Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Bogusław Wolas Sędziowie: WSA Janusz Kasprzycki WSA Elżbieta Czarny-Drożdżejko (spr.) po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 października 2021 r. sprawy ze skargi W. G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 7 kwietnia 2021 r., nr [...] w przedmiocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego I. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji, II. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego na rzecz skarżącego W. G. kwotę 480 (słownie: czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej: SKO lub Kolegium) decyzją z dnia 7 kwietnia 2021 r. nr [...], działając na podstawie art. 4 i 25 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407, dalej jako: "u.p.p.w.d.") oraz 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r. poz. 256 ze zm.) po rozpatrzeniu odwołania skarżącego W. G. utrzymało w mocy decyzję Wójta Gminy z dnia [...] 2020 r., nr [...] w przedmiocie nienależnie pobranego świadczenia pieniężnego.

Powyższe rozstrzygnięcia zapadły w następującym stanie faktycznym i prawnym:

W dniu 15 lipca 2019 r. do organu wpłynął wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na dzieci: M. G. i N. G. Wójt Gminy po rozpoznaniu ww. wniosku przyznał skarżącemu wnioskowane świadczenie na okres 2019/2021 w kwocie po 500 zł na każde z ww. dzieci.

W dniu 8 września 2020 r. do organu wypłynął prawomocny wyrok Sądu Okręgowego Wydział Cywilny-Rodzinny z dnia 27 listopada 2019 r, z którego wynika, że wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnim dziećmi stron pozostawiono obojgu rodzicom, jednocześnie ustalając, że miejscem zamieszkania dzieci będzie miejsce zamieszkania matki E. A. – G. Organ I instancji.

Wobec podjęcia przez organ właściwy powyższej informacji, pismem z dnia 8 września 2020 r. organ I instancji wszczął postępowanie w celu ustalenia zasadności pobierania przez skarżącego świadczenia wychowawczego na ww. dzieci.

Następnie Wójt Gminy decyzją z dnia [...] 2020 r. uznał świadczenie wychowawcze wypłacane na dzieci: M. G. i N. G. od 1 stycznia 2020 r. do 30 września 2020 r. w wysokości po 500 zł miesięcznie w łącznej kwocie 9 tyś. zł za świadczenie nienależnie pobrane i orzekł o obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

W motywach rozstrzygnięcia organ I instancji wskazał, że skarżący nie dopełnił obowiązku powiadomienia organu właściwego wypłacającego to świadczenie o wystąpieniu zmian mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego. Mając na uwadze, że ww. wyrok jest prawomocny od 5 grudnia 2019 r. organ I instancji stwierdził, że skarżącemu nie przysługiwało świadczenie wychowawcze na dzieci w okresie od 1 stycznia 2020 r. d 31 września 2020 r. i zostało nienależnie pobrane.

Od wyżej opisanej decyzji odwołanie złożył skarżący. Zaskarżonej decyzji zarzucił brak wszechstronnej analizy okoliczności i dowodów przedstawionych w toku postępowania administracyjnego, prowadzonego przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, a mianowicie: nienależytym rozważeniu zaistnienia pozytywnej przesłanki przyznającej prawo do świadczenia wychowawczego na małoletniego M. G. oraz małoletnią N. G. w okresie od l stycznia 2020 roku do 30 września 2020 roku, a to faktu poinformowania przez W. G. o toczącym się postępowaniu rozwodowym pracowników socjalnych podczas rodzinnego wywiadu środowiskowego mającego miejsce w dniu 9 września 2019 roku, a także podjęciu przez W. G. działań na celu dopełnienia właściwych procedur związanych z zmianą numeru rachunku bankowego na numer matki małoletnich, poprzez udanie się do Gminnego Ośrodka Społecznego i wypełnieniu formularzy przedstawionych przez pracownika administracyjnego. Nadto zarzucono błąd w ocenie dowodu z dokumentu sporządzonego przez W. G. zawierającego odpowiedź na pismo GOPS-u w sprawie weryfikacji prawa do świadczenia rodzinnego, które zawiera wyjaśnienie zmiany numeru rachunku bankowego, na które docelowo wpływało świadczenie wychowawcze z programu "500+" na małoletnich M. G. i N. G. w okresie od l stycznia 2020 roku do 30 września 2020 roku w wysokości po 500,00 zł, na każde dziecko.

