Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Stanisław Nitecki, Sędziowie Sędzia WSA Renata Siudyka (spr.), Sędzia WSA Artur Żurawik, Protokolant Sekretarz sądowy Damian Szczurowski, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 lipca 2022 r. sprawy ze skargi E.D. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach z dnia 10 grudnia 2021 r. nr SKO.PSŚ/41.5/3618/2021/16617/MP w przedmiocie odmowy umorzenia nienależnie pobranego zasiłku okresowego oddala skargę.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach (SKO) decyzją z dnia 10 grudnia 2021 r. nr SKO.PSŚ/41.5/3618/2021 /16617/MP, po rozpatrzeniu odwołania E. D. (skarżąca) na decyzję Prezydenta Miasta S. z dnia 14 października 2021 r. nr [...] w sprawie odmowy umorzenia nienależnie pobranych świadczeń w formie zasiłku okresowego wypłaconego za okres od 1 maja 2019 r. do 29 lutego 2020 r. w kwocie 1562,35 zł – utrzymało w mocy decyzję pierwszoinstancyjną.

Do wydania zaskarżonej decyzji doszło w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Prezydent Miasta S. decyzją z dnia 18 maja 2021 r. nr [...] przypisał skarżącej do zwrotu nienależnie pobrane świadczenia w formie zasiłku okresowego za poszczególne okresy od 1 maja 2019 r. do 29 lutego 2020 r., wysokości 1562,35 zł oraz ustalił termin i sposób płaty nienależnie pobranego świadczenia. Wymieniona decyzja jest ostateczna.

Pismem z dnia 14 września 2021 r. skarżąca zwróciła się do organu I instancji o umorzenie nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej w tym nienależnie pobranego zasiłku okresowego w kwocie 1562,35 zł. Strona opisała swoją trudną sytuację. Wniosła o szybkie załatwienie sprawy, żeby "mogła skorzystać z zasiłków celowych, okresowych oraz karty żywieniowej do których się kwalifikuje".

Organ I instancji ustalił, że skarżąca prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z córkami: [...]-letnią L. S. i pełnoletnią M. D.. Jest osobą bezrobotną, zarejestrowaną w PUP bez prawa do zasiłku dla bezrobotnych. W trakcie wywiadu środowiskowego przeprowadzonego w dniu [...] r. ustalono, że rodzina utrzymuje się z dodatku mieszkaniowego w wysokości 428,58zł., alimentów w wysokości 500zł., zasiłku rodzinnego w wysokości 219zł., dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka w wysokości 193zł. oraz świadczenia wychowawczego w wysokości 1000zł. Łącznie do dyspozycji rodziny pozostawała kwota 2340,58 zł. Córka M. D. ukończyła w dniu [...] r. osiemnaście lat, a tym samym świadczenie wychowawcze już na nią nie przysługuje. Skarżąca otrzymuje także świadczenia z pomocy społecznej w formie zasiłku okresowego we wrześniu 2021 r. w wysokości 121,7zł i zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności w wysokości 210.00 zł.

Rodzina ma następujące wydatki: czynsz 222zł., energia elektryczna 220,29zł., telefon 50zł., ubezpieczenie55 zł., opłata TV 100zł., środki czystości 100zł. Skarżąca oświadczyła, że pozostała część dochodu jest przeznaczona na zakup żywności, odzieży, obuwia oraz spłatę raty za czynsz. Skarżąca wraz z rodzina zamieszkuje w lokalu komunalnym, wyposażonym w podstawowy sprzęt gospodarstwa domowego. Nikt w rodzinie nie ma orzeczonego stopnia niepełnosprawności. Strona jest w wieku aktywności zawodowej (ma [...] lata) i może podnosić swoje kwalifikacje poprzez oferowane bezpłatne kursy i szkolenia.

