Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Anna Lech, Sędzia NSA Anna Łukaszewska – Macioch (spr.), Sędzia del. WSA Jolanta Rudnicka, Protokolant starszy sekretarz sądowy Kamil Wertyński, po rozpoznaniu w dniu 17 czerwca 2011 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej K. P. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 listopada 2010 r. sygn. akt I SA/Wa 786/10 w sprawie ze skargi K. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia (...) lutego 2010 r. nr (...) w przedmiocie zwrotu świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 3 listopada 2010 r. sygn. akt I SA/Wa 786/10 oddalił skargę K. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia (...) lutego 2010 r. nr (...) w przedmiocie zwrotu świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego.

Wyrok zapadł w następujących okolicznościach faktycznych:

Decyzją z dnia (...) grudnia 2009 r. nr (...) Prezydent m.st. Warszawy orzekł o obowiązku zwrotu przez K. P., w terminie 14 dni od uprawomocnienia się decyzji, należności w wysokości 4.800,00 złotych, wypłaconych w okresie od 1 października 2008 r. do 30 września 2009 r. na rzecz uprawnionego K. P. z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Organ wyjaśnił, że zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. Nr 192, poz. 1378 ze zm.) dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami.

K.P. odwołał się od powyższej decyzji zarzucając, że organ orzekający obciążył go obowiązkiem zwrotu świadczeń alimentacyjnych otrzymanych przez A. P., nie przeprowadziwszy postępowania wyjaśniającego. Odwołujący wskazał, że przeciwko A. P. toczy się postępowanie karne dotyczące poświadczenia nieprawdy, a przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy zawisła sprawa o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny wygasł z dniem 1 stycznia 2008 r. Poinformował, że od 1 stycznia 2008 r. syn K.P. zamieszkuje z nim. Odwołujący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia, a także wstrzymanie wykonania ww. decyzji.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. decyzją z dnia (...) lutego 2010 r. nr (...) utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu organ odwoławczy wskazał, że z zebranych w sprawie dowodów wynika, iż wyrokiem z 16 września 1997 r. (...) Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy zasądził alimenty na rzecz K. P. w wysokości 400,00 złotych miesięcznie oraz A. P. w wysokości 300,00 złotych miesięcznie. Z zaświadczenia o bezskuteczności egzekucji z 28 sierpnia 2008 r. wynika, że w okresie ostatnich dwóch miesięcy egzekucja alimentów okazała się bezskuteczna. W związku z powyższym A. P. wystąpiła o świadczenie z funduszu alimentacyjnego. Decyzją z (...) października 2008 r. nr (...) przyznano A. P. świadczenie z funduszu alimentacyjnego na rzecz uprawnionego K. P. w wysokości 400,00 złotych miesięcznie od 1 października 2008 r. do 30 września 2009 r. Kolegium wyjaśniło, że zgodnie z art. 27 ust. 1, 1a, 2 i 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, po zakończeniu okresu świadczeniowego lub po uchyleniu decyzji w sprawie przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, organ właściwy wierzyciela wydaje decyzję administracyjną w sprawie zwrotu przez dłużnika alimentacyjnego należności z tytułu otrzymanych przez osobę uprawnioną świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Na tej podstawie Prezydent m. st. Warszawy decyzją z 8 grudnia 2009 r. orzekł o obowiązku zwrotu należności. Kolegium stwierdziło, że w aktach sprawy znajdują się dwa wykluczające się oświadczenia K. P.i A. P. dotyczące miejsca pobytu syna Kacpra, jednak miejsce pobytu dziecka nie ma znaczenia przy wypłacie świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Do czasu zmiany wyroku przez sąd w kwestii alimentów i miejsca pobytu dziecka, organ administracji jest związany prawomocnym wyrokiem i zobowiązany do wypłaty świadczeń zgodnie ze złożonym wnioskiem. Co do wniosku o wstrzymanie wykonania decyzji Kolegium wskazało, że zgodnie z art. 130 § 2 K.p.a. wniesienie odwołania w terminie wstrzymuje wykonanie decyzji.

