Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Olga Żurawska-Matusiak Sędziowie: Sędzia NSA Przemysław Szustakiewicz Sędzia del. WSA Paweł Mierzejewski (spr.) po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2025 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Odwoławczej Komisji Stypendialnej Studentów Uniwersytetu [...] od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 23 sierpnia 2023 r. sygn. akt II SA/Go 332/23 w sprawie ze skargi N. P. na decyzję Odwoławczej Komisji Stypendialnej Studentów Uniwersytetu [...] z dnia 24 marca 2023 r. w przedmiocie umorzenia postępowania oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2023 r., sygn. akt II SA/Go 332/23, wydanym po rozpoznaniu sprawy ze skargi N. P. (dalej jako "skarżąca") na decyzję Odwoławczej Komisji Stypendialnej Studentów Uniwersytetu [...] (dalej jako "OKSSU[...]" albo "organ odwoławczy") z dnia 24 marca 2023 r. (bez numeru) w przedmiocie umorzenia postępowania, uchylił zaskarżoną decyzję (punkt I sentencji wyroku) oraz zasądził od OKSSU[...] na rzecz skarżącej 200 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania (punkt II sentencji wyroku).

U podstaw rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd pierwszej instancji legły następujące ustalenia oraz ocena prawna.

Wnioskiem z dnia [...] października 2019 r. skarżąca, będąc studentką I roku studiów drugiego stopnia na kierunku [...] na Wydziale [...] Uniwersytetu [...], wystąpiła do Komisji Stypendialnej Studentów Uniwersytetu [...] (dalej jako "organ pierwszej instancji" albo "KSSU[...]") o przyznanie stypendium rektora na rok akademicki 2019/2020.

Decyzją z dnia 15 listopada 2019 r. KSSU[...] – działając na podstawie art. 86 ust. 1 pkt 4, art. 86 ust. 2-3, art. 91, art. 92 art. ust. 1 i 3, art. 93 ust. 1-3, art. 94, art. 95, art. 409 ust. 1 pkt 1, art. 414 ust. 1 i 3 i art. 447 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tekst jedn. Dz. U. 2018 r., poz. 1668 ze zm.), dalej jako "P.s.w.n.") w zw. z § 1 ust. 5, 6, § 2 ust. 1 pkt 4, § 3 ust. 1, 2 i 6, § 4 ust. 1, 2, 4-6, § 5 ust. 1-3, 6, 7, § 6, § 7 ust. 1-3, 5, 6, § 16, § 17, § 23 ust. 9 Regulaminu świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...], stanowiącego załącznik do zarządzenia nr [...] Rektora Uniwersytetu [....] z dnia [...] września 2019 r. (dalej jako "regulamin") – nie przyznała skarżącej stypendium rektora.

W uzasadnieniu decyzji KSSU[...] wskazała, że w sprawie zachodzi przesłanka określona w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. oraz § 7 ust. 2 pkt 1 regulaminu. Zgodnie z tymi przepisami świadczenia, o których mowa w art. 86 ust. 1 pkt 1-4 P.s.w.n. (tj. stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomoga, stypendium rektora) i art. 359 ust. 1 P.s.w.n. (tj. stypendium ministra) przysługują na studiach pierwszego stopnia, studiach drugiego stopnia i jednolitych studiach magisterskich, jednak nie dłużej niż przez okres 6 lat. Komisja analizując dane dotyczące toku kształcenia skarżącej, oparte na oświadczeniu złożonym przez nią w dniu [...] października 2019 r. oraz zawartych w uczelnianej bazie danych Dziekanat i w Systemie Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym: [...], stwierdziła, iż z końcem roku akademickiego 2018/2019 skarżąca utraciła prawo do ubiegania się o to świadczenie.

Na skutek odwołania skarżącej, decyzją z dnia 10 stycznia 2020 r. OKSSU[...] utrzymała w mocy decyzję organu pierwszej instancji.

Rozpoznając odwołanie OKSSU[...] ponownie przeanalizowała wszystkie zebrane w sprawie dowody. Następnie organ odwoławczy wskazał, że zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki okres, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. (czyli okres 6-letni przysługiwania świadczeń) rozpoczyna się w momencie podjęcia studiów i nabycia praw studenta po raz pierwszy (na pierwszym kierunku studiów), co następuje z chwilą złożenia ślubowania. Do okresu 6 lat studiowania należy zaliczyć łącznie wszystkie okresy dotychczasowego studiowania na wszelkich kierunkach i nawet na różnych uczelniach. W związku z tym OKSSU[...] uwzględniła, że skarżąca jako student wnioskujący w październiku 2019 r. o przyznanie stypendium rektora - uprzednio realizowała studia pierwszego stopnia na kierunku [...] od 1.10.2007 r. do 13.01.2009 r. tj. przez okres 2 lat akademickich i od 1.10.2015 r. do 30.09.2019 r., tj. przez okres 4 lat akademickich, w trakcie których realizowała studia drugiego stopnia na kierunku [...] oraz pierwszy semestr studiów drugiego stopnia na kierunku [...]. Ustawowo określony okres 6 lat, w przypadku wnioskodawcy uległ wyczerpaniu w dniu 30 września 2019 r. Organ - kierując się literalnym zapisem art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. - określa okres, w jakim studentowi przysługiwało prawo do wnioskowanego świadczenia stypendialnego. Świadczenia nie będą zatem przysługiwały studentowi, który studiuje łącznie ponad 6 lat. W świetle zgromadzonych dowodów i na podstawie powołanych aktów prawnych, organ odwoławczy uznał, iż nie może przyznać stypendium rektora określonego w art. 86 ust. 1 pkt 4 oraz art. 91 P.s.w.n., wypłacanego z pieniędzy podatnika studentom, którzy nie spełnili łącznie wszystkich warunków otrzymania tego świadczenia. Przesłanką uniemożliwiającą przyznanie świadczenia jest tu realizacja studiów przez okres dłuższy niż 6 lat, określona w art. 93 ust. 2 pkt 1 p.s.w.n.

Na skutek wniesionej od powyższej decyzji skargi Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 18 czerwca 2020 r., sygn. akt II SA/Go 155/20, uchylił zaskarżoną decyzję organu odwoławczego.

W ocenie Sądu pierwszej instancji zawarte w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. pojęcie "przysługuje", wobec braku definicji ustawowej, należy odczytywać zgodnie z jego rozumieniem w języku potocznym i odnosić do świadczenia przyznanego po spełnieniu wszystkich kryteriów. Dla biegu okresu w którym można otrzymać stypendium nie ma znaczenia, czy student występuje o świadczenia oraz czy je pobiera. Nie sposób zrównać znaczenia pojęcia "przysługiwania prawa do świadczenia", o którym mowa w P.s.w.n. z pojęciem "przysługiwania możliwości ubiegania się o świadczenie". W związku z tym, iż z samym statusem studenta nie wiąże się przysługiwanie świadczeń stypendialnych nie sposób uznać, że z momentem rozpoczęcia studiów zaczyna biec wspomniany 6 letni termin. Stąd też należy go odnosić do okresu kiedy rzeczywiście studentowi świadczenie przysługiwało w rozumieniu wyżej przedstawionym. Ponadto zgodnie z art. 92 ust. 1 P.s.w.n. stypendia są przyznawane na semestr albo na rok akademicki i wypłacane co miesiąc przez okres do 10 miesięcy w roku. Rok akademicki trwa pięć szóstych roku kalendarzowego, student nie ma prawa do otrzymania żadnych świadczeń przez jedną szóstą roku. W konsekwencji nie można uznać, że prawo do świadczeń przysługuje mu przez cały rok kalendarzowy. W każdym roku maksymalny upływ okresu to 10 miesięcy. Ustawodawca nie posłużył się pojęciem roku akademickiego, tylko kalendarzowego, co należy uznać za zabieg świadomy. Niezasadnie zatem skarżącej zaliczono do sześcioletniego okresu studiów (art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n.) okres, kiedy w ogóle nie posiadała statusu studenta, a mianowicie okres od 13 stycznia 2009 r. do 30 września 2009 r. Już tylko ta okoliczność powodowała, iż sześcioletni okres jeszcze nie upłynął, a tym samym odmowa przyznania skarżącej stypendium była nie nieuzasadniona. Ponadto organy do tego okresu wliczyły cały okres studiowania przez skarżącą nie rozważając, czy rzeczywiście świadczenie to skarżącej przysługiwało w rozumieniu wyżej wskazanym.