Opisaną we wstępie decyzją SKO utrzymało w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji.

Organ odwoławczy w motywach rozstrzygnięcia wskazał, że w dniu 8 września 2020 r. do organu I instancji wpłynął wyrok Sądu Okręgowego Wydział Cywilny - Rodzinny z dnia 27 listopada 2019 r. rozwiązujący przez rozwód związek małżeński W. G. z E. A. – G. oraz powierzający wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi – M. G. i N. G. obojgu rodzicom i ustalający, że miejscem zamieszkania dzieci będzie miejsce zamieszkania matki E. A. - G. W ocenie organu odwoławczego wyrok ten ma istotny wpływ na ustalone prawo do świadczenia wychowawczego na dzieci N. G. i M. G. Ustala on bowiem miejsce zamieszkania dzieci przy matce z którą prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, która sprawuje nad nim faktyczną opiekę, zaspokajając ich codzienne potrzeby życiowe.

W konsekwencji organ odwoławczy stwierdził, że skarżący nie był uprawniony do pobrania świadczenia wychowawczego na syna M. G. i córkę N. G. w okresie od 2020-01-01 do 2020-09-30. W związku z powyższym uznano, iż pobrana kwota w wysokości 9 tyś. zł została przez W. G. nienależnie pobrana w rozumieniu art. 25 ust. 2 pkt. 6 u.p.p.w.d.

Organ odwoławczy podkreślił, że skarżący składając wniosek o przyznanie świadczenia wychowawczego został wyczerpująco pouczony o przesłankach przyznania prawa do świadczenia. Ponadto w tym wniosku nałożono obowiązek niezwłocznego powiadomienia podmiotu realizującego świadczenia o zmianach mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego. Również w informacji o przyznaniu świadczeń na N. G. i M. G. skarżący został wyraźnie pouczony o obowiązku niezwłocznego poinformowania organu wypłacającego świadczenia "o każdej zmianie miejsca zamieszkania". Kolejny raz został pouczony w przedmiotowym zakresie w dniu 11.09.2020 r. przy składaniu oświadczenia w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej, które dotyczyło zmiany rachunku bankowego na który miało wpływać świadczenie.

Odnosząc się do zarzutu odwołania, organ odwoławczy stwierdził, że na dzień przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, nie zaistniały żadne zmiany, które organ I instancji był zobowiązany uwzględnić, okoliczność trwającego postępowania rozwodowego nie miała wpływu na przyznane prawo do przedmiotowego świadczenia, wobec faktu, iż rodzice małoletnich nadal prowadzili wspólne gospodarstwo domowe. Dopiero orzeczenie o rozwodzie i zmiana miejsca zamieszkania ojca zmieniły sytuacje i miały istotnym wpływ z punktu widzenia przysługującego prawa do pobierania przedmiotowego świadczenia. Obowiązek zawiadomienia o zmianach leży po stronie skarżącego. Jak wynika z akt sprawy, W. G. nie wywiązał się z tego obowiązku.

Mając powyższe na uwadze, organ odwoławczy stoi na stanowisku, że skarżący bez podstawy prawnej pobrał świadczenie wychowawcze na dzieci N. G. i M. G. w okresie 1 stycznia 2020 do 30 września 2020 r. Wypłacone za ten okres świadczenia w łącznej wysokości 9 tyś. zł (9 miesięcy x 1000,00 zł) na podstawie art. 25 ust. 2 pkt. 6 p.p.w.w.d. są świadczeniami nienależnie pobranymi i W. G. zobowiązany jest do ich zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się W. G., reprezentowany przez pełnomocnika i wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie. Zaskarżonej decyzji zarzucił:

1. naruszenie art. 7, 77 § 1 i art. 80 k.p.a., polegające na niewyczerpującym zebraniu i rozpatrzeniu całego materiału dowodowego i niepodjęciu wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i załatwieniu sprawy, w tym niewyjaśnienie okoliczności podnoszonej przez W. G., a to faktu poinformowania przez skarżącego o toczącym się postępowaniu rozwodowym pracowników socjalnych podczas rodzinnego wywiadu środowiskowego mającego miejsce w dniu 9 września 2019 roku, a także podjęciu przez W. G. działań mających na celu dopełnienie właściwych procedur związanych z zmianą numeru rachunku bankowego na numer matki małoletnich, poprzez udanie się do Gminnego Ośrodka Społecznego i wypełnieniu formularzy przedstawionych przez pracownika administracyjnego;

