Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący – Sędzia NSA Sławomir Presnarowicz, Sędzia NSA Beata Cieloch (sprawozdawca), Sędzia WSA (del.) Marek Olejnik, Protokolant Dorota Rembiejewska, po rozpoznaniu w dniu 31 lipca 2018 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej L. sp. z o.o. z siedzibą w S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 5 kwietnia 2016 r. sygn. akt I SA/Sz 175/16 w sprawie ze skargi L. sp. z o.o. z siedzibą w S. na interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy działającego z upoważnienia Ministra Finansów z dnia 21 października 2015 r. nr ITPB3/4510-442/15-2/DK w przedmiocie zastosowania przepisów prawa podatkowego 1) oddala skargę kasacyjną, 2) zasądza od L. sp. z o.o. z siedzibą w S. na rzecz Szefa Krajowej Administracji Skarbowej kwotę 480 (słownie: czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

I.1. Zaskarżonym wyrokiem z 5 kwietnia 2016 r., sygn. akt I SA/Sz 175/16 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie oddalił skargę L. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. na interpretację indywidualną Ministra Finansów z 21 października 2015 r. nr ITPB3/4510-442/15-2/DK w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych.

I.2. W uzasadnieniu Sąd ten wskazał, że we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej Spółka wskazała, że zamierza uczestniczyć w strukturze zarządzania płynnością finansową (dalej: "cash pooling") prowadzonej przez bank z siedzibą na terytorium Polski. W strukturze cash poolingu będą uczestniczyły wyłącznie podmioty polskie, cash pooling będzie rozliczany wyłącznie w polskich złotych. Wyjaśniła, że usługa cash poolingu będzie świadczona przez Bank na rzecz Spółki oraz innych spółek wchodzących w skład grupy kapitałowej, do której należy także Spółka. Celem uczestnictwa w systemie cash pooling jest optymalizacja kosztów związanych z zarządzaniem płynnością finansową między innymi poprzez umożliwienie korzystania ze środków pieniężnych zgromadzonych przez podmioty uczestniczące w strukturze dzięki wykorzystaniu efektu skali. Każdy uczestnik będzie przystępował do Umowy zakładając, że uczestnictwo w Umowie przyczyni się do zmniejszenia kosztów finansowania oraz pozwoli na uzyskanie większych przychodów z tytułu odsetek od sald dodatnich na ich rachunkach bieżących.

Spółka będzie w strukturze cash poolingu pełniła funkcję Uczestnika, ale nie będzie Liderem. Wszystkie rachunki włączone w strukturę cash poolingu będą prowadzone przez Bank. Każdy z Uczestników będzie posiadał rachunek bankowy oznaczony jako rachunek transakcyjny. Rachunki Transakcyjne są bieżącymi rachunkami bankowymi. Rachunki Transakcyjne służą do dokonywania przez Uczestników bieżących rozliczeń pieniężnych w ramach prowadzonych przez nich działalności gospodarczych. W strukturze będzie występował również rachunek konsolidacyjny (dalej: Rachunek Konsolidacyjny) wykorzystywany do konsolidacji sald Rachunków Transakcyjnych, obliczania odsetek należnych Bankowi bądź Uczestnikom oraz informowania Banku i Lidera (na koniec dnia pracy Banku) o ogólnym saldzie wszystkich Uczestników (to Rachunek Konsolidacyjny będzie wskazywał aktualne saldo wszystkich Rachunków Transakcyjnych i tym samym aktualny stan środków pieniężnych znajdujących się w cash poolingu). Posiadaczem Rachunku Konsolidacyjnego będzie Lider. Rachunek Konsolidacyjny będzie wykorzystywany wyłącznie dla ww. celów, nie będą z niego dokonywane bieżące operacje, jak na Rachunkach Transakcyjnych. Poprzez Rachunek Konsolidacyjny będzie dokonywało się zerowanie sald Rachunków Transakcyjnych wszystkich Uczestników. Czynność zerowania sald będzie miała miejsce na koniec każdego dnia roboczego i będzie polegała na tym, że kwoty sald dodatnich z Rachunków Transakcyjnych Uczestników zostaną faktycznie przekazane na Rachunek Konsolidacyjny (przelew bankowy), natomiast salda ujemne Rachunków Transakcyjnych Uczestników zostaną faktycznie pokryte z Rachunku Konsolidacyjnego (przelew bankowy). Następnie - na początku kolejnego dnia roboczego, zostaną dokonane transfery zwrotne z Rachunku Konsolidacyjnego na Rachunki Transakcyjne Uczestników tak, aby ich salda wróciły do poziomu z poprzedniego dnia roboczego, (tj. sprzed operacji zerowania). Wskazane wyżej transfery będą transferami rzeczywistymi (tzw. cash pooling rzeczywisty), tzn. Bank będzie dokonywał przelewu środków między poszczególnymi rachunkami (tj. między Rachunkami Transakcyjnymi a Rachunkami Konsolidacyjnymi). System udostępniony przez Bank będzie dokonywał powyższych operacji automatycznie, bez udziału Uczestników - w oparciu o wyrażoną przez nich wcześniej zgodę na takie działanie. W efekcie zerowania sald Rachunków Transakcyjnych, na Rachunku Konsolidacyjnym może powstać saldo dodatnie lub saldo ujemne. Saldo będzie podlegało oprocentowaniu - w przypadku salda dodatniego Liderowi będą należne od Banku odsetki od tego salda, a w przypadku salda ujemnego to Bankowi będą należne odsetki od Lidera. Wysokość odsetek będą określały odrębne umowy z Bankiem.

