Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

I. W myśl art. 197 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; dalej powoływanej: p.p.s.a.) do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o skardze kasacyjnej. Uwzględniając specyfikę środka odwoławczego jakim jest zażalenie oraz postępowania, które inicjuje, należy stwierdzić, że wykluczona jest możliwość odpowiedniego stosowania art. 174 i art. 176 p.p.s.a. Przemawia za tym systemowe odczytanie art. 197 § 2 i art. 194 § 4 p.p.s.a. Ten ostatni przepis określa wyczerpująco wymogi formalne stawiane przez przepisy prawa środkowi odwoławczemu jaki jest zażalenie. Tym samym nie ma potrzeby do sięgania po dyspozycję norm zapisanych w art. 174 i art. 176 p.p.s.a.

II. Wadliwe uzasadnienie zażalenia nie może prowadzić do tak rygorystycznych konsekwencji jakie miałyby miejsce w postępowaniu zainicjowanym na skutek wniesienia skargi kasacyjnej. Rygoryzm formalny, mający swoją podstawę w art. 174 i art. 176 p.p.s.a., nie ma w postępowaniu zażaleniowym miejsca, gdyż w.w. przepisów nie stosuje się. Tym samym, jeżeli z treści zażalenia możliwe jest do wywiedzenia, jakimi intencjami i racjami kierował się wnoszący zażalenie, to nie ma przeszkód do nadania sprawie dalszego biegu i rozpoznania merytorycznego sprawy przez Naczelny Sąd Administracyjny.

III. Prawo do sądu, wyrażone w art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483), nie jest prawem absolutnym i może podlegać ograniczeniom, między innymi przez ustanowienie terminów, po których upływie uruchomienie procedury sądowej nie będzie możliwe. Żadne bowiem postępowanie nie mogłoby skutecznie toczyć się bez wymogów proceduralnych zabezpieczających je przed nadużywaniem praw procesowych przez strony. Stąd uchybienia terminom zarówno w procedurze cywilnej, administracyjnej i sądowoadministracyjnej, jak i innych procedurach powoduje bezskuteczność czynności procesowych strony, jeżeli odpowiednie rozwiązanie ustawowe przypisuje niezachowaniu terminu takie konsekwencje prawne.

IV. Art. 178 p.p.s.a. w części dotyczącej odrzucenia skargi kasacyjnej z powodu niedotrzymania terminu na jej wniesienie jest jednoznaczny i klarowny, zatem wykładnię mającą na celu zniweczenie konsekwencji procesowych, jakie wynikają z tego przepisu, należy odrzucić jako wykładnię contra legem. Próba dokonania wykładni, która byłaby sprzeczna z językowym znaczeniem przepisu prawa byłaby naruszeniem zasady praworządności. Językowe znaczenie przepisu prawa wyznacza bowiem granice dopuszczalnej wykładni.

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Stanisław Bogucki po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2009 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia I. S.A. z siedzibą w P. od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 października 2009 r. sygn. akt III SA/Wa 2616/08 w zakresie odrzucenia skargi kasacyjnej w sprawie ze skargi I. S.A. z siedzibą w P. na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w W. z dnia 27 czerwca 2008 r. nr [...] w przedmiocie przedłużenia terminu zabezpieczenia w sposób nieograniczony postanawia: oddalić zażalenie.

1. Postanowieniem z dnia 19 października 2009 r., sygn. akt III SA/Wa 2616/08, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (1) odrzucił skargę kasacyjną I. S.A. w P. (dalej: Spółka) na wyrok tegoż Sądu z dnia 17 marca 2009 r. w sprawie z skargi Spółki na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w W. z dnia 27 czerwca 2008 r., nr [...] w przedmiocie przedłużenia terminu zabezpieczenia w sposób nieograniczony, (2) zwrócił Spółce kwotę 100 zł tytułem uiszczonego wpisu od skargi kasacyjnej. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia powołano art. 178 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; dalej powoływanej: p.p.s.a.).

