Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Rafał Wolnik (spr.), Sędziowie Sędzia WSA Andrzej Matan, Sędzia WSA Stanisław Nitecki, Protokolant specjalista Ewa Bojarska, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 sierpnia 2021 r. sprawy ze skargi F.S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach z dnia [...]r. nr [...] w przedmiocie świadczenia wychowawczego uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Burmistrza T. z dnia [...] r. nr [...]

Burmistrz T. decyzją z dnia [...] r., powołując się na ustawę z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2019 r., poz. 2407), zwanej dalej ustawą 500+, odmówił obecnie skarżącemu F.S. przyznania świadczenia wychowawczego na dziecko – małoletnią S. S. W uzasadnieniu organ I instancji wskazał, że skarżący do wniosku z dnia 2 lutego 2021 r. dołączył postanowienie Sądu Rejonowego w G. udzielające zabezpieczenia w ten sposób, że powierzył mu bieżącą pieczę nad małoletnią. Tym samym strona nie spełnia warunków do przyznania jej wnioskowanego świadczenia na rzecz tego dziecka.

Na skutek wniesionego przez skarżącego odwołania od powyższej decyzji, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach, zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją, utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu organ odwoławczy przytoczył na wstępie treść art. 4 i art. 2 pkt 10 ustawy 500+. Dalej wskazał, że postępowanie zostało wszczęte na wniosek skarżącego o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na wnuczki: A.S. i S. S. Z akt sprawy wynika, iż ojciec S.S. nie żyje. Natomiast z uwagi na posiadaną informację, iż ojciec A.S. przebywa na terenie [...] - przesłano wniosek w tej części właściwemu organowi celem zbadania, czy w sprawie mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Organ odwoławczy wskazał ponadto, iż postanowieniem z dnia [...] r., sygn. akt [...], Sąd Rejonowy w G., orzekł o zmianie zarządzeń opiekuńczych wobec małoletnich wnuczek skarżącego, udzielając zabezpieczenia w ten sposób, że powierzył skarżącemu bieżącą pieczę nad małoletnimi do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Konkludując organ stwierdził, iż mając na względzie definicję ustawową opiekuna faktycznego dziecka, skarżący nie jest opiekunem faktycznym S.S. Nie jest również jej opiekunem prawnym. Z akt sprawy wynika, iż nastąpiło powierzenie dziecka pod pieczę skarżącego do czasu zakończenia postępowania. Tymczasem brak jest w katalogu osób uprawnionych do świadczenia wychowawczego osoby, która sprawuje pieczę nad dzieckiem.

W skardze na powyższą decyzję skarżący powołał się na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 grudnia 2016 r., sygn. akt VIII SA/Wa 833/16 i przytoczył fragmenty z jego uzasadnienia. Wskazał, że w świetle tego wyroku "odwołanie" jest zasadne i zasługuje na pozytywne rozpatrzenie.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, przy czym nie odniósł się do stanowiska skarżącego opartego na przywołanym w skardze wyroku WSA w Warszawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Skarga zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie zaznaczyć przyjdzie, że ustalony w sprawie stan faktyczny nie budzi wątpliwości. W szczególności za bezsporne należy uznać, że skarżący jest dziadkiem małoletniej, że jej ojciec nie żyje, zaś Sąd Rejonowy w G, wydanym w ramach zabezpieczenia prawomocnym postanowieniem z dnia [...] r., powierzył skarżącemu bieżącą pieczę nad małoletnimi wnuczkami. Istota sporu sprowadza się natomiast do rozstrzygnięcia kwestii, czy osobie, której na mocy orzeczenia sądu powierzona została bieżąca piecza nad małoletnimi, przysługuje świadczenie wychowawcze, pomimo że osoba taka nie została wprost wymieniona w art. 4 ust. 2 ustawy 500+.