2. naruszenie art. 7, 76 § 1, 77 § 1 i art. 80 k.p.a., polegające na niewyczerpującym rozpatrzeniu materiału dowodowego oraz na jego dowolnej ocenie, wyrażającej się zwłaszcza w odmówieniu mocy dowodowej i wiarygodności dokumentowi sporządzonego przez W. G. zawierającego odpowiedź na pismo Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w sprawie weryfikacji prawa do świadczenia rodzinnego, które zawiera wyjaśnienie zmiany numeru rachunku bankowego, na które docelowo wpływało świadczenie wychowawcze z programu "500+" na małoletnich M. G. i N. G. w okresie od 1 stycznia 2020 roku do 30 września 2020 roku w wysokości po 500,00 zł miesięcznie na każde dziecko, pomimo, że dokument ten ma moc dokumentu urzędowego, z czym wiąże się domniemanie istnienia faktów w nim stwierdzonych, co w konsekwencji doprowadziło do uznania okoliczności pobierania świadczenia rodzinnego przez W. G. w sposób należny za nieudowodnioną;

3. naruszenie art. 7, 77 § 1 i art. 78 § 1 k.p.a., poprzez nieuwzględnienie wniosku dowodowego o przesłuchanie W. G., przez co nie zebrano w sposób wyczerpujący materiału dowodowego i nie ustalono wszystkich okoliczności faktycznych, na których powinno być oparte rozstrzygniecie;

4. naruszenie art. 4 ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, poprzez błędną jego wykładnię polegającą na nieuwzględnieniu celu świadczenia wychowawczego pobieranego przez W. G. na małoletnie dzieci M. G. oraz N. G., jakim jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych, co w konsekwencji doprowadziło do niewłaściwego zastosowania tego przepisu

Mając powyższe zarzuty na uwadze, skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonej decyzji oraz decyzji organu pierwszej instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skargi, skarżący rozwinął powyższe zarzuty.

W odpowiedzi na skargę, organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie wyjaśnić należy, iż sprawę rozpoznano na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 15zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U.2020.1842 ze zm.). Zgodne z tym przepisem przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Na posiedzeniu niejawnym w tych sprawach sąd orzeka w składzie trzech sędziów.

Stosownie do art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r. poz. 2325, z późn. zm.), zwanej dalej p.p.s.a., sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz wskazaną podstawą prawną, z zastrzeżeniem art. 57a, który w sprawie nie miał zastosowania.

Przedmiotem skargi w sprawie jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego, utrzymująca w mocy decyzje wydaną przez Wójta Gminy, mocą której orzeczono, że świadczenie wychowawcze otrzymane przez skarżącego na małoletnie dzieci w okresie od 1.1.2020 r. do 30.09.2020 r. w wysokości po 500,00 zł miesięcznie, w łącznej kwocie 9.000 zł jest świadczeniem nienależnie pobranym oraz zobowiązano go do jego zwrotu łącznie z odsetkami ustawowymi.

Materialnoprawną podstawę zaskarżonej decyzji stanowiły przepisy ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 2407 z późn. zm.), powoływanej w niniejszym uzasadnieniu także jako: "u.p.p.w.d.".

W myśl art. 4 ust. 1 u.p.p.w.d., celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Świadczenie wychowawcze przysługuje, między innymi, matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki albo ojca (z zastrzeżeniem art. 5 ust. 2a ustawy. Z kolei art. 5 ust. 2a ustawy stanowi, że w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego).

Zgodnie z art. 25 u.p.p.w.d, osoba, która pobrała nienależnie świadczenia wychowawcze, jest obowiązana do jego zwrotu (ust. 1); przy czym "za nienależnie pobrane" świadczenie wychowawcze uważa się między innymi świadczenie wychowawcze wypłacone mimo braku prawa do tego świadczenia (art. 25 ust. 2 pkt 6 u.p.p.w.d).