2. Uzasadniając postanowienie WSA w Warszawie podał, że wyrokiem z dnia 17 marca 2009 r. uchylił postanowienie Dyrektora IS w W. z dnia 27 czerwca 2008 r. Pismem z dnia 30 kwietnia 2009 r. Spółka wniosła skargę od powyższego wyroku, jednocześnie składając wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2009 r. WSA w Warszawie odmówił przywrócenia terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Zażalenie na to postanowienie zostało oddalone przez Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 30 września 2009 r., sygn. akt II FZ 331/09.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 19 października 2009 r. WSA w Warszawie odrzucił skargę jako wniesioną po terminie. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że odpis wyroku z dnia 17 marca 2009 r. wraz z uzasadnieniem został doręczony pełnomocnikowi Spółki w dniu 1 kwietnia 2009 r. (k. 82 akt WSA w Warszawie). Trzydziestodniowy termin na złożenia skargi - unormowany w art. 177 § 1 p.p.s.a. – upłynął 4 maja 2009 r. Spółka wniosła skargę kasacyjną w dniu 5 maja 2009 r. Wniosek Spółki o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej nie został uwzględniony. Zgodnie więc z art. 178 p.p.s.a. Sąd pierwszej instancji skargę kasacyjną odrzucił.

3. Wnosząc zażalenie od postanowienia WSA z dnia 19 października 2009 r. Spółka (działając przez pełnomocnika – adwokata) zaskarżyła w.w. postanowienie w całości i zarzuciła Sądowi pierwszej instancji naruszenia art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483; dalej powoływana: Konstytucja RP) poprzez odebranie Spółce możliwości rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Na podstawie art. 194 § 3 p.p.s.a. Spółka wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W przypadku zaś nieuwzględnienia wniosku jak powyżej, wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia.

Uzasadniając zażalenie Spółka stwierdziła, że w oparciu o art. 45 Konstytucji RP każdy podmiot praw i wolności ma nieskrępowany dostęp do procedur pozwalających zaskarżyć każde ostateczne rozstrzygnięcie organu państwowego, pochodzące od władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ze względu na niezgodność tego orzeczenia z ustanowionymi w Konstytucji prawami i wolnościami. Prawo do sądu jest podmiotowym uprawnieniem jednostki do rozstrzygnięcia jej sprawy przez bezstronny i niezależny sąd, ustanowiony przez ustawę. Oznacza to, że jednostka poprzez wniesienie skargi kasacyjnej, jak ma to miejsce w tym przypadku - przy spełnieniu określonych warunków - może zobowiązać właściwe organy państwowe (sądy) do podjęcia przewidzianych w ustawie działań, potrzebnych do rozpoznania sprawy i wydania orzeczenia. W konsekwencji oznacza to, że ograniczenie praw jednostki możliwe jest wyłącznie na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, wydanego po przeprowadzeniu postępowania spełniającego formalne wymogi praworządnej procedury.

Prawo do sądu oznacza także, że każdy podmiot praw i wolności ma nieskrępowany dostęp do procedur pozwalających zaskarżyć każde ostateczne rozstrzygnięcie organu państwowego, pochodzące od władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ze względu na niezgodność tego orzeczenia z ustanowionymi w Konstytucji prawami i wolnościami (tak też Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 7 stycznia 1992 r., sygn. akt K 8/91). Tylko poprzez prawo do sądu konstytucyjne prawa i wolności mogą stać się realne i prawidłowo zagwarantowane (tak też Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 7 września 2004 r., sygn. akt P 4/04).