Ponadto umowa cash poolingu przewiduje, tzw. odsetki wewnętrzne, które są należne Uczestnikom wykazującym na koniec dnia roboczego (przed zerowaniem) salda dodatnie. Odsetki od salda dodatniego są należne danemu Uczestnikowi od Lidera za okres od dnia transferu tych środków na Rachunek Konsolidacyjny do dnia transferu zwrotnego. Naliczeniem odsetek (co będzie miało miejsce codziennie) oraz przekazaniem ich Uczestnikowi z Rachunku Transakcyjnego Lidera albo z Rachunku Konsolidacyjnego (co będzie miało miejsce raz w miesiącu) zajmuje się Bank. Odsetki wewnętrzne nie obciążają Banku ale Lidera. Bank je tylko technicznie nalicza i przekazuje. Analogicznie sytuacja wygląda w odniesieniu do sald ujemnych (wykazywanych przed zerowaniem na Rachunkach Transakcyjnych) z tym, że wówczas odsetki są należne Liderowi od Uczestnika, który przed zerowaniem wykazywał saldo ujemne. Odsetki wewnętrzne są przekazywane z Rachunku Transakcyjnego danego Uczestnika na Rachunek Transakcyjny Lidera albo na Rachunek Konsolidacyjny. Bank będzie przekazywał Liderowi oraz Uczestnikom miesięczne raporty odsetek otrzymanych i tych którymi zostanie obciążony. Czynność naliczania i przelewu/potrącenia odsetek następuje bez dodatkowej dyspozycji ze strony Uczestników. Odsetki wewnętrzne są naliczane i płacone zgodnie z dyspozycją Lidera, niezależnie od odsetek naliczanych przez Bank od salda ujemnego czy dodatniego wykazywanego na Rachunku Konsolidacyjnym po wyzerowaniu sald.

Bank może także udzielić kredytu w Rachunku Konsolidacyjnym. Kredyt jest udzielany Liderowi na podstawie odrębnej umowy i może być wykorzystany na bieżące potrzeby Lidera lub na finansowanie w ramach struktury cash poolingu. Ponadto, w ramach kompleksowej usługi cash poolingu Bank udostępni Uczestnikom limity zadłużenia, które będą udostępniane w Rachunkach Transakcyjnych poszczególnych Uczestników (tzw. debet techniczny).

W związku z uczestnictwem w opisanej wyżej strukturze cash poolingu jej Uczestnicy, w tym Spółka będą odnosili wymierne korzyści w postaci optymalizacji kosztów związanych z zarządzaniem płynnością finansową. Dzięki codziennemu zerowaniu sald Rachunków Transakcyjnych Uczestników na Rachunku Konsolidacyjnym pojawi się saldo globalne dla wszystkich Uczestników, które będzie mogło korzystać z korzystniejszego oprocentowania - zarówno w przypadku salda dodatniego, jak i ujemnego. Z uwagi na efekt skali Bank będzie skłonny zaoferować Uczestnikom korzystniejsze warunki od oferowanych klientom indywidualnym. W skali całej grupy oszczędności stąd wynikające mogą okazać się znaczne.

Uczestnicy cash poolingu, w tym także Lider będą ponosili na rzecz Banku opłaty za świadczenie usług cash poolingu. Zadaniem Banku w strukturze cash poolingowej jest m.in. prowadzenie rachunków bankowych dla wszystkich Uczestników struktury, ustalanie salda na Rachunku Konsolidacyjnym poprzez zerowanie sald Rachunków Transakcyjnych na koniec dnia i przywracanie tych sald z początkiem kolejnego dnia (transfer zwrotny), kalkulacja odsetek od salda na danym Rachunku Transakcyjnym (przed zerowaniem) oraz na Rachunku Konsolidacyjnym, kalkulacja odsetek należnych Bankowi bądź poszczególnym Uczestnikom i ich odpowiednie pobranie i przekazanie pomiędzy Uczestnikami oraz przygotowanie stosowanych raportów w tym zakresie, ewentualnie także udzielanie kredytu Liderowi w Rachunku Konsolidacyjnym. Natomiast zadaniem Lidera w strukturze cash poolingu będzie co do zasady m.in. reprezentowanie innych Uczestników, pośredniczenie w relacjach pomiędzy innymi Uczestnikami a Bankiem, podejmowanie decyzji w zakresie funkcjonowania struktury ze skutkiem dla pozostałych uczestników.

Spółka wskazała, że pomiędzy nią a pozostałymi Uczestnikami cash poolingu występują powiązania, o których mowa w art. 11 oraz art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 851 ze zm.; dalej u.p.d.o.p.), tego rodzaju powiązania nie występują i nie będą występowały natomiast pomiędzy Bankiem a Uczestnikami (w tym Liderem).

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytanie: Czy w przedstawionym stanie faktycznym odsetki wypłacone przez Spółkę będą mogły być zaliczane do kosztów podatkowych bez ograniczeń wynikających z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. (tj. przepisów o cienkiej kapitalizacji)?

