Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w składzie: Przewodniczący Sędzia WSA Krzysztof Rogalski Sędziowie Sędzia WSA Grażyna Staniszewska Sędzia WSA Michał Ruszyński (spr.) po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 26 kwietnia 2023 r. sprawy ze skargi Z.B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] r., nr [...] w przedmiocie uznania zasiłku celowego za świadczenie nienależnie pobrane podlegające zwrotowi I. oddala skargę, II. przyznaje od Skarbu Państwa - Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wlkp. na rzecz radcy prawnego N.P. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych, powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu.

Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej (dalej w skrócie: "organ pierwszej instancji", "organ pomocy społecznej"), decyzją z dnia [...] kwietnia 2021 r., nr [...] - na podstawie art. 7 pkt 5, 6, art. 8 ust. 1 pkt 1, ust. 2, art. 39 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2020 r., poz. 1876 ze zm., dalej w skrócie: "u.p.s.") oraz uchwały Rady Ministrów z dnia 15 października 2018 r.,nr 140 w sprawie ustanowienia wieloletniego rządowego programu "Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019-2023 (M.P. z 2018 r,. poz.1007) - przyznał Z.B. zasiłek celowy na zakup posiłku lub żywności w łącznej kwocie 900 zł, w kwietniu, maju, czerwcu, lipcu oraz sierpniu 2021 r., po 180 zł na każdy miesiąc.

W uzasadnieniu decyzji organ pierwszej instancji wskazał, że Z.B. jest osobą samotnie gospodarującą, legitymującą się umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Jego dochód stanowi zasiłek stały w wysokości 645 zł netto, w związku z tym dochód strony nie przekracza 150% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, tj. kwoty 1051,50 zł (701x150%=1051,50).

Zawiadomieniem z dnia [...] maja 2022 r. organ pierwszej instancji wszczął postępowanie w sprawie ww. decyzji, wyjaśniając iż powodem jego wszczęcia jest fakt, że w okresie pobierania ww. świadczenia Z.B. uzyskał dochód w postaci środków finansowych przyznanych upadłemu konsumentowi w wysokości 18 000 zł. Organ pomocy społecznej zaznaczył, że o powyższym fakcie Z.B. nie poinformował go, pomimo pouczenia zawartego w decyzji z dnia [...] kwietnia 2021 r., nr [...].

Decyzją z dnia [...] sierpnia 2022 r., nr [...], organ pomocy społecznej - na podstawie art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r., poz. 735 ze zm., dalej w skrócie: "K.p.a.") oraz art. 6 pkt 16, art. 98, art. 104 ust. 1, 3 w zw. z art. 7 pkt 5,6, art. 8 ust. 1 pkt 1, ust. 2, 3, 4, 12, art. 39 i art. 109 u.p.s. - uznał zasiłek /świadczenie pieniężne na zakup posiłku lub żywności/ w łącznej kwocie 360 zł, wypłacony za lipiec oraz sierpień 2021 r. za świadczenie nienależnie pobrane.

Uzasadniając decyzję organ pierwszej instancji podał, że w odniesieniu do Z.B. - osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej -prowadzone było postępowanie upadłościowe. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia [...] marca 2021 r., [...], z sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości upadłego Z.B. wydzielił na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego kwotę 1000 zł miesięcznie za okres 18 miesięcy, tj. łącznie 18 000 zł. Organ pomocy społecznej wyjaśnił, że pismem z dnia [...] października 2021 r. syndyk poinformował, że sprzedaż nieruchomości wchodzącej w skład masy upadłości, położonej przy ul. [...], nastąpiła w dniu [...] lutego 2021 r. Ponadto wydzielona postanowieniem Sądu kwota w wysokości 18 000 zł uzyskana ze sprzedaży ww. nieruchomości została wypłacona w pełnej wysokości w dniu 15 czerwca 2021 r. na wskazany przez stronę rachunek bankowy.

Organ pierwszej instancji zaznaczył, że Z.B. nie dopełnił obowiązku niezwłocznego poinformowania organu o zmianie sytuacji dochodowej, pomimo pouczenia o tym obowiązku, wynikającym z art. 109 u.p.s., zawartego w decyzji z dnia [...] kwietnia 2021 r., nr [...],przyznającej zasiłek celowy.

Organ pomocy społecznej, powołując się na wyrok WSA w Warszawie z dnia 10 października 2017 r., I SA/Wa 1133/16 (Lex nr 2438605), wskazał, że w żadnym przepisie u.p.s. nie postanowiono, że środki przyznane upadłemu konsumentowi nie podlegają zaliczeniu do dochodu bądź, że nie podlegają one odliczeniu od dochodu. Zatem jest to dochód, który należy uwzględnić obliczając łączną wysokość przysporzeń osoby ubiegającej się o świadczenie pieniężne. Ponadto środki finansowe przyznawane upadłemu konsumentowi na zabezpieczenie jego potrzeb mieszkaniowych można porównać do wsparcia finansowego osób o niskich dochodach w postaci dodatku mieszkaniowego przyznawanego na podstawie ustawy o dodatkach mieszkaniowych.

W związku z powyższym od miesiąca czerwca 2021 r. kwota 1 000 zł miesięcznie stanowiła dodatkowy dochód strony. Dochód strony od czerwca 2021 r. wynoszący 1673 zł miesięcznie przekraczał 150% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, tj. kwotę 1051,50 zł, zatem w ocenie organu pierwszej instancji Z.B. nie był uprawniony do pobierania zasiłku celowego od lipca 2021 r. W związku z faktem, iż od lipca 2021 r. stronie nie przysługiwał zasiłek celowy, świadczenie pobrane w lipcu i sierpniu 2021 r. w łącznej kwocie 360 zł (180 zł x 2 m-ce), należało uznać za świadczenie nienależnie pobrane podlegające zwrotowi.

W dalszej części uzasadnienia decyzji organ pierwszej instancji wskazał także, że zgodnie z treścią art. 104 ust. 4 u.p.s., w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie z tytułu nienależnie pobranych świadczeń niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty. Organ pomocy społecznej wyjaśnił, że decyzje wydane na podstawie ww. przepisu mają charakter uznaniowy. Nawet zatem trudna sytuacja bytowa osoby zobowiązanej nie zwalnia z obowiązku zwrotu świadczenia, gdyż znaczny ciężar związany z wykonaniem tego obowiązku nie jest jeszcze równoznaczny ze "szczególnym przypadkiem", o którym mowa w tym przepisie. Zdaniem organu pomocy społecznej oceny tego czy w danej sprawie mamy do czynienia ze "szczególnym przypadkiem", nie można dokonywać bez wyjaśnienia istotnych dla sprawy okoliczności, co z kolei nie może nastąpić bez aktywnego udziału strony. Organ podejmował próby ustalenia terminu przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, w celu ustalenia obecnej sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej strony, lecz bezskutecznie. Ponieważ Z.B. nie współpracował z organem przy ustaleniu jego sytuacji, organ uznał że w sprawie nie została zrealizowana przesłanka szczególnie uzasadnionego przypadku, stanowiąca podstawę dla zastosowania odstąpienia od żądania zwrotu nienależnego świadczenia, przewidziana w art. 104 ust. 4 u.p.s.

Z.B. nie zgadzając się z powyższym rozstrzygnięciem organu pomocy społecznej, złożył od niego odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego (dalej w skrócie: "SKO", "organ odwoławczy").

SKO decyzją z dnia [...] listopada 2022 r., nr [...] - na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 K.p.a. - utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Organ odwoławczy uznał, że w rozpoznawanej sprawie zostały poddane ocenie wszystkie istotne okoliczności od jakich uzależnione jest uznanie, iż pobrany zasiłek celowy w łącznej wysokości 360 zł za lipiec i sierpień 2021 r. jest świadczeniem nienależnie pobranym podlegającym zwrotowi.

Powyższa decyzja SKO stała się przedmiotem skargi Z.B. (dalej w skrócie: "skarżący") złożonej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wlkp. W skardze skarżący wskazał, że nie nastąpiła zmiana jego sytuacji dochodowej, ponieważ uzyskane świadczenie nie powiększyło w żaden sposób dochodu.

W odpowiedzi na skargę SKO podtrzymało swoje dotychczasowe argumenty.

Pełnomocniczka skarżącego działająca z urzędu w piśmie procesowym z dnia [...] marca 2023 r. zaskarżonej decyzji zarzuciła:

a) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 7, art. 77 § 1, art. 80 K.p.a., poprzez niezebranie i nierozważenie całego materiału dowodowego, a w konsekwencji niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności sprawy, które to naruszenie miało znaczący wpływ na wynik sprawy, gdyż skutkowało uznaniem przez organ, że skarżący został prawidłowo pouczony o obowiązku powiadomienia organu pomocy społecznej o każdej zmianie sytuacji osobistej i majątkowej, podczas gdy w decyzji przyznającej pomoc socjalną pouczenie jest ogólne i nie ma żadnego odniesienia do sytuacji osób fizycznych, wobec których ogłoszono upadłość. Tym samym beneficjent pomocy nie ma pewności, czy postanowienie zapadłe w toku postępowania upadłościowego, które w całej rozciągłości wpływa na sytuację osobistą i majątkową, musi sygnalizować organowi, czy nie. I czy ma sygnalizować każde z osobna, czy tylko konkretne,

b) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 7, art. 77 § 1, art. 80 K.p.a., poprzez niezebranie i nierozważenie całego materiału dowodowego, a w konsekwencji niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności sprawy, które to naruszenie miało znaczący wpływ na wynik sprawy, gdyż skutkowało uznaniem przez organ, że sytuacja materialna skarżącego pozwala zwrócić ustaloną kwotę, podczas gdy wobec skarżącego ogłoszona została upadłość konsumencka oraz jego jedynym źródłem utrzymania są świadczenia wypłacane z pomocy społecznej,

c) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 7, art. 77 § 1, art. 80 K.p.a., poprzez niezebranie i nierozważenie całego materiału dowodowego, a w konsekwencji niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności sprawy, które to naruszenie miało znaczący wpływ na wynik sprawy, gdyż skutkowało uznaniem przez organ, że uzyskanie przez skarżącego środków na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych pozytywnie wpłynęło na jego sytuację majątkową, przy całkowitym pominięciu faktu, że jednocześnie skarżący stracił mieszkanie i zobowiązany był je opuścić, nie mając zapewnionego innego lokum,

d) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 6 pkt 16 w zw. z art. 106 ust. 5 u.p.s., poprzez błędne przyjęcie, że skarżący nienależnie pobrał świadczenie w związku z brakiem poinformowania organu o wydzieleniu z ceny sprzedaży nieruchomości kwoty na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych, podczas gdy w Odpowiedzi na zawiadomienia z dnia [...].05.2021 r. wprost wskazuje, że o swojej sytuacji finansowej i "sądowej" informował. Brak pisma w dokumentacji organu pomocy społecznej nie przesądza, że wiadomość stosownej treści nie została przekazana ustnie pracownikowi terenowemu.

Stawiając powyższe zarzuty pełnomocniczka skarżącego wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji oraz odstąpienie od żądania zwrotu świadczeń w razie podzielenia stanowiska organów administracji, co do nienależności świadczenia. Pełnomocniczka skarżącego wniosła także o przyznanie wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną skarżącemu z urzędu, powiększonego o wartość podatku VAT, oświadczając, że wynagrodzenie nie zostało zapłacone w całości ani w części.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Stosownie do art. 98 u.p.s., świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej, niezależnie od dochodów rodziny. Art.104 ust. 4 u.p.s. stosuje się odpowiednio.