Na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie K. P. złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wnosząc o jej uchylenie. W ocenie skarżącego, decyzja jest wadliwa, gdyż została wydana wobec A. P., która nie była uprawniona do pobierania świadczenia. A. P. ukryła przed organem fakt, iż uprawniony do alimentów z nią nie zamieszkuje. Od 1 stycznia 2008 r. K. P. przebywa na stałe pod wyłączną opieką ojca. Odwołujący się złożył pozew o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności od 1 grudnia 2008 r., zatem organ powinien zawiesić postępowanie w sprawie do czasu rozstrzygnięcia przez Sąd zasadności powództwa przeciwegzekucyjnego.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie i podtrzymał stanowisko przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Oddalając skargę wyrokiem z dnia 3 listopada 2010 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wskazał, że organy administracji prawidłowo uznały, że w sprawie znajdują zastosowanie wyżej przepisy art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Zawarta w tych przepisach regulacja odnosi się do zwrotu świadczeń faktycznie wypłaconych. W tym postępowaniu obowiązkiem organu jest jedynie ustalenie, czy świadczenie zostało wypłacone na rzecz osoby uprawnionej oraz w jakiej wysokości. Z akt sprawy wynika, że po wydaniu decyzji Prezydenta m.st. Warszawy z (...) października 2008 r. przyznającej świadczenie z funduszu alimentacyjnego na K. P., w okresie od 1 października 2008 r. do 30 września 2009 r. decyzja ta została wykonana, a świadczenia przekazane osobie uprawnionej. Wypłata nastąpiła zgodnie z prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z 16 września 1997 r., którym skarżący zobowiązany został do łożenia alimentów na syna Kacpra w kwocie po 400,00 złotych miesięcznie. Organ był tym wyrokiem związany. Po zakończeniu okresu świadczeniowego organ, zgodnie z treścią art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów zażądał zwrotu od osoby zobowiązanej wypłaconych kwot. Dla sprawy o zwrot świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego, bez znaczenia było powołanie się przez skarżącego na toczące się postępowanie przed sądem powszechnym o pozbawienie tytułu wykonawczego wyżej wskazanego wyroku. Powództwo przeciwegzekucyjne nie stanowiło zagadnienia wstępnego w rozumieniu art. 97 § 1 pkt 4 K.p.a. dla postępowania w sprawie o zwrot wypłaconych świadczeń. Zgodnie z jednolitym stanowiskiem judykatury zagadnieniem wstępnym jest kwestia materialno-prawna pojawiająca się w toku sprawy administracyjnej i uniemożliwiająca, bez uprzedniego jej rozstrzygnięcia, załatwienie istoty sprawy administracyjnej. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie wystąpiła. Wyrok w sprawie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego miałby ewentualnie znaczenie w postępowaniu o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego, nie zaś do wydania rozstrzygnięcia na podstawie art. 27 ust. 1 i ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Wyrok zasądzający alimenty był dla organu wiążący i do czasu jego wzruszenia wywołuje skutki prawne nie tylko w stosunku do stron, lecz także dla innych sądów. Ponadto Sąd wskazał, że z kserokopii prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z 1 kwietnia 2010 r. sygn. VI RC 469/09, którą skarżący przedłożył do akt sprawy wynika, że wyrok z 16 września 1997 r. w sprawie o alimenty pozbawiony został wykonalności "za okres począwszy do 1 stycznia 2008 r.", a więc nie dotyczy on okresu, za jaki organ zażądał zwrotu wypłaconych świadczeń.

Od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie K.P., reprezentowany przez adwokata, wniósł skargę kasacyjną.

Wyrok zaskarżono w całości zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 27 ust. 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, polegające na uznaniu, że K. P. jest dłużnikiem alimentacyjnym, pomimo przedstawienia wyroku z dnia 1 kwietnia 2010 r. wydanego przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy, Wydział VI Rodzinny i Nieletnich (sygn. akt: VI RC 469/09). Wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie odwołania.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że organy obu instancji oraz Sąd pierwszej instancji obciążyły skarżącego obowiązkiem zwrotu świadczenia alimentacyjnego, pomimo istnienia w aktach sprawy dowodów świadczących o tym, że małoletni K. P. nie zamieszkuje z matką. W aktach sprawy znajdują się wykluczające się oświadczenia co do miejsca pobytu małoletniego, tj. oświadczenie skarżącego oraz oświadczenie A. P.. Stanowisko Sądu pierwszej instancji jest nieuzasadnione również z uwagi na treść wyroku z dnia 1 kwietnia 2010 r., który pozbawił wykonalności wyrok Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie, Wydział XI Rodzinny i Nieletnich z dnia 16 września 1997 r. (sygn. akt XIRC 639/97). Zatem organy obu instancji, jak i Wojewódzki Sąd Administracyjny nie wyjaśniły sprawy w zakresie niezbędnym do ustalenia, czy istnieją - czy też nie - przesłanki do przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna ma usprawiedliwioną podstawę.

