Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Paweł Janusz Lewkowicz, Sędziowie asesor sądowy WSA Justyna Siemieniako, sędzia WSA Dariusz Marian Zalewski (spr.), Protokolant starszy sekretarz sądowy Marta Marczuk, po rozpoznaniu w Wydziale I na rozprawie w dniu 21 kwietnia 2023 r. sprawy ze skargi J. S. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 30 stycznia 2023 r., nr UP-76/2023 w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek wynikających z decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności po zmarłym uchyla zaskarżoną decyzję

I. Rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym:

1. J. S. (dalej powoływany również jako skarżący) zwrócił się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z prośbą o umorzenie należności z tytułu składek wynikających z decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Olsztynie Inspektorat w Ełku z 30 października 2020 r. nr OS/13/2020 o przeniesieniu odpowiedzialności po zmarłym M. S. W uzasadnieniu wniosku skarżący wskazał na swoją trudną sytuację finansową oraz zdrowotną.

2. Decyzją z dnia 15 marca 2022 r. nr 504/2022 Prezes ZUS odmówił skarżącemu umorzenia należności z tytułu składek. Na skutek wniosku skarżącego

o ponowne rozpatrzenie sprawy, decyzją z dnia 20 maja 2022 r. nr UP-409/2022, organ utrzymał w mocy ww. rozstrzygnięcie wydane w pierwszej instancji.

3. Nie godząc się z takim rozstrzygnięciem skarżący złożył skargę do WSA

w Białymstoku, który wyrokiem z dnia 23 września 2022 r., sygn. akt I SA/Bk 279/22 uchylił zaskarżoną decyzję.

4. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Prezes ZUS wydał w dniu 30 stycznia 2023 r. decyzję nr UP-76/2023, którą ponownie utrzymał w mocy decyzję z dnia 15 marca 2022 r. nr 504/2022.

W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, że według jego ustaleń:

(-) przesłanka wymieniona w art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 423 ze zm., dalej jako: u.s.u.s.) – nie wystąpiła z przyczyn oczywistych;

(-) przesłanki określone w art. 28 ust. 3 pkt 2, 3, 4 i 4b u.s.u.s. nie mają zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ skarżący nie prowadził działalności gospodarczej, z tytułu której powstały zaległości składkowe, ale została na skarżącego przeniesiona odpowiedzialność za zobowiązania po zmarłym M. S.;

(-) przesłanka określona w art. 28 ust. 3 pkt 4a u.s.u.s. nie zachodzi w niniejszej sprawie, ponieważ wysokość nieopłaconych składek przekracza kwotę kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym - zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 5 stycznia 2021 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (Dz. U. z 2021 r. poz. 67) wysokość kosztów upomnienia wynosi 16,00 zł;

(-) przesłanka określona w art. 28 ust. 3 pkt 4c u.s.u.s. nie zachodzi, ponieważ nie pozyskano żadnych dokumentów, z których wynikałoby, że ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe;

(-) przesłanka wymieniona w art. 28 ust. 3 pkt 5 u.s.u.s. nie zachodzi, ponieważ Komornik Sądowy bądź Naczelnik Urzędu Skarbowego nie stwierdził braku majątku, z którego można prowadzić egzekucję;

(-) przesłanka opisana w art. 28 ust. 3 pkt 6 u.s.u.s. nie zachodzi - nie można stwierdzić, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne, ponieważ przymusowe dochodzenie należności jest prowadzone przez Dyrektora Oddziału ZUS w Olsztynie, w ramach którego dokonano zajęcia rachunku bankowego skarżącego, ponadto skarżący dysponuje składnikami majątkowymi podlegającym egzekucji - jest właścicielem samochodu osobowego marki [...] z 2006 r. o szacunkowej wartości 18.100,00 zł, którego wartość pozwala na dokonanie zastawu skarbowego - zgodnie z obwieszczeniem Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 11 sierpnia 2022 r. w sprawie wysokości kwoty wymienionej w art. 41 § 1 ustawy - Ordynacja podatkowa na rok 2022 (Monitor Polski z 2022 r., poz. 774) wysokość kwoty zastawu skarbowego, o której mowa w art. 41 § 1 ustawy - Ordynacja podatkowa, na rok 2023 wynosi 15.500,00 zł oraz jest właścicielem we wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej nieruchomości o numerach ksiąg wieczystych [...] oraz [...].