"Dotychczas w orzecznictwie sądów administracyjnych utrwalił się pogląd zgodnie, z którym błędne jest stanowisko utożsamiające pojęcie "nienależnego świadczenia" z pojęciem "nienależnie pobranego świadczenia". "Nienależne świadczenie" jest pojęciem obiektywnym, występującym wówczas, gdy świadczenie zostaje wypłacone bez podstawy prawnej lub gdy podstawa taka odpadła, zaś "świadczeniem nienależnie pobranym" jest to świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Pojęcia te nie są jednakowe. W konsekwencji przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy. Osoba, która nienależnie pobrała świadczenie to osoba, która była świadoma, że świadczenie jej nie przysługuje"( M. Podsiadło-Żmuda [w:] Ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Komentarz, wyd. II, red. J. Blicharz, J. Glumińska-Pawlic, L. Zacharko, LEX/el. 2019, art. 25).

Stąd trafne jest stanowisko sądów administracyjnych (zob. wyrok WSA w Łodzi z 4.12.2020 r., II SA/Łd 395/20, LEX nr 3097524), które przyjmuje, że w postępowaniu w przedmiocie nienależnie pobranego świadczenia organ jest zobowiązany ustalić, czy nieuprawnione pobranie świadczenia nastąpiło z "winy" strony i w konsekwencji, że świadczenie to miało charakter nienależnego. W świetle powyższego stwierdzić należy, że kwestia winy osoby pobierającej świadczenie wychowawcze bądź ubiegającej się o to świadczenie powinna być uwzględniana w każdym z przypadków wymienionych w przepisie art. 25 ust. 2 u.p.p.w.d., czy podobnie w przepisie art. 30 ust. 2 u.ś.r. (por. odpowiednio: np. wyrok NSA z dnia 21 marca 2019 r., I OSK 3417/18, dostępny na stronie: www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Stwierdzenie to odnosi się także do przypadku, gdy świadczenie wychowawcze zostało wypłacone mimo braku prawa do tego świadczenia. Wprawdzie brak prawa jest przesłanką obiektywną i niezależną od elementu podmiotowego, a więc świadomości po stronie osoby pobierającej, że nie ma prawa do świadczenia, tym niemniej samo pobranie nadal jest uzależnione od spełnienia wymogu podmiotowego, a więc czy skarżący skorzystał z tego świadczenia wiedząc, że nie ma do niego prawa.

W niniejszej sprawie skarżący w dniu 15 lipca 2019r. złożył wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na dwoje swoich dzieci. We wniosku podał własne konto bankowe, na które miały wpływać pieniądze z tego tytułu. W czasie składania wniosku pozostawał w związku małżeńskim i mieszkał razem ze swoimi dziećmi, pomimo że już wtedy złożony został pozew rozwodowy. Świadczenie zostało mu przyznane na podstawie decyzji z dnia 11 września 2019r. od 1 października 2019r do 31 maja 2021r. Z uwagi na trwającą sprawę rozwodowa przeprowadzony został wywiad środowiskowy (9 września 2019r.). Z wywiadu środowiskowego wynikało, że małżeństwo wciąż mieszkało wspólnie, zaś środki z programu 500+ były wykorzystywane na zaspokajanie potrzeb dzieci. Skarżący wyraził przy tym zgodę, aby pieniądze ze świadczenia były przekazywane na konto żony. Podpisał przy tym stosowne oświadczenie i wskazał wprost konto bankowe żony, na które miały zostać wypłacane środki (11 września 2019r.- data wpływu do Gminnego ośrodka pomocy społecznej). Od tego momentu (od października 2019r.), zgodnie z oświadczeniem skarżącego świadczenie wychowawcze nie wpływało już na jego konto i nie miał on do nich dostępu, chociaż formalnie to on był wnioskodawcą i to jemu zostało świadczenie wychowawcze przyznane. Rozwód został orzeczony wyrokiem z dnia 27 listopada 2019r., przy czym do Gminnego ośrodka pomocy społecznej wyrok ten wpłynął 8 września 2020r. Wtedy też zostało wszczęte wobec skarżącego postępowanie w sprawie weryfikacji prawa do świadczenia wychowawczego, które to świadczenie decyzją z dnia [...] 2020 zostało skarżącemu uchylone. 26 października 2020r. zostało z kolei wszczęte postępowanie dotyczące nienależnie pobranego świadczenia. Decyzją z dnia [...] 2020r. Wójt Gminy uznał świadczenia wychowawcze w łącznej wysokości 9 000 zł. za nienależnie pobrane w okresie od 1 stycznia 2020r. do 30 września 2020r. Od tego czasu skarżący nie mieszkał bowiem ze swoimi dziećmi, a zgodnie z wyrokiem rozwodowym ich miejsce zamieszkania było ustalone przy matce. Z uzasadnienia decyzji wynika, że ocena dotycząca kwestii nienależnego świadczenia nastąpiła z powodu braku zawiadomienia organu o zmianie okoliczności mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego, pomimo prawidłowego pouczenia o tym obowiązku. W swojej decyzji Samorządowe Kolegium Odwoławcze również oparło się na tym, że skarżący pomimo, że został pouczony o obowiązku zgłaszania wszelkich okolicznościach dotyczących zmiany miejsca zamieszkania, a więc wpływających na wypłacanie świadczenia, nie zrobił tego i w związku z tym świadczenie było nienależnie pobrane.

