Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w składzie: Przewodniczący Sędzia WSA Michał Ruszyński Sędziowie Sędzia WSA Jarosław Piątek Asesor WSA Kamila Karwatowicz (spr.) po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 31 sierpnia 2022 r. sprawy ze skargi A.K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] r., nr [...] w przedmiocie uznania świadczenia pieniężnego za świadczenie nienależnie pobrane uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Burmistrza z dnia [...] r., nr [...].

Burmistrz decyzją z dnia [...] stycznia 2022 r., nr [...] uznał za nienależnie pobrane przez A.K. świadczenie w miesiącu grudniu 2021 r. w kwocie łącznej 250,00 zł. Podstawę prawną rozstrzygnięcia organu I instancji stanowiły art. 6 pkt 16, art. 8 ust. 1 pkt 1, art. 17 ust. 1 pkt 5, art. 39 ust. 1, art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 2268 ze zm., dalej jako: u.p.s.), § 1 pkt 1 lit. b Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 lipca 2018 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. z 2018 r., poz. 1358, dalej jako: Rozporządzenie) w zw. z uchwałą nr IV/26/19 Rady Miejskiej z dnia 8 stycznia 2019 r. w sprawie podwyższenia kryterium dochodowego, o którym mowa w art. 8 ust. 1 u.p.s. na świadczenia z pomocy społecznej w formie świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności dla osób i rodzin o których mowa w uchwale nr 140 Rady Ministrów z dnia 15 października 2018 r. w sprawie ustanowienia wieloletniego rządowego programu "Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019-2023 (Dziennik Urzędowy Województwa z dnia 10 stycznia 2019 r., poz. 142) oraz art. 104 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 256 ze zm., aktualnie: t.j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 735 ze zm., dalej jako: k.p.a.).

W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia organ I instancji podał, że decyzją własną z dnia [...] września 2021 r., nr [...] przyznał A.K. świadczenie pieniężne na zakup posiłku lub żywności w ramach wieloletniego rządowego programu "Posiłek w szkole i w domu" w kwocie 250,00 zł miesięczne od dnia [...] lipca 2021 r. do dnia [...] grudnia 2021 r. Wobec przyznania stronie od dnia [...] października 2021 r. emerytury organ wszczął z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie przyznanego świadczenia.

Na podstawie przeprowadzonego w dniu [...] listopada 2021 r. wywiadu środowiskowego ustalono, że strona jest osobą samotną i bezdzietną. Zamieszkuje z byłą partnerką E.G., z którą ma obecnie złe relacje. Prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, zajmuje jeden pokój, natomiast kuchnia i łazienka użytkowane są wspólnie. Strona oświadczyła, że uiszcza opłaty mieszkaniowe w wysokości 233,00 zł, legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanych wydanym do dnia [...] czerwca 2023 r. Ustalono także, że strona od lipca 2021 r. ma przyznany zasiłek stały w kwocie 582,36 zł. Nadto w wyniku rozpoznania wniosku E.G. decyzją z dnia [...] maja 2021 r., nr [...], Burmistrz przyznał dodatek mieszkaniowy na dwie osoby w wysokości 237,28 zł od dnia [...] czerwca 2021 r. do dnia [...] listopada 2021 r. W związku z powyższym do dochodu strony przyjęto 1/2 wysokości dodatku mieszkaniowego. Organ I instancji ustalił również, że w dniu [...] października 2021 r. strona otrzymała wyrównanie zasiłku stałego za miesiące od lipca 2021 r. do sierpnia 2021 r. wraz z zasiłkiem stałym za miesiąc październik 2021 r. w łącznej kwocie 2.329,44 zł. Mając na uwadze powyższe informacje organ I instancji wyliczył, że w listopadzie 2021 r. dochód strony wyniósł łącznie 2.152,29 zł.

Następnie organ I instancji wyjaśnił podstawę prawną wydanej decyzji i przedstawił treść art. 39 ust. 1 pkt 2 u.p.s. Jednocześnie organ podał, że uchwałą Rady Miejskiej z dnia 8 stycznia 2019 r., nr IV/26/19 podwyższono do 150% kryterium dochodowe, o którym mowa w art. 8 ust. 1 u.p.s., na świadczenia z pomocy społecznej udzielane w formie świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności dla osób i rodzin w ramach wieloletniego rządowego programu "Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019 - 2023. W ocenie organu strona w listopadzie 2021 r. przekroczyła 150% kryterium dochodowego określonego w art. 8 ust. 1 u.p.s., co skutkowało brakiem prawa do świadczenia od miesiąca grudnia 2021 r. Wobec pobrania przez stronę w grudniu 2021 r. świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności w wysokości 250,00 zł, kwotę tę należało uznać za nienależnie pobraną.

A.K. wniósł odwołanie od powyższej decyzji, kwestionując ustalenia organu w zakresie obliczonego dochodu. Skarżący podniósł, że w ramach opłat mieszkaniowych uiszcza kwotę 536,14 zł, na którą składają się liczone po połowie: dodatek na mieszkanie – 118,64 zł, czynsz – 125,00 zł, butla z gazem – 37,50 zł, energia elektryczna – 105,00 zł, zakup opału – od 150,00 zł do 200,00 zł. Zaznaczył, że różnica pomiędzy ustaleniami pracownika OPS wynosi zatem 303,14 zł. Podkreślił także, że z przyznanego na podstawie poprzednich decyzji zasiłku stałego pobierano sto procent na dodatek mieszkaniowy, niepodzielony na dwie osoby. Skarżący wyraził niezadowolenie z działalności pracowników pomocy społecznej oraz przyznawanych E.G. świadczeń w ramach pomocy społecznej.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia [...] lutego 2022 r., nr [...], utrzymało w mocy decyzję Burmistrza. Organ odwoławczy w pierwszej kolejności wyjaśnił, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie stanowiskiem, motywy decyzji powinny być ujęte w taki sposób, aby strona zrozumiała i w miarę możliwości zaakceptowała zasadność przesłanek faktycznych i prawnych, którymi organ kierował się przy wydawaniu decyzji. Następnie organ podał, iż materialną podstawę rozstrzygnięcia stanowiły przepisy u.p.s., co jednoznacznie przesądza o zakresie niezbędnych ustaleń, jakie powinien poczynić organ I instancji i przedstawił stan faktyczny sprawy.

Kolegium podniosło, że zgodnie z § 1 pkt 1 lit. a Rozporządzenia obecnie obowiązujące kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej wynosi 701,00 zł, zatem w ocenie organu uzyskanie przez stronę dochodu wyższego od powyższej wartości maksymalnej stanowi podstawę do uznania, że otrzymujący świadczenie nie jest od tego momentu uprawniony do jego otrzymania. SKO wskazało, że A.K. otrzymał w listopadzie 2021 r. emeryturę w kwocie netto 3.416,59 zł. Organ zauważył przy tym, iż wbrew twierdzeniom strony otrzymywana emerytura nie mieści się w zamkniętym katalogu świadczeń, które nie wliczają się do dochodu, wymienionych w art. 8 ust. 4 u.p.s. Nadto przy uwzględnieniu podwyższenia ww. kryterium dochodowego do 150% na podstawie uchwały Rady Miejskiej z dnia 8 stycznia 2019 r., nr IV/26/19, czyli do kwoty 1.051,50 zł uzyskany przez stronę dochód, który zdaniem Kolegium wynosi 3.535,23 zł, wyklucza prawo do świadczenia w grudniu 2021 r., zgodnie z decyzją Burmistrza z dnia [...] grudnia 2021 r., nr [...] uchylającego decyzję przyznającą świadczenie ze skutkiem na dzień [...] grudnia 2021 r. Jeśli zatem wypłacono stronie świadczenie za grudzień 2021 r., to uznać należy je za nienależnie pobrane. Jednocześnie organ odwoławczy zaznaczył, że na podstawie art. 98 u.p.s. świadczenie nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny.

Pismem z dnia [...] marca 2022 r. A.K. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wlkp. skargę, nie zgadzając się z wydanym rozstrzygnięciem organu. Skarżący nie zgodził się z wyliczonym przez organy dochodem, wskazując na liczne koszty i wydatki ponoszone przez niego. W dalszej części wskazał na zasadność przyznania mu zasiłku stałego.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Na wstępie wyjaśnić należy, iż Sąd rozpoznał przedmiotową sprawę w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów, na podstawie art. 119 pkt 2 i art. 120 ustawy z dnia 30 sierpnia 2020 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2022 r. poz. 329 ze zm., dalej jako p.p.s.a.). Zgodnie z treścią cyt. art. 119 pkt 2 p.p.s.a. sprawa może być rozpoznana w trybie uproszczonym jeżeli strona zgłosi wniosek o skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym, a żadna z pozostałych stron w terminie czternastu dni od zawiadomienia o złożeniu wniosku nie zażąda przeprowadzenia rozprawy. Wniosek o rozpoznanie przedmiotowej sprawy w trybie uproszczonym złożył organ, a skarżący nie wniósł o przeprowadzenie rozprawy.

Sąd administracyjny sprawuje w zakresie swej właściwości kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej, co wynika z art.. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 137). Zakres tej kontroli wyznacza art. 134 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 329, ze zm. – określanej dalej jako p.p.s.a.). Stosownie do tego przepisu sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

W myśl art. 145 p.p.s.a., sąd zobligowany jest do uchylenia decyzji bądź postanowienia lub stwierdzenia ich nieważności, ewentualnie niezgodności z prawem, gdy dotknięte są one naruszeniem prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania, innym naruszeniem przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy, albo zachodzą przyczyny stwierdzenia nieważności decyzji wymienione w art. 156 k.p.a. lub innych przepisach. W ramach kontroli legalności sąd stosuje przewidziane prawem środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to niezbędne dla końcowego jej załatwienia (art. 135 p.p.s.a.).

Skarga okazała się zasadna aczkolwiek z innych przyczyn aniżeli w niej podniesione.

Przedmiot kontroli Sądu stanowiła w rozpoznawanej sprawie decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] lutego 2022 r. nr [...] utrzymująca w mocy decyzję Burmistrza z dnia [...] stycznia 2022 r., nr [...], w której uznano świadczenie pobrane przez A.K. w miesiącu grudniu 2021 r. w łącznej kwocie 250 zł za świadczenie nienależnie pobrane.

Materialnoprawną podstawę zaskarżonej decyzji stanowiły przepisy ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268 ze zm., dalej jako u.p.s.).

Stosownie do art. 98 u.p.s. świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej, niezależnie od dochodów rodziny. Artykuł 104 ust. 4 powoływanej ustawy stosuje się odpowiednio.

Przy czym definicja legalna świadczenia nienależnie pobranego zawarta została w art. 6 pkt 16 u.p.s., zgodnie z którym jest to świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej.

W myśl zaś art. 104 ust. 1 u.p.s., należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej, z tytułu opłat określonych przepisami ustawy oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Wysokość należności, o których mowa w ust. 1 art. 104 powoływanej ustawy, podlegających zwrotowi oraz terminy ich zwrotu ustala się w drodze decyzji administracyjnej (ust. 3). W przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty (ust. 4)

Na gruncie przedmiotowej sprawy nie było kwestionowane, iż decyzją z dnia [...] września 2021 r. nr [...] skarżącemu przyznane zostało na okres od dnia [...] lipca 20221 r. do [...] grudnia 2021 r. świadczenie z pomocy społecznej w kwocie 250 zł miesięcznie na zakup posiłku lub żywności w ramach wieloletniego rządowego programu ,,Posiłek w szkole i w domu". Świadczenie to przyznane zostało skarżącemu jako osobie prowadzącej jednoosobowe gospodarstwo domowe, posiadającej orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, którego dochód nie przekracza kryterium dochodowego wynikającego z art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s. (tj. 701 zł) oraz z uchwały Nr 140 Rady Ministrów z dnia 15 października 2018 r. w sprawie ustanowienia wieloletniego rządowego programu ,,Posiłek w szkole i w domu" na lata 2019-2023 i związanej z w/w uchwałą uchwały Nr IV/26/19 Rady Miejskiej z dnia 8 stycznia 2019 r. (150% kryterium dochodowego z art. 8 u.p.s. tj. 1051,50 zł).

Jak wynika z akt administracyjnych sprawy (notatka służbowa z [...] października 2021 r.; k. 54), organ powziął informację o złożeniu przez A.K. wniosku o przyznanie emerytury. Następnie zaś w grudniu 2021 r. organ uzyskał z ZUS potwierdzenie uzyskania przez skarżącego od [...] października 2021 r. świadczenia emerytalnego, które wraz z wyrównaniem zostało skarżącemu wypłacone w łącznej kwocie netto 2033,65 zł w listopadzie 2021 r. (k. 53). Na powyższe wskazano także w części III aktualizacji wywiadu (k. 32-33) podpisanej [...] grudnia 2021 r. Przyznanie emerytury skarżący potwierdził w piśmie z [...] grudnia 2021 r. (k. 62 akt administracyjnych). W związku z uzyskaniem przez organ w/w informacji o zmianie sytuacji dochodowej skarżącego wszczęte zostało przez organ I instancji postępowania w sprawie uchylenia decyzji z dnia [...] września 2021 r., które zakończyło się wydaniem przez organ decyzji z dnia [...] grudnia 2021 r. uchylającej w całości decyzję z dnia [...] września 2021 r. z dniem [...] grudnia 2021 r. (k. 64-66 akt administracyjnych). Od w/w decyzji, jak wynika z akta sprawy, nie zostało złożone odwołanie.

W takich okolicznościach wydana została decyzja zaskarżona w przedmiotowym postępowaniu. Organy po stwierdzeniu zmiany sytuacji dochodowej skarżącego, skutkującej przekroczeniem kryterium dochodowego, od którego uzależnione jest przyznanie świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności dla osób i rodzin w ramach programu ,,Posiłek w szkole i w domu" tj. kwoty 1051,50 zł i uchyleniu decyzji z [...] września 2021 r. z dniem [...] grudnia 2021 r., uznały świadczenie pobrane przez skarżącego za grudzień 2021 r. za świadczenie nienależnie pobrane.

Zdaniem Sądu w tym zakresie stanowisko organów uznać należało za prawidłowe. W opisanym powyżej stanie faktycznym i prawnym zgodzić należy się, iż wypłacone skarżącemu świadczenie za miesiąc grudzień 2021 r. stanowi świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 6 pkt 16 u.p.s., gdyż świadczenie zostało uzyskane przy niepoinformowaniu przez stronę o zmianie sytuacji materialnej. Co prawda organy odnosząc się do kwestii nienależnie pobranego świadczenia nie poczyniły w tym zakresie szczegółowych wyjaśnień w uzasadnieniu decyzji, jednak powyższe uchybienie uznać należy za pozostające bez wpływu na wynik postępowania, mając na uwadze znajdujące się w aktach dokumenty potwierdzające tę okoliczność.

W orzecznictwie przyjmuje się, że świadczenie nienależnie pobrane to świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zawinionego zaniechania). Przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tego, kto przyjął świadczenie wiedząc lub mógł tę wiedzę uzyskać przy zachowaniu wymaganej staranności, że mu się ono nie należy, co obok przypadku posłużenia się sfałszowanymi dokumentami i świadomego wprowadzenia w błąd, dotyczy również osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń i złożyła nieprawdziwe oświadczenie (tak wyroki NSA: z dnia 14 grudnia 2009 r., sygn. akt I OSK 826/09, z dnia 6 października 2015 r., sygn. akt I OSK 555/14). W orzecznictwie utrwaliło się stanowisko, zgodnie z którym ocena świadomego działania świadczeniobiorcy wymaga ustalenia, czy były mu znane odpowiednie przepisy prawa, tj. czy był skutecznie powiadomiony o okolicznościach, których zaistnienie ma wpływ na istnienie uprawnienia. Skuteczność oznacza przy tym formę pisemną, z użyciem języka zrozumiałego dla świadczeniobiorcy, nie wystarcza powołanie się na przepis prawa. Należy wskazać grożące stronie sankcje za wprowadzenie w błąd. Pouczenie takie powinno odpowiadać wymaganiom z art. 8 i 9 k.p.a. (tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 8 marca 2013 r., sygn. akt I OSK 1529/12).

W przedmiotowej sprawie zauważyć należy, iż w aktach administracyjnych sprawy znajdują się podpisane przez skarżącego oświadczenia z [...] sierpnia i [...] października 2021 r. o odebranym od pracownika socjalnego pouczeniu o treści art. 109 u.p.s. tj. o obowiązku niezwłocznego poinformowania o każdej zmianie sytuacji dochodowej, majątkowej i osobistej, z zastrzeżeniem, że zaniechanie w tym zakresie stanowi przesłankę do dochodzenia zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (k. 8 i 43). Ponadto uwzględnić należy, iż decyzją z dnia [...] grudnia 2021 r. uchylona została od dnia [...] grudnia 2021 r. decyzja z [...] września 2021 r. przyznające świadczenie pieniężne na zakup posiłku lub żywności w ramach wieloletniego rządowego programu "Posiłek w szkole i w domu".

Co prawda Sąd dostrzegł, iż w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji SKO, podając kwotę osiągniętego przez skarżącego dochodu, podało kwotę odmienną – 3535,23 zł czyli znacząco wyższą niż organ w uzasadnieniu decyzji I instancji, nie wyjaśniając w jaki sposób dochód ten został wyliczony i co się na niego składa, a jednocześnie nie wynika to z akt sprawy. Jednak powyższe uchybienie pozostało bez wpływu na wynik sprawy, gdyż już samo uwzględnienie otrzymanego przez skarżącego w listopadzie 2021 r. świadczenia emerytalnego, a tym bardziej z wyrównaniem od [...] października 2021 r., spowodowało przekroczenie kryterium dochodowego w kwocie 1051.50 zł.

Decyzja zaskarżona wraz z decyzją organu I instancji podlega natomiast uchyleniu, gdyż rozstrzygnięcia nie zawierają wszystkich koniecznych elementów decyzji w przedmiocie nienależnie pobranego świadczenia. W decyzji organu I instancji wskazano, że świadczenie w kwocie 250 zł jest świadczeniem nienależnie pobranym. Decyzja nie zawiera jednak obligatoryjnych elementów, tj. określenia obowiązku zwrotu i jego terminu, o których mowa w art. 104 ust. 3 u.p.s. oraz rozważenia będących następstwem tych ustaleń okoliczności z art. 104 ust. 4 u.p.s.

Sąd podziela stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażone w wyroku z 16 kwietnia 2020 r., I OSK 3345/19, że poprzestanie na orzeczeniu stwierdzającym jakie świadczenie zostało nienależnie pobrane, nie wyczerpuje zakresu rozstrzygnięcia sprawy wyznaczonej tą normą. Tym samym zaniechanie w toku postępowania administracyjnego rozstrzygnięcia o zwrocie świadczeń nienależnie pobranych dyskredytuje decyzje podjęte na gruncie art. 98 u.p.s. Dopełnienie treści art. 98 u.p.s. następuje w art. 104 ust. 3 u.p.s., który stanowi, że wysokość należności podlegających zwrotowi, w tym m.in. z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, oraz terminy ich zwrotu ustala się w drodze decyzji administracyjnej. Jak słusznie zauważył NSA regulacja ta nie pozostawia wątpliwości co do tego jakie elementy winna zawierać decyzja w przedmiocie nienależnie pobranych świadczeń. Określenie wysokości i terminu zwrotu w/w świadczeń jest obowiązkiem organu wydającego decyzję w tym. Zdaniem NSA wykładnia językowa art. 98 u.p.s. w związku z art. 104 ust. 3 u.p.s. daje jednoznaczne rezultaty prowadzące do wniosku, że wszystkie wymienione w tych przepisach elementy powinny znaleźć się w jednej decyzji, wydanej po przeprowadzeniu jednego postępowania rozstrzygającego wszystkie wymienione wyżej kwestie. Przepis art. 104 ust. 3 u.p.s. określając elementy składowe rozstrzygnięcia mówi wyraźnie o decyzji administracyjnej w liczbie pojedynczej, a nie mnogiej, poza tym umieszczono w wykładanym przepisie spójnik "oraz". Nie sposób także odszukać względów funkcjonalnych, które przemawiałyby za potrzebą dzielenia sprawy w przedmiocie nienależnie pobranego świadczenia na dwa odrębne postępowania, z których pierwsze miałoby ograniczać się wyłącznie do stwierdzenia nienależnego pobrania przez konkretnie wskazaną osobę określonych kwotowo świadczeń. Jak NSA zasadnie zwrócił uwagę, iż generalny wzgląd na konieczność uproszczania i przyśpieszania procedur administracyjnych nakazuje przeciwstawić się praktyce, która odwlekałby w czasie ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie nienależnie pobranych świadczeń. Tym samym również względy funkcjonalne nakazują opowiedzieć się za koniecznością jednoczesnego rozstrzygania decyzją podejmowaną w przedmiocie nienależnie pobranych świadczeń, wszystkich kwestii opisanych w art. 98 u.p.s. w związku z art. 104 ust. 3 u.p.s. Za taką interpretacją omawianego przepisu przemawia także wykładnia systemowa. Ustawodawca dążąc w ostatnich latach do ujednolicenia praktyki zwrotu świadczeń nienależnie pobranych, w różnych dziedzinach życia społecznego zmienił uregulowania dotyczące procedury ściągania tych należności. Przykładowo należy wskazać na zmiany z dniem 18 września 2015 r. art. 30 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1302, art. 3) i art. 23 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2015 r. poz. 1302, art. 1). Dokonując tych zmian ustawodawca ustalił, że w sprawach nienależnie pobranych świadczeń jedną decyzją ustala się wysokość nienależnie pobranych świadczeń i orzeka się o ich zwrocie ustalając termin zwrotu. Ponadto w świetle orzecznictwa z powyższą interpretacją przemawia także fakt, iż orzeczenie o nienależnie pobranych świadczeniach jest jednocześnie tytułem egzekucyjnym do ich przymusowej realizacji, co wynika z art. 104 ust. 1 u.p.s. (tak wyrok NSA z 28 kwietnia 2020 r., I OSK 5/20, LEX nr 2978408, wyrok NSA z 24 czerwca 2020 r., I OSK 86/20, LEX nr 3110938). Brak koniecznych, opisanych powyżej elementów, pozbawia decyzje cech tytułu egzekucyjnego i uniemożliwia na przyszłość ewentualną przymusową realizacji (tak wyrok WSA w Rzeszowie z 1 października 2019 r., II SA/Rz 619/19, LEX nr 2727157).

Dodatkowo należy podkreślić, że art. 98 u.p.s. odsyła do odpowiedniego stosowania art. 104 ust. 4 u.p.s. Treść tej regulacji zobowiązuje do tego, aby przed wydaniem decyzji w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, organ administracji rozważył czy nie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek statuowany owym przepisem. W myśl art. 104 ust. 4 u.p.s. w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty. Stosownie do treści art 104 ust. 4 u.p.s. w postępowaniu dotyczącym zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej, powinna zatem być również badana faktyczna możliwość obciążania tym zwrotem zobowiązanego, a co za tym idzie także określenia terminu lub terminów takiego zwrotu, biorąc pod uwagę możliwość odroczenia terminu ich płatności albo rozłożenia na raty.

Odnosząc powyższe do rozpoznawanej sprawy wskazać należy, iż decyzja organu I instancji utrzymana w mocy decyzją organu II instancji określa świadczenie nienależnie pobrane oraz jego wysokość. Brak w niej natomiast rozstrzygnięcia o zwrocie oraz terminie wykonania tego obowiązku. Z tych też powodów decyzje obu organów w obecnym kształcie nie mogły zostać utrzymane w obrocie prawnym

W zaskarżonych decyzjach brak też rozważenia przesłanek, o których mowa w cyt. art. 104 ust. 4 u.p.s. Przed wydaniem decyzji w przedmiocie zwrotu, właściwy organ powinien przeprowadzić postępowanie wyjaśniające w zakresie ustalenia, czy nie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek wskazujący na zasadność odstąpienia od żądania takiego zwrotu. Organ obowiązany jest zatem ustalić, czy zgodnie z art. 104 ust. 4 u.p.s., żądanie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy.

W tym celu, organ powinien dokonać analizy sytuacji rodzinnej i majątkowej osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia oraz przy braku wniosku pracownika socjalnego, pouczyć ją o prawie złożenia wniosku o odstąpienie przez organ od żądania zwrotu nienależnego świadczenia, o umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń, w całości i w części, o odroczenie terminu płatności albo o rozłożenie należności na raty. Przy ocenie tych wniosków należy mieć przy tym na uwadze, iż pomoc społeczna jest instytucją polityki państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości - art. 2 ust. 1 u.p.s. (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 października 2008 r. sygn. akt I OSK 1863/07, wyrok NSA z 18 marca 2011r. sygn. akt I OSK 2065/10). W powołanym orzecznictwie podkreśla się, że celem art. 104 ust. 4 u.p.s. jest ochrona osoby zobowiązanej do zwrotu pobranych świadczeń, co wiąże się z kolei z określoną w art. 100 ust. 1 zasadą kierowania się w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej dobrem korzystających z niej osób. Z treści art. 104 ust. 4 u.p.s. wynika również, ze organ zobowiązany jest zatem do wszechstronnego rozważenia przesłanek wymienionych w tym przepisie. Wskazane przesłanki interpretować należy zgodnie z założeniami i celami ustawy o pomocy społecznej, w szczególności mając na względzie cele pomocy społecznej określone w powołanym wyżej art. 2 ust. 1 u.p.s.

Przy czym należy zaznaczyć, iż analiza treści zaskarżonych decyzji wskazuje, iż organy przytoczyły w nich brzmienie art. 98 i 104 u.p.s., co mogłoby sugerować, iż zdaniem organów mają one w pełni zastosowanie w sprawie, a jednocześnie nie został określony w tych decyzjach termin wykonania obowiązku, nie zostało zawarte wezwania do zwrotu kwoty objętej świadczeniem nienależnie pobranym i brak jest jakiejkolwiek analizy z punktu widzenia przesłanek uzasadniających ewentualne umorzenie, rozłożenie na raty lub odroczenie płatności świadczenia nienależnie pobranego, co wskazuje na pewną sprzeczność.

W tych okolicznościach ponownie rozpoznając sprawę organy będą zatem zobowiązane zgodnie z treścią art. 153 p.p.s.a. uwzględnić ocenę prawną dokonaną przez Sąd w uzasadnieniu wyroku oraz wytyczne co do dalszego postępowania.

Mając na uwadze powyższe Sąd działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a w zw. Z art. 135 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji wyroku.

-----------------------

#

2