Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Jakub Zieliński Sędziowie Sędzia WSA Danuta Rzyminiak - Owczarczak Asesor WSA Paweł Daniel (spr.) po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu [...] sierpnia 2022 r. sprawy ze skargi S. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 23 lutego 2022 r., nr [...] w przedmiocie specjalnego zasiłku opiekuńczego uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia 14 stycznia 2022 r., nr [...]

Decyzją z dnia 14 stycznia 2022 r., nr [...], Specjalista Poznańskiego Centrum Świadczeń, działając z upoważnienia Prezydenta Miasta P., odmówił przyznania S. K. specjalnego zasiłku opiekuńczego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad niepełnosprawną w stopniu znacznym matką - E. K.. W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, że dochód w przeliczeniu na osobę w rodzinie przekracza ustawowe kryterium dochodowe, w związku z czym świadczenie nie przysługuje.

Od powyższej decyzji odwołanie wniósł S. K., wskazując, że organ nieprawidłowo obliczył dochód rodziny, gdyż nie odjął dochodu utraconego z tytułu 13-tej emerytury E. K..

Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia 23 lutego 2022 r. utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia 14 stycznia 2022 r.

W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia wskazano, że decyzją z dnia 19 listopada 2021 r. S. K. złożył wniosek o przyznanie mu specjalnego zasiłku opiekuńczego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad niepełnosprawną w stopniu znacznym matką - E. K. na okres zasiłkowy 2021/2022. Do wniosku załączył orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z dnia [...] października 2020 r. stwierdzające, że E. K. jest niezdolna do samodzielnej egzystencji do dnia 31 października 2022 r. oraz niezbędne oświadczenia.

Kolegium przytoczyło w dalszej kolejności treść przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 111 ze zm., dalej również jako: "ustawa" albo "u.ś.r."), wyjaśniając, że przyznanie wnioskowanego świadczenia jest możliwe w przypadku gdy łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł. W toku postępowania organ ustalił wysokość dochodów S. K. i jego matki, gdyż rodzina składa się z tych dwóch osób, stwierdzając, że w roku 2020, czyli w roku poprzedzającym okres zasiłkowy dochód E. K. wyniósł [...] zł brutto, co po odliczeniu kwoty [...]zł tytułem składki zdrowotnej, [...] zł należnego podatku oraz kwoty [...]zł dochodu utraconego z tytułu 13-tej emerytury, dało dochód w wysokości [...] zł, czyli [...] zł miesięcznie. W tym samym roku 2020 S. K. nie osiągnął żadnego dochodu. Zatem dochód na osobę w rodzinie wyniósł [...] zł, przekraczając kwotę kryterium dochodowego wynoszącego 764 zł.

Odwołując się do treści art. 16a ust. 3 ustawy Kolegium wskazało, że w przypadku gdy łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę przekracza kwotę uprawniającą daną osobę do specjalnego zasiłku opiekuńczego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. W przypadku przekroczenia dochodu w kolejnym roku kalendarzowym specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje.

Z akt sprawy nie wynika, czy w poprzednim okresie zasiłkowym S. K. otrzymywał specjalny zasiłek opiekuńczy i na jakich zasadach, czy ogólnych, czy na zasadzie wyjątku. W wywiadzie środowiskowym, załączonym do akt sprawy, przeprowadzonym dnia 12 lipca 2021 r. wskazano tylko, opisując zakres sprawowanej przez S. K. nad matką opieki, że "zasadne jest kontynuowanie wypłaty zasiłku opiekuńczego". Może to oznaczać, że w poprzednim okresie zasiłkowym pobierał przedmiotowe świadczenie, nie zostało to jednak wyjaśnione w zaskarżonej decyzji. Jednakże z różnicy między kwotę dochodu przypadającego na jednego członka rodziny [...] zł i kryterium dochodowym - 764 zł wynika kwota [...]zł. Najniższy natomiast zasiłek rodzinny w okresie zasiłkowym 2021/2022 wynosi 95 zł. Przekroczenie kwoty kryterium dochodowego jest więc wyższe niż kwota najniższego zasiłku rodzinnego, wprawdzie tylko o 0,08 zł, jednakże ustawa nie przewiduje dalszych wyjątków. Zdaniem Kolegium niezależnie więc od tego, czy organ mógł w ogóle zastosować wyjątek przewidziany w art. 16 ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych, czy z uwagi na to, że już go stosował nie miał takiej możliwości, wnioskowane świadczenie nie przysługuje, gdyż kwota przekroczenia kryterium dochodowego jest wyższa niż najniższy, w okresie zasiłkowym 2021/2022, zasiłek rodzinny.