Przedmiotem zaskarżonej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie decyzji administracyjnej było oparte na przepisach art. 27 ust. 1-3 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. Nr 192, poz. 1378 ze zm.) żądanie zwrotu przez K. P., jako dłużnika alimentacyjnego, na rzecz Prezydenta m. st. Warszawy jako organu właściwego wierzyciela, kwoty 4.800,00 złotych wypłaconej z funduszu alimentacyjnego w okresie od 1 października 2008 r. do 30 września 2009 r. na rzecz syna K. P. do rąk jego matki A. P., łącznie z ustawowymi odsetkami. Przepis art. 27 ust. 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów stanowi, że dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami. Dłużnikiem alimentacyjnym, stosownie do definicji ustawowej zawartej w art. 2 pkt 3 omawianej ustawy, jest osoba zobowiązana do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, przeciwko której egzekucja okazała się bezskuteczna. Z powyższego wynika, że wydanie na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów decyzji zobowiązującej K. P. jako dłużnika alimentacyjnego do zwrotu należności wypłaconych osobie uprawnionej z funduszu alimentacyjnego, było uzależnione od istnienia tytułu wykonawczego (prawomocnego wyroku zasądzającego alimenty, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności).

W postępowaniu administracyjnym w niniejszej sprawie ustalono, że wyrokiem Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy Wydział XI Rodzinny i Nieletnich z dnia 16 września 1997 r. sygn. akt XI RC 639/97 został ustalony obowiązek alimentacyjny obciążający K. P. świadczeniem na rzecz syna K. w kwocie 400,00 zł miesięcznie oraz na rzecz byłej żony A. P. w kwocie 300,00 zł miesięcznie. Jak podał Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Ż. w zawiadomieniu z dnia 5 stycznia 2009 r. (znajdującym się w aktach administracyjnych), wyrok ten został zaopatrzony w klauzulę wykonalności z dnia 29 września 1997 r. Wobec stwierdzonej przez komornika bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych, na podstawie decyzji Prezydenta m. st. Warszawy decyzją z dnia (...) października 2008 r. nr (...) wypłacono na rzecz K. P. w okresie od 1 października 2008 r. do 30 września 2009 r. świadczenie z funduszu alimentacyjnego w łącznej kwocie 4.800,00 złotych, do zwrotu której, po zakończeniu okresu świadczeniowego, Prezydent m. st. Warszawy wezwał K. P. - jako dłużnika alimentacyjnego - decyzją z dnia (...) grudnia 2009 r. nr (...). Kwestionując nałożony tą decyzją obowiązek skarżący w odwołaniu podnosił, że w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy Wydział XI Rodzinny i Nieletnich pod sygn. akt VI RC 469/09 toczy się sprawa o ustalenie, że "obowiązek alimentacyjny wygasł z dniem 1 stycznia 2008 r.". Okoliczność wystąpienia z pozwem o pozbawienie wyroku zasądzającego alimenty klauzuli wykonalności skarżący podniósł również w skardze na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. utrzymującą w mocy decyzję Prezydenta m. st. Warszawy z 8 grudnia 2009 r.

Oddalając skargę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, że toczące się postępowanie przed sądem powszechnym o pozbawienie wykonalności wyroku ustalającego obowiązek alimentacyjny z dnia 16 września 1997 r. nie ma znaczenia dla sprawy o zwrot wypłaconych już świadczeń. Sąd ponadto zauważył, że z kserokopii prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z 1 kwietnia 2010 r. sygn. VI RC 469/09, którą skarżący przedłożył do akt sprawy wynika, że wyrok z dnia 16 września 1997 r. w sprawie o alimenty pozbawiony został wykonalności "za okres począwszy do 1 stycznia 2008 r.", a więc nie dotyczy on okresu, za jaki organ zażądał zwrotu wypłaconych świadczeń.