W zakończeniu uzasadnienia stwierdzono, że WSA w Warszawie postanowieniem z dnia 19 października 2009 r., w którym odrzucił skargę kasacyjną, odebrał Spółce możliwość rozpatrzenia jej sprawy przez właściwy sąd.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

4. Zażalenie nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, a zatem podlega oddaleniu.

W myśl art. 194 § 3 p.p.s.a. zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego rozpoznawane zażalenie zostało wadliwie uzasadnione. Wnoszący zażalenie przytacza bowiem powszechnie znane w doktrynie prawa poglądy dotyczące uregulowanego w art. 45 Konstytucji RP prawa do sądu oraz poglądy judykatury – Trybunału Konstytucyjnego – o ogólnym charakterze, w żaden sposób nie wiążąc ich konkretnie ze stanem faktycznym analizowanej sprawy. Wyraźnie ocenne i w żaden sposób nieuzasadnione twierdzenie w zakończeniu zażalenia, że Sąd pierwszej instancji odebrał Spółce możliwość rozpoznania sprawy przez właściwy sąd nie może być uznana nawet za szczątkową argumentację, gdyż jest samą oceną, która nie wynika z wcześniej przytoczonych poglądów nauki prawa i sądu konstytucyjnego.

W myśl art. 197 § 2 p.p.s.a. do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o skardze kasacyjnej. Uwzględniając specyfikę środka odwoławczego jakim jest zażalenie oraz postępowania, które inicjuje, należy stwierdzić, że wykluczona jest możliwość odpowiedniego stosowania art. 174 i art. 176 p.p.s.a. Przemawia za tym systemowe odczytanie art. 197 § 2 i art. 194 § 4 p.p.s.a. Ten ostatni przepis określa wyczerpująco wymogi formalne stawiane przez przepisy prawa środkowi odwoławczemu określonemu w p.p.s.a. jako zażalenie. Tym samym nie ma potrzeby do sięgania po dyspozycję norm zapisanych w art. 174 i art. 176 p.p.s.a.

Wadliwe uzasadnienie zażalenia nie może prowadzić do tak rygorystycznych konsekwencji jakie miałyby miejsce w postępowaniu zainicjowanym na skutek wniesienia skargi kasacyjnej. Rygoryzm formalny, mający swoją podstawę w art. 174 i art. 176 p.p.s.a., nie ma w postępowaniu zażaleniowym miejsca, gdyż w.w. przepisów nie stosuje się. Tym samym, jeżeli z treści zażalenia możliwe jest do wywiedzenia, jakimi intencjami i racjami kierował się wnoszący zażalenie, to nie ma przeszkód do nadania sprawie dalszego biegu i rozpoznania merytorycznego sprawy przez sąd drugiej instancji.

5. Istnieją trzy zasadnicze elementy składające się na wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawo do sądu: (1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem - organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); (2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; (3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd.

Zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, postępowanie sądowe musi być co najmniej dwuinstancyjne, a wymóg ten jest wypełniony przez prawo do wniesienia skargi kasacyjnej w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Prawo do sądu może podlegać ograniczeniom, między innymi przez ustanowienie terminów, po których upływie uruchomienie procedury sądowej nie będzie możliwe. Pogląd ten jest ugruntowany w orzecznictwie Naczelnego Sąd Administracyjnego (por. np. postanowienie z dnia 21 lipca 2008 r., sygn. akt I FZ 307/08; postanowienie z dnia 19 marca 2008 r., sygn. akt II FZ 105/08; publ. w bazie orzeczeń http://orzeczenia.nsa.gov.pl/).

O znaczeniu i wadze prawa do sądu świadczy ustanowienie, we wszystkich procedurach sądowych, instytucji przywrócenia terminu, której celem jest usunięcie ujemnych następstw procesowych wynikłych wskutek uchybienia terminu procesowego, gdy strona lub uczestnik postępowania nie ponoszą winy w uchybieniu. Istnienie określonych wymogów w zakresie terminów, jak też kosztów postępowania nie uchybia przy tym postulatowi rzetelności postępowania. Żadne postępowanie nie mogłoby skutecznie toczyć się bez wymogów proceduralnych zabezpieczających je przed nadużywaniem praw procesowych przez strony. Stąd uchybienia terminom zarówno w procedurze cywilnej, administracyjnej i sądowoadministracyjnej, jak i innych procedurach powoduje bezskuteczność czynności procesowych strony, jeżeli odpowiednie rozwiązanie ustawowe przypisuje niezachowaniu terminu takie konsekwencje prawne. Jeżeli na kwestie dochowania terminu nie miała w danej sprawie wpływu strona skarżąca oraz zostało uprawdopodobnione w sprawie, że pełnomocnik dochował należytej staranności, której można by od niego wymagać, co wynika z okoliczności sprawy, to ze względu na wagę prawa do sądu istnieje możliwość przywrócenia terminu w trybie art. 86 - 89 p.p.s.a.

