w szczególności wobec braku uzasadnienia przywołanego wyroku Sądu Rejonowego w Staszowie, do stwierdzenia, że wymienione automaty były jedynymi urządzeniami, które w dniu kontroli, a więc w dniu 9 grudnia 2016 r., znajdowały się lokalu "[...]" przy ul. R. [...] w S..

Nie budzą także wątpliwości ustalenia, co do podejmowanych przez skarżącego faktycznych czynności związanych z prowadzeniem lokalu i faktycznego współudziału w organizowaniu gier na automatach.

Rację przyznać należy zarówno organowi jak i Sądowi I instancji, w stwierdzeniu, że najbardziej miarodajnym dowodem w powołanym zakresie były zeznania świadków przesłuchanych podczas prowadzonych czynności kontrolnych, w szczególności zaś świadka A. S., która będąc zatrudnioną w wymienionym lokalu miała wiedzę na temat czynności podejmowanych przez skarżącego w związku z prowadzoną działalnością hazardową. Jak zeznała, na polecenie skarżącego objaśniała graczom zasady gry na automatach, wypłacała wygrane pieniężne oraz informowała skarżącego o wszelkich awariach automatów lub braku pieniędzy na uzyskane przez graczy wygrane.

W tym zakresie podzielić również należy ocenę Sądu I instancji oraz organów, że dowód z zeznań wymienionego świadka był logiczny, wewnętrznie spójny, przede wszystkim zaś, jako uzyskany w dniu przeprowadzonej kontroli był spontaniczny i świadek zrelacjonowała sytuację taką jaka miała miejsce bezpośrednio przed przesłuchaniem.

Odnosząc się do podnoszonego przez stronę, a zaaprobowanego przez Sąd uchybienia, jakiego zdaniem skarżącego dopuścił się organ nieprzeprowadzająca dowodu z przesłuchania samej strony oraz drugiego z pracowników lokalu K. K., stwierdzić należy, jak słusznie argumentował organ, że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie było potrzeby czynienia dalszych ustaleń w przedmiocie uznania skarżącego za urządzającego gry na automatach poza kasynem. Jak już bowiem wskazano, materiał dowodowy, jaki pozyskały organy dawał podstawy do uznania, że skarżący był aktywnym uczestnikiem procesu organizowania gier hazardowych. Przedłożone zaś przez stronę przed Sądem I instancji protokoły z przesłuchań jego i wymienionej pracownicy lokalu nie mogły mieć dla sprawy znaczenia, jakie stara się im przypisać skarżący. Przede wszystkim z uwagi na okres czasu, jaki dzielił je od dnia przeprowadzonej kontroli, który co szczególnie wynika z zeznań K. K., miał wpływ na charakter przedstawianych przez przesłuchiwaną okoliczności związanych z lokalem i prowadzoną w nim działalnością. Jak wynika z powołanych protokołów, skarżący został przesłuchanych przez funkcjonariuszy Urzędu Celnego w Kielcach w dniu 13 lutego 2017 r.. K. K. składała zaś zeznania w dniu 11 sierpnia 2017 r. Taki odstęp czasu od dnia przeprowadzonej kontroli skutkował przyjęciem przez stronę linii obrony prezentowanej konsekwentnie również w przedmiotowej sprawie. Miał również wpływ na zeznania drugiego z wymienionych świadków, który jak wynika z treści protokołu zawierał niespójności i nieścisłości w odniesieniu do istotnych ustaleń poczynionych przez funkcjonariuszy celnych.

Wskazania również wymaga, że sama strona skarżąca reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika w toku postępowania przed organami nie wykazała się aktywnością dowodową, pomimo, że miała taką możliwość choćby w związku z wezwaniami kierowanym do strony o możliwości zapoznania się z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie i przedstawieniem swojego stanowiska.

Podsumowując, brak jest podstaw do uznania, że Sąd I instancji oddalając wywiedzioną w sprawie skargę dokonał błędnej kontroli rozstrzygnięć organów w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych, które były wystarczające do wydania decyzji, w których trafnie uznano skarżącego za urządzającego gry. Niewadliwie zgromadzone dowody jednoznacznie pozwały na stwierdzenie, że skarżący swoim zachowaniem i podejmowanymi działaniami aktywnie uczestniczył w prowadzeniu działalności hazardowej w lokalu nie będącym kasynem gry. Z omówionych dowodów oraz z przytoczonych zeznań wynikało, że skarżący nie tylko samym faktem wynajęcia lokalu w celu wstawienia do niego automatów do gier umożliwił prowadzenie działalności hazardowej niezgodnie z przepisami prawa, ale również sam aktywnie uczestniczył w prowadzeniu tejże działalności, która to aktywność obejmowała sprawny i niezakłócony dostęp do lokalu, kontrolę nad działaniem automatów, jak również ich obsługę związaną z graczami i wypłacaniem uzyskanych przez nich wygranych. Brak jest wobec tego podstaw do stwierdzenia naruszenia przez Sąd I instancji art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h. w zakresie ustalenia podmiotu, o którym mowa w tym przepisie.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 p.p.s.a., rzekł jak w sentencji wyroku.