Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Izabella Kulig-Maciszewska Sędziowie NSA Anna Łukaszewska – Macioch NSA Jolanta Rajewska (spr.) Protokolant asystent sędziego Iwona Ścieszka po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2011 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej G. L. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 21 maja 2010 r. sygn. akt II SAB/Po 65/09 w sprawie ze skargi G. L. na bezczynność Wielkopolskiego Kuratora Oświaty w Poznaniu w przedmiocie udzielenia informacji publicznej oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 21 maja 2010r., sygn. akt II SAB/Po 65/09 w punkcie pierwszym oddalił skargę G. L. na bezczynność Wielkopolskiego Kuratora Oświaty w Poznaniu w przedmiocie udostępnienia informacji publicznej.

Wyrok zapadł w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych sprawy.

Dnia 18 września 2009 r. G. L. wystąpiła do Kuratorium Oświaty w Poznaniu o udostępnienie jej wszystkich dokumentów dotyczących kontroli przeprowadzonej w Szkole Podstawowej nr [...] w P. w maju 1998 r., w tym informacji z pobytu wizytatora w dniu 16 kwietnia 1998 r. wraz z jego oświadczeniami i wyjaśnieniami, wpisu do dziennika szkoły w zakresie powyższej kontroli, pisma MEN z dnia 26 marca 1998 r., protokołu z przeprowadzonej kontroli oraz zaleceń pokontrolnych, dokumentu egzaminu sprawdzającego z techniki wraz z jego dokumentacją, a także wniosku o zmianę wychowawcy z dnia 11 czerwca 1997 r. Wskazała ponadto, że powyższe żądanie należy traktować jako nowy wniosek o udzielenie jej informacji publicznej. Oświadczyła, że jeżeli organ nie posiada wymienionych dokumentów, to powinien wskazać podmiot, który jest w ich posiadaniu. G. L. domagała się również wyjaśnienia, czy w decyzji nr [...] z dnia [...] marca 2009 r. organ prawidłowo określił tryb, w jakim można wnieść odwołanie od tej decyzji.

Pismami z dnia 22 września 2009 r. i z dnia 15 października 2009 r. Wielkopolski Kurator Oświaty powiadomił wnioskodawczynię, że udostępniono jej wszystkie dokumenty dotyczącymi przedmiotowej kontroli oraz wydano jej kserokopie wskazanych dokumentów.

G. L. złożyła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu skargę na bezczynność Wielkopolskiego Kuratora Oświaty, zarzucając, że organ do dnia wniesienia skargi nie udostępnił jej żadnych informacji oraz nie wydał decyzji o odmowie udostępnienia informacji publicznej.

W odpowiedzi na skargę Kuratorium Oświaty w Poznaniu wniosło o jej oddalenie jako bezzasadnej. Organ wskazał, że sprawa dotyczy tych samych informacji, które zostały już skarżącej udostępnione.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w powołanym na wstępie wyroku, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.- dalej powoływana jako P.p.s.a.), skargę G. L. oddalił.

W uzasadnieniu stwierdził, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz. 1198 ze zm.) podmiot, do którego złożono wniosek dotyczący informacji publicznej, powinien albo udostępnić tę informację w formie czynności materialnotechnicznej, albo w drodze decyzji odmówić jej udostępnienia. Możliwe jest także umorzenie postępowania w trybie przewidzianym w ustawie. Bezczynność organu administracji publicznej zachodzi wówczas, gdy w prawnie ustalonym terminie organ nie podjął żadnych czynności w sprawie lub wprawdzie prowadził postępowanie, ale mimo ustawowego obowiązku, nie zakończył go wydaniem w terminie decyzji, postanowienia lub innego aktu albo nie podjął stosownej czynności.