Świadczenie nienależnie pobrane to świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej (art. 6 pkt 16 u.p.s.). Zgodnie zaś z art. 104 ust. 1 u.p.s., należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej, z tytułu opłat określonych przepisami ustawy oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Wysokość należności, o których mowa w ust. 1 art. 104 powoływanej ustawy, podlegających zwrotowi oraz terminy ich zwrotu ustala się w drodze decyzji administracyjnej (art. 104 ust. 3 u.p.s.). W przypadku posiadania uprawnień do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej kwoty nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych podlegają potrąceniu z bieżących wypłat (art. 104 ust. 2 u.p.s.). Wskazane wyżej należności podlegają zwrotowi na rachunek bankowy odpowiednio gminy, powiatu lub samorządu województwa (art. 104 ust. 8 u.p.s.) Zgodnie natomiast z art. 104 ust. 4 u.p.s., w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

Wydanie decyzji o zwrocie nienależnie pobranych z pomocy społecznej świadczeń musi poprzedzać postępowanie wyjaśniające w odniesieniu do aktualnej sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby zobowiązanej pod kątem możliwości zastosowania dobrodziejstw przewidzianych w art. 104 ust. 4 u.p.s. Powyższe stanowisko wynika z ugruntowanego orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego (np. m.in. wyrok NSA z dnia 30 października 2008 r., I OSK 1863/07, wyrok NSA z dnia 19 listopada 2008 r., I OSK 1864/07, wyrok NSA z dnia 18 marca 2011 r., I OSK 2065/10).

Zgodnie natomiast z treścią art. 109 u.p.s. osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń.

Spór w rozpoznawanej sprawie dotyczy tego, czy zasiłek celowy pobrany przez skarżącego jest świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu powołanych regulacji. Ustawowa definicja świadczenia nienależnie pobranego obejmuje dwie sytuacje, które związane są z przedstawieniem przez stronę nieprawdziwych informacji lub niepoinformowaniem o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. W przypadku skarżącego zaistniała sytuacja braku powiadomienia organu wypłacającego świadczenia z pomocy społecznej o zmianie sytuacji materialnej w związku z postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia [...] marca 2021 r., [...], który z sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości skarżącego (upadłego) wydzielił na zaspokojenie jego potrzeb mieszkaniowych kwotę 1 000 zł miesięcznie za okres 18 miesięcy, tj. łącznie 18 000 zł.

Podstawą faktyczną wydanych w sprawie rozstrzygnięć było ustalenie, że decyzją z dnia [...] kwietnia 2021 r., nr [...] przyznano skarżącemu zasiłek celowy na zakup posiłku lub żywności w łącznej kwocie 900 zł, w kwietniu, maju, czerwcu, lipcu oraz sierpniu 2021 r., po 180 zł na każdy miesiąc, zgodnie z wnioskiem skarżącego, po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, w tym rozmowy ze skarżącym przeprowadzonej w dniu [...] kwietnia 2021 r. Skarżący wówczas zadeklarował, że jest osobą samotnie gospodarującą, legitymującą się umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, a jego dochód stanowi zasiłek stały w wysokości 645 zł netto. W decyzji przyznającej zasiłek celowy znalazło się pouczenie dla świadczeniobiorcy o obowiązku niezwłocznego poinformowania organu o każdej zmianie sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiązałaby się z podstawą do przyznania świadczenia.

Organ pierwszej instancji uzyskał od syndyka informację (pismo z dnia [...] października 2021 r.), że sprzedaż nieruchomości wchodzącej w skład masy upadłości, położonej przy ul. [...], nastąpiła w dniu [...] lutego 2021 r. Ponadto wydzielona postanowieniem Sądu kwota w wysokości 18 000 zł uzyskana ze sprzedaży ww. nieruchomości została wypłacona w pełnej wysokości w dniu 15 czerwca 2021 r. na wskazany przez stronę rachunek bankowy.

U.p.s zawiera odrębną definicję dochodu. Zgodnie z art. 8 ust. 3 za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku (lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony), bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, pomniejszoną o podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Definicja ta nie jest jednak do końca jednoznaczna, bowiem posługuje się zwrotem niedookreślonym w postaci "przychodu". W takiej sytuacji należyposłużyć się wykładnią językową. Ta zaś prowadzi do wniosku, że przez przychód należy rozumieć określone wpływy pieniężne, które dana osoba lub członkowie rodziny należący do wspólnego z nią gospodarstwa domowego uzyskały w określonym czasie. Chodzi zatem o ogół środków pieniężnych stanowiących określone przysporzenie majątkowe. Konsekwencją uzyskania dochodu w tym rozumieniu jest zwiększenie aktywów pieniężnych danej rodziny, które mogą być wykorzystane na konkretne cele, adekwatne do potrzeb tej rodziny (osoby samotnie gospodarującej), a o których realizacji członkowie ci sami postanowią. Uzyskanie dochodu musi się więc wiązać z polepszeniem sytuacji finansowej rodziny. Dochód kształtujący sytuację w sferze pomocy społecznej powinien mieć charakter dochodu konsumpcyjnego, tj. ze swej natury przeznaczonego na zaspokojenie potrzeb bytowych lub mogących służyć temu celowi. O wyłączeniu zaś niektórych pożytków z dochodu powinien decydować ich charakter prawny, oceniany przez pryzmat wartości, celów i zadań pomocy społecznej, a także kwestii społecznych stanowiących wyzwania dla polityki społecznej i gospodarczej państwa rzutujących na zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej.

U.p.s. wprawdzie w art. 8 ust. 4 zawiera wyliczenie, czego nie wlicza się do dochodu, a w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że obciążenia pomniejszające dochód, jak i przychody nie wliczane w ogóle do dochodu, ustawodawca wymienił w art. 8 ust. 3 i ust. 4 enumeratywnie, czyli katalog tych pomniejszeń i odliczeń jest zamknięty (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 kwietnia 2016 r., I OSK 1631/14). Dlatego też w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że katalog odliczeń, jak i katalog pomniejszeń, nie obejmują kwot uzyskanych przez upadłego w ramach postępowania o upadłości konsumenckiej na zaspokojenie potrzeb najmu, na podstawie art. 49113 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. W żadnym przepisie ustawy o pomocy społecznej nie postanowiono, że środki finansowe przyznane upadłemu konsumentowi nie polegają zaliczeniu do dochodu bądź, że podlegają one odliczeniu od dochodu. Zatem jest to dochód, który należy uwzględniać obliczając łączną wysokość przysporzeń osoby ubiegającej się o świadczenie pieniężne (zob. wyrok WSA w Warszawie z dnia 10 października 2017 r., I SA/Wa 1133/16).

Stanowisko to, w ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, należy uznać za uzasadnione.

Zgodnie z treścią art. 8 ust. 4 pkt 1 u.p.s. do dochodu osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej nie wlicza się jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego. Do kategorii jednorazowych świadczeń socjalnych należą wszelkie pieniężne świadczenia przyznawane przez organy administracji publicznej, państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne albo też przez pracodawców lub zatrudniających, niestanowiące wynagrodzenia, których celem jest jednorazowe polepszenie warunków bytowych. Przykładem tutaj będą świadczenia jak: zasiłek pogrzebowy, jednorazowe odszkodowanie związane z uszczerbkiem na zdrowiu wypłacane z ubezpieczenia społecznego, zapomoga z tytułu urodzenia dziecka, pomoc z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Jeżeli świadczenie tego rodzaju nie jest świadczeniem okresowym ani też świadczeniem stałym, nie podlega uwzględnieniu w sumie dochodów osoby ubiegającej się o świadczenie z pomocy społecznej (zob. W. Maciejko, P. Zaborniak, Ustawa o pomocy społecznej. Komentarz, Program Lex Polonica 2010 r.). Środki finansowe przyznane na podstawie art. 49113ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe, nie stanowią jednorazowego świadczenia socjalnego. Zgodnie bowiem z treścią ww. przepisu jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy.