W ocenie Skarżącej, przysługuje jej prawo do zaliczenia do kosztów podatkowych odsetek wypłacanych w ramach struktury cash poolingu, w zakresie w jakim faktycznie zostały one zapłacone, bez konieczności limitowania ich wysokości w oparciu o art. 16 ust. 1 pkt 60 czy 61 u.p.d.o.p. Jej zdaniem cash pooling nie stanowi umowy pożyczki w rozumieniu art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p.

Minister Finansów w interpretacji indywidualnej z 21 października 2015 r. uznał stanowisko Skarżącej za nieprawidłowe. Organ wskazał, że opisana umowa cash poolingu wypełnia przesłanki zaliczenia jej do umowy pożyczki zdefiniowanej w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Dochodzi bowiem do przekazywania środków pieniężnych pomiędzy podmiotami, przy jednoczesnej, wynikającej z logiki systemu konieczności zwrotu tych środków oraz uzyskiwania w związku z tym odsetek. Polskie przepisy o niedostatecznej kapitalizacji znajdują zastosowanie w przypadkach, gdy na dzień zapłaty odsetek zadłużenie podatnika przekracza określony w tych przepisach (art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p.) poziom zadłużenia wobec podmiotów powiązanych, co skutkuje koniecznością wyłączenia odsetek płaconych przez Spółkę od części zadłużenia przekraczającego określony w przepisach limit.

Organ uznał stanowisko Spółki za nieprawidłowe, gdyż w następstwie uznania, że w ramach umowy cash poolingu dochodzi do zawarcia pożyczki z art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. przyjął, że w kontekście przedstawionej struktury systemu zarządzania płynnością finansową może znaleźć zastosowanie art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. w odniesieniu do opisanych we wniosku odsetek, o ile w momencie zapłaty odsetek wartość zadłużenia Spółki obliczonego z uwzględnieniem art. 16 ust. 7g u.p.d.o.p., będzie przekraczało określony pułap, a podmioty na rzecz których odsetki będą wypłacane są podmiotami powiązanymi w rozumieniu tych przepisów.

I.3. W skardze do WSA Strona zarzuciła:

- niewłaściwą ocenę co do zastosowania przepisów prawa materialnego:

a) poprzez przyjęcie, że w przedstawionej sytuacji ma miejsce udzielanie pożyczek pomiędzy Uczestnikami i przelewy realizowane w ramach cash poolingu spełniają definicję pożyczki, o której mowa w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p.;

b) poprzez przyjęcie, że w odniesieniu do odsetek płaconych przez Spółkę w związku z uczestnictwem w systemie wspólnego zarządzania płynnością finansową w ramach cash poolingu mogą znaleźć zastosowanie ograniczenia w zakresie niedostatecznej kapitalizacji wynikające z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 updop;

- naruszenie przepisów postępowania:

a) art. 14a i 14c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r., poz. 613 ze zm.; dalej O.p.) i niezastosowanie ich przez nieuwzględnienie i nieodniesienie się do orzeczeń sądów administracyjnych powołanych przez Skarżącą oraz przez wydanie w odniesieniu do analogicznych stanów faktycznych i zdarzeń przyszłych sprzecznych ze sobą interpretacji;

b) art. 121 § 1 O.p. poprzez niedokonanie pełnej analizy stanowiska i tym samym naruszenie obowiązku działania w sposób budzący zaufanie organów administracyjnych.

I.4. W odpowiedzi na skargę organ wniósł o oddalenie skargi w całości.

I.5. Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał, że skarga jest bezzasadna.

Sąd ten zauważył, że art. 16 ust. 1 pkt 60 u.p.d.o.p. stanowi, że nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odsetek od pożyczek udzielonych spółce przez podmiot posiadający bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki albo udzielonych łącznie przez podmioty posiadające łącznie bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki, jeżeli wartość zadłużenia spółki wobec podmiotów posiadających bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki, uwzględniającego również zadłużenie z tytułu pożyczek, przekroczy łącznie wartość kapitału własnego spółki - w proporcji, w jakiej wartość zadłużenia przekraczająca wartość kapitału własnego spółki pozostaje do całkowitej kwoty tego zadłużenia wobec tych podmiotów, określonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc zapłaty odsetek od pożyczek; przepisy te stosuje się odpowiednio do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu własnego takiej spółdzielni. Art. 16 ust. 1 pkt 61 u.p.d.o.p. stanowi natomiast, że za koszty uzyskania przychodów nie uważa się odsetek od pożyczek udzielonych spółce przez inną spółkę, jeżeli w obu tych spółkach ten sam podmiot bezpośrednio lub pośrednio posiada nie mniej niż po 25% udziałów (akcji), a wartość zadłużenia spółki otrzymującej pożyczkę wobec spółki udzielającej pożyczki oraz wobec podmiotów posiadających bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25% udziałów (akcji) spółki otrzymującej pożyczkę, uwzględniającego również zadłużenie z tytułu pożyczek, przekroczy łącznie wartość kapitału własnego spółki otrzymującej pożyczkę - w proporcji, w jakiej wartość zadłużenia przekraczająca wartość kapitału własnego spółki pozostaje do całkowitej kwoty tego zadłużenia, określonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc zapłaty odsetek od pożyczek; przepisy te stosuje się odpowiednio do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu własnego takiej spółdzielni. Natomiast stosownie do treści art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. przez pożyczkę, o której mowa w ust. 1 pkt 60 i 61 oraz art. 15c, rozumie się każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy; przez pożyczkę tę rozumie się także kredyt, emisję papierów wartościowych o charakterze dłużnym, depozyt nieprawidłowy lub lokatę; pochodnych instrumentów finansowych nie uważa się za pożyczkę w rozumieniu tego przepisu.