Z dokumentów znajdujących się w aktach sądowych wynika, że skarżącej udostępniono całość dokumentacji, którą dysponował organ, a w odniesieniu do dokumentów zawierających dane osobowe decyzją z dnia [...] marca 2009 r. odmówiono udostępnienia w tym zakresie informacji publicznej. Na ustalenie, czy w sprawie doszło do bezczynności nie ma wpływu merytoryczna treść ani powołanej decyzji ani udzielonej odpowiedzi. Skoro w niniejszej sprawie organ udostępnił skarżącej wnioskowane dokumenty kontroli oraz doręczył wybrane przez nią dokumenty, to nie można organowi zarzucić bezczynności. Należy także podkreślić, że sąd nie może zweryfikować twierdzenia organu o nieposiadaniu innych dokumentów. Jeżeli skarżąca jest przekonana, że pewne dokumenty powinny zostać wytworzone przez organ z racji ciążących na nim obowiązków, może uruchomić postępowanie skargowe, składając do właściwego organu nadzoru stosowny wniosek. Natomiast stanowisko organu wyrażone w decyzji z dnia [...] marca 2009 r. podlega kontroli instancyjnej, o czym skarżąca również została wyraźnie pouczona.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniosła G. L., reprezentowana przez radcę prawnego-pełnomocnika z urzędu, domagając się uchylenia punktu pierwszego zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Poznaniu. Pełnomocnik skarżącej wniósł ponadto o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej.

Zaskarżonemu orzeczeniu strona zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie naruszenie art. 91 § 2 P.p.s.a. poprzez niezawiadomienie skarżącej o rozprawie wyznaczonej na dzień 21 maja 2010 r. oraz art. 109 P.p.s.a. poprzez nieodroczenie rozprawy w sytuacji niezawiadomienia skarżącej o rozprawie, skutkujące pozbawieniem skarżącej możliwości obrony swych praw, a zatem powodujące- zgodnie z art. 183 § 1 ust. 5 P.p.s.a. – nieważność postępowania.

W motywach skargi kasacyjnej wskazano, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w celu rozpatrzenia skargi G. L. wyznaczył rozprawę na dzień 21 maja 2010 r. O wyznaczonym terminie posiedzenia nie została jednak powiadomiona skarżąca, mimo iż zgodnie z art. 91 § 2 P.p.s.a. o posiedzeniach jawnych sąd zawiadamia strony na piśmie, a zawiadomienie powinno być doręczone co najmniej na siedem dni przed posiedzeniem. O wyznaczonym posiedzeniu nie powiadomił skarżącej również jej pełnomocnik. W rezultacie na skutek braku takiego powiadomienia skarżąca nie mogła wziąć udziału w rozprawie, na której zamierzała ujawnić szereg okoliczności, których nie znał pełnomocnik z urzędu, a także osobiście przedstawić swoje stanowisko w sprawie.

Autor skargi przytoczył ponadto treść art.109 P.p.s.a, zarzucając przy tym, że wbrew dyspozycji wskazanego przepisu w niniejszej sprawie nie nastąpiło odroczenie rozprawy, a w dniu 21 maja 2010r Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu wydał niekorzystne dla skarżącej orzeczenie, oddalając wniesioną przez nią skargę.

W tej sytuacji zdaniem autora skargi kasacyjnej G. L. została pozbawiona możności obrony swoich praw, co zgodnie z art.183 § 1 ust.5 P.p.s.a. powinno skutkować nieważnością postępowania.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Wielkopolski Kurator Oświaty domagał się jej oddalenia, wskazując, że zgodnie z art. 34 art. 67 § 5 P.p.s.a. strona może działać osobiście lub przez swojego pełnomocnika; w tym ostatnim przypadku doręczeń dokonuje się wyłącznie pełnomocnikowi. W niniejszej sprawie bezspornym jest, że o posiedzeniu sądu został powiadomiony pełnomocnik G. L. Wobec powyższego zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej są nieuzasadnione.

Postanowieniem z dnia 14 października 2010r WSA w Poznaniu przywrócił G. L. termin do wniesienia skargi kasacyjnej.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.

Naczelny Sąd Administracyjny zgodnie z art. 183 § 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnym jest związany podstawami sformułowanymi w rozpatrywanym środku odwoławczym, bowiem bada sprawę w granicach skargi kasacyjnej, a z urzędu bierze pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. W niniejszej sprawie Sąd kasacyjny nie dopatrzył się z urzędu żadnych wad, które musiałyby skutkować nieważnością postępowania. Analizując z kolei zarzuty skargi kasacyjnej, także nie można uznać, by w postępowaniu prowadzonym przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Poznaniu doszło do nieważności z przyczyny wskazanej w art.183 § 2 pkt.5 P.p.s.a., to jest z powodu pozbawienia skarżącej możliwości obrony swych na skutek naruszenia przez Sąd I instancji art. 91 § 2 i art.109 P.p.s.a.

