Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Rafał Wolnik (spr.), Sędziowie Sędzia WSA Artur Żurawik, Asesor WSA Tomasz Dziuk, , po rozpoznaniu w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 grudnia 2022 r. sprawy ze skargi L. H. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach z dnia 1 sierpnia 2022 r. nr SKO.PS/41.5/675/2022/10300 w przedmiocie odmowy zwolnienia z konieczności ponoszenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej i umorzenia postępowania administracyjnego uchyla zaskarżoną decyzję.

Zaskarżoną decyzją Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach, po rozpatrzeniu odwołania obecnie skarżącego L. H. od decyzji Prezydenta Miasta B. z dnia 15 czerwca 2022 r. odmawiającej całkowitego zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt jego matki w domu pomocy społecznej, uchyliło decyzję organu I instancji w całości i umorzyło postępowanie w sprawie.

W uzasadnieniu organ odwoławczy przedstawił dotychczasowy przebieg postępowania. Wskazał m.in., że już wcześniej rozpoznawał odwołanie skarżącego od decyzji organu I instancji z dnia 24 stycznia 2022 r. w sprawie ustalenia odpłatności za pobyt matki w domu pomocy społecznej. Wówczas uchylono decyzję organu I instancji i przekazano sprawę do ponownego rozpatrzenia temu organowi. Jako istotny powód rozstrzygnięcia wskazano, że organ I instancji zaniechał zaproponowania stronie zawarcia umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r., poz. 2268), zwanej dalej u.p.s. Z kolei odnośnie zwolnienia z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej organ wskazał, że z treści art. 64 u.p.s. wynika, iż zwolnienie takie może dotyczyć sytuacji, w której osoba zobowiązana wnosi opłatę, czyli zarówno osoba jak i wysokość opłaty zostały już wcześniej ustalone w odpowiednim akcie stosowania prawa zgodnie z przepisami ustawy.

Dalej organ odwoławczy stwierdził, że w przekazanych obecnie aktach sprawy znajduje się umowa, w której skarżący zobowiązał się do ponoszenia opłaty za pobyt matki w DPS w wysokości 50,00 zł miesięcznie począwszy od października 2021 r. Po zawarciu tej umowy pismem z dnia 18 maja 2022 r. skarżący wystąpił do MOPS w B. o zwolnienie go z ustalonej umową opłaty z powodu występowania w rodzinie długotrwałej choroby, naruszenia innych obowiązków rodzinnych (o których mowa w art. 64 pkt 7 u.p.s.) i znacznych kosztów utrzymania rodziny, a decyzją będącą przedmiotem niniejszego postępowania organ I instancji odmówił skarżącemu całkowitego zwolnienia z konieczności ponoszenia opłaty za pobyt matki w domu pomocy społecznej.

Organ odwoławczy odwołał się następnie do przepisów m.in. art. 61 ust. 1, 2, 2d i 2e oraz ust. 3, art. 64 i art. 103 ust. 2 u.p.s., a także do orzecznictwa sądów administracyjnych. Wyprowadził wniosek, że jeżeli do ustalenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej doszło w drodze umowy, to do zmiany tej opłaty, w tym do zwolnienia z niej, może dojść jedynie w drodze zmiany tej umowy. Organ I instancji nie miał podstaw prawnych do prowadzenia postępowania administracyjnego w sprawie zwolnienia z odpłatności na podstawie art. 64 u.p.s. w sytuacji, w której w obrocie prawnym pozostaje umowa nr [...] zawarta w dniu 4 maja 2022 r. Skoro zatem organ I instancji prowadził postępowanie na wniosek strony i wydał zaskarżoną decyzję, mocą której odmówił skarżącemu zwolnienia z konieczności ponoszenia opłaty za pobyt matki w domu pomocy społecznej, to zachodzi konieczność uchylenia zaskarżonej decyzji i umorzenia tego postępowania na podstawie art. 105 § 1 k.p.a., jako bezprzedmiotowego.

W skardze na powyższą decyzję skarżący zarzucił:

- naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 64 pkt 2 i 7, w zw. z art. 103 ust. 2 u.p.s. poprzez przyjęcie, iż w przypadku ustalenia wysokości opłaty za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej na podstawie umowy, niedopuszczalne jest prowadzenie postępowania administracyjnego w sprawie zwolnienia z tej opłaty zgodnie z art. 64 u.p.s.;

- naruszenie art. 64 u.p.s. poprzez prezentowanie stanowiska, że postępowanie o zwolnienie z opłaty jest postępowaniem odrębnym od postępowania o ustalenie obowiązku ponoszenia opłaty i jej wysokości;

- naruszenie art. 1441 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez niezwolnienie skarżącego z konieczności ponoszenia opłaty za pobyt matki w DPS mimo występowania przesłanki do uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego wynikającej z faktu, że matka stosowała wobec skarżącego przemoc psychiczną, naruszała jego godność i dobre imię poprzez nieprawdziwe oskarżenia, uchylała się od obowiązku alimentacyjnego, z własnej winy popadła w niedostatek i uzależnienie od środków psychotropowych;

- naruszenie art. 6 k.p.a. poprzez przytaczanie w uzasadnieniu decyzji nieaktualnego orzecznictwa sądów zamiast interpretowania aktualnych przepisów;

- naruszenie art. 7 k.p.a. polegające na nie zbadaniu wszystkich okoliczności faktycznych dla prawidłowego ustalenia stanu faktycznego sprawy, co jest niezbędnym elementem właściwego zastosowania normy prawa materialnego;

- naruszenie art. 8 k.p.a. poprzez wydanie decyzji sprzecznej z pierwszą decyzją SKO.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o:

- zmianę zaskarżonej decyzji poprzez całkowite zwolnienie go z konieczności ponoszenia opłaty za pobyt matki w domu pomocy społecznej;

- zasądzenie zwrotu kosztów postępowania przed organami administracyjnymi oraz sądem;

ewentualnie o:

- uwzględnienie skargi i uchylenie decyzji w całości oraz ponowne wnikliwe przeanalizowanie sprawy przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze z uwzględnieniem art. 64 pkt. 7 u.p.s.