WSA wskazał, że co prawda umowa cash poolingu nie została wprost wymieniona w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p., to jednak istota tej umowy sprowadza się do koncentrowania środków pieniężnych z jednostkowych rachunków poszczególnych podmiotów na wspólnym rachunku grupy i zarządzaniu w ten sposób kwotą, służącą do kompensowania przejściowych nadwyżek wykazywanych przez jedne z podmiotów z przejściowymi niedoborami zaistniałymi u innych podmiotów. WSA powołał się w tym względzie na wyroki NSA z 30 września 2015 r., sygn. akt II FSK 2033/14 i II FSK 3137/14, w świetle których przez umowę pożyczki, o której mowa w art. 16 ust. 7b w zw. z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p., rozumie się każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy i zapłacić odsetki, nawet wówczas, gdy zobowiązania stron umowy wynikają z niej w sposób dorozumiany. Umowa cash poolingu – w określonym stanie faktycznym – może więc zostać zaliczona do umowy pożyczki, o której mowa w cytowanym przepisie. W tej sprawie również mamy do czynienia z taką sytuacją. Spółka będzie bowiem z tytułu udostępnienia salda dodatniego otrzymywała wynagrodzenie w postaci odsetek. Zgoda na przeniesienie określonej ilości pieniędzy na określony podmiot została wyraźnie wyrażona, z tym jednak, że to w umowie cash poolingu wskazano sposób jego ustalenia. Z opisu zdarzenia wynika bowiem, że tylko jeden z uczestników będzie Liderem, nie ulega również wątpliwości, że będzie możliwe ustalenie stron transakcji, gdyż z wniosku wynika, że każdy z Uczestników będzie posiadał w banku odrębny Rachunek Transakcyjny, a zerowanie sald na tych rachunkach będzie dokonywane z wykorzystaniem Rachunku Konsolidacyjnego należącego do Lidera na koniec każdego dnia roboczego. Tak więc wiadoma będzie zarówno kwota (będzie to kwota potrzebna do wyzerowania salda), jak i strony umowy. Skoro Strona wskazała we wniosku, że Lider (gdy występuje w roli Lidera) nie jest stroną umów pożyczki, a jego rola jako Lidera w przekazywaniu środków jest wyłącznie techniczna, to należałoby uznać, że środki na jego Rachunku Konsolidacyjnym nadal są własnością poszczególnych Uczestników. W takiej sytuacji to Uczestnicy udzielają pożyczek innym Uczestnikom za pośrednictwem Rachunku Konsolidacyjnego. W przeciwnym wypadku należałoby przyjąć, że stroną umów pożyczki z uczestnikami jest Lider.

W opisanym stanie faktycznym cash pooling jest umową wielostronną umożliwiającą przekazywanie środków finansowych za wynagrodzeniem pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w tym systemie, za pośrednictwem rachunku należącego do Lidera. Poprzez podpisanie umowy i przystąpienie do Struktury uczestnicy zgodzili się na przenoszenie środków na inny podmiot, druga strona transakcji została określona przez wskazanie sposobu ustalenia uprawnionych. Zatem skoro podano kryteria i przyjęto zerowanie sald, a na dodatek stronami będą jedynie wskazane podmioty, to jest wiadomym - wbrew twierdzeniu Strony - kim będą strony transakcji. Zgoda na zobowiązanie się do przeniesienia określonej ilości pieniędzy, jak i zgoda na zwrot nie muszą być wyrażone wprost. Wystarczy, że można je ustalić na podstawie każdego zachowania się uczestników systemu, jak to ma miejsce w sprawie. Taki wniosek należy wysnuć z wykładni art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p., a w szczególności ze sformułowania "każda umowa". Wskazywanie więc na niewypełnianie przez umowę cash-poolingu wszystkich elementów przedmiotowo istotnych umowy pożyczki – w sposób literalnie przyjęty na gruncie cywilistycznym - nie znajduje podstaw.

W tej sytuacji WSA uznał, że odsetki wypłacone w ramach umowy cash poolingu będą podlegały przepisom o tzw. niedostatecznej kapitalizacji. Sąd ten uznał, że nieuzasadniony jest zarzut naruszenia prawa materialnego - art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 w zw. z art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p.

II. W skardze kasacyjnej Spółka zaskarżyła powyższy wyrok w całości, zarzucając na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.; dalej p.p.s.a. naruszenie prawa materialnego:

1) art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. przez błędną wykładnię i niewłaściwą ocenę do zastosowania przepisu przez przyjęcie, że w stanie faktycznym przedstawionym przez Spółkę ma miejsce udzielanie pożyczek pomiędzy Uczestnikami oraz że przelewy realizowane w ramach cash poolingu spełniają definicję pożyczki ze wskazanego przepisu;

2) art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. przez błędną wykładnię i niewłaściwą ocenę do zastosowania przepisu przez przyjęcie, że w odniesieniu do odsetek płaconych przez Spółkę w związku z uczestnictwem w systemie wspólnego zarządzania płynnością finansową w ramach cash poolingu mogą znaleźć zastosowanie ograniczenia w zakresie możliwości zaliczania odsetek do kosztów podatkowych wynikające z niedostatecznej kapitalizacji, a w efekcie bezprzedmiotowe zastosowanie tego przepisu w niniejszej sprawie;

3) art. 15 w zw. z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. przez błędną wykładnię i niewłaściwą ocenę do zastosowania przepisów przez nieuprawnione i bezpodstawne ograniczenie zastosowania art. 15 i odmowę możliwości zaliczenia do kosztów podatkowych odsetek wypłacanych w ramach cash poolingu;

4) art. 217 Konstytucji RP przez nieznajdujące podstawy prawnej w u.p.d.o.p. rozszerzanie katalogu wydatków wyłączonych z kosztów podatkowych.