Skargę na powyższą decyzję wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu S. K. podtrzymując zarzuty dotyczące wadliwego wliczenia do dochodu 13-tej emerytury.

Odpowiadając na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Skarga okazała się zasadna.

Uprawnienia wojewódzkich sądów administracyjnych, określone między innymi art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r., poz. 137) oraz art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 329), sprowadzają się do kontroli działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, tj. kontroli zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego. Jednocześnie zgodnie z art. 134 § 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Sąd obowiązany jest zatem dokonać oceny zgodności z prawem zaskarżonej decyzji także wtedy, gdy dany zarzut nie został podniesiony w skardze.

Na wstępnie należy zwrócić uwagę, że niniejsza sprawa została rozpoznana w trybie art. 15zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.). Zgodnie z powołanym przepisem: "Przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Na posiedzeniu niejawnym w tych sprawach sąd orzeka w składzie trzech sędziów". W związku z tym zarządzeniem z dnia 20 kwietnia 2022 r. Przewodniczący Wydziału II Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu skierował sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym.

Przedmiot kontroli w niniejszej sprawie stanowiła decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego utrzymująca w mocy decyzję Prezydenta Miasta P., o odmowie przyznania skarżącemu specjalnego zasiłku opiekuńczego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad niepełnosprawną w stopniu znacznym matką.

Materialnoprawną podstawą wydania zaskarżonej decyzji był przepis art. 16a ust. 1 u.ś.r. specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli: 1) nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub 2) rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej - w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Równocześnie, stosownie do treści art. 16a ust. 2 ustawy, przyznanie przedmiotowego świadczenia jest możliwe w przypadku gdy łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł.

W toku prowadzonego postępowania organy ustaliły wysokość dochodów skarżącego i jego matki (rodzina składa się z dwóch osób), stwierdzając, że w roku 2020, czyli w roku poprzedzającym okres zasiłkowy, dochód E. K. wyniósł [...] zł brutto, co po odliczeniu kwoty [...]zł tytułem składki zdrowotnej, [...] zł należnego podatku oraz kwoty [...]zł dochodu utraconego z tytułu 13-tej emerytury, dało dochód w wysokości [...] zł, czyli [...] zł miesięcznie. W tym samym roku 2020 S. K. nie osiągnął żadnego dochodu. Zatem dochód na osobę w rodzinie wyniósł [...] zł, przekraczając kwotę kryterium dochodowego wynoszącego 764 zł. Ustalenia powyższe Sąd uznaje za prawidłowe. Nie znajdują przy tym uzasadnienia zarzuty skarżącego, że do dochodu została wliczona 13-ta emerytura, gdyż organy przyjęły, że stanowiła ona dochód utracony i nie została ujęta przy obliczaniu dochodu rodziny.

Przekroczenie kryterium dochodowego nie zamknęło jednak drogi do przyznania wnioskowanego świadczenia, gdyż stosownie do treści art. 16a ust. 3 ustawy w przypadku gdy łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę przekracza kwotę uprawniającą daną osobę do specjalnego zasiłku opiekuńczego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. W przypadku przekroczenia dochodu w kolejnym roku kalendarzowym specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje.