Zdaniem Sądu orzekającego w niniejszej sprawie ocena organów obu instancji jest wadliwa. Istotne jest bowiem w przypadku oceny, czy mamy do czynienia ze świadczeniem nienależnie pobranym, czy przyznane w ramach świadczenia wychowawczego środki zostały wykorzystane zgodnie z ich przeznaczeniem, czyli zostały spożytkowane stosownie do celu wskazanego w art. 4 ust. 1 u.p.p.w.d., jak również czy faktycznie zostały one przez skarżącego pobrane.

Zgodnie z wyżej wymienioną regulacją celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że chociaż świadczenie wychowawcze przysługuje matce, ojcu, opiekunowi (faktycznemu albo prawnemu), to w istocie świadczenie to służy dziecku. W konsekwencji okoliczność, na co zostało przeznaczone wypłacone świadczenie ma istotny wpływ na ocenę, czy świadczenie to było nienależne (zob. wyrok WSA w Gliwicach z 15.07.2021 r., II SA/Gl 572/21, LEX nr 3217874, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 24 czerwca 2021, sygn. II SA/Łd 668/20, oraz Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 7 lipca 2021 sygn. akt II SA/Gl 47/21).

W związku z powyższym trafnie w orzeczeniach sądów administracyjnych podnosi się, że organ administracyjny powinien zbadać czy dzieci skarżącego były faktycznymi beneficjentami tego świadczenia, zwłaszcza że skarżący podkreślał okoliczność, że środki te były bezpośrednio przekazywane na konto jego byłej żony, która sprawowała opiekę nad dziećmi. Organ nie skontaktował się jednak z matką dzieci i nie przeprowadził żadnego dowodu na co były faktycznie przeznaczane pieniądze pochodzące ze świadczenia wychowawczego.