Na podstawie art. 174 pkt 2 p.p.s.a. zarzucono naruszenie przepisów postępowania w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy:

5) art. 3 § 1 i 2 pkt 4a p.p.s.a. w zw. z art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1647 ze zm.; dalej p.u.s.a.) przez nieprawidłowe dokonanie kontroli działalności administracji publicznej i przyjęcie, że wydana interpretacja indywidualna jest zgodna z prawem. Gdyby WSA dokonał prawidłowej oceny stanu faktycznego i ustaleń organu podatkowego nie mógłby stwierdzić, że w zaistniałym stanie faktycznym mamy do czynienia z pożyczką, o której mowa w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p.;

6) art. 151 p.p.s.a. przez zastosowanie tego przepisu i oddalenie skargi, mimo że była ona zasadna;

7) art. 146 § 1 p.p.s.a. przez jego niezastosowanie i nieuchylenie wydanej na rzecz Spółki interpretacji indywidualnej, a w efekcie akceptację wskazanych niżej naruszeń prawa materialnego (dopuszczeniu się błędu wykładni i niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisów prawa) oraz proceduralnego przez Ministra Finansów:

- art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. przez przyjęcie, że w stanie faktycznym przedstawionym przez Spółkę ma miejsce udzielanie pożyczek pomiędzy Uczestnikami i przelewy realizowane w ramach cash poolingu spełniają definicję pożyczki, o której mowa w powołanym przepisie;

- art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. przez przyjęcie, że w odniesieniu do odsetek płaconych przez Spółkę w związku z uczestnictwem w systemie wspólnego zarządzania płynnością finansową w ramach cash poolingu mogą znaleźć zastosowanie ograniczenia w zakresie niedostatecznej kapitalizacji wynikające z przytoczonego przepisu;

- art. 14b § 6 i § 6a, art. 14e § 1 i art. 14c O.p. i niezastosowanie ich w interpretacji przez nieuwzględnienie i nieodniesienie się do orzeczeń sądów administracyjnych powołanych przez Skarżącą oraz przez wydanie w odniesieniu do analogicznych stanów faktycznych i zdarzeń przyszłych sprzecznych ze sobą interpretacji;

- art. 121 § 1 O.p. przez niedokonanie pełnej analizy stanowiska i tym samym naruszenie obowiązku działania w sposób budzący zaufanie do organów administracyjnych;

8) art. 141 § 4 p.p.s.a. przez nieodniesienie się w uzasadnieniu wyroku do wszystkich argumentów podniesionych przez Skarżącą, a w szczególności nieprzeanalizowanie wszystkich przykładów praktycznego braku możliwości stosowania przepisów o cienkiej kapitalizacji w odniesieniu do cash poolingu.

Spółka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez WSA oraz o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania (w tym kosztów zastępstwa procesowego) według norm przepisanych.

III. W odpowiedzi na skargę kasacyjną Minister Finansów wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

IV. Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.

IV.1. Rację ma bowiem Sąd pierwszej instancji, że w ugruntowanym już orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego umowa cash poolingu jest nawiązaniem stosunku prawnego, który identyfikować można jako umowę pożyczki w rozumieniu art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Jako że Sąd pierwszej instancji szeroko cytował i omawiał przepisy brane pod uwagę w tej sprawie, nie ma konieczności ich ponownego przytaczania.

We wspomnianym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego trafnie wskazuje się, że art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. definiuje umowę pożyczki na użytek stosowania normy wynikającej z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p. szerzej niż wynika to z definicji zawartej w Kodeksie cywilnym i oznacza każdą umowę, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy i zapłacić odsetki, nawet wówczas, gdy zobowiązania stron umowy wynikają z niej w sposób dorozumiany. Za umowę pożyczki w takim ujęciu uważa się także różne formy umów o świadczenie usług kompleksowego zarządzania płynnością finansową - umów cash poolingu (vide przykładowo wyroki NSA z: 30 września 2015 r., II FSK 3137/14; 2 grudnia 2016 r., II FSK 3784/14; 17 stycznia 2017 r., II FSK 3793/14; 10 stycznia 2018 r., sygn. akt II FSK 3445/15; orzeczenia.nsa.gov.pl).