W zakresie ustaleń czy w przedmiotowej sprawie występują przesłanki umorzenia określone w § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek (Dz. U. z 2003 r. nr 141 poz. 1365, dalej jako: "rozporządzenie MGPiPS") oraz art. 28 ust. 3a u.s.u.s. organ wskazał, że skarżący powołał się na problemy ze zdrowiem i poinformował, że boryka się z problemami z sercem (ma wszczepione by passy, dwie zastawki i kardiowerter), stopą cukrzycową i zaawansowaną miażdżycą. Do akt sprawy skarżący załączył dokumentację medyczną, z której wynika m. in. że skarżący cierpi na miażdżycę tętnic kończyn oraz cukrzycę insulinozależną (z powikłaniami w zakresie krążenia obwodowego).

Z Informacji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z listopada 2021 r. wynika, że skarżący ma przyznaną rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, renta została przyznana bezterminowo od 8 grudnia 2017 r. i jest wypłacana raz na kwartał w wysokości 152,21 zł miesięcznie. Natomiast z decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z 15 stycznia 2020 r. o wstrzymaniu wypłaty części uzupełniającej renty wynika, że część uzupełniająca renty skarżącego uległa zawieszeniu w 100% z powodu prowadzenia przez niego działalności rolniczej

i z tego względu skarżący otrzymuje tylko część składkową renty, która wynosi 127,10 zł.

Organ stwierdził, że w oświadczeniu z 22 grudnia 2022 r. o stanie rodzinnym

i majątkowym skarżący oświadczył, iż legitymuje się [...] stopniem inwalidztwa (które zostało przyznane od 2022 r. do 2025 r.). Skarżący oświadczył, że uzyskuje dochody w łącznej wysokości 4.000,00 zł netto miesięcznie.

W ocenie organu oznacza to, że pomimo powoływanych problemów zdrowotnych skarżący ma możliwość uzyskiwania dochodów zarówno na utrzymanie jak i spłatę zaległości składkowych. Prezes ZUS zwrócił również uwagę, że skarżący jest właścicielem dwóch nieruchomości – z których pierwsza składa się z 11 działek ewidencyjnych o łącznej powierzchni 8,2526 ha, a druga z 3 działek ewidencyjnych o łącznej powierzchni 1,4999 ha i są to m.in. pastwiska i grunty orne i nie stanowią one miejsca zamieszkania skarżącego. Zdaniem organu skarżący ma możliwość – niezależnie od stanu zdrowia – pozyskania środków finansowych na spłatę zaległości składkowych ze sprzedaży chociażby części nieruchomości.

Ponadto organ stwierdził, że skarżący jest właścicielem samochodu marki [...] z 2006 r. o szacunkowej wartości 18.100,00 zł, z sprzedaży którego również może – niezależnie od stanu zdrowia – pozyskać środki finansowe na spłatę zadłużenia. W ocenie Prezesa ZUS brak jest zatem podstaw do uznania, że stan zdrowia skarżącego bądź konieczność sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny pozbawia skarżącego możliwości uzyskania środków finansowych na spłatę należności z tytułu składek. Przesłanka zdrowotna zdaniem organu nie zachodzi.

Organ wskazał również, że należy brać pod uwagę między innymi to czy spłata zadłużenia w dłuższym czasie nie spowoduje sytuacji, że po uiszczeniu należności z tytułu składek osoba zobowiązana nie będzie dysponowała środkami niezbędnymi do zachowania podstawowych potrzeb życiowych (np. wyżywienie, ubrania, itp.). W tym kontekście Prezes ZUS podniósł, że ograniczone możliwości płatnicze skarżącego, podnoszone jako jeden z głównych argumentów, nie mogą być uznane za przesłankę wystarczającą do umorzenia zaległości.