W uzasadnieniu decyzji organ I instancji przywołał przepisy prawa, a po przeanalizowaniu sytuacji życiowej skarżącej uznał, że nie zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające umorzenie nienależnie pobranych świadczeń w formie zasiłku okresowego. Skarżąca jest w wieku aktywności zawodowej (ma [...] lata) może podnosić kwalifikacje, co daje perspektywy w przyszłości poprawy sytuacji finansowej rodziny. Poinformował jednocześnie skarżącą, iż istnieje możliwość rozłożenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń na raty, które może nastąpić na wniosek skarżącej. Rozliczając nienależnie pobrane świadczenia w kwocie 1562.35zł na 20 miesięcy rata wyniesie około 78.12zł. Wobec powyższego organ I instancji decyzją z dnia 14 października 2021 r. odmówił skarżącej umorzenia należności w formie zasiłku okresowego.

W odwołaniu od rozstrzygnięcia organu I instancji skarżąca wyraziła swoje niezadowolenie z odmowy umorzenia nienależnie pobranych świadczeń. Opisała swoją trudną sytuację życiową wskazując, że jej sytuacja uległa zmianie. Skarżąca samotnie wychowuje dwójkę dzieci [...] letnią L. S. i pełnoletnią M. D. Dochód rodziny wynosi 1 308.32zł. Skarżąca otrzymuje świadczenie wychowawcze na dziecko w wysokości 500zł., zasiłek rodzinny na dwie córki w wysokości 230zł., dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka 193zł., dodatek mieszkaniowy 385,32zł. Z uwagi na choroby dziecka nie może podjąć zatrudnienia, a nie stać jej na opiekunkę. Starsza córka ze względu na naukę i zajęcia dodatkowe nie może zajmować się siostrą.

SKO po rozpatrzeniu odwołania utrzymało decyzję organu I instancji. W uzasadnieniu opisało przebieg postępowania według chronologii zdarzeń. Dokonało ponownej analizy materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie. Odniosło się do materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie uznając, że został on zebrany i oceniony przez organ I instancji w sposób prawidłowy. Zacytowało brzmienie art. 104 ust. 4 u.p.s., akcentując, że decyzja dotycząca umorzenia kwoty nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczenia płatności albo rozłożenia na raty jest decyzją uznaniową. Wyjaśniło, że uznanie administracyjne rozumiane jest w teorii jako "przewidziana przez prawo możliwość wyboru rozstrzygnięcia prawnego przez organ administracji". Decyzja ta winna być dokonana przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy. Stwierdziło dalej , że obecnie sytuacja finansowa rodziny jest rzeczywiście trudna, ale nie jest wykluczone, że w przyszłości skarżąca (która jest w wieku aktywności zawodowej) podejmie zatrudnienie, co wpłynie na poprawę finansów rodziny i chociażby częściowo umożliwi spłatę nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej.

SKO podzielił stanowisko organu I instancji i stwierdziło, iż zaskarżona decyzja podjęta została w ramach uznania administracyjnego. Nie stwierdziło przy tym naruszenia granic tego uznania.

W opisowej skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach skarżąca wyjaśniła, że po śmierci swojego życiowego partnera otrzymała środki z jego polisy na życie. Zostały one w całości wydane na koszty związane z pogrzebem, a skarżąca posiada faktury i rachunki dokumentujące opisane wydatki. Ponownie opisała swoją sytuacje życiową i dochodową, akcentując, że obecnie miesięczny dochód na osobę w rodzinie to kwota 474.33 zł. Wskazała, że nie była świadoma, iż pieniądze z polisy partnera będą traktowane przez MOPS jako jej dochód. Wyjaśniła, że młodsza córka jest dzieckiem chorowitym i z tego powodu większość czasu spędza w domu, a skarżąca nie może podjąć zatrudnienia. Stwierdziła, że jej rodzice nie żyją i nie może liczyć na pomoc najbliższych. Zwróciła się o całkowite umorzenie kwoty nienależnie pobranego świadczenia ze względu na swoja ciężką sytuację finansową i materialną.

W odpowiedzi na skargę SKO wniosło o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

W piśmie adresowanym do WSA w Gliwicach (data wpływu do biura podawczego Sądu 21 marca 2022 r.) skarżąca wniosła o przeprowadzenie rozprawy i wskazała, że pracownicy socjalni nie przejawiali chęci uwzględnienia jej trudniej sytuacji.