W niniejszej sprawie Sąd orzekający uznał także, że w niniejszej sprawie w ogóle nie doszło do pobrania środków przez skarżącego w rozumieniu art. 25 ust. 2 pkt 6 u.p.p.w.d. Według załączonych dokumentów środki te były przekazywane na konto byłej żony skarżącego, do którego nie miał on dostępu (zob. wyrok WSA w Łodzi z 4.12.2020 r., II SA/Łd 395/20, LEX nr 3097524). Organ powinien tę okoliczność zweryfikować, zwłaszcza że była ona podnoszona przez skarżącego. Należy jednak podkreślić, że organ uznał tę okoliczność za udowodnioną, tyle że przyjął, iż nie miała ona znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Założył bowiem obiektywną odpowiedzialność skarżącego, a brak poinformowania o rozwodzie i o niezamieszkiwaniu wspólnie z dziećmi uznał za okoliczność przesądzająca o nienależnie pobranym świadczeniu, które zostało wypłacone mimo braku prawa do tego świadczenia. Problem jednak polega na tym, że nie zostało ono ani wypłacone skarżącemu ani pobrane przez niego.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 u.p.p.w.d. w przypadku wystąpienia zmian mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego osoba otrzymująca świadczenie wychowawcze jest obowiązana do niezwłocznego powiadomienia o tym organu właściwego wypłacającego to świadczenie. W ten sposób sformułowane pouczenie znajduje się zarówno w decyzji przyznającej świadczenie wychowawcze skarżącemu, jak i na wniosku o przyznanie tego świadczenia. W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że pouczenie nie może być uznane za należyte, gdy przytacza jedynie przepis ustawy bez jego wyjaśnienia - powinno być ono jasne i czytelne, powinno zawierać wyczerpujące informacje o obowiązujących zasadach. Nie może ono jednak odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Oznacza to, że pouczenia zamieszczane standardowo na drukach wniosków o przyznanie konkretnego rodzaju pomocy, z którym świadczeniobiorca ma możliwość zapoznania się jedynie w momencie składania wniosku, a które następnie pozostawione są w aktach administracyjnych sprawy lub pouczenia zawarte w decyzjach, lecz dotyczące wszystkich możliwych sytuacji, w odniesieniu do konkretnego świadczenia, nie mogą być uznane za należyte, w szczególności, gdy przytaczają one jedynie przepis ustawy, bez nawet jakiejkolwiek próby jego wyjaśnienia. Takie sformułowania są bowiem dla większości osób nieposiadających wykształcenia prawniczego zupełnie nieczytelne i nie mogą być traktowane jako pouczenie o tym, kiedy i jakie okoliczności osoba taka winna wziąć pod uwagę w toku pobierania świadczenia. Ponieważ prawidłowe pouczenie stanowi warunek sine qua non żądania zwrotu nienależnie zrealizowanych kwot świadczenia, uznać należy, że brak prawidłowego pouczenia powoduje, że świadczeniobiorca nie ma obowiązku zwrotu pobranych kwot, choćby nawet z innych źródeł mógł powziąć wiadomość o tychże okolicznościach (zob. np. wyrok NSA z dnia 18 kwietnia 2013 r., sygn. akt I OSK 1701/12, dostępny na www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Trafnie jednocześnie uznaje się, że nie można zgodzić się z twierdzeniem, iż w każdej sprawie z zakresu zabezpieczenia społecznego obowiązkiem organu winno być podawanie wyczerpującej informacji prawnej dotyczącej całokształtu przepisów z zakresu koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Przepisy te są rozbudowane, złożone, a rozumienie niektórych z nich sporne w orzecznictwie. Byłoby bardzo trudne stworzenie krótkiej i prostej w przekazie informacji prawnej dla strony o tak szerokich granicach. W takich sytuacjach konieczne jest współdziałanie strony z organem i wskazywanie przez stronę na okoliczności faktyczne, w których się ona znajduje, celem udzielenia jej przez organ "niezbędnej dla niej" informacji prawnej (Wyrok NSA z 5.11.2020 r., I OSK 2338/18, LEX nr 3085898).

W niniejszej sprawie skarżący w momencie występowania z wnioskiem był uprawniony do świadczenia wychowawczego. Zasadą jest bowiem, że uprawnionym do jego poboru jest jedno z rodziców dziecka. Wniosek o przyznanie świadczenia został złożony zgodnie z prawem przez skarżącego. Skarżący podkreślał, że to jego żona zajmuje się głównie zaspokajaniem potrzeb dzieci i stąd wskazał jej konto, na które organ miał przekazywać pieniądze. Co więcej organ był informowany o trwającym procesie rozwodowym. Za nieprawidłowe więc należy uznać, iż nie poinformowano skarżącego, że powinien on poinformować organ o prawomocnym wyroku rozwodowym i swoim nie zamieszkiwaniu wspólnie z dziećmi, które były faktycznie beneficjentem tego świadczenia. Skarżący uznał, że skoro faktycznie świadczenie wychowawcze trafia do rąk jego żony i jest przeznaczane na potrzeby dzieci, to nie jest konieczne żadne dalsze formalne postępowanie, gdyż pod względem faktycznym było to zgodne z prawem. Należy przyjąć, że w tej dosyć skomplikowanej sytuacji organ powinien był w bardzie właściwy sposób pouczyć skarżącego co powinien zrobić w momencie uprawomocnienia się orzeczenia rozwodowego.

Z tych względów Sąd, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w zw. z art. 135 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 200 p.p.s.a. w związku z art. 205 § 2 p.p.s.a. i § 14 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 z późn. zm.)., na które składa się kwota w wysokości 480 zł. z tytułu postępowania przed sądem administracyjnym w pierwszej instancji.