Polskie przepisy prawa cywilnego nie zawierają regulacji odnoszących się do umowy cash poolingu. Stąd też umowę taką zaliczyć należy do umów nienazwanych na gruncie polskich przepisów prawa cywilnego. Cechą takiej umowy jest to, że jeden z podmiotów (uczestnik umowy) przekazuje własne środki finansowe innemu podmiotowi (innemu uczestnikowi umowy), celem pokrycia przez ten inny podmiot zobowiązań pieniężnych. Otrzymane przez podmiot środki finansowe podlegają zwrotowi wraz z wynagrodzeniem za korzystanie z tych środków, określonym w formie odsetek. Należy zauważyć, że powyższe nie pozostaje w sprzeczności z opisanym we wniosku zdarzeniem, gdzie wskazano, że realizacja umowy związana jest z przekazywaniem środków pieniężnych między podmiotami oraz uzyskiwaniu wskutek tego określonego wynagrodzenia w postaci odsetek. Z ekonomicznego zatem punktu widzenia przedstawiony we wniosku system finansowy wiąże się z udzielaniem pożyczek, ponieważ w wyniku sfinansowania ujemnego salda wykazanego przez danego uczestnika umowy nadwyżką środków zgromadzonych przez innych uczestników, uczestnik ten nie jest zobowiązany do zapłaty odsetek na rzecz banku z tytułu debetu jego rachunku, który by wystąpił w sytuacji, gdyby niedoboru tego nie pokrył inny uczestnik umowy. W miejsce dłużnego kredytowania debetu, jaki występuje na rachunku prowadzonym przez danego uczestnika, kredytowanie takie jest realizowane w ramach umowy cash pooling ze środków nie banku, lecz innego lub innych uczestników umowy, którzy wykazali saldo dodatnie i którzy tym samym finansowali także saldo ujemne innych uczestników. W świetle powyższego uznać należy, że faktycznym celem umowy cash poolingu jest udostępnianie środków pieniężnych pomiędzy podmiotami z grupy oraz osiąganie przez te podmioty korzyści w postaci odsetek. Jest to zatem rodzaj pożyczek udzielanych pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w tym systemie. Bez znaczenia pozostaje sama forma przeprowadzania umowy cash poolingu, skoro jej celem jest udostępnianie środków pieniężnych pomiędzy podmiotami z grupy oraz osiąganie przez te podmioty korzyści w postaci odsetek.

Powszechnie przyjmuje się, że umowa cash poolingu jest formą efektywnego zarządzania środkami finansowymi, stosowaną przez podmioty należące do jednej grupy kapitałowej lub podmioty powiązane ekonomicznie w jakikolwiek inny sposób. Sprowadza się ona do koncentrowania środków pieniężnych z jednostkowych rachunków poszczególnych podmiotów na wspólnym rachunku grupy i zarządzaniu zgromadzoną w ten sposób kwotą, przy wykorzystaniu korzyści skali. Pozwala to na kompensowanie przejściowych nadwyżek, wykazywanych przez jedne z podmiotów z przejściowymi niedoborami zaistniałymi u innych podmiotów. Dzięki temu dochodzi do minimalizowania kosztów kredytowania działalności podmiotów z grupy przez kredytowanie się przy wykorzystaniu środków własnych grupy. W ramach porozumienia cash pooling uczestnicy wskazują podmiot organizujący cash pooling i zarządzający systemem, tzw. Pool Leadera (agenta), którym może być wyspecjalizowany bank, jak również jednostka z grupy. Zarządzający systemem w ramach umowy zapewnia dla wszystkich uczestników systemu środki finansowe na pokrycie sald ujemnych, a w przypadku wystąpienia sald dodatnich na rachunkach uczestników, to na jego rachunek trafiają środki finansowe (vide K. Szymaniak, Cash pooling a niedostateczna kapitalizacja i obowiązek dokumentacyjny cen transferowych w świetle wyroków NSA - początek nowej linii orzeczniczej czy odosobnione rozstrzygnięcia, Monitor Podatkowy 2016, nr 5, s. 18).

Wbrew stanowisku Skarżącej, opisana we wniosku o udzielenie zaskarżonej interpretacji indywidualnej umowa cash poolingu spełnia warunki konieczne (essentialia negotii) umowy pożyczki, o której mowa w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Nie można w związku z tym zasadnie domagać się, aby umowa cash poolingu, którą należy zaliczyć do umów nienazwanych na gruncie polskich przepisów prawa cywilnego, wypełniała wszystkie elementy przedmiotowo istotne dla umowy nazwanej w sposób literalnie przyjęty na gruncie cywilistycznym. Brak sporządzonych umów pożyczek na podstawie przepisów K.c. pomiędzy uczestnikami cash poolingu, nie przekreśla możliwości uznania określonych transakcji jako odpowiadających definicji sformułowanej w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p. Przepis ten wprowadza bowiem własną definicję wskazanej umowy na potrzeby przepisów dotyczących tzw. cienkiej kapitalizacji. Nie sposób też zgodzić się z argumentami Skarżącej, że w opisanej we wniosku umowie nie występuje konieczne dla uznania jej za typ pożyczki zobowiązanie do przeniesienia określonej ilości pieniędzy na określony w umowie podmiot, uczestnicy tej umowy nie wiedzą, czy środki te zostaną wykorzystane w jakiej wysokości i przez którego uczestnika, nie jest skonkretyzowana druga strona transakcji, brak jest wymogu uzyskania zgody uczestnika z dodatnim saldem na przekazanie ściśle określonej ilości środków. Przeciwnie, w opisanej we wniosku umowie wyrażona została w sposób wyraźny zgoda na przeniesienie określonej ilości pieniędzy na określony podmiot - tyle tylko, że przez określenie sposobu wskazania i ustalenia tego podmiotu. W ten sam sposób wskazano, że dojdzie do zgody na zobowiązanie się do przeniesienia środków na określony podmiot. Druga strona transakcji została określona przez wskazanie sposobu jej ustalenia. Skoro podano kryteria i zerowanie sald, a ilość członków grupy jest stała, to z góry wiadomo, kto i w jakim zakresie będzie drugą stroną transakcji. Każdy z uczestników umowy z góry wyraził także w niej zgodę na przekazanie określonej co do sposobu i wysokości wskazanej kwoty środków, w dodatnim saldzie środków pieniężnych. Wobec tego nie budzi żadnych zastrzeżeń stanowisko Sądu pierwszej instancji, że w opisanej we wniosku sytuacji mamy do czynienia z umową pożyczki, o której mowa w art. 16 ust. 7b u.p.d.o.p.