Przystępując do rozstrzygnięcia tej spornej kwestii wskazać należy, że była ona już wielokrotnie przedmiotem rozważań sądów administracyjnych, które w większości przypadków w wydanych orzeczeniach opowiadały się za potrzebą takiej wykładni przepisów ustawy 500+, która uwzględnia konstytucyjnie zagwarantowane prawa jednostki (por. m.in.: wyroki NSA z dnia 4 marca 2020 r., sygn. akt I OSK 2140/18; z dnia 27 sierpnia 2019 r., sygn. akt I OSK 2707/17; z dnia 1 sierpnia 2019 r., sygn. akt I OSK 203/19; wyrok WSA w Gliwicach z dnia 18 września 2020 r., sygn. akt II SA/Gl 654/20; wyrok WSA w Krakowie z dnia 29 listopada 2017 r., sygn. akt III SA/Kr 1140/17; jak również powołany przez skarżącego wyrok WSA w Warszawie z dnia 29 grudnia 2016 r., sygn. akt VIII SA/Wa 833/16).

Opierając się na poglądach wyrażonych w powołanych orzeczeniach przypomnieć przyjdzie, że świadczenie wychowawcze ma na celu częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego podstawowych potrzeb życiowych. Charakter i cel tego świadczenia powinny mieć nadrzędne znaczenie przy ustalaniu praw do niego. Służy ono bowiem zaspokojeniu potrzeb dziecka, dbałości o jego dobro i ochronę. Skierowane jest zaś do podmiotów, które opiekę nad dzieckiem sprawują.

Podobnie jak we wskazanych wyżej sprawach, również na gruncie okoliczności faktycznych niniejszej sprawy wyniki wykładni językowej art. 4 ust. 2 i art. 2 pkt 10 ustawy 500+ nie dają się pogodzić z celem świadczenia wychowawczego wskazanym w art. 4 ust. 1 tej ustawy. Wniosek ten wypływa także z określenia obowiązków państwa wobec dzieci wyznaczonych przez art. 72 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji RP, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka, a każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Ustawa zasadnicza nie ogranicza się zatem do zapewnienia dziecku ochrony, ale wprowadza też prawo do żądania od organów władzy publicznej opieki i pomocy. Pomoc władz publicznych jest szczególnie niezbędna w przypadku dziecka pozbawionego opieki rodzicielskiej, stąd art. 72 ust. 2 Konstytucji nakłada na władze tego rodzaju obowiązek (vide: W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Lex 2013 wydanie VII, uwagi do art. 72). Z powyższego wynika, że osoba odpowiedzialna za utrzymanie dziecka, której Państwo powierzyło pieczę nad jego wychowaniem i rozwojem, ma prawo skutecznego domagania się od tegoż Państwa pomocy w sprawowaniu tej opieki, w tym również pomocy materialnej, a więc przynajmniej częściowego pokrycia kosztów utrzymania dziecka. Formą sprawowania bieżącej pieczy nad dzieckiem, nad którym nie sprawują pieczy jego rodzice, jest tzw. piecza alternatywna wobec rodzicielskiej, a Państwo powinno zapewnić takiemu dziecku opiekę zastępczą. Niezgodne z konstytucyjną zasadą ochrony praw dziecka byłoby zawężenie grupy osób legitymowanych do otrzymania świadczenia wychowawczego wyłącznie do osób, które faktycznie opiekują się dzieckiem ale jedynie pod warunkiem, że wystąpiły do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka, a pominięcie osób, które na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego wykonują bieżącą pieczę nad dzieckiem.

Powyższą konkluzję potwierdza art. 20 Konwencji o Prawach Dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., a ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską dnia 30 kwietnia 1991 r. (Dz. U. z 1991 r., Nr 120, poz. 526), zwanej dalej Konwencją, stanowiący, iż dziecko pozbawione czasowo lub na stałe swego środowiska rodzinnego lub gdy ze względu na swoje dobro nie może pozostawać w tym środowisku, będzie miało prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne lub ciała ustawodawcze, sprawą nadrzędną powinno być jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka (art. 3 ust. 1 Konwencji). Państwa, zgodnie z warunkami krajowymi oraz odpowiednio do swych środków, będą podejmowały właściwe kroki dla wspomagania rodziców lub innych osób odpowiedzialnych za dziecko w realizacji tego prawa oraz będą udzielały, w razie potrzeby, pomocy materialnej oraz innych programów pomocy, szczególnie w zakresie żywności, odzieży i mieszkań (art. 27 ust. 3 Konwencji). Przepisy te, jako pochodzące z ratyfikowanej i należycie ogłoszonej umowy międzynarodowej, stanowią część krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP).

