Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Maria Zawadzka (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Ewa Michna Asesor WSA Marta Kisielowska po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 czerwca 2022 roku sprawy ze skargi S. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 22 października 2021 r., nr [...] w przedmiocie ustalenia wysokości nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego i zobowiązania do jego zwrotu uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji

Zaskarżoną decyzją z 22 października 2021 r. nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta z dnia [...] 2021r, nr [...] ustalającą S. P. (dalej: skarżąca) wysokość nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego na dziecko K. K., w okresie od dnia 1.02.2021 r. do dnia 31.05.2021 r., w wysokości 2.000 zł; zobowiązującą skarżącą do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego w kwocie 1.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi do dnia spłaty oraz odstępującą od zobowiązania zwrotu kwoty 500 zł (za maj 2021r) z uwagi na zwrot ww. kwoty na konto urzędu w dniu 26 maja 2021 r.

Zaskarżona decyzja została wydana w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych.

Na skutek wniosku skarżącej z dnia 22 sierpnia 2019 r. o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na syna K., w dniu 10 września 2019 r. przyznano skarżącej prawo do tego świadczenia od 1 października 2019 r. do 31 maja 2021 r. w wysokości 500 zł miesięcznie.

W dniu 19 maja 2021 r. skarżąca powiadomiła organ, że przebywa w Areszcie Śledczym, jak później ustalono przebywała tam jako pozbawiona wolności od 18 stycznia 2021 r. do 3 czerwca 2022 r.

Decyzją z dnia [...] 2021 r.nr [...] Prezydent Miasta orzekł jak na wstępie. Mając na uwadze treść art. 4 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (Dz.U. z 2019 r., poz. 2407 ze zm.) stwierdzono, że skoro skarżąca od 18 stycznia 2021 r. nie zamieszkuje wspólnie z synem i nie sprawuje nad nim opieki, to świadczenie wychowawcze nie przysługuje od 1 lutego 2021 r. Wysokość nienależnie pobranego świadczenia ustalono za okres od lutego do maja 2021 r. przy czym z uwagi na zwrot świadczenia za maj 2021 r., kwota do zwrotu wyniosła 1.500 zł.

Od powyższej decyzji skarżąca wniosła odwołanie. W uzasadnieniu podniosła, że przebywając tymczasowo w odosobnieniu powierzyła pieczę nad synem babce i na tą okoliczność sporządziła notarialne pełnomocnictwo o sygn. Rep. A nr [...]. Stwierdziła również, że aby ustalić czyjeś miejsce zamieszkania należy ustalić, jaki jest zamiar pobytu stałego. Jej syn pod jej nieobecność pozostawał pod opieką babci, która dopiero od dnia 26 kwietnia 2021 r., została ustanowiona opiekunką prawną, a następnie od dnia 14 czerwca 2021 r., rodziną zastępczą dla małoletniego. Do tego czasu podczas nieobecności skarżącej związanej z pobytem w areszcie to babcia była opiekunem faktycznym dziecka. Pozostawało ono na jej utrzymaniu i wspólnie z nią mieszkało, a środki pozyskane przez skarżącą były przekazane na konto babki.

Zaskarżoną decyzją Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji. W motywach rozstrzygnięcia powołało treść art. 4 ust. 2 pkt 1 i art. 25 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci i wskazało, że skoro od dnia 18 stycznia 2021 r. skarżąca przebywa w areszcie śledczym to nie zamieszkuje wspólnie z synem i nie spełnia jednej z przesłanek przyznania świadczenia wychowawczego tj. zamieszkiwania wspólnie z dzieckiem. Zdaniem Kolegium nie ma znaczenia fakt, że skarżąca w tym czasie przekazywała środki na utrzymanie dziecka jego babci. Na poparcie swojego stanowiska organ odwoławczy przywołał wybrane orzeczenia sądów administracyjnych, gdzie jako przesłankę przyznania świadczenia wychowawczego wymieniano fakt zamieszkiwania wspólnie z dzieckiem.