W rozpoznawanej sprawie kwestia przywrócenia terminu była rozpoznana przez sądy administracyjne. Prawomocny wyrok NSA z dnia z dnia 30 września 2009 r., sygn. akt II FZ 331/09, rozstrzygnął tą kwestię na niekorzyść Spółki, bowiem z okoliczności sprawy wynika, że powodem uchybienia terminu było zawinione zaniedbanie pracownika kancelarii pełnomocnika. Zaniedbanie to obciąża pełnomocnika, a tym samym Spółkę.

Zgodnie z prawem i w sposób prawidłowy postąpił Sąd pierwszej instancji w reakcji na w.w. prawomocne orzeczenie NSA, stwierdzając, że skoro Spółce nie przysługuje przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, to wypełniona została jedna z alternatywnych przesłanek art. 178 p.p.s.a. Skarga kasacyjna była wniesiona po terminie, tym samym należało ją odrzucić.

6. Naczelny Sąd Administracyjny stoi na stanowisku, że należy tak interpretować przepisy obowiązującego prawa, aby nie zamykać stronie możliwości dochodzenia swych praw na drodze sądowej, o czym stanowi art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.; por. postanowienie NSA z dnia 6 czerwca 2008 r., sygn. akt I OSK 614/08, Lex nr 493702). Jednakże wykładnia ta nie może być contra legem. Jeżeli w przepisie prawa w sposób jasny i jednoznaczny zawarto ograniczenie prawa do sądu, które to prawo nie ma charakteru absolutnego, to obowiązkiem sądów jest stosowanie się do tego ograniczenia. Próba dokonania wykładni, która byłaby sprzeczna z językowym znaczeniem przepisu prawa byłaby naruszeniem zasady praworządności. Językowe znaczenie przepisu prawa wyznacza bowiem granice dopuszczalnej wykładni, gdyż "formuła słowna jest (...) granicą wszelkiego dopuszczalnego sensu, jakiego możemy poszukiwać w tekście przepisów prawa" (wyrok NSA z dnia 18 grudnia 2000 r., sygn. akt III SA 3055/09, Monitor Podatkowy 2001, nr 4). Aby ustalić ten sens można odwołać się do kontekstu językowego, systemowego i funkcjonalnego interpretowanego przepisu prawa, zgodnie z przyjętymi w judykaturze dyrektywami wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej. Sięgając po pozajęzykowe metody wykładni, należy pamiętać, że ich wynik musi się mieścić w językowym znaczeniu słów tworzących dany przepis prawa, gdyż przyjęcie wyniku wykładni, który ewidentnie jest nie do pogodzenia z szeroko rozumianym znaczeniem interpretowanych zwrotów byłoby równoznaczne z wykładnią contra legem.

Art. 178 p.p.s.a. w części dotyczącej odrzucenia skargi kasacyjnej z powodu niedotrzymania terminu na jej wniesienie jest jednoznaczny i klarowny, zatem wykładnię mającą na celu zniweczenie konsekwencji procesowych, jakie wynikają z tego przepisu, należy odrzucić jako wykładnię contra legem. Sąd pierwszej instancji prawidłowo zastosował w.w. przepis prawa. Treść uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie pozostawia wątpliwości, że dla WSA w Warszawie art. 178 p.p.s.a. nie nastręczał żadnych trudności interpretacyjnych. Przepis ten został odczytano prawidłowo i Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowego zastosowania do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy.

7. Kierując się wyżej wymienionymi względami, Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji, działając na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 1 i 2 p.p.s.a.