Skarżący formułując powyższe zarzuty odwołał się do orzecznictwa sądów administracyjnych, a w uzasadnieniu skargi przedstawił argumenty na ich poparcie.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Skarga zasługiwała na uwzględnienie.

Ustalony w sprawie stan faktyczny jest bezsporny. Kwestią sporną w niniejszej sprawie jest natomiast to, czy wydanie decyzji w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie zwolnienia z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej na podstawie przesłanek z art. 64 u.p.s. możliwe jest jedynie wtedy, gdy opłata ta została uprzednio ustalona w drodze decyzji, czy też możliwe jest również w sytuacji, gdy opłatę tę ustalono w umowie, o której mowa w art. 103 ust. 2 u.p.s.

Przystępując do rozstrzygnięcia tej spornej kwestii przypomnieć przyjdzie, że zgodnie z art. 64 u.p.s. osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności w przypadkach określonych w dalszej części tego przepisu (w pkt 1 – 7). Przypomnieć ponadto przyjdzie, że w orzecznictwie sądów administracyjnych utrwalił się pogląd, wedle którego postępowanie o zwolnienie od ponoszenia opłaty jest odrębnym postępowaniem wszczynanym na podstawie wniosku osoby wnoszącej opłatę lub obowiązanej do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej (zob. m.in. wyrok NSA z dnia 14 października 2021 r., sygn. akt I OSK 574/21). Utrwalonym jest też pogląd, zgodnie z którym zwolnienie z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej może dotyczyć sytuacji, w której osoba zobowiązana wnosi opłatę, czyli zarówno osoba jak i wysokość opłaty została już wcześniej ustalona w odpowiednim akcie stosowania prawa zgodnie z przepisami u.p.s. Zwolnienie musi się bowiem odnosić do skonkretyzowanego obowiązku (por. uchwała NSA z dnia 11 czerwca 2018 r., sygn. akt I OPS 7/17). Dodatkowo podkreślić przyjdzie, że ani z przepisu art. 64 u.p.s., ani z żadnego innego przepisu prawa nie wynika, aby rozstrzygnięcie w przedmiocie zwolnienia z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej nie mogło być wydane w sytuacji, gdy opłata ta została ustalona w drodze umowy.

W świetle powyższego, skoro postępowanie w przedmiocie zwolnienia z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej stanowi odrębne postępowanie administracyjne, to z chwilą złożenia wniosku przez osobę ubiegającą się o to zwolnienie powinno zostać uruchomione właśnie takie postępowanie, którego niezbędnym elementem zgodnie z treścią powołanego wyżej art. 64 u.p.s. jest przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego. Ustalenia wynikające z tego środka dowodowego pozwalają organowi orzekającemu w sprawie ustalić czy w sytuacji życiowej, rodzinnej i dochodowej osoby wnioskującej o zwolnienie zachodzą okoliczności uzasadniające całkowite lub częściowe zwolnienie z odpłatności. Bez znaczenia w tym przypadku jest fakt, czy ustalenie tej opłaty nastąpiło w umowie czy też wynika z decyzji administracyjnej.

Wskazać też wypadnie, że przyznanie racji organowi odwoławczemu prowadziłoby do sytuacji, w której strona zobowiązana do ponoszenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej, nie mogłaby się od tego obowiązku uwolnić pomimo spełnienia przesłanek z art. 64 u.p.s. O ile bowiem istnieje możliwość zwrócenia się do organu pomocowego o zmianę umowy zawartej w trybie art. 103 ust. 2 u.p.s., o tyle stronie nie przysługuje żadne roszczenie o taką zmianę, które mogłoby być skutecznie dochodzone w postępowaniu sądowym. To z kolei stanowiłoby o naruszeniu zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). Osoby, z którymi zawarto umowę byłyby bowiem w gorszej sytuacji aniżeli osoby, wobec których opłata ta została ustalona w drodze decyzji, albowiem nie mogłyby skorzystać z dobrodziejstwa przewidzianego art. 64 u.p.s, a co więcej, pozbawione zostałyby instancyjnej i sądowej kontroli działań organów administracji publicznej.

W tej sytuacji stwierdzić należy, że brak było podstaw do umorzenia postępowania zainicjowanego wnioskiem skarżącego o zwolnienie z ponoszenia przez niego opłaty za pobyt matki w domu pomocy społecznej, która to opłata została ustalona w umowie zawartej w trybie art. 103 ust. 2 u.p.s. Rolą organu odwoławczego było zatem merytoryczne rozpoznanie odwołania od decyzji organu I instancji z uwzględnieniem zarówno sytuacji skarżącego, jak i oceny ziszczenia się przesłanek z art. 64 u.p.s., co też organ ten uczyni w ponownym postępowaniu.

Z uwagi na brak merytorycznego rozpatrzenia odwołania przez organ odwoławczy, przedwczesnym jest na obecnym etapie postępowania odnoszenie się do pozostałych zarzutów skargi, które dotyczą meritum sprawy.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2022 r., poz. 329).

Sprawa została rozpoznana w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym, na podstawie art. 119 pkt 2 w zw. z art. 120 powołanej ustawy – na wniosek organu i przy braku żądania przez skarżącego przeprowadzenia rozprawy.

Dodać jeszcze wypadnie, że powołane orzeczenia sądów administracyjnych są dostępne w internetowej bazie orzeczeń na stronie: www.orzeczenia.nsa.gov.pl