Jak już wyżej wskazano, skarżący na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego z dnia [...] marca 2021 r., [...], uzyskał kwotę 18 000 zł odpowiadającą czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres 18 miesięcy. Środki te (na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych skarżącego) zostały wypłacone w całości w dniu 15 czerwca 2021 r. (pismo syndyka z dnia [...] października 2021 r.). Zostały one jednak przeznaczone na okres 18 miesięcy. Fakt, że środki finansowe wypłacano jednorazowo nie czyni ich jednorazowym pieniężnym świadczeniem socjalnym. Ze swej istoty pozostają one bowiem nadal świadczeniem okresowym. W konsekwencji o wysokość tych środków nie można pomniejszać sumy obliczonego dochodu w rozumieniu u.p.s.

Należało więc przychylić się do stanowiska organów, że skarżący po uwzględnieniu ww. dochodu przekraczał kryterium dochodowe uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej w formie zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności. Zgodnie bowiem z treścią § 1 uchwały nr II/13/2018 Rady Miasta z dnia 7 grudnia 2018 r. w sprawie podwyższenia kryterium dochodowego uprawniającego do przyznania nieodpłatnie zasiłku celowego w zakresie dożywiania w formie świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności dla osób objętych wieloletnim rządowym programem "Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019-2023 (Dz.Urz. woj. z 2018 r., poz. 2863) - podwyższa się do 150% kryterium dochodowe, o którym mowa w art. 8 ust. 1 u.p.s., uprawniające do przyznania zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności w ramach wieloletniego rządowego programu "Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019-2023. Zasiłek celowy w ramach ww. programu przysługiwał zatem osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od 150% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, tj. od kwoty 1.051,50. W związku z powyższym świadczenie w formie zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności w lipcu oraz sierpniu (łącznie 360 zł) skarżącemu nie przysługiwało, bowiem jego dochód od czerwca 2021 r. wynosił 1 673 zł. W konsekwencji prawidłowo organy stwierdziły, iż zasiłek celowy jest świadczeniem nienależnie pobranym podlegającym zwrotowi. W tym okresie skarżący nie spełniałwymogów ustawowych co do kryterium dochodowego. Okoliczność ta miała istotny wpływ na przyznanie zasiłku celowego albowiem uprawnienie do tego świadczenia uzależnione jest właśnie, w pierwszej kolejności, od spełnienia ustawowego kryterium dochodowego.

Słusznie tym samym stwierdziły organy, że spełniona została przesłanka z art. 98 u.p.s., tj. pobieranie przez skarżącego świadczenia na podstawie nieprawdziwych informacji w związku ze zmianą sytuacji materialnej.

W tym miejscu podkreślenia wymaga, że warunkiem uznania, że została spełniona przesłanka z art. 98 u.p.s., tj. pobierania przez osobę korzystającą ze świadczeń z pomocy społecznej, świadczenia na podstawie nieprawdziwych informacji jest wykazanie, że świadomie podała ona, czy też zataiła dane o swojej sytuacji majątkowej, wprowadzając organ w błąd.Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 14 grudnia 2009 r., I OSK 826/09 obowiązek zwrotu świadczenia nienależnego obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została skutecznie pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji zobowiązanej do wypłaty świadczenia.