Powyższe wskazuje na to, że wykładnia językowa art. 4 ust. 2 pkt 2 w związku z art. 2 pkt 10 ustawy 500+, w zakresie, w jakim wyznacza kryteria podmiotowe przyznania świadczenia wychowawczego, które w okolicznościach niniejszej sprawy nie pozwalają osiągnąć celów postawionych w ww. regulacjach konstytucyjnych i konwencyjnych, nie daje zadowalających wyników. Co więcej należy dostrzec, iż wykładnia ta narusza art. 2 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji RP. Przepisy te stanowią, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej; wszyscy są wobec prawa równi i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne; nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Statuują one zatem zasadę państwa prawa, zasadę równości i zakaz dyskryminacji. Jakkolwiek nie budzi zastrzeżeń możliwość wprowadzenia odstępstwa od zasady różności podmiotów, które charakteryzują się wspólną istotną cechą, to owo różnicowanie, aby było dopuszczalne, winno opierać się o jasno sformułowane kryterium, na podstawie którego owo zróżnicowanie jest dokonywane. Kryterium to musi mieć charakter relewantny, a więc pozostawać w bezpośrednim związku z celem i zasadniczą treścią przepisów, w których zawarta jest owa wartościująca norma. I tego właśnie wymogu nie spełnia norma prawna wyprowadzona z przepisów art. 4 ust. 2 w związku z art. 2 pkt 10 ustawy 500+, albowiem pominięcie wśród osób uprawnionych do świadczenia wychowawczego osób, które sprawują bieżącą pieczę nad dzieckiem na mocy aktu stosowania prawa wydanego przez organy państwa, pozostaje w sprzeczności z celem tej ustawy i celem samego świadczenia wychowawczego, którym jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowaniem dziecka, w tym opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Stąd też wprowadzając odstępstwo od zasady równości ustawodawca nie może się tylko ograniczyć do jasnego w sensie językowym sformułowania kryterium, ale przede wszystkim przyjęte kryterium winno pozostawać w bezpośrednim związku z celem przyjętej regulacji.

W orzecznictwie sądowoadministracyjnym zwraca się ponadto uwagę, że zakres działań podejmowanych względem dziecka w rodzinie biologicznej nie różni się od tego, który występuje w ramach pieczy ustanowionej przez sąd powszechny. Skoro zakres opieki jest analogiczny, tym samym uprawnienia osób sprawujących tę opiekę winny być zbieżne.

Sąd w składzie orzekającym w niniejszej sprawie, w pełni podzielając przedstawione wyżej stanowisko judykatury, uwzględnił skargę i przyjął jako materialnoprawny wzorzec kontroli legalności zaskarżonego aktu administracyjnego przepisy art. 72 ust. 1 zd. 1 i ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 3 ust. 1, art. 20 i art. 27 Konwencji, uznając za zasadne bezpośrednie zastosowanie tych unormowań.

Mając powyższe na uwadze, Sąd uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r., poz. 2325 z późn. zm.).

Ponownie rozpoznając sprawę organy uwzględnią przedstawioną wyżej ocenę prawną. Przed wydaniem rozstrzygnięcia ustalą też na jakim etapie znajduje się postępowanie przed Sądem Rejonowym w G. prowadzone dotychczas pod sygn. akt [...] i pozytywnie rozpoznają wniosek skarżącego o przyznanie świadczenia wychowawczego na okres sprawowania bieżącej pieczy.

Wskazać jeszcze wypadnie, że powołane wyżej orzeczenia sądów administracyjnych są dostępne w internetowej bazie orzeczeń NSA na stronie: http://orzeczenia.nsa.gov.pl