Pogląd ten można uznać za utrwalony w orzecznictwie sądów administracyjnych, o czym świadczą również wyroki NSA uchylające wyroki wojewódzkich sądów administracyjnych, powołane przez Skarżącą na uzasadnienie jej twierdzeń (wyrok WSA w Gdańsku z 7 października 2015 r., I SA/Gd 847/15 został uchylony wyrokiem NSA z 13 lutego 2018 r., II FSK 218/16, z 20 stycznia 2016 r., I SA/Gd 878/15 został uchylony wyrokiem z 6 czerwca 2018 r., II FSK 1514/16).

Z tych powodów za niezasadne należało uznać podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 16 ust. 7b w związku z art. 16 ust. 1 pkt 60 i 61 u.p.d.o.p., a w konsekwencji chybiony okazał się powiązany z nimi zarzut naruszenia art. 15 u.p.d.o.p., który wyklucza możliwość zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. W konsekwencji za nieuzasadniony należy też uznać zarzut naruszenia art. 217 Konstytucji RP przez nieznajdujące podstawy prawnej w u.p.d.o.p. rozszerzanie katalogu wydatków wyłączonych z kosztów podatkowych. Podstawa taka bowiem istnieje.

IV.2. Niezasadne były także zarzuty naruszenia prawa procesowego.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 3 § 1 i 2 pkt 4a p.p.s.a. w związku z art. 1 § 2 p.u.s.a. przez nieprawidłowe dokonanie kontroli działalności administracji publicznej i przyjęcie, że wydana interpretacja indywidualna jest zgodna z prawem, należy stwierdzić, że wskazane przepisy mają charakter ustrojowy, co do tyczy także art. 3 § 1 i 2 pkt 4a p.p.s.a. jako wyznaczającego jedynie zakres rzeczowy sądownictwa administracyjnego. Jak podkreśla się w orzecznictwie, skoro przepis art. 1 § 1 i § 2 p.u.s.a. jako przepis ustrojowy, a nie procesowy wskazuje w § 2 podstawowe kryterium sprawowania kontroli administracji publicznej przez sądy administracyjne, to przepis ten mógłby stanowić samodzielną i skuteczną podstawę kasacyjną tylko wówczas, gdyby sąd przyjął inne, niż legalność, kryterium kontroli. Zarzucając naruszenie tego przepisu, strona powinna zatem bądź to wskazać konkretny przepis prawa, który powinien uwzględnić, a czego nie zrobił Sąd pierwszej instancji dokonując kontroli legalności działania organów administracji, bądź ewentualnie przepis wskazujący inne kryterium kontroli (wykraczające poza zgodność z prawem). Wykazując naruszenie tego przepisu strona może wywodzić, że WSA niezasadnie wyszedł poza kryterium kontroli działalności administracji publicznej pod względem jej zgodności z prawem. Podobnie art. 3 p.p.s.a. w istocie nie zawiera samodzielnej treści normatywnej, bo określa wyłącznie zakres postępowania sądowoadministracyjnego, więc nie może być podstawą zarzutu kasacyjnego bez powiązania z innymi przepisami procesowymi. Przepis ten ma charakter ustrojowy, określając w sposób najbardziej ogólny i generalny zakres sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy administracyjne. Zawarte w nim unormowania nie mogą stanowić samodzielnej podstawy kasacyjnej, bowiem sądy administracyjne realizują swoje ustawowe kompetencje w ramach wykonywania kontroli legalności administracji publicznej na podstawie i w trybie szeregu konkretnych, określonych przepisów prawa, które w przypadku zarzutu ich naruszenia, winny być wskazane w skardze kasacyjnej z towarzyszącym temu sprecyzowaniem i umotywowaniem: do jakiego przekroczenia bądź niedopełnienia prawa doszło i na czym ono polegało (vide wyrok NSA z 12 stycznia 2018 r., I OSK 297/16). Naruszeniem tego przepisu indywidualnie mogłoby być jednakże orzeczenie przez WSA w innej sprawie niż sprawa sądowoadministracyjna, co w sprawie tej nie miało miejsca.

Niezasadne okazały się też zarzuty naruszenia art. 151 i art. 146 § 1 p.p.s.a. przez oddalenie skargi, a nie jej uwzględnienie. Przepisy te są tzw. przepisami wynikowymi i warunkiem ich zastosowania jest spełnienie hipotezy w postaci odpowiednio stwierdzenia, czy niestwierdzenia przez sąd administracyjny naruszeń prawa przez organ administracji publicznej. Oznacza to, że ich naruszenie jest zawsze następstwem uchybienia innym przepisom, do czego w tej sprawie – jak wskazano w tych rozważaniach – nie doszło.

Odnosząc się zaś do zarzutów naruszenia art. 14b § 6 i § 6a, art. 14e § 1 i art. 14c O.p. przez nieuwzględnienie i nieodniesienie się do orzeczeń sądów administracyjnych powołanych przez Skarżącą oraz wydanie w odniesieniu do analogicznych stanów faktycznych i zdarzeń przyszłych sprzecznych ze sobą interpretacji, a także art. 121 § 1 O.p. przez niedokonanie pełnej analizy stanowiska i tym samym naruszenie obowiązku działania w sposób budzący zaufanie organów administracyjnych, należy zauważyć, że zarzuty naruszenia przepisów postępowania winny być skonstruowane w ten sposób, że wskazuje się nie tylko na ich naruszenie, ale także na istotny wpływ na wynik sprawy, jakie to naruszenie mogło wywrzeć. Nieuwzględnienie wybranych przez Skarżącą orzeczeń sądów administracyjnych przez organ interpretacyjny nie miało istotnego wpływu na wynik sprawy. Tym bardziej, że jak słusznie zauważył Sąd pierwszej instancji orzecznictwo to było zmienne w czasie i ostatecznie to w wyrokach NSA, a nie WSA, doszło do usankcjonowania jednolitej linii orzeczniczej w stosunku do określonych stanów faktycznych. Zestawienie szeregu nieprawomocnych wyroków, w których zapadły korzystne z punktu widzenia Skarżącej orzeczenia, nie przesądza zresztą o tym, że organy lub WSA byłyby zobligowane do obrania konkretnego kierunku rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Kwestia ta wiąże się też z zarzutem naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a., któremu – zdaniem Skarżącej – uchybiono przez nieodniesienie się w uzasadnieniu wyroku do wszystkich argumentów podniesionych przez Skarżącą, w szczególności nieprzeanalizowanie wszystkich przykładów praktycznego braku możliwości stosowania przepisów o cienkiej kapitalizacji w odniesieniu do cash poolingu.

Zgodnie z art. 141 § 4 p.p.s.a. uzasadnienie wyroku powinno zawierać zwięzłe przedstawienie stanu sprawy, zarzutów podniesionych w skardze, stanowiska pozostałych stron, podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie. Przepis ten określa elementy, z jakich powinno składać się uzasadnienie orzeczenia. Jest więc przepisem o charakterze formalnym. O jego naruszeniu można mówić przede wszystkim wówczas, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia wyżej wymienionych warunków. Na gruncie uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 lutego 2010 r., sygn. akt II FPS 8/09 przyjmuje się, że art. 141 § 4 p.p.s.a. może stanowić samodzielną podstawę kasacyjną tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera stanowiska co do stanu faktycznego, przyjętego za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia. Ponadto, aby zarzut taki mógł stanowić samodzielną podstawę skargi kasacyjnej, wskazana wada uzasadnienia musi być na tyle istotna, że może to mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a samo uchybienie musi uniemożliwiać kontrolę kasacyjną zaskarżonego wyroku. Jak przyjmuje się w związku z tym w orzecznictwie, wadliwość uzasadnienia wyroku może stanowić przedmiot skutecznego zarzutu kasacyjnego wówczas, gdy uzasadnienie sporządzone jest w taki sposób, że niemożliwa jest kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia. Orzeczenie sądu pierwszej instancji nie będzie się poddawało kontroli instancyjnej w przypadku braku wymaganych prawem części (np. nieprzedstawienia stanu sprawy, czy też niewskazania lub niewyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia), a także wówczas, gdy będą one co prawda obecne, niemniej obejmować będą treści podane w sposób niejasny czy też nielogiczny, uniemożliwiający jednoznaczne ustalenie stanu faktycznego i prawnego, stanowiącego podstawę kontrolowanego orzeczenia sądu (vide wyrok NSA z 6 lutego 2018 r., II FSK 285/16).

W rozpoznanej sprawie uzasadnienie zaskarżonego wyroku odpowiada wymaganiom stawianym przez art. 141 § 4 p.p.s.a, jest przy tym spójne, logiczne, poparte rzeczową argumentacją. Zawiera także odniesienie się do zarzutów skargi, a to, że nie tak wyczerpująco, jak sobie tego życzyła Skarżąca (przeanalizowanie wszystkich przykładów praktycznego braku możliwości stosowania przepisów o cienkiej kapitalizacji), czy bez odniesienia się do wszystkich orzeczeń, które powołała Skarżąca, nie oznacza, że przepis ten został naruszony w stopniu, o jakim mowa w art. 174 pkt 2 p.p.s.a.

Jak podkreśla się w orzecznictwie, nie stanowi o wadliwości orzeczenia fakt, że sąd nie odniósł się do wszystkich zarzutów zawartych w skardze, a skoncentrował się tylko na istotnych kwestiach, o ile to te kwestie mają znaczenie dla rozstrzygnięcia, a wątki pominięte mają jedynie charakter uboczny i nie rzutują na wynik sprawy (vide wyrok NSA z 30 stycznia 2018 r., I OSK 670/16).

Przypomnieć zresztą trzeba, że orzeczenie o zgodności z prawem interpretacji podatkowej może odnosić się wyłącznie do stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego wskazanego we wniosku, a nie do innych wariantów tego stanu faktycznego czy zdarzenia przyszłego podanych w skardze.

IV.3. Nie znajdując więc podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 209, art. 204 pkt 1 i art. 205 § 2 p.p.s.a.