Na powyższą decyzję skarżąca wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie. W skardze powtórzyła zarzuty odwołania twierdząc, że błędne było przyjęcie przez organy, że w okresie kiedy pobierała świadczenie pielęgnacyjne i przebywała w areszcie – nie zamieszkiwała z dzieckiem. Jej zdaniem fakt okresowego przebywania w miejscu gdzie odbywała karę pozbawienia wolności nie znaczy, że zmieniła miejsce zamieszkania na inne niż to gdzie mieszkało dziecko. Ponownie podkreśliła, że we wskazanym okresie czasu utrzymywała dziecko przekazując środki na rzecz syna, opiekującej się dzieckiem babce.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył, co następuje.

W myśl art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 137) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Zgodnie z art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2022 r. poz. 329), dalej jako - "p.p.s.a.", sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Rozpoznając niniejszą sprawę w świetle powyżej powołanych kryteriów, Sąd doszedł do przekonania, że skarga jest zasadna, ponieważ zaskarżona decyzja została podjęta z naruszeniem przepisów prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy.

W myśl art. 4 ustawy, celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych (ust. 1). Świadczenie wychowawcze przysługuje matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki albo ojca, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 2a (ust. 2 pkt 1 ).

Przepis ten w sposób nie budzący wątpliwości przyznaje prymat prawa do pobierania świadczenia przez osobę faktyczne sprawującą opiekę nad dzieckiem i ponoszącą związane z tym wydatki, o ile tylko należy do ustawowego katalogu osób uprawnionych do jego wnioskowania i pobierania. Jednocześnie świadczenie to powinno być przeznaczone przez jego beneficjentów na zaspokojenie potrzeb związanych z wychowaniem potomstwa. Skoro bowiem intencją ustawodawcy jest wsparcie rodzin w funkcji wychowawczej, świadczenie ma służyć bieżącym potrzebom wychowywanego dziecka.

Jednym z istotnych i zasadniczych kryteriów stanowiących przesłankę dla przyznania świadczenia wychowawczego jest zatem miejsce zamieszkania dziecka. Zdaniem Sądu, w przedmiotowej sprawie wskazana przesłanka nie uległa zmianie poprzez fakt okresowej izolacji penitencjarnej skarżącej.

Ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci nie zawiera własnej definicji miejsca zamieszkania dziecka. Brak definicji danego pojęcia w danym akcie normatywnym lub danej gałęzi prawa oznacza, że w przypadku istnienia jego definicji w innej gałęzi prawa należy oprzeć się na definicji legalnej (uchwała SN z 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, nr 7–8, poz. 86; wyrok SN z 15 stycznia 1993 r., III AAN 89/92; wyrok TK z 19 października 1994 r,. K 2/94). Znaczenia tego pojęcia poszukiwać należy więc w regulacjach ogólnych zawartych w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020, poz. 1740 ze zm.). Zauważyć przy tym należy, że gdyby ustawodawca uznawał za możliwe posługiwanie się terminem "zamieszkania" w odniesieniu do dziecka, w innym niż kodeksowe znaczeniu, to niewątpliwie w ustawie o pomocy państwa w wychowaniu dzieci zawarłby odmienną definicję tego pojęcia, co jednak nie nastąpiło. I tak zgodnie z art. 26 § 1 Kodeksu cywilnego, miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców lub tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonanie władzy rodzicielskiej. Natomiast w myśl art. 25 k.c. miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Pojęcie miejsca zamieszkania, przyjęte w art. 25 k.c., jest konstrukcją prawną, na którą składają się dwa elementy: fizyczne przebywanie w danej miejscowości (corpus) i zamiar, wola stałego pobytu (animus). Powszechnie przyjmuje się, że oba te elementy muszą występować łącznie. W orzecznictwie utrwalone jest natomiast stanowisko, zgodnie z którym przerwa w przebywaniu spowodowana szczególnymi okolicznościami, takimi jak odbywanie kary pozbawienia wolności, powołanie do służby wojskowej czy podjęcie studiów w innej miejscowości, nie zmienia jednak miejsca zamieszkania w znaczeniu prawnym. Pobyt w zakładzie karnym, jednostce wojskowej czy miejscowości, w której osoba fizyczna podejmuje naukę, ma charakter okresowy i nie jest równoznaczny z zamieszkiwaniem w tych miejscach. Miejscem zamieszkania osoby w omawianych sytuacjach jest miejsce, w którym osoba ta przebywa w czasie przepustek czy dni wolnych od nauki, do którego zamierza wrócić po odbyciu kary, służby czy zakończeniu studiów (por. postanowienie SN z 15 lipca 1978 r., IV CR 242/78, OSN 1979, nr 6, poz. 120, z glosą A. Mączyńskiego, OSP 1981, z. 2, poz. 94; decyzja SKO w Łodzi z 26 października 1995 r., KO 2501/95, OSS 1996, nr 2, poz. 33 a także wyrok NSA z 5 grudnia 2019 r. sygn. akt I OSK 956/18).