Sąd stwierdził, że organy orzekające w niniejszej sprawie sprostały powyższym wymaganiom: materiał dowodowy zgromadzony w aktach administracyjnych wskazuje, że skarżący był pouczony o obowiązku niezwłocznego informowania organu o każdej zmianie w sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń z pomocy społecznej. Takie pouczenie o treści art. 109 u.p.s. zawierała decyzja przyznające świadczenie i odebrana przez skarżącego, tj.: decyzja z dnia [...] kwietnia 2021 r., nr [...], przyznająca zasiłek celowy na zakup posiłku lub żywności. O fakcie uzyskiwania dochodu skarżący nie poinformowałorganu pomocy społecznej. W tym przypadku świadomie zatajając informację o uzyskiwanych dochodach i wprowadzając organ w błąd co do swojej rzeczywistej sytuacji majątkowej.

Sąd doszedł więc do przekonania, iż w kontrolowanym postępowaniu wykazano, że skarżący świadomie korzystał z przyznanych mu świadczeń, mimo że są one nienależne. W konsekwencji zaistniała podstawa do orzeczenia, że wypłacony na mocy decyzji z dnia [...] kwietnia 2021 r., nr [...] zasiłek celowy jest świadczeniem nienależnie pobranym.

Na aprobatę zasługuje także stanowisko organów, które rozważyły przesłanki z art. 104 ust. 4 u.p.s. Zgodnie bowiem z poglądem zaprezentowanym przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 22 października 2021 r., I OSK 520/21, organy administracji publicznej orzekające w sprawach zwrotu nienależnie pobranych środków pomocy publicznej mają obowiązek stosowania art. 104 ust. 4 u.p.s. także na etapie postępowania w przedmiocie ustalenia kwoty do zwrotu wynikającej z faktu nienależnego pobrania wsparcia. Oznacza to, że postępowanie wyjaśniające prowadzone przez organy powinno obejmować nie tylko kwestie związane z ustaleniem, że określone świadczenia zostały pobrane nienależnie i wyliczenia ich wysokości, ale także ustalenie, czy zwrot takiej należności stanowiłby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub niweczyłby skutki udzielonej pomocy.

Omawiany przepis stanowi, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie z tytułu nienależnie pobranych świadczeń niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

W kontekście tych rozważań godne uwagi jest to, że organ pierwszej instancji oceniając obciążenie, będące następstwem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, informował skarżącego o konieczności przeprowadzenia wywiadu środowiskowego celem ustalenia aktualnej sytuacji socjalno-bytowej. Na wyznaczone przez organ pomocy społecznej terminy skarżący nie stawiał się (jedynie w dniu 29.07.2022 r. złożył pismo informujące, że nie może podjąć żadnych rozmów w pracownikami socjalnymi OPS). Tymczasem zgodnie z treścią art. 4 u.p.s.osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania z organem pomocy społecznej w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Utrudnianie lub uniemożliwianie przez wnioskodawcę przeprowadzenia wywiadu środowiskowego lub jego aktualizacji może być potraktowane jako brak jego współdziałania z pracownikiem socjalnym, a przez to może prowadzić do uznania - jak miało to miejsce w rozpoznawanej sprawie - że nie została zrealizowana przesłanka szczególnie uzasadnionego przypadku, stanowiąca podstawę dla zastosowania odstąpienia od żądania zwrotu nienależnego świadczenia, przewidziana w art. 104 ust. 4 u.p.s.

Mając powyższe na uwadze, a także uznając, że zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu pierwszej instancji nie naruszają prawa, Sąd skargę oddalił na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2022 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2023 r., poz. 259, dalej w skrócie: "p.p.s.a."). Z kolei podstawą do orzeczenia w punkcie II sentencji wyroku o wynagrodzeniu dla pełnomocnika z urzędu był art. 250 p.p.s.a. w zw. z § 21 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2019 r., poz. 68).

Niniejsza sprawa rozpoznana została na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów, w trybie uproszczonym na wniosek SKO, któremu to wnioskowi nie sprzeciwił się skarżący (stosownie do treści art. 119 pkt 2 p.p.s.a.).