W pierwszej kolejności zauważyć należy, że pozbawienie możliwości obrony swych praw przez stronę polega na tym, że strona na skutek uchybień procesowych sądu lub strony przeciwnej nie może brać udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tych wadliwości nie mogły być usunięte na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku w danej instancji. Takie zapatrywanie zbieżne jest z utrwalonym poglądem judykatury (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1998 r., sygn. akt I CKN 561/97, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 marca 2007 r., sygn. akt I OSK 1920/06). Pojęcie "pozbawienie możności obrony swych praw" należy rozumieć ściśle. Wystąpi ono zatem jedynie w razie zaistnienia kardynalnych uchybień dotyczących udziału strony w postępowaniu sądowym, a nie jakichkolwiek usterek czy utrudnień w tym zakresie. Należy przyjąć, że pozbawienie strony możliwości obrony swoich praw w procesie stwarza sytuację, w której sąd nie powinien w ogóle przystępować do ostatecznego merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Pozbawienie strony możności obrony jej praw powoduje więc nieważność postępowania między innymi w sytuacji niezawiadomienia strony (działającej osobiście, niereprezentowanej w procesie przez pełnomocnika) o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie zaskarżonego wyroku. Ten sam skutek należy też odnieść do niezawiadomienia o rozprawie pełnomocnika strony, chociażby w stosunku do niej samej sąd dopełnił takiego obowiązku.

W celu ustalenia, czy doszło do pozbawienia strony możliwości obrony jej praw, należy rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie ustalić czy uchybienie to miało wpływ na możliwość strony działania w postępowaniu, zaś w ostatniej kolejności zbadać, czy pomimo wystąpienia powyższych okoliczności strona miała możność obrony swoich praw mimo zaistniałych uchybień procesowych. Pozbawienie strony możności obrony jej praw będzie miało miejsce jedynie w razie łącznego spełnienia wszystkich wyżej wymienionych przesłanek (por. wyrok NSA z dnia 5 października 2006 r., sygn. akt I OSK 561/06).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny doszedł do przekonania, że G. L. jako strona postępowania nie została pozbawiona możliwości prawidłowej obrony swoich praw w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Z okoliczności sprawy wynika, że skarżąca wystąpiła z wnioskiem o przyznanie jej prawa pomocy w zakresie całkowitym. Wojewódzki Sad Administracyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 17 grudnia 2009 r. sygn. akt II SAB/Po 65/09 zwolnił G. L. od ponoszenia kosztów sądowych i ustanowił dla niej radcę prawnego, którego miała wyznaczyć Okręgowa Izba Radców Prawnych w P. Pismem z dnia 20 stycznia 2010 r. Okręgowa Izba Radców Prawnych w P. poinformowała o wyznaczeniu pełnomocnika w osobie radcy prawnego B. K. Jednakże skarżąca w piśmie z dnia 31 marca 2010 zwróciła się z prośbą o zmianę ustanowionego pełnomocnika, motywując to faktem, że chce mieć "właściwą pomoc w sprawie". Z tego też powodu rozprawa sądowa w dniu 14 kwietnia 2010 r. została odroczona do czasu wyznaczenia przez samorząd radcowski nowego pełnomocnika. Następnie Okręgowa Izba Radców Prawnych poinformowała Sąd I instancji oraz skarżącą o wyznaczeniu dla niej nowego pełnomocnika w osobie radcy prawnego M. K. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu pismem z dnia 16 kwietnia 2010 r. powiadomił radcę prawnego M. K., że w związku z nowelizacją przepisu art. 244 § 2 P.p.s.a. ustanowienie radcy prawnego w ramach prawa pomocy jest równoznaczne z udzieleniem mu pełnomocnictwa przez stronę. Powyższe pismo zostało wysłane również do wiadomości G. L., która odebrała je dnia 22 kwietnia 2010 r. O rozprawie wyznaczonej na dzień 21 maja 2010 r. został powiadomiony pełnomocnik skarżącej radca prawny M. K. Z protokołu rozprawy jednoznacznie wynika, że pełnomocnik skarżącej stawił się na niej, poparł wszystkie wnioski zawarte w skardze i doprecyzował żądania w niej stawiane.