Uwzględniając powyższe przyjąć zatem można, na gruncie ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, że w sytuacji gdy rodzic sprawujący faktyczną opiekę nad dzieckiem czasowo przebywa poza miejscem zamieszkania, nie wyrażając zamiaru jego stałego opuszczenia, nie można uznać, że jest to jednoznaczne z tym, że nie zamieszkuje on wspólnie z dzieckiem. Wykładnia taka nie jest też sprzeczna z celem na jaki przyznawane jest świadczenie wychowawcze, skoro świadczenie to służyć ma częściowej rekompensacie wydatków związanych z wychowaniem dziecka. Czasowe opuszczenie miejsca zamieszkania nie oznacza zaprzestania realizacji tego celu. Nie oznacza bowiem, że rodzic nie zaspokaja potrzeb dziecka, nie utrzymuje go i nie wychowuje. Najbardziej klarownym przykładem takiego stanu rzeczy jest pobyt dziecka w innym mieście w związku z podjętą nauką (przy czym nie muszą to być koniecznie studia wyższe, ale też nauka w szkole z internatem). Nie można uznawać, że czym innym jest sytuacja, gdy rodzic, któremu została powierzona władza rodzicielska, czasowo przebywa w areszcie śledczym ale utrzymuje stały kontakt z dzieckiem, uczestnicząc w jego wychowaniu i utrzymaniu. Takie rozumienie powyższego przepisu niewątpliwie w sposób najpełniejszy chroni dobro dziecka, którego potrzeby ma zaspokajać świadczenie wychowawcze (wyrok NSA z 5 grudnia 2019 r. sygn. akt I OSK 956/18).

Odnosząc powyższe do realiów niniejszej sprawy stwierdzić należy, że organy nie kwestionowały faktu, że w okresie od lutego do maja 2021 r. skarżąca sprawowała pełną władzę rodzicielską nad synem i jego miejsce zamieszkania było przy skarżącej. Nie kwestionowano również okoliczności, że skarżąca w trakcie swojej izolacji penitencjarnej dbała o dobro syna, ponieważ zapewniła dziecku opiekę osoby bliskiej (babci), a także zapewniała środki obejmujące świadczenie wychowawcze na jego utrzymanie. Pomimo nieobecności skarżącej w przedmiotowym okresie właściwe władze nie podjęły działań zmierzających do zmiany sytuacji prawnej jej syna, co prowadzi do wniosku, że wszelkie jego potrzeby były należycie zaspokajane. Również dalsza sekwencja zdarzeń tj. doprowadzenie do ustanowienia babci dziecka opiekunem prawnym dziecka – najpierw na podstawie pełnomocnictwa notarialnego, a później orzeczenia sądu – wskazuję na wolę i działania skarżącej zmierzające do najlepszego zabezpieczenia sytuacji dziecka w sytuacji długotrwałej nieobecności matki z powodu odizolowania.

W ocenie Sądu powyższe okoliczności wskazują, że w przedmiotowym okresie nie ustała przesłanka określona w art. 4 ust. 2 pkt 1 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, a tym samym nie ziściła się żadna z przesłanek (organy nie powołały konkretnej przesłanki) określonych w art. 25 ustawy do uznania świadczenia wychowawczego za nienależnie pobrane oraz art. 25 ust. 2 pkt 6 tej ustawy, zgodnie z którym osoba która pobrała nienależnie świadczenie wychowawcze, jest obowiązana do jego zwrotu.

Tym samym nie było podstaw do wydania decyzji w przedmiocie ustalenia, że świadczenie wychowawcze pobrane przez skarżącą na syna za okres od dnia 1 lutego do 31 maja 2021 r. było świadczeniem nienależnie pobranym, a w konsekwencji nie było również podstaw do zobowiązania skarżącej do zwrotu świadczenia wychowawczego za przedmiotowy okres.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a p.p.s.a. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy będą zobowiązane uwzględnić stanowisko przedstawione w niniejszym wyroku.