Na rozprawie zdalnej ustanowiony z urzędu pełnomocnik skarżącej podtrzymał jej osobistą skargę, akcentując trudną sytuację skarżącej i brak możliwości podjęcia przez nią pracy. Wniósł o przyznanie kosztów zastępstwa procesowego oświadczając, że nie zostały one uiszczone w całości, ani w części.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje.

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Na podstawie art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 137), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie swojej właściwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym § 2 cytowanego przepisu stanowi, iż kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.

Natomiast zgodnie z art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 329 -dalej "p.p.s.a.") Sąd, uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie uchyla zaskarżoną decyzję lub postanowienie w całości albo w części, jeżeli stwierdzi; naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, bądź naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, bądź inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Po dokonaniu kontroli zaskarżonej decyzji, mając na uwadze stan faktyczny i prawny sprawy, sformułowane w skardze zarzuty i wspierające je argumenty, Sąd stwierdził, że brak jest podstaw do zakwestionowania stanowiska organu wyrażonego w decyzji. Decyzja ta znajduje bowiem podstawy w prawie materialnym, jej wydanie zaś poprzedziło postępowanie, w którym nie uchybiono regułom procesowym.

Przedmiotem kontroli Sądu jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach (SKO) utrzymująca w mocy decyzję organu I instancji w sprawie odmowy umorzenia nienależnie pobranych świadczeń w formie zasiłku okresowego.

Materialnoprawną podstawę kontrolowanej decyzji stanowią przepisy ustawy

z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1876-dalej "u.p.s.)". Art. 104 ust. 4 u.p.s. stanowi, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu wskazanych należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

Przepis ten był przedmiotem pogłębionych rozważań Naczelnego Sądu Administracyjnego. W wyroku z 28 kwietnia 2020 r., sygn. akt I OSK 6/20 (CBOSA), Sąd ten wskazał, że celem art. 104 ust. 4 u.p.s. jest ochrona osoby zobowiązanej do zwrotu pobranych świadczeń, co wiąże się z kolei z określoną w art. 100 ust. 1 zasadą kierowania się w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej dobrem korzystających z niej osób. Z treści art. 104 ust. 4 tej u.p.s. wynika również, że organ zobowiązany jest zatem do wszechstronnego rozważenia przesłanek w przepisie tym wymienionych. Wskazane przesłanki interpretować należy zgodnie z założeniami i celami ustawy o pomocy społecznej, w szczególności mając na względzie cele pomocy społecznej określone w jej art. 2 ust. 1. Należy również pamiętać, że zadaniem pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienia im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia się (art. 3 ustawy). Powyższe oznacza ciążący na organie właściwym do rozpatrzenia wniosku obowiązek dokładnego ustalenia stanu faktycznego sprawy - aktualnej sytuacji strony – także w kontekście powołanych zapisów ustawowych.

Zaznaczyć jednak w tym miejscu należy, że decyzje wydane na podstawie art. 104 ust. 4 u.p.s. mają charakter uznaniowy. Takie rozstrzygnięcia organów administracji charakteryzują się tym, że po dokonaniu ustalenia, iż strona spełnia przesłanki normatywne, od zaistnienia których uzależniona jest możliwość zastosowania instytucji z art. 104 ust. 4 u.p.s., organ nie ma obowiązku orzekać zgodnie z wnioskiem strony (por. wyrok NSA z 25 czerwca 2019 r., sygn. akt I OSK 3533/18, CBOSA). Nawet zatem trudna sytuacja bytowa osoby zobowiązanej nie zwalnia z obowiązku zwrotu świadczenia, gdyż znaczny ciężar związany z wykonaniem tego obowiązku nie jest jeszcze równoznaczny ze "szczególnym przypadkiem", o którym mowa w tym przepisie. O ile więc organy przeprowadzą prawidłowo postępowanie wyjaśniające i uargumentują w sposób przekonywujący swoją decyzję wydaną w granicach przysługującego im uznania, to sąd administracyjny nie ma podstaw do zakwestionowania takiej decyzji i oceny jej słuszności.

Analiza akt tej sprawy wskazuje, że organy I i II instancji, wydając decyzje w ramach uznania administracyjnego, wyjaśniły wszystkie okoliczności faktyczne oraz zbadały i rozważyły w sposób wyczerpujący przesłanki przemawiające za zajętym stanowiskiem. Prawidłowo ustaliły sytuację życiową i finansową skarżącej, wyciągając z tego odpowiednie wnioski. Organy obu instancji słusznie uznały, że pomimo trudnej sytuacji finansowej nie występują szczególnie uzasadnione okoliczności, które uzasadniałyby obecnie umorzenie nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej. Skarżąca ma obecnie [...] lat: prowadzi gospodarstwo domowe z dwiema córkami zamieszkując w mieszkaniu komunalnym. Skarżący od wielu lat utrzymuje się wyłącznie z pomocy społecznej, korzystając nie tylko z zasiłku okresowego ale także z innych form pomocy w postaci zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności czy dodatku mieszkaniowego. W tym zakresie organy oparły się na wywiadzie środowiskowym, nie zakwestionowanym przez skarżącą. Stwierdziły, że skarżąca może podnosić swoje kwalifikacje poprzez bezpłatne kursy i szkolenia.

Oceniając zaskarżone rozstrzygnięcie pod kątem zastosowania przewidzianych przepisem art. 104 ust. 4 u.p.s. możliwości, Sąd uznał je za prawidłowe. Zdaniem Sądu organy prawidłowo uznały, że sytuacja skarżącej nie uzasadnia umorzenia nienależnie pobranej kwoty. Słusznie SKO wskazało, że skarżąca jest osobą w wieku produkcyjnym, a zatem może w przyszłości podjąć zatrudnienie, co wpłynie na poprawę finansów rodziny i chociażby częściowo umożliwi spłatę nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej.

Zdaniem Sądu nie ma tu znaczenia, że wolą skarżącej było całkowite umorzenie kwoty świadczenia nienależnie pobranego. Organy wskazywały bowiem na możliwość częściowego umorzenia należności, bądź też rozłożenia jej na 20 rat. Taką możliwość daje organowi art. 104 ust. 4 u.p.s. Należy podkreślić, że decyzja wydana na podstawie art. 104 ust. 4 u.p.s. ma charakter uznaniowy, co oznacza przyznanie organowi administracji pewnego stopnia swobody przy jej podejmowaniu. Kontrola sądowa takiej decyzji sprowadza się do oceny czy organ administracji uwzględnił całokształt okoliczności faktycznych, mających znaczenie w sprawie oraz czy w ramach swego uznania nie naruszył on zasady swobodnej oceny dowodów. Kontrola sądu dotyczy więc prawidłowości postępowania organu administracji poprzedzającego wydanie decyzji i polega na sprawdzeniu czy należycie przeprowadzono postępowanie dowodowe oraz ustalono stan faktyczny, do czego zobowiązane są organy obu instancji na podstawie art. 7, 77 § 1, 80 i 136 k.p.a. W sytuacji w której organy pomocy społecznej wyjaśnią wszelkie okoliczności sprawy istotne dla jej rozstrzygnięcia z zachowaniem art. 7, 77 § 1 i 80 k.p.a. i w sposób przekonujący uargumentują swoją decyzję wydaną w ramach przysługującego im uznania zgodnie z art. 104 ust. 4 u.p.s., to sąd nie ma podstaw do zakwestionowania takiej decyzji i oceny jej słuszności.

W niniejszej sprawie zdaniem Sądu nie można zarzucić organom naruszenia obowiązujących przepisów, ani przekroczenia granic uznania administracyjnego. Na ocenę legalności zaskarżonej decyzji nie mogły natomiast wpłynąć okoliczności wynikające ze skargi, prośby o umorzenie nienależnie pobranych świadczeń, czy też odwołania.

Skoro zarzuty skargi okazały się nieuzasadnione, a Sąd nie znalazł innych podstaw do jej uwzględnienia, to na podstawie art. 151 p.p.s.a. orzeczono jak w sentencji wyroku.