W przedmiotowej sprawie z różnicy między kwotę dochodu przypadającego na jednego członka rodziny [...] zł i kryterium dochodowym - 764 zł wynika kwota [...] zł. Najniższy natomiast zasiłek rodzinny w okresie zasiłkowym 2021/2022 wynosi [...] zł. Przekroczenie kwoty kryterium dochodowego jest więc wyższe niż kwota najniższego zasiłku rodzinnego, wprawdzie tylko o 0,08 zł. W ocenie Samorządowego Kolegium Odwoławczego okoliczność powyższa wykluczyła możliwość skorzystania z regulacji określonej w art. 16a ust. 3 ustawy. Stanowisko powyższe uznać należy za błędne.

Sąd w niniejszym składzie podziela pogląd wyrażony w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 10 listopada 2016 r., sygn. akt II SA/Po 713/16, Baza NSA, gdzie wskazano, że nie kwestionując zasadności i konieczności ustalania przez ustawodawcę kryteriów dochodowych w przypadku świadczeń o charakterze socjalnym przyjąć należy, że racjonalny ustawodawca dopuścił możliwość uwzględnienia specyfiki konkretnego przypadku. W sprawie II SA/Po 713/16 uznano, że w sytuacji, w której kryterium dochodowe zostało przekroczone o 1 grosz, czyli kwotę, która nie ma żadnej wartości nabywczej w aktualnych realiach rynku w naszym kraju, brak jest podstaw do odmowy przyznania świadczenia. Za 1 grosz nie można nabyć nawet najtańszego produktu żywnościowego, co powoduje, że przekroczenie kryterium dochodowego o jednostkę monetarną, która nie ma żadnej realnej wartości, uznać należy za wadliwe. Przekroczenie dochodu o 1 grosz pozostaje w granicy błędu matematycznego. Do ustalenia dochodu przyjmuje się dochód po potrąceniu podatków i należnych składek, które obliczane są po ustaleniu ich w wartościach stanowiących określony procent, a więc z możliwością różnicy w działaniach matematycznych w ramach 1 grosza.

Stanowisko powyższe pozostaje aktualne w niniejszej sprawie, gdzie przekroczenie kryterium dochodowego miało miejsce o 0,08 zł. Dlatego też Sąd w niniejszym składzie nie zgadza się z oceną Kolegium, co do niemożności skorzystania z regulacji określonej w art. 16a ust. 3 ustawy, gdyż stwierdzone przekroczenie kryterium dochodowego, nie mające jakiejkolwiek wartości nabywczej, nie może zamykać drogi do przyznania świadczenia z zakresu pomocy społecznej.

Mając powyższe na względzie uznać należało, że zarówno zaskarżona decyzja, jak i poprzedzająca je decyzja organu I instancji zostały wydane przedwcześnie. Sąd zauważa przy tym, że do wyjaśnienia, w ramach ponownie prowadzonego postępowania, pozostały dwie kwestie.

Po pierwsze, ustalenia wymaga, czy skarżący spełnia drugi warunek określony w art. 16a ust. 3 ustawy uzasadniający przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego na zasadzie wyjątku, jakim jest korzystanie ze specjalnego zasiłku opiekuńczy w poprzednim okresie zasiłkowym. Jak bowiem zasadnie zwróciło uwagę Samorządowe Kolegium Odwoławcze kwestia powyższa nie została wyjaśniona w toku prowadzonego postępowania.

Po drugie z akt sprawy nie wynika, czy w toku postępowania skarżący został pouczony o zasadach przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego. Zarówno świadczenie pielęgnacyjne, jak i specjalny zasiłek opiekuńczy są świadczeniami konkurencyjnymi o podobnym zakresie podmiotowym osób, jakie mogą je uzyskać. Wyjaśnienia zatem wymagało, czy skarżący został pouczony o możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, a w konsekwencji, w przypadku spełnienia warunków określonych w ustawie, możliwości wyboru korzystniejszego świadczenia.

W tym stanie rzeczy Sąd – na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzająca ją decyzję organu I instancji. Ponownie rozpoznając sprawę organy uwzględnią wykładnię przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych dokonaną w powyższym wyroku.