Organ wskazał, że podstawowym wskaźnikiem służącym do oceny kryterium ubóstwa jest kwota określająca minimum socjalne. Stwierdził, że miesięczny dochód gospodarstwa domowego jest o 7.476,52 zł wyższy niż minimum socjalne, które wynosi 2.562,07 zł netto w III kwartale 2022 r. dla 2-osobowego gospodarstwa pracowniczego i zostało określone przez Instytutu Pracy i Spraw Społecznych w grudniu 2022 r. W ocenie Prezesa ZUS wyklucza to zatem stan ubóstwa i możliwość sięgania przez skarżącego do pomocy z opieki społecznej, która dedykowana jest tylko osobom w bardzo trudnej sytuacji materialnej, zagrażającej egzystencji. Skarżący oświadczył zaś, że nie korzysta ze wsparcia instytucji socjalnych.

Zdaniem Prezesa ZUS budżet gospodarstwa domowego skarżącego

w zupełności wystarcza na pokrycie bieżących opłat i kosztów związanych

z utrzymaniem. Odnosząc się do zobowiązań kredytowych skarżącego organ wskazał, że fakt posiadania zobowiązań wobec innych niż ZUS wierzycieli nie stanowi przesłanki do umorzenia należności z tytułu składek.

Zdaniem organu przedstawione okoliczności dowodzą, że aktualna sytuacja finansowa może uniemożliwiać skarżącemu jednorazową spłatę zadłużenia, lecz nie przesądza o braku możliwości spłaty zadłużenia w dłuższej perspektywie, choćby

w układzie ratalnym.

5. Nie godząc się z takim rozstrzygnięciem skarżący wywiódł skargę do tut. sądu. Zaskarżając decyzję Prezesa ZUS w całości podniósł zarzuty naruszenia:

1) przepisów postępowania art. 28 ust. 3a u.s.u.s. w zw. z § 3 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia MGPiPS poprzez dowolne uznanie wbrew zgromadzonemu materiałowi dowodowemu w sprawie, iż sytuacja zdrowotna i dochodowa rodziny skarżącego nie uzasadnia dokonania zastosowania umorzenia należności, przy jednoczesnym ustaleniu przez organ, iż dochód rodziny skarżącego w znacznej wysokości przeznaczany jest na bieżące potrzeby jego rodziny i koszty leczenia skarżącego oraz spłatę kredytów zaciągniętych na sfinansowanie kosztów dostosowania domu do niepełnosprawności skarżącego, a nadto faktu iż jego schorzenia pogłębiały się w trakcie prowadzonego postępowania, co wykluczało przyjęcie, iż w przypadku konieczności uregulowania składek dobrowolnie, czy też w ramach postępowania egzekucyjnego rodzina skarżącego nie będzie pozbawiona środków na zaspokojenie niezbędnych potrzeb rodziny oraz niezasadne przyjęcie, iż stan zdrowia skarżącego, który ostatecznie skutkował amputacją kończyny dolnej,

a w dniu 10 stycznia 2023 r. również amputacją trzeciego palca drugiej kończyny i powstała w wyniku dokonanych amputacji całkowita niezdolności do jakiejkolwiek pracy nie tylko w rolnictwie nie wyczerpuje pojęcia "przewlekłej choroby" uniemożliwiającej uzyskania dochodu, co doprowadziło w konsekwencji do niezasadnej odmowy umorzenia należności;