Wyrokiem z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III OSK 3219/21 Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W ocenie NSA Sąd pierwszej instancji nie dokonał pełnej wykładni art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. nie wyjaśniając do końca podstawy prawnej rozstrzygnięcia. W konsekwencji, również wskazania dla organu, co do dalszego postępowania, są niewystarczające dla poprawnego, końcowego załatwienia sprawy. Sąd pierwszej instancji nie odpowiedział bowiem na istotne pytania czy:

- okres 6 lat, przez który przysługują studentowi świadczenia, o jakim mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., należy odczytywać jako lata kalendarzowe, rok akademicki (to w kontekście art. 92 ust. 1 P.s.w.n.), czy jako sumę miesięcy z okresu 6 lat, w ciągu których przysługiwało studentowi stypendium (tak np. twierdzi skarżąca);

- okres 6 lat dotyczy łącznie całego okresu studiowania, czy też ustanowiony jest dla poszczególnych kierunków studiów podejmowanych przez studenta (skarżąca studiowała dotychczas – z przerwą – na dwóch kierunkach);

- do okresu owych 6 lat uwzględniać należy wyłącznie świadczenia określone w art. 86 ust. 1 pkt 1-4 i art. 359 ust. 1 P.s.w.n. (obowiązujące od 1 października 2019 r.), tj. zgodnie z literalną treścią art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., czy również te świadczenia, które studenci aktualnie studiujący pobierali na podstawie przepisów poprzednio obowiązującej ustawy (świadczenia, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 1-4 i 8 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym), ustalone hipotetycznie przez podobieństwo do pomocy materialnej wskazane w przepisach P.s.w.n.;

W wyniku ponownego rozpoznania sprawy, wyrokiem z dnia 30 czerwca 2021 r., sygn. akt II SA/Go 418/21 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim ponownie uchylił zaskarżoną decyzję organu odwoławczego.

W ocenie Sądu pierwszej instancji sposób skonstruowania art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. wskazuje, iż świadczenia z art. 86 ust. 1 pkt 1-4 i art. 359 ust. 1 ustawy przysługują przez okres nie dłuższy niż 6 lat. Pojęcie "przysługuje", wobec braku jego definicji ustawowej, należy odczytywać zgodnie z jego rozumieniem w języku potocznym i odnosić do świadczeń, które zostały przyznane po spełnieniu wszystkich kryteriów. W związku z tym nie można podzielić poglądu, że dla biegu okresu, w którym można otrzymać stypendium nie ma znaczenia, czy student występuje o świadczenia oraz czy je pobiera. Sam status studenta nie powoduje powstania uprawnienia dla uzyskania danego stypendium. Stypendium to "przysługuje" konkretnej osobie dopiero po spełnieniu określonych warunków, do których zalicza się posiadanie statusu studenta, wyrażenie woli ubiegania się o pomoc oraz spełnienie dodatkowych wymagań przewidzianych dla świadczeń danej kategorii. Sam status studenta nie powoduje powstania uprawnienia dla uzyskania danego stypendium. Stypendium to "przysługuje" konkretnej osobie dopiero po spełnieniu określonych warunków.

Prawidłowe odkodowanie normy zawartej w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. możliwe jest wyłącznie przy zastosowaniu wykładni językowej. Nie ma konieczności sięgania do innych metod wykładni, w tym celowościowej. Równocześnie w ustawie nie zawarto przepisu ograniczającego lub wyłączającego prawo do uzyskania stypendium ze względu na posiadanie statusu studenta przez okres dłuższy niż sześć lat. Ponadto zgodnie z art. 92 ust. 1 P.s.w.n. stypendia są przyznawane na semestr albo na rok akademicki i wypłacane co miesiąc przez okres do 10 miesięcy w roku. Rok akademicki trwa pięć szóstych roku kalendarzowego, student nie ma prawa do otrzymania żadnych świadczeń przez jedną szóstą roku. W konsekwencji nie można uznać, że prawo do świadczeń przysługuje mu przez cały rok kalendarzowy. W każdym roku maksymalny upływ okresu to 10 miesięcy. Ustawodawca nie posłużył się pojęciem roku akademickiego, tylko kalendarzowego, co należy uznać za zabieg świadomy. Z wykładni językowej art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. wynika zatem, iż świadczenia w nim wskazane przysługują nie dłużej niż przez okres sześciu lat, a nie – jak de facto przyjęły organy obu instancji – w okresie 6 lat od rozpoczęcia studiów.

Po wniesieniu od powyższego wyroku skargi kasacyjnej przez organ odwoławczy, Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 5 października 2022 r., sygn. akt III OSK 6512/21 uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Zdaniem NSA Sąd pierwszej instancji mimo przytoczenia wprost wiążących go wskazań wynikających z wyroku NSA z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III OSK 3219/21, nie ustosunkował się do nich. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika, jak należy liczyć okres 6 lat, o którym stanowi art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., tzn. czy to ma być okres 6 lat kalendarzowych, 6 lat akademickich, czy też suma miesięcy z okresu 6 lat, w ciągu których przysługiwało skarżącej jako studentce stypendium. Obowiązkiem Sądu pierwszej instancji było wykazanie, czy okres 6 lat to okres miesięcy, w których przysługuje danej osobie stypendium, czy też okres 6 lat akademickich lub kalendarzowych. Na kolejne wiążące wskazania, ujęte w pytaniu dotyczącym wyjaśnienia, czy okres 6 lat dotyczy łącznie całego okresu studiowania, czy też ustanowiony jest dla poszczególnych kierunków studiów podejmowanych przez studenta (skarżąca studiowała dotychczas, z przerwą, na dwóch kierunkach) oraz w pytaniu, czy do okresu 6 lat uwzględniać należy wyłącznie świadczenia określone w art. 86 ust. 1 pkt 1-4 i art. 359 ust. 1 P.s.w.n. (obowiązujące od 1 października 2019 r.), tj. zgodnie z literalną treścią art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., czy również te świadczenia, które studenci aktualnie studiujący pobierali na podstawie przepisów poprzednio obowiązującej ustawy (art. 173 ust. 1 pkt 1-4 i 8 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym), ustalone hipotetycznie przez podobieństwo do pomocy materialnej wskazane w przepisach P.s.w.n. – Sąd pierwszej instancji w ogóle nie udzielił żadnej odpowiedzi i nie zajął żadnego stanowiska. Ponadto z uzasadnienia wyroku nie wynika, aby którekolwiek z wiążących wskazań zawartych we wcześniejszym wyroku NSA zostało wyjaśnionych. W związku z powyższym wypowiadanie się co do podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia prawa materialnego, tzn. art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. Naczelny Sąd Administracyjny uznał za przedwczesne.

Sąd pierwszej instancji po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 22 grudnia 2022 r., sygn. akt II SA/Go 619/22, uchylił zaskarżoną decyzję. Sąd za błędną uznał wykładnię art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. zastosowaną przez skarżony organ. Okres 6 lat, o którym mowa w tym przepisie, odnosi się bowiem nie do okresu posiadania przez daną osobę statusu studenta (jak przyjęły organy orzekające w sprawie), lecz do okresu otrzymywania stypendium (tzn. świadczeń, o których mowa w art. 86 ust. 1 pkt 1-4 oraz art. 359 ust. 1 P.s.w.n.). Sformułowanie "świadczenie przysługuje", użyte w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., należy rozumieć jako świadczenie, które zostało przyznane studentowi po spełnieniu wymaganych kryteriów. 6-letni okres, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., należy odnosić do okresu, w którym student spełnia przesłanki otrzymywania pomocy finansowej określonej w tej ustawie i jednocześnie jest beneficjentem takiej pomocy.

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż organy termin "przysługuje" odniosły do 6-letniego okresu bycia studentem, podczas gdy sam fakt posiadania statusu studenta jest jedynie warunkiem podmiotowym dopuszczalności ubiegania się o stypendium. Badając istnienie przesłanek przyznania skarżącej wnioskowanego stypendium, organy wliczyły do 6-letniego okresu, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., cały okres studiowania przez skarżącą, nie biorąc pod uwagę, czy rzeczywiście świadczenie to skarżącej przysługiwało w rozumieniu wskazanym wyżej. Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, iż w świetle przepisów P.s.w.n. niezależnie od tego, przez jaki okres dana osoba posiada status studenta, prawo do pobierania świadczeń wymienionych w art. 86 ust. 1 pkt 1-4 i art. 359 ust. 1 ma przez okres 6 lat, chyba że zachodzą wyłączenia, o których mowa w art. 93 ust. 2 pkt 2, ust. 3 i 4 ustawy. Z powyższych względów rezultatem prawidłowej wykładni art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. musi być uznanie, iż świadczenia wskazane w tym przepisie przysługują osobie uprawnionej nie dłużej niż przez okres sześciu lat, nie zaś nie dłużej niż w okresie 6 lat od rozpoczęcia studiów, jak przyjęły organy.

Dalej odnosząc się do wiążących wskazań co do dalszego postępowania, zawartych w wydanym w niniejszej sprawie wyroku NSA z dnia 5 października 2022 r. (sygn. akt III OSK 6512/21) Sąd pierwszej instancji udzielił odpowiedzi na postawione w uzasadnieniu tego wyroku pytania.

Po pierwsze, jeśli chodzi o sposób obliczania okresu 6 lat, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. (tzn. czy okres ten należy obliczać jako lata kalendarzowe, rok akademicki, czy też jako sumę miesięcy z okresu 6 lat, w ciągu których studentowi przysługiwało stypendium) Sąd wskazał, iż wskazany wyżej okres 6 lat należy liczyć od momentu uzyskania świadczenia w postaci stypendium, a skoro jest to świadczenie okresowe, wypłacane co miesiąc, to okres 6 lat upłynie po 72 miesiącach jego otrzymywania. Taki sposób liczenia omawianego okresu wynika z tego, że zgodnie z art. 92 ust. 1 P.s.w.n. stypendia są przyznawane na semestr albo na rok akademicki i wypłacane przez okres do 10 miesięcy w roku. Rok akademicki trwa pięć szóstych roku kalendarzowego, student nie ma prawa do otrzymania żadnych świadczeń przez jedną szóstą roku. W konsekwencji nie można uznać, że prawo do świadczeń przysługuje mu przez cały rok kalendarzowy. Istotne jest też to, że ustawodawca w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. nie posłużył się pojęciem roku akademickiego (jak np. w przepisie art. 92 ust. 1 i 2 P.s.w.n.), lecz kalendarzowego. Okres 6 lat, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., należy obliczać jako sumę miesięcy, w ciągu których studentowi stypendium rzeczywiście przysługiwało.

Po drugie, jeśli chodzi o to, czy omawiany okres 6 lat dotyczy łącznie całego okresu studiowania, czy też ustanowiony jest dla poszczególnych kierunków studiów podejmowanych przez studenta – zdaniem Sądu w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. mowa jest o łącznym okresie studiowania, brak jest bowiem zastrzeżenia, iż na skutek podjęcia przez studenta studiów na nowym kierunku okres ten zaczyna biec na nowo.

Po trzecie, jeśli chodzi o kwestię, czy do okresu 6 lat, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., należy uwzględniać wyłącznie świadczenia określone w art. 86 ust. 1 pkt 1-4 i art. 359 ust. 1 P.s.w.n., tj. zgodnie z literalną treścią art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n., czy również świadczenia pobrane na podstawie przepisów poprzednio obowiązującej ustawy (o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 1-4 i 8 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym; Dz. U. z 2017 r. poz. 2183 ze zm.). Sąd pierwszej instancji wskazał, iż przy obliczaniu 6-letniego okresu przysługiwania świadczenia brak jest podstaw do uwzględniania jakichkolwiek innych okresów sprzed daty wejścia w życie art. 86-95 P.s.w.n., tzn. sprzed 1 października 2019 r. Zgodnie bowiem z art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. - Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2018 r. poz. 1669 ze zm.), powołane przepisy P.s.w.n. obowiązują od dnia 1 października 2019 r. Brak jest jednocześnie przepisów przejściowych, z których wynikałaby wola ustawodawcy zaliczania do ww. 6-letniego okresu świadczeń, o których mowa w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, czy też ewentualnych innych świadczeń. Z przepisu art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. – w wersji obowiązującej w dacie wydania zaskarżonej decyzji – wynika, iż przepis ten odnosi się wyłącznie do świadczeń uzyskanych na gruncie tej ustawy, zatem rozpoczęcie biegu tego terminu nie mogło nastąpić wcześniej niż z datą wejścia w życie tych regulacji, tj. z dniem 1 października 2019 r. Zdaniem Sądu pierwszej instancji nie można zaaprobować poglądu organów, wedle którego zastosowanie art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. może zostać rozszerzone na stypendia przysługujące na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy z 2005 r.

Sąd pierwszej instancji wskazał finalnie, że ponownie rozpoznając sprawę organ winien uwzględnić powyższą ocenę prawną. W szczególności, obliczając okres pobierania przez skarżącą stypendium wskazany w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. (w wersji sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 listopada 2021 r., o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz niektórych innych ustaw; Dz. U. z 2021 r. poz. 2232) organ powinien wziąć pod uwagę wyłącznie ewentualne świadczenia pobierane przez skarżącą na podstawie przepisów ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 20 lipca 2018 r. Okres 6 lat należy przy tym liczyć od daty ewentualnego uzyskania przez skarżącą tych świadczeń i uwzględnić w nim miesiące faktycznego ich otrzymywania.

W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Odwoławcza Komisja Stypendialna Studentów Uniwersytetu [...] decyzją z dnia 24 marca 2023 r. wydaną na podstawie art. 104, art. 105 § 1 w zw. z art. 138 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 t. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 2000 ze zm.), dalej jako "k.p.a.", art. 86 ust. 1 i 2 P.s.w.n. oraz § 5 ust. 1 pkt 3) Regulaminu świadczeń dla studentów Uniwersytetu [....] (załącznik do zarządzenia nr [...] Rektora Uniwersytetu [...] z dnia [...] lutego 2023 r.), uchyliła w całości decyzję organu pierwszej instancji i umorzyła w całości postępowanie pierwszej instancji w sprawie przyznania skarżącej stypendium rektora na rok akademicki 2019/2020.

W uzasadnieniu decyzji organ odwoławczy podał, iż uwzględnił związanie oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania w sprawie wyrażonymi w orzeczeniach sądów administracyjnych wydanych w sprawie, zgodnie z art. 153 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Dokonując oceny spełnienia przez stronę przesłanek uprawnienia do świadczenia organ stypendialny wziął pod uwagę, że do ubiegania się i otrzymywania świadczeń uprawniona jest tylko osoba posiadająca status studenta. Zgodnie bowiem z art. 86 ust. 1 P.s.w.n. student może ubiegać się o 1) stypendium socjalne, 2) stypendium dla osób niepełnosprawnych, 3) zapomogę; 4) stypendium rektora (...). Natomiast zgodnie z § 5 ust. 1 pkt 3) Regulaminu świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...] student traci prawo do ubiegania się w danym roku akademickim o świadczenie lub do otrzymywania przyznanych świadczeń, jeśli ukończył studia. W myśl § 55 Regulaminu studiów na Uniwersytecie [...] (załącznik do Uchwały nr [...] z dn. [...].04.2022 r.) datą ukończenia studiów jest data złożenia egzaminu dyplomowego z wynikiem co najmniej dostatecznym (...). Zgodnie z § 2 ust. 3 pkt 16) i 17) Regulaminu studiów student ma prawo do ubiegania się o świadczenia pomocy materialnej określone w ustawie i otrzymywania świadczeń pomocy materialnej, na zasadach określonych w ustawie, jednakże w myśl § 2 ust. 7 Regulaminu studiów, prawa i obowiązki studenta wygasają z dniem ukończenia studiów lub skreślenia z listy studentów.

OKSSU[...] wskazała, że skarżąca w dniu [...] lipca 2020 r. ukończyła studia niestacjonarne drugiego stopnia na kierunku [...] uzyskując tytuł magistra. Wobec tego, że z dniem [...] lipca 2020 r. skarżąca przestała być studentem Uniwersytetu [...] Wydziału [...], postępowanie w sprawie przyznania jej stypendium rektora stało się bezprzedmiotowe w całości, co uzasadniało umorzenie postępowania w sprawie na podstawie art. 105 § 1 w zw. z art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. Wystąpił brak elementu materialnego stosunku prawnego, powodujący brak podstaw do merytorycznego załatwienia sprawy, czyli do orzekania co do istoty sprawy, którym jest podmiot stosunku administracyjnego (skarżąca), czyli strona przedmiotowego postępowania administracyjnego, która - z dniem [...] lipca 2020 r. przestała być studentem Uniwersytetu [...], tj. z dniem ukończenia studiów - utraciła status studenta, a zatem utraciła także zdolność do bycia podmiotem jakichkolwiek praw i obowiązków studenta, w tym uprawnienia do form pomocy materialnej dla studentów, określonych w art. 86 ust. 1 P.s.w.n.

Organ odwoławczy wskazał nadto, iż wydając decyzję jest zobowiązany wziąć pod uwagę określony stan faktyczny i prawny istniejący w chwili orzekania. Jak wyjaśniono wyżej, w myśl § 2 ust. 7 Regulaminu studiów, prawa i obowiązki studenta wygasają z dniem ukończenia studiów lub skreślenia z listy studentów. Zdaniem organu odwoławczego aktualnie nie byłoby wykonalne wypłacanie stronie niebędącej studentem świadczenia pomocy materialnej, do której uprawnieni są studenci. Świadczenia przyznaje się na semestr lub na rok akademicki i wypłaca co miesiąc maksymalnie przez 9 miesięcy roku akademickiego. Jak wyjaśnia się w orzecznictwie, decyzja trwale niewykonalna to taka decyzja, której adresat jest trwale pozbawiony możliwości czynienia użytku z ustanowionych w niej praw lub trwale pozbawiony możliwości wykonania obowiązków. Według organu odwoławczego, po ponownym rozpoznaniu sprawy w chwili orzekania przez organ stypendialny o uprawnieniu strony do stypendium rektora na rok akademicki 2019/2020, strona nie posiada statusu studenta. Sprawa o przyznanie jej świadczenia stała się bezprzedmiotowa. Wydanie aktualnie decyzji przyznającej świadczenie w stanie faktycznym i prawnym istniejącym w chwili orzekania wiązałoby się z kolei z wydaniem decyzji niewykonalnej w dniu jej wydania i niewykonalność tej decyzji miałaby charakter trwały, co z kolei stanowiłoby wadę nieważności decyzji, o której mowa w art. 156 § 1 pkt 5 k.p.a.

Powyższa decyzja stała się przedmiotem skargi wniesionej przez skarżącą do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim. Skarżąca wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji i zasądzenie kosztów postępowania zwróciła uwagę, iż liczne odwołania spowodowały wydłużenie sprawy, a skarżąca nie miała wpływu na bieg postępowania. Natomiast niewątpliwie składając wniosek przysługiwał jej status studenta i bezprawnie odmówiono jej świadczenia.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie w całości podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Sąd pierwszej instancji uwzględniając wniesioną skargę i uchylając zaskarżoną decyzję na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 2634 ze zm.), dalej jako "P.p.s.a.", wskazał, że przedmiotowa sprawa była już przedmiotem orzekania przez tutejszy Sąd, który prawomocnym wyrokiem z dnia 22 grudnia 2022 r., sygn. akt II SA/Go 619/22 uchylił zaskarżoną decyzję OKSSU[...] z dnia 10 stycznia 2020 r. utrzymującą w mocy decyzję organu pierwszej instancji o odmowie przyznania skarżącej wnioskowanego stypendium. Z kolei NSA wyrokiem z dnia 5 października 2022 r., sygn. akt III OSK 6512/21, uchylił zaskarżony wyrok tutejszego Sądu z dnia 30 czerwca 2021 r., sygn. akt II SA/Go 418/21, uchylający zaskarżoną decyzję organu z dnia 10 stycznia 2020 r. Wobec wyroków poprzedzających wydanie zaskarżonej decyzji, na gruncie przedmiotowej sprawy niewątpliwie zastosowanie znajduje art. 153 P.p.s.a., zgodnie z którym ocena prawna wyrażona w orzeczeniu sądu wiąże w tej sprawie ten sąd oraz organ, którego działanie było przedmiotem zaskarżenia. Ocena prawna, o której stanowi analizowany przepis, to wyjaśnienie istotnej treści przepisów prawnych i sposobu ich stosowania w rozpoznawanej sprawie. Ocena prawna o charakterze wiążącym musi dotyczyć właściwego zastosowania konkretnego przepisu czy też prawidłowej jego wykładni w odniesieniu do ściśle określonego rozstrzygnięcia podjętego w konkretnej sprawie. Musi ponadto pozostawać w logicznym związku z treścią orzeczenia sądu administracyjnego, w którym została sformułowana. Natomiast wskazania co do dalszego postępowania stanowią z reguły konsekwencje oceny prawnej. Dotyczą one sposobu działania w toku ponownego rozpoznania sprawy i mają na celu uniknięcie błędów już popełnionych oraz wskazanie kierunku, w którym powinno zmierzać przyszłe postępowanie dla uniknięcia wadliwości w postaci np. braków w materiale dowodowym lub innych uchybień procesowych. Zatem zarówno organ administracji, jak i sąd, rozpatrując sprawę ponownie, obowiązani są zastosować się do tak rozumianej oceny prawnej i wskazań, zawartych w uzasadnieniu wyroku.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że w orzecznictwie podkreśla się, iż działania naruszające wyrażoną w art. 153 P.p.s.a. zasadę muszą być konsekwentnie eliminowane przez uchylanie wadliwych z tego powodu rozstrzygnięć administracyjnych, już chociażby z uwagi na związanie wcześniej przedstawioną oceną prawną także i samego sądu administracyjnego (przywołano wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego: z dnia 21 października 1999 r., sygn. akt IV SA 1681/97 oraz z dnia 1 września 2010 r., sygn. akt I OSK 920/10). Zasadniczo ocena prawna traci moc wiążącą tylko w przypadku zmiany prawa, zmiany istotnych okoliczności faktycznych sprawy (ale tylko zaistniałych po wydaniu wyroku, a nie w wyniku odmiennej oceny znanych i już ocenionych faktów i dowodów) oraz w wypadku wzruszenia we właściwym trybie orzeczenia zawierającego ocenę prawną. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że przepis art. 153 P.p.s.a. ma charakter bezwzględnie obowiązujący, wobec czego ani organ administracji publicznej, ani sąd administracyjny orzekając ponownie w tej samej sprawie, nie może pominąć oceny prawnej wyrażonej wcześniej w orzeczeniu, gdyż ocena ta wiąże go w sprawie. Uregulowanie zawarte w art. 153 P.p.s.a. oznacza, że orzeczenie sądu administracyjnego wywiera skutki wykraczające poza zakres postępowania sądowoadministracyjnego, bo jego oddziaływaniem objęte jest także przyszłe postępowanie administracyjne w danej sprawie. Z kolei, związanie samego sądu administracyjnego, w rozumieniu art. 153 P.p.s.a. oznacza, że nie może on formułować nowych ocen prawnych, które są sprzeczne z wyrażonym wcześniej poglądem, lecz zobowiązany jest do podporządkowania się mu w pełnym zakresie oraz konsekwentnego reagowania w razie stwierdzenia braku zastosowania się organu administracji publicznej do wskazań w zakresie dalszego postępowania (przywołano wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 marca 2014r., sygn. akt I GSK 534/12). Dodatkowo Sąd meriti zwrócił uwagę na art. 170 P.p.s.a., zgodnie z którym orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w przypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Z uwagi na moc wiążącą orzeczenia, wynikającą z art. 170 P.p.s.a., organy administracyjne i sądy muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak stwierdzono w prawomocnym orzeczeniu.

Mając powyższe na uwadze Sąd pierwszej instancji podkreślił znaczenie wiążących wskazań i ocen prawnych zawartych przede wszystkim w wyroku NSA z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III OSK 3219/21 oraz z dnia 5 października 2022 r., sygn. akt III OSK 651/21 oraz prawomocnym wyroku Sądu pierwszej instancji z dnia 22 grudnia 2022 r., sygn. akt II SA/Go 619/22, przytoczone szczegółowo na str. 5-8 niniejszego uzasadnienia wyroku.

Tym samym, wobec wiążącej oceny prawnej i wskazań, o których była mowa, OKSSU[...] została zobowiązana do ponownego rozpoznania sprawy objętej odwołaniem skarżącej, a przede wszystkim do ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie z zastosowaniem przedstawionej interpretacji przepisów prawa tj. art. 93 ust. 2 pkt 1 P.w.s.n., przy uwzględnieniu oceny prawnej i wskazań sądów administracyjnych I i II instancji. W szczególności, obliczając okres pobierania przez skarżącą stypendium wskazany w art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. (w wersji sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 listopada 2021 r., o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2021 r. poz. 2232) organ zobowiązany został wziąć pod uwagę wyłącznie ewentualne świadczenia pobierane przez skarżącą na podstawie przepisów ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 20 lipca 2018 r. Okres 6 lat Sąd nakazał przy tym liczyć od daty ewentualnego uzyskania przez skarżącą tych świadczeń i uwzględnić w nim miesiące faktycznego ich otrzymywania. Jak wynika z powyższego w wiążącym organy na podstawie art. 153 i art. 170 P.p.s.a. wyroku Sąd wyraźnie wskazał przy tym na obowiązek zastosowania przez organ przy ponownym rozpoznawaniu sprawy P.s.w.n. w wersji sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 listopada 2021 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 2232).

Tymczasem organ odwoławczy ponownie rozpoznając sprawę uchylił decyzję organu pierwszej instancji i umorzył postępowanie w sprawie z wniosku skarżącej o przyznanie stypendium rektora na rok akademicki 2019/2020. OKSSU[...] orzekła tak z uwagi na utratę przez skarżącą statusu studenta (od [...] lipca 2020 r.) i wynikającą z tego jej zdaniem bezprzedmiotowość z przyczyn podmiotowych oraz z uwagi na niebezpieczeństwo, że wydana decyzja byłaby niewykonalna i to w sposób trwały, skoro nie byłoby wykonalne wypłacenie stronie stypendium, jako osobie która już nie jest studentem.

Sąd pierwszej instancji uznał, iż zaskarżone rozstrzygnięcie wydane zostało przez OKSSU[...] błędnie, z naruszeniem przepisów prawa. Zdaniem Sądu meriti OKSSU[...] w sposób nieuprawniony uznała, że postępowanie administracyjne dotyczące wniosku skarżącej o przyznanie stypendium rektora za rok akademicki 2019/2020 stało się bezprzedmiotowe. W świetle art. 105 k.p.a. (zastosowanym w zaskarżonej decyzji w zw. z art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a.) z bezprzedmiotowością postępowania administracyjnego mamy do czynienia wówczas, gdy odpadł jeden z konstytutywnych elementów sprawy administracyjnej, o której mowa w art. 1 pkt 1. Przyczyny, dla których sprawa będąca przedmiotem postępowania administracyjnego utraciła charakter sprawy administracyjnej lub nie miała takiego charakteru jeszcze przed wszczęciem postępowania, mogą być różnorodnej natury. W piśmiennictwie dzieli się te przyczyny na podmiotowe i przedmiotowe, te zaś na spowodowane "faktami naturalnymi" lub zdarzeniami prawnymi (J. Borkowski [w:] Komentarz, 1996, s. 462). Postępowanie staje się bezprzedmiotowe w rozumieniu art. 105 § 1, gdy (jedyna) strona postępowania administracyjnego utraciła przymioty, o których mowa w art. 28, lub wskutek śmierci strony w toku postępowania dotyczącego praw ściśle związanych z osobą zmarłej strony. Przy czym w piśmiennictwie i orzecznictwie akcentuje się konieczność i celowość rozróżnienia bezprzedmiotowości postępowania i bezzasadności żądania strony. Brak ustawowej przesłanki uwzględnienia żądania strony nie czyni tego postępowania bezprzedmiotowym w rozumieniu art. 105 § 1 k.p.a., lecz oznacza jedynie bezzasadność żądania strony. Ponadto w piśmiennictwie zwraca się uwagę, że ze względu na ustrojową zasadę prawa strony do merytorycznego rozpatrzenia jej żądania w postępowaniu administracyjnym i prawa do rozstrzygnięcia sprawy decyzją art. 105 § 1 k.p.a. nie może być interpretowany rozszerzająco. Przepis ten ma bowiem zastosowanie tylko w tych sytuacjach, w których w świetle prawa materialnego i ustalonego stanu faktycznego brak jest sprawy administracyjnej mogącej być przedmiotem postępowania. Oznacza to, że postępowanie administracyjne, inaczej niż postępowanie cywilne, staje się bezprzedmiotowe w rozumieniu art. 105 § 1 k.p.a. tylko wtedy, gdy brak jest sprawy administracyjnej, która może być załatwiona decyzją, nie zaś wtedy, gdy wydanie decyzji staje się zbędne - por. wyrok SN z 20.01.2011 r., III SK 20/10, LEX nr 794506 (przywołano publikację: A. Wróbel [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX/el. 2023, art. 105).

Zdaniem Sądu meriti okoliczność ukończenia przez skarżącą studiów na Uniwersytecie [...] w dniu [...] lipca 2020 r. i to że aktualnie nie przysługuje jej statusu studenta - wbrew stanowisku organu odwoławczego - nie stanowi na gruncie przedmiotowej sprawy zmiany stanu faktycznego wpływającej na rozstrzygnięcie w sprawie i skutkującej bezprzedmiotowością postępowania na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. W ocenie Sądu pierwszej instancji skarżony organ błędnie nie uwzględnił charakteru przedmiotowego postępowania administracyjnego, związanego z tym, że dotyczy ono świadczenia (stypendium rektora) za ściśle określony okres tj. rok akademicki 2019/2020. To determinuje ramy tego postępowania, ma wpływ na sposób ustalania stanu faktycznego i jego ocenę na tle przepisów prawa. W takim przypadku bowiem organ rozpoznając wniosek jest zobowiązany do weryfikacji wniosku strony w oparciu o kryteria (przesłanki) dotyczące przyznania stypendium rektora na rok akademicki 2019/2020. Ocena spełnienia przesłanek dotyczących stypendium rektora na rok 2019/2020 musi być dokonywana w takiej sytuacji w oparciu o przepisy Regulaminu świadczeń studentów Uniwersytetu [...] obowiązującego w roku akademickim, którego dotyczy złożony przez stronę wniosek o przyznanie stypendium. W rozpoznawanej sprawie jest to Regulamin świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...], stanowiący załącznik do zarządzenia nr [...] Rektora Uniwersytetu [...] z dnia [...] września 2019 r., podjęty na podstawie art. 95 P.s.w.n. Nie ulega wątpliwości, iż podstawą prawną do rozpoznania wniosku dotyczącego przyznania stypendium rektora na rok akademicki 2019/2020 nie może natomiast stanowić Regulamin świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...], stanowiący załącznik do zarządzenia nr [...] Rektora Uniwersytetu [...] z dnia [...] lutego 2023 r., który wszedł w życie z dniem 1 października 2022 r. i dotyczy świadczeń przyznawanych w roku akademickim 2022/2023. Zatem błędnie organ przywołał w podstawie prawnej zaskarżonej decyzji Regulamin świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...], stanowiącego załącznik do zarządzenia nr [...] Rektora Uniwersytetu [...] z dnia [...] lutego 2023 r., gdyż nie mógł mieć on zastosowania w przedmiotowej sprawie i określone w nim kryteria i przesłanki nie mają zastosowania w odniesieniu do wniosku skarżącej z dnia [...] października 2019 r. Miałyby one zastosowanie, gdyby skarżąca zwróciła się z wnioskiem o przyznanie stypendium na rok akademicki 2022/2023.

Istotne jest zatem, czy skarżąca składając wniosek [...] października 2019 r. spełniała kryteria przyznania stypendium rektora w roku akademickim 2019/2020 określone przepisami P.s.w.n. i wydanego na podstawie art. 95 P.s.w.n. Regulaminu świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...], stanowiącego załącznik do zarządzenia nr [...] Rektora Uniwersytetu [...] z dnia [...] września 2019 r. Odnośnie statusu studenta wskazać należy, iż według art. 86 ust. 1 oraz art. 91 ust. 1 P.s.w.n. oraz § 2 cyt. regulaminu o pomoc w formie stypendium rektora może ubiegać się student. Powyższe oznacza więc, iż wniosek o stypendium może złożyć osoba posiadająca status studenta. Na gruncie przedmiotowej sprawy nie ulega wątpliwości, iż w czasie złożenia wniosku o stypendium rektora i do [...] lipca 2020 r., czyli w roku akademickim 2019/2020 skarżącej przysługiwał status studenta. Z kolei według § 16 regulaminu stypendium rektora może otrzymywać student, który uzyskał za ostatni zaliczony rok studiów wyróżniające wyniki w nauce, osiągnięcia naukowe lub artystyczne, lub osiągnięcia sportowe we współzawodnictwie co najmniej na poziomie krajowym, z zastrzeżeniem ust. 4 tego paragrafu. Przepis ten wskazuje na obowiązek spełnienia określonych wymogów odnosząc je do także określonego okresu. W świetle zaś § 5 regulaminu student traci prawo do ubiegania się – jak zaznaczono - w danym roku akademickim o świadczenie lub do otrzymywania przyznanych świadczeń jeśli m.in. ukończył studia. Jak wskazuje treść przytoczonego przepisu odnosi się on wyraźnie do spełnienia przesłanki posiadanego statusu studenta w określonym czasie związanym ściśle z rokiem akademickim, którego dotyczy pomoc w postaci stypendium rektora. Poza tym, treść wyroków WSA w Gorzowie z dnia 22 grudnia 2022 r. i NSA z dnia 5 października 2022 r. nie wskazują, aby sporny był fakt przysługującego skarżącej statusu studenta w ramach postępowania zainicjowanego wnioskiem z [...] października 2019 r.

Z kolei wskazany przez organ § 2 regulaminu studiów na Uniwersytecie [...] (załącznik do uchwały nr [...] z dnia [...] kwietnia 2022 r.) wskazujący, że z dniem ukończenia studiów wygasają prawa i obowiązku studenta, należy zauważyć, iż odnosi skutki do momentu ukończenia studiów w określonym roku akademickim. Zatem zdarzenie to wywołuje skutki prawne na przyszłość, natomiast nie może ono wywoływać takich skutków wstecz, czyli w okresie kiedy skarżąca była studentem i przysługiwały jej prawa i obowiązki właściwe studentowi. W rozumieniu § 2 regulaminu studiów skarżąca utraciła z chwilą ukończenia studiów prawo do ubiegania się o stypendium, ale za okres, od kiedy już nie jest studentem. Natomiast jej prawo do ubiegania się o stypendium rektora za rok akademicki 2019/2020, kiedy przysługiwał jej status studenta nie wygasło i jest ona uprawniona do żądania rozpoznania merytorycznie jej wniosku z dnia [...] października 2019 r.

Z powyższych względów Sąd pierwszej instancji uznał, iż brak było podstaw do stwierdzenia przez skarżony organ, że przedmiotowa sprawa stała się bezprzedmiotowa z przyczyn podmiotowych z uwagi na utratę przez skarżącą statusu studenta w dniu [...] lipca 2020 r. Jak wyjaśniono powyżej, utrata w tej dacie przez skarżącą statusu studenta nie ma wpływu na rozpoznanie jej wniosku o przyznanie stypendium rektora za rok akademicki 2019/2020, gdyż w roku akademickim 2019/2020 taki status jej przysługiwał. Zatem nie można stwierdzić na gruncie przedmiotowej sprawy braku strony (bezprzedmiotowości o charakterze podmiotowym), skoro strona istnieje i może skutecznie domagać się rozpoznania jej wniosku z [...] października 2019 r.

Za nieuprawnione Sąd meriti uznał także stanowisko organu według, którego wydanie decyzji w niniejszej sprawie dotyczącej stypendium rektora na rok akademicki 2019/2020 skutkowałoby trwałą niewykonalnością takiej decyzji. Taka interpretacja w ocenie Sądu jest całkowicie niezrozumiała. W uzasadnieniu wyroku NSA w Warszawie z dnia 13 lutego 1986 r. (sygn. akt III SA 1146/85; publ. ONSA 1986/1, poz. 12, s. 73–74) wskazano, że trwała niewykonalność decyzji w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 5 k.p.a. zachodzi wówczas, gdy czynności składające się na treść obowiązków i uprawnień zawartych w decyzji są niewykonalne z przyczyn technicznych lub prawnych tkwiących w ich naturze. Niewykonalność prawna oznacza niemożność zastosowania się do dyspozycji rozstrzygnięcia z uwagi na istniejący w obowiązującym prawie zakaz lub nakaz określonego zachowania pozostającego w sprzeczności z wydaną decyzją. Natomiast niewykonalność faktyczna to brak możliwości wykonania decyzji z przyczyn technicznych. W ocenie Sądu meriti na gruncie przedmiotowej sprawy brak przesłanek wskazujących na wystąpienie niewykonalności prawnej lub faktycznej decyzji, gdyż brak w tym zakresie przeszkód o charakterze prawnym, a także technicznych.

Finalnie Sąd pierwszej instancji wskazał, że organ odwoławczy wydał zaskarżoną decyzję z naruszeniem art. 105 § 1 k.p.a., stosując błędnie przepisy Regulaminu świadczeń dla studentów z 2023 r., a także naruszył art. 153 P.p.s.a. nie stosując się do oceny prawnej i wskazań zawartych w wyrokach WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 22 grudnia 2022 r., sygn. akt II SA/Go 619/22 i NSA z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III OSK 3219/21 i z dnia 5 października 2022 r., sygn. akt III OSK 6521/21. Ponownie rozpoznając sprawę organ odwoławczy obowiązany zatem będzie stosownie do treści art. 153 P.p.s.a. do rozpoznania odwołania skarżącej od decyzji KSSU[...] z dnia 15 listopada 2019 r. z uwzględnieniem oceny prawnej i wskazań zawartych we wskazanych orzeczeniach oraz oceny prawnej i wskazań zawartych w uzasadnieniu do niniejszego wyroku.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył organ odwoławczy, zaskarżając wydany wyrok w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi skarżący kasacyjnie organ zarzucił:

1) na podstawie art. 174 pkt 1 P.p.s.a. - naruszenie prawa materialnego, przez jego błędną wykładnię, a to art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) P.p.s.a. w łączności z art. 153 P.p.s.a. w zw. z art. 93 ust. 2 pkt 1 P.w.s.n. w zakresie, w jakim WSA krytycznie ocenił uchylenie się przez organ stypendialny od orzeczenia co do istoty sprawy o przyznanie stypendium rektora, obejmującego zastosowanie oceny prawnej i wskazań zawartych w wyrokach wydanych w sprawie: przez WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z dnia 22 grudnia 2022 r., II SA/Go 619/22, wyroku NSA z dnia 16 lutego 2021 r., III OSK 3219/21 i z dnia 5 października 2022 r., III OSK 6512/21, podczas gdy konieczność zastosowania przez organ stypendialny określonej w ww. wyrokach wykładni art. 93 ust. 2 pkt 1 P.s.w.n. i orzekania co do istoty sprawy została wyłączona wskutek istotnej zmiany okoliczności faktycznych sprawy po wydaniu wyroków;

2) na podstawie art. 174 pkt 2 P.p.s.a. - naruszenie przepisów postępowania, które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to naruszenie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) P.p.s.a w zw. z art. 105 § 1 w zw. z art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. w zakresie, w jakim Sąd I instancji:

a) uznał za nieistotną zmianę okoliczności faktycznych sprawy fakt, że skarżąca ukończyła w dniu [...] lipca 2020 r. studia uzyskując tytuł magistra w połączeniu z faktem, że skarżącej aktualnie nie przysługuje statusu studenta;

b) uznał, że utrata statusu studenta nie stanowi na gruncie przedmiotowej sprawy zmiany stanu faktycznego wpływającej na rozstrzygnięcie w sprawie i skutkującej bezprzedmiotowością całego postępowania na podstawie art. 105 § 1 KPA,

podczas gdy postępowanie administracyjne zainicjowane wnioskiem stypendialnym z dnia [...] października 2019 r. stało się bezprzedmiotowe z uwagi na formalny brak możliwości dalszego prowadzenia postępowania, wobec ukończenia przez skarżącą studiów w dniu [...] lipca 2020 r., choćby postępowanie o przyznanie stypendium rektora dotyczyło roku akademickiego 2019/2020.

W oparciu o powyższe zarzuty organ wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gorzowie Wielkopolskim (art. 185 § 1 P.p.s.a.), ewentualnie - w razie uznania przez NSA, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona, o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i rozpoznanie skargi (art. 185 § 1 P.p.s.a.). Nadto skarżący kasacyjnie oświadczył, że zrzeka się przeprowadzenia rozprawy.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesione zarzuty umotywowano.

Odpowiedzi na skargę kasacyjną nie wniesiono.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Stosownie do art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 935) zwanej dalej P.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania. W rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna z okoliczności skutkujących nieważnością postępowania, o jakich mowa w art. 183 § 2 P.p.s.a. i nie zachodzi żadna z przesłanek, o których mowa w art. 189 P.p.s.a., które Naczelny Sąd Administracyjny rozważa z urzędu dokonując kontroli zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku. W tych okolicznościach w sprawie badaniu podlegały wyłącznie zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej na uzasadnienie przytoczonych podstaw kasacyjnych.

Zgodnie z art. 174 P.p.s.a. skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach:

1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie;

2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 174 p.p.s.a.).

Granice skargi kasacyjnej wyznaczają wskazane w niej podstawy. Wniesiona w niniejszej sprawie skarga kasacyjna została oparta zarówno na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, jak i na zarzucie naruszenia prawa materialnego. Łączna analiza podniesionych zarzutów w ich warstwie opisowej uzasadnia uznanie, że wadliwość wyroku wydanego przez Sąd pierwszej instancji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) P.p.s.a. skarżący kasacyjnie organ upatruje w błędnym uznaniu, że postępowanie administracyjne w sprawie o przyznanie świadczenia stypendialnego może się toczyć pomimo tego, że skarżąca od dnia [...] lipca 2020 r. nie posiada już statusu studenta z uwagi na ukończenie studiów. Innymi słowy, skarżący kasacyjnie organ stawia tezę, że konieczność orzekania co do istoty sprawy została a limine wyłączona wskutek istotnej zmiany okoliczności faktycznych sprawy (to jest utraty przez skarżącą statusu studenta w związku z ukończeniem studiów drugiego stopnia).

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w składzie rozpoznającym sprawę stanowisko zaprezentowane przez organ odwoławczy w uzasadnieniu decyzji z dnia 24 marca 2023 r. jest błędne, na co zasadnie zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

W niniejszej sprawie oczywistym jest, że skarżącej będącej studentem Uniwersytetu [...] przysługiwało prawo do ubiegania się o przyznanie pomocy materialnej, w tym w formie stypendium rektora. Stosowny wniosek w tej materii, inicjujący właściwe postępowanie administracyjne, skarżąca złożyła w dniu [...] października 2019 r. będąc studentką I – go roku studiów drugiego stopnia na kierunku [...] Uniwersytetu [...]. W sprawie nie ma również sporu co do tego, że złożony wniosek dotyczył przyznania stypendium rektora na rok akademicki 2019/2020. Co oczywiste, w przypadku spełnienia przesłanek uzasadniających przyznanie stypendium skarżąca mogła je otrzymywać maksymalnie przez okres 10 miesięcy, a zatem w okresie październik 2019 r. – czerwiec 2020 r. Decyzją z dnia 15 listopada 2019 r. organ pierwszej instancji odmówił jednakże skarżącej przyznania wnioskowanego stypendium. Skarżąca skorzystała następnie z prawa do wniesienia odwołania w administracyjnym toku instancji oraz z prawa do zaskarżenia decyzji do sądu administracyjnego. Z akt administracyjnych rozpatrywanej sprawy wynika, że w dniu [...] lipca 2020 r. skarżąca ukończyła studia drugiego stopnia. Organ odwoławczy rozpoznając w ww. okolicznościach odwołanie od ww. decyzji organu pierwszej instancji (w następstwie uprawomocnienia się wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 22 grudnia 2022 r.; sygn. akt II SA/Go 619/22) i wydając w dniu 24 marca 2023 r. zaskarżoną decyzję uznał, że postępowanie w przedmiocie przyznania świadczenia stypendialnego stało się bezprzedmiotowe, skoro skarżąca z momentem ukończenia studiów utraciła status studenta.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w składzie rozpoznającym sprawę nie sposób podzielić oceny dokonanej przez organ odwoławczy w zakresie odnoszącym się do bezprzedmiotowości prowadzonego postępowania w aspekcie podmiotowym. Wskazać w tym miejscu należy, że zakończenie postępowania odwoławczego decyzją o umorzeniu tego postępowania jest określone przesłankami wyznaczonymi art. 105 § 1 ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego, który stanowi o bezprzedmiotowości postępowania w aspekcie podmiotowym i przedmiotowym. Przesłanka bezprzedmiotowości podmiotowej występuje w razie gdy odwołanie zostało wniesione przez jednostkę, która w sprawie nie ma interesu prawnego, a zostało to ustalone w wyniku czynności postępowania wyjaśniającego albo gdy podmiot, którego decyzja dotyczyła, utracił wymagane przez obowiązujące regulacje przymioty (art. 28 k.p.a.) lub przestał istnieć.