Ocenę Sądu pierwszej instancji należy uznać za błędną. Przede wszystkim należy wskazać, że zawarte w wyroku Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z dnia 1 kwietnia 2010 r. sygn. VI RC 469/09, sformułowanie: "za okres począwszy do 1 stycznia 2008 r.", z uwagi na jego nielogiczność, wskazywało na zaistnienie oczywistej omyłki pisarskiej i z tego względu, bez wyjaśnienia tej kwestii, tak brzmiąca sentencja wyroku w przedmiocie wykonalności wyroku z dnia 16 września 1997 r. nie powinna być podstawą oceny prawnej przyjętej przez Sąd pierwszej instancji w rozpoznawanej sprawie. Sprostowany w tym zakresie wyrok z dnia 1 kwietnia 2010 r. sygn. VI RC 469/09 ("za okres począwszy od 1 stycznia 2008 r.") został dołączony do akt sądowych przy skardze kasacyjnej.

Zasadniczo natomiast nie można się zgodzić ze stanowiskiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, że pozbawienie wykonalności wyroku zaopatrzonego w klauzulę wykonalności w zakresie należnych alimentów od K.P. na rzecz małoletniego K. P. za okres od dnia 1 stycznia 2008 r., nie ma znaczenia w sprawie o zwrot świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego. Pozbawienie prawomocnego wyroku wykonalności oznacza, że wyrok ten, jako tytuł egzekucyjny nie jest tytułem wykonawczym (art. 776 i art. 777 pkt 1 K.p.c.). W zakresie czasowym określonym przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy Wydział XI Rodzinny i Nieletnich prawomocnym wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2010 r. sygn. akt VI RC 469/09, tj. począwszy od 1 stycznia 2008 r., nie istniał tytuł wykonawczy, na podstawie którego od skarżącego można było egzekwować zasądzone alimenty. Nie był zatem dłużnikiem alimentacyjnym w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

Nie ma błędu w stwierdzeniu Sądu pierwszej instancji, że regulacja zawarta w art. 27 ust. 1 -3 omawianej ustawy odnosi się do zwrotu świadczeń faktycznie wypłaconych; błędne jest jednak stanowisko, że tym postępowaniu obowiązkiem organu jest jedynie ustalenie, czy świadczenie zostało wypłacone na rzecz osoby uprawnionej oraz w jakiej wysokości. Zgodnie z art. 27 ust. 2 tej ustawy z żądaniem zwrotu kwot wypłaconych z funduszu alimentacyjnego organ właściwy wierzyciela może zwrócić się do osoby, która jest dłużnikiem alimentacyjnym w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy. Powołane przepisy kształtują sytuację prawną dłużnika alimentacyjnego w taki sposób, że pozbawienie wykonalności prawomocnego wyroku zasądzającego alimenty (brak tytułu wykonawczego) powoduje, że nie jest już on osobą, od której organ właściwy wierzyciela może żądać zwrotu kwot wypłaconych osobie uprawnionej z funduszu alimentacyjnego. Przepis art. 27 ust. 3 formułuje uprawnienie dla właściwego organu do żądania zwrotu kwot wypłaconych z funduszu alimentacyjnego od dłużnika alimentacyjnego. Wobec orzeczenia prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy Wydział XI Rodzinny i Nieletnich z dnia 1 kwietnia 2010 r. sygn. akt VI RC 469/09 o pozbawieniu wyroku zasądzającego alimenty od K. P. wykonalności począwszy od 1 stycznia 2008 r., w tym okresie nie można było uznać go za dłużnika alimentacyjnego zobowiązanego, w myśl art. 27 ust. 1 omawianej ustawy, do zwrotu świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie dokonał błędnej oceny prawnej w tym zakresie.

W tej sytuacji podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie prawa materialnego, tj. art. 27 ust. 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, przez jego niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie, należało uznać za uzasadniony. Wobec tego jednak, że dla rozstrzygnięcia sprawy niezbędna jest ponowna analiza przez Sąd pierwszej instancji wyroku Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy Wydział XI Rodzinny i Nieletnich z dnia 1 kwietnia 2010 r. sygn. akt VI RC 469/09 w sprostowanym jego brzmieniu, należało zaskarżony wyrok uchylić i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Z tych względów, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 185 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) orzekł jak w sentencji.