2) art. 84 § 1 k.p.a. polegające na odstąpieniu przez organ ZUS od powołania biegłego w celu wyceny wartości pojazdów posiadanych przez skarżącego, a nadto nieposłużenie się przez organ właściwym specjalistycznym systemem wyceny pojazdów typu "lnfo-Ekspert", co konsekwencji doprowadziło do dowolnego ustalenia wartości tych ruchomości w tym niezasadnego przyjęcia, iż wartość pojazdu [...] przekracza wartość 15.500 zł warunkującą możliwość efektywnego prowadzenia egzekucji administracyjnej należności objętej wnioskiem o umorzenie, co doprowadziło do niezasadnego przyjęcia, iż wszczęta wobec mojej osoby egzekucja nie miałaby charakteru egzekucji bezskutecznej, a tym samym, że nie istnieją podstawy do pozytywnego rozpoznania złożonego przeze mnie wniosku;

3) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na niezasadnym przyjęciu, iż pojazd [...] posiada wartość rynkową 18.100 zł bez jednoczesnego przeprowadzenia w postępowaniu dowodu z właściwej opinii biegłego ustalającej przedmiotową wartość, co doprowadziło do niezasadnego przyjęcia przez organ posiadania przez skarżącego majątku wystarczającego do przeprowadzenia skutecznej egzekucji administracyjnej;

4) błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę wydanego rozstrzygnięcia polegający na błędnym przyjęciu, iż o możliwości uregulowania przez skarżącego zaległości wobec ZUS świadczy dochód małżonki na poziomie 6.038,59 zł netto podczas gdy dochody te faktycznie w dacie wydania decyzji kształtowały się na poziomie 4.707,32 zł i większości przeznaczane były na regulowanie bieżących kosztów utrzymania rodziny, spłatę kredytów oraz pokrycie kosztów leczenia skarżącego, co spowodowało niezasadne przyjęcie, iż wobec osoby skarżącego nie zachodzi przesłanka całkowita nieściągalność zobowiązania, a nadto że potencjalne postępowanie egzekucyjne nie doprowadzi do ruiny finansowej i życiowej jego rodziny;

5) błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę wydanego rozstrzygnięcia polegający na błędnym przyjęciu, iż o możliwości uregulowania przeze skarżącego zaległości na rzecz ZUS świadczy fakt zaciągniętych wcześniej zobowiązań finansowych w bankach z jednoczesnym pominięciem okoliczności, iż wszelkie zobowiązania finansowe były zaciągane w celu sfinansowania kosztów dostosowania domu w tym pomieszczenia łazienki do aktualnego stopnia niepełnosprawności skarżącego oraz na pokrycie kosztów leczenia związanych z rozwijającą się chorobą cukrzycy insulinoniezależnej i miażdżycą, co spowodowało niezasadną odmowę umorzenia należności objętych wnioskiem;

5) pominięcie przy ustaleniu stanu faktycznego okoliczności stałego pogarszania się stanu zdrowia skarżącego już w trakcie samego postępowania administracyjnego wskazującego jednoznacznie, iż w niedalekiej przyszłości koszty utrzymania i leczenia skarżącego nie będą się zmniejszać, a wzrastać, co doprowadziło do niezasadnego przyjęcia, iż sytuacja skarżącego rokuje na poprawę, co spowodowało niezasadną odmowę umorzenia należności objętych wnioskiem.

6) art. 7 k.p.a. w zw. z art. 15 k.p.a. poprzez pominięcie przy rozpoznawaniu sprawy tego czy wysokość posiadanego przez rodzinę skarżącego dochodu, ich stan majątkowy oraz trwała niezdolność do pracy skarżącego nie dają podstaw do choćby częściowego umorzenia przez ZUS należności objętej wnioskiem.