Należy mieć jednakże na uwadze, że fakt ukończenia studiów przez skarżącą nie powoduje bezprzedmiotowości postępowania administracyjnego dotyczącego prawa (świadczenia stypendialnego), które potencjalnie mogło skarżącej przysługiwać w okresie, w którym - co należy podkreślić - cały czas posiadała status studenta. W takim przypadku fundamentalne znaczenie ma bowiem charakter postępowania administracyjnego, związanego z tym, że postępowanie to dotyczy świadczenia (stypendium rektora) za ściśle określony okres. Ta okoliczność determinuje w istocie ramy tego postępowania oraz ma wpływ na sposób ustalania stanu faktycznego i jego ocenę na tle przepisów prawa. W realiach rozpatrywanej sprawy nie ulega wątpliwości, że w momencie złożenia stosownego wniosku (w dniu [...] października 2019 r.) obowiązującym był rok akademicki 2019/2020 i tego roku dotyczyło stypendium. Skarżąca była wówczas studentką studiów drugiego stopnia Uniwersytetu [...]. Ukończenie tychże studiów przez skarżącą nastąpiło bezsprzecznie po złożeniu ww. wniosku. Okoliczności te wyznaczają zatem granice okresu, za który skarżąca mogła ubiegać się o wnioskowane świadczenie. Granic tych nie eliminuje jednakże okoliczność wydania określonych, kolejnych orzeczeń przez sądy administracyjne obydwu instancji (Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim oraz przez Naczelny Sąd Administracyjny), gdyż wszystkie podjęte rozstrzygnięcia wydano w granicach tej samej sprawy – to jest sprawy zainicjowanej wnioskiem skarżącej z dnia [...] października 2019 r. Wbrew zatem stanowisku organu odwoławczego, okoliczność ukończenia przez skarżącą studiów w dniu [...] lipca 2020 r. i to, że w dacie wydawania zaskarżonej decyzji (24 marca 2023 r.) nie przysługiwał jej status studenta, nie stanowi na gruncie niniejszej sprawy zmiany stanu faktycznego wpływającej na rozstrzygnięcie w sprawie i skutkującej bezprzedmiotowością postępowania na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. Takie zapatrywanie jest nie do pogodzenia z elementarnym poczuciem sprawiedliwości, gdyż w istocie powala sankcjonować błędne rozstrzygnięcia organów uczelni. Akceptacja stanowiska wyrażonego przez organ odwoławczy determinuje bowiem możliwość bezprawnego odmawiania stronie (studentowi) przyznania należnego świadczenia tak długo, aż ukończy on studia, po to by stwierdzić, że z tej przyczyny postępowanie stało bezprzedmiotowe. Sankcjonuje nadto niekorzystny dla danej osoby stan, w którym upływ czasu związany z koniecznością rozpoznania określonego środka prawnego (na przykład odwołania w administracyjnym toku instancji), a następnie skargi oraz skargi kasacyjnej (przed sądami administracyjnymi) w powiazaniu z zakończeniem studiów w przewidzianym czasie wyklucza merytoryczne rozpatrzenie wniosku dotyczącego określonego świadczenia z zakresu pomocy materialnej. Wedle stanowiska organu odwoławczego w sytuacji, gdy stronie przysługuje określone prawo podmiotowe związane z jej funkcją lub innym statusem prawnym za okres związany z tym statusem (przy spełnieniu wymaganych przesłanek materialnoprawnych do nabycia tego świadczenia), utrata tego statusu skutkuje wygaśnięciem prawa podmiotowego przysługującego za okres jego posiadania. Podkreślenia wymaga, że taki skutek nie wynika ani z ustawy, ani z przepisów wewnątrzuczelnianych (które jako przepisy nieustawowe, nie mogą ograniczać praw podmiotowych z mocą wsteczną). Jak zasadnie wskazał zaś Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 listopada 1995 r. (sygn. akt III ARN 50/95; publ. OSNP 1996/11/150) ze względu na ustrojową zasadę prawa strony do merytorycznego rozpatrzenia jej żądania w postępowaniu administracyjnym i prawa do rozstrzygnięcia sprawy decyzją, art. 105 § 1 k.p.a., przewidujący tzw. obiektywną bezprzedmiotowość postępowania administracyjnego, nie może być interpretowany rozszerzająco. Powyższy przepis ma bowiem zastosowanie tylko w tych sytuacjach, gdy w świetle prawa materialnego i ustalonego stanu faktycznego brak jest sprawy administracyjnej mogącej być przedmiotem postępowania. Fakt, że skarżąca w dniu [...] lipca 2020 r. ukończyła studia nie może być utożsamiany a limine z zaistnieniem braku sprawy mogącej być przedmiotem postępowania. Organ odwoławczy, co zasadnie stwierdził Sąd pierwszej instancji, winien zatem w realiach rozpatrywanej sprawy wydać decyzję merytoryczną mając na uwadze fakt, że potencjalny okres, za który skarżącej mogłoby przysługiwać stypendium mieści się w przedziale czasowym 1 października 2019 r. – 30 września 2020 r., to jest w ramach roku akademickiego, na który skarżąca ubiegła się o przyznanie stypendium. W związku z powyższym Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym sprawę nie podziela odmiennego poglądu wyrażonego w wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 września 2024 r. (sygn. akt III OSK 2873/23 oraz III OSK 36/24), w których wskazano, że bezprzedmiotowość postępowania w przedmiocie przyznania stypendium ze względów podmiotowych ma miejsce w sytuacji ukończenia studiów i uzyskania tytułu zawodowego (magistra).

W tym stanie rzeczy podstawy kasacyjne okazały się zatem niezasadne. Jak wskazano na wstępie, przytoczone w skardze kasacyjnej przyczyny wadliwości prawnej zaskarżonego wyroku determinują zakres kontroli dokonywanej przez sąd drugiej instancji, który w odróżnieniu od sądu pierwszej instancji nie bada całokształtu sprawy, lecz tylko weryfikuje zasadność zarzutów podniesionych we wniesionym środku odwoławczym. W realiach rozpatrywanej sprawy Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw, w związku z czym, na podstawie art. 184 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji wyroku, o jej oddaleniu.

Niniejsza sprawa zastała rozpoznana na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 182 § 2 i 3 P.p.s.a., bowiem skarżący kasacyjnie organ zrzekł się rozprawy, zaś skarżąca nie zażądała jej przeprowadzenia.