Zgodnie z brzmieniem znowelizowanego przepisu art. 244 § 2 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (nowelizacja ta weszła w życie dnia 10 kwietnia 2010 r., czyli przed wyznaczeniem nowego pełnomocnika przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w P.) ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w ramach prawa pomocy jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa. Oznacza to, że po nowelizacji powyższego przepisu samo postanowienie o przyznaniu prawa pomocy i wyznaczenie konkretnego pełnomocnika przez organ samorządu zawodowego jest wystarczające, a tym samym równoznaczne z udzieleniem mu pełnomocnictwa ogólnego do występowania w imieniu strony i reprezentowania jej interesów przed sądami. Dodatkowo należy zauważyć, że skarżąca miała możliwość zapoznania się z pismami dotyczącymi ustanowienia dla niej nowego pełnomocnika znacznie przed terminem rozprawy. W stosownym czasie mogła zatem-tak jak poprzednio- zgłosić swoje zastrzeżenia uprawnionemu organowi korporacji zawodowej. Skoro tego nie uczyniła, a w postępowaniu przed Sądem I instancji w jej imieniu działał prawidłowo umocowany pełnomocnik, który został należycie zawiadomiony o terminie rozprawy, to całkowicie nieuzasadnione jest twierdzenie, że G. L. pozbawiono możliwości obrony jej praw w tym postępowaniu.

Dodać również należy, że zgodnie z art.91 § 2 P.p.s.a. Sąd zawiadamia stronę o posiedzeniach jawnych. Zasada zawiadamiania bezpośrednio strony o terminie takiego posiedzenia nie dotyczy jednak sytuacji, gdy strona sama ustanowiła pełnomocnika lub gdy pełnomocnik został jej przydzielony z urzędu w ramach prawa pomocy. Pełnomocnik uprawniony jest do działania w imieniu i ze skutkiem dla strony. Dlatego z momentem zawiadomienia sądu o ustanowieniu pełnomocnika z wyboru lub zawiadomienia przez organ samorządu zawodowego o wyznaczeniu konkretnej osoby pełnomocnikiem z urzędu danej strony powstaje obowiązek doręczania pism sądowych, w tym zawiadomień o terminie rozprawy, temu pełnomocnikowi. Wynika to jednoznacznie z treści art.67 § 5 P.p.s.a. Przepis ten ma charakter obligatoryjny. Wiąże on zarówno sąd jak i strony, wyłączając swobodną dyspozycje tych ostatnich w zakresie sposobu doręczania pism sądowych. Oznacza to, że nieskuteczne jest doręczenie pisma samej stronie, jeżeli w postępowaniu sądowym jest ona reprezentowana przez pełnomocnika. Jeżeli ustanowiono pełnomocnika doręczeń dokonuje się bowiem wyłącznie temu pełnomocnikowi. Sąd nie ma obowiązku dokonywać takich doręczeń także stronie. Nie może też ingerować w relacje i przyjęty sposób komunikowania się między pełnomocnikiem i jego mocodawcą, ani też wyręczać pełnomocnika z obowiązku prawidłowego komunikowania się ze stroną. Powinność sądu zawiadomienia pełnomocnika o posiedzeniu jawnym nie wyłącza oczywiście prawa strony do udziału w rozprawie, jednakże o terminie takiego posiedzenia może ją poinformować jedynie pełnomocnik a nie sąd. W związku z powyższym zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 91 § 2 P.p.s.a. uznać należy za całkowicie chybiony.

W sprawie, wbrew zarzutom kasatora, nie doszło również do złamania art.109 P.p.s.a. Zgodnie z tym przepisem rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość zawiadomienia pełnomocnika lub którejkolwiek ze stron albo jeżeli nieobecność strony lub jej pełnomocnika jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć, chyba że strona lub jej pełnomocnik wnieśli o rozpoznanie sprawy w ich nieobecności. Żadna z tych przesłanek nie zachodziła, a więc Sąd I instancji nie miał podstaw do odroczenia rozprawy.

Z tych względów Naczelny Sąd Administracyjny na mocy art. 184 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w sentencji wyroku.

Naczelny Sąd Administracyjny nie orzekł w wyroku o przyznaniu pełnomocnikowi skarżącej wynagrodzenia na zasadzie prawa pomocy, gdyż przepisy art. 209 i 210 P.p.s.a. mają zastosowanie tylko do kosztów postępowania między stronami. Natomiast wynagrodzenie dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu za wykonaną pomoc prawną należne od Skarbu Państwa (art. 250 P.p.s.a.) przyznawane jest przez wojewódzki sąd administracyjny w postępowaniu określonym w przepisach art. 258-261 P.p.s.a.