W uzasadnieniu skargi skarżący wskazał, że ZUS wydając decyzję z dnia 15 marca 2022 r. oraz podtrzymującą decyzję z dnia 30 stycznia 2023 r. dokonał tego ignorując niejako wskazania zawarte w uzasadnieniu wyroku WSA z dnia 23 września 2023 r. w zakresie sposobu procedowania, które winien zastosować organ przy ponownym rozstrzygnięciu sprawy. W szczególności zdaniem strony organ w zupełności pominął, iż od dnia 15 marca 2022 r. kiedy zapadła pierwotna decyzja w skutek postępującej choroby cukrzycy insulinoniezależnej i miażdżycy skarżący stał się całkowicie niezdolny do jakiejkolwiek pracy zarobkowej w tym do pracy w posiadanym gospodarstwie rolnym. Po dniu wydania wyroku z dnia 23 września 2023 r. zaprzestał wykonywania działalności jako rolnik, co skutkowało przyznaniem mu pełnej wysokości świadczenia rentowego. Zwrócił uwagę, że jego sytuacja materialna i zarobkowa po dniu 15 marca 2022 r. nie uległa żadnej poprawie, a w okresie pomiędzy wydaniem pierwotnej decyzji i wniesieniem skargi doszło do: "zwiększenia się wydatków związanych z koszami mojego leczenia po dniu 15 marca 2022 r. zmuszony byłem wydatkować dość znaczne środki na pokrycie kosztów zakupu sprzętu ortopedycznego w tym protez wydatkując na ten ponad 9.000 zł". Wskazał, że aktualnie miesięczne koszty jego utrzymania kształtują się na poziomie 3.650 zł.

Zdaniem skarżącego organ ZUS zupełnie niezasadnie przyjął, że

o potencjalnej możliwości spłaty zadłużenia świadczy fakt uzyskiwania przez jego małżonkę dochodów na poziomie 6.038,59 zł netto, gdyż dochody te w ostatnich 6 miesiącach faktycznie kształtują się na poziomie 4.707,32 zł i w większości przeznaczane są na uregulowanie bieżących kosztów utrzymania rodziny, spłatę kredytów oraz pokrycie kosztów leczenia skarżącego.

Natomiast formułując twierdzenie, że o zdolnościach majątkowych skarżącego świadczy fakt spłaty zaciągniętych wcześniej zobowiązań finansowych organ według skarżącego pomija, że zobowiązania te powstały po dniu ujawnienia się jego schorzenia w związku z potrzebą dostosowania zamieszkiwanego przez niego domu do stanu jego niepełnosprawności, sfinansowania zakupu artykułów zaopatrzenia medycznego po dokonanych amputacjach w postaci wózka inwalidzkiego oraz protez. Skarżący zwrócił uwagę, że zaciągane pożyczki i kredyty nie zostały spożytkowane przez jego rodzinę na zakup zbytkowych rzeczy, a na pokrycie kosztów powstałych w związku z jego schorzeniem. Zaciągnięte wcześniej zobowiązania powodują, że aktualnie wraz z małżonką skarżący nie posiada zdolności kredytowych w oparciu o które mógłby pozyskać dodatkowe środki na spłatę zobowiązań wobec ZUS.

Skarżący wskazał także, że organy dokonując pewnych ustaleń w zakresie jego stanu zdrowia przyjął, że stan ten nie wyczerpuje pojęcia "choroby przewlekłej" uniemożliwiającej mi pozyskiwania dochodów z prowadzonego gospodarstwa rolnego. Podkreślił, że zgodnie ze wskazaniami sądu zawartymi w treści uzasadnienia wyroku z dnia 23 września 2022 r. na organie ciążył obowiązek konkretnego i jednoznacznego ustalenia czy ujawniony w trakcie postępowania fakt amputacji jednej z kończyn uniemożliwia skarżącemu podejmowanie prac

w gospodarstwie rolnym. Skarżący stwierdził, że wskutek kolejnych zabiegów amputacji i nasilenia się objawów pozostałych chorób doszło de facto, iż na dzień złożenia skargi jedynym głównym żywicielem naszej rodziny jest pracująca żona, która po godzinach pracy zawodowej musi zajmować się również ich gospodarstwem. Stan zdrowia skarżącego i niepełnosprawność zmusiła go do likwidacji znacznej części prowadzonej działalności rolnej, co w znacznej mierze ogranicza możliwości dochodowe rodziny skarżącego.

Skarżący wskazał ponadto, że w dacie wnoszenia skargi nie jest już właścicielem części pojazdów z uwagi na potrzebę pozyskania środków na dalsze leczenie i rehabilitacje, przy czym pojazd marki [...] z uwagi na jego przebieg stan techniczny został zbyty za kwotę 10.000 zł przy wystawionej pierwotnej ofercie sprzedaży w wysokości 13.000 zł.

W związku z powyższym skarżący wniósł o zaskarżonej decyzji i decyzji ją poprzedzającej oraz zwrot sprawy do ponownego rozpoznania ZUS, a ponadto rozpoznanie wniesionej skargi na rozprawie.

Jednocześnie wniósł o dopuszczenie na potrzeby postępowania sądowoadministracyjnego dowodu z dokumentów:

a) dokumentacji medycznej dot. osoby skarżącego w celu wykazania faktu, iż aktualnie doszło do amputacji trzeciego palca kolejnej kończyny oraz faktu, że ze względu na stan jego zdrowia nie posiada jakiejkolwiek zdolności zarobkowych również poza działalnością rolniczą;

b) faktur VAT wystawionych z tytułu nabytych materiałów budowlanych po dniu zaciągniętych kredytów w celu wykazania faktu, iż zaciągane zobowiązania finansowe zostały spożytkowane na nabycie materiałów budowlanych oraz armatury sanitarnej w celu przystosowania zamieszkiwanego domu do stanu aktualnej niepełnosprawności skarżącego;

c) faktur VAT i rachunków dokumentujących nabycie artykułów medycznych w tym wózka inwalidzkiego i protez kończyny w celu wykazania faktu, iż zaciągane zobowiązania finansowe zostały spożytkowane na nabycie niezbędnego zaopatrzenia ortopedycznego, leków oraz w celu pokrycia dalszych kosztów leczenia i rehabilitacji w tym w celu wykazania, iż w trakcie postępowania doszło do zwiększenia się kosztów leczenia skarżącego;

d) zaświadczenia o zarobkach E. S. w celu wykazania poczynienia w zaskarżonej decyzji przez organ ZUS błędnych ustaleń w zakresie wysokości dochodów netto osiąganych przez małżonkę skarżącego;

e) umowy sprzedaży pojazdów zbytych przez skarżącego w celu pozyskania środków na dalsze niezbędne leczenia na okoliczność aktualnego stanu majątkowego skarżącego w dacie wniesienia skargi w tym braku posiadania wartościowszego majątku ruchomego.

6. W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie oraz o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym.

7. Na rozprawie w dniu 21 kwietnia 2023 r. skarżący wskazał, że popiera skargę i wywodzi jak w skardze. Złożył do akt sprawy kartę informacyjną na okoliczność pogarszającego się stanu zdrowia. Wyjaśnił ponadto, że jest tylko współwłaścicielem nieruchomości.

II. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2492 ze zm.) oraz art. 3 § 1 ustawy

z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. 2023 r. poz. 259 ze zm., dalej jako: p.p.s.a.) sąd administracyjny sprawuje kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, stosując środki przewidziane w ustawie.

2. W myśl art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną w niej podstawą prawną. Wykładnia powołanego przepisu wskazuje, że sąd ma nie tylko prawo, ale i obowiązek dokonania oceny zgodności z prawem zaskarżonego aktu administracyjnego, nawet wówczas, gdy dany zarzut nie został w skardze podniesiony. Z drugiej jednak strony, granicą praw i obowiązków sądu, wyznaczoną w art. 134 § 1 p.p.s.a. jest zakaz wkraczania w sprawę nową. Granice te zaś wyznaczone są dwoma aspektami, mianowicie: legalnością działań organu oraz całokształtem aspektów prawnych tego stosunku prawnego, który był objęty treścią zaskarżonego rozstrzygnięcia.

3. Rozpoznając sprawę według powyższych kryteriów należy uznać, że skarga zasługuje na uwzględnienie.

4. Punktem wyjścia dla dalszych rozważań należy uczyć wskazanie, że organ wydał kontrolowaną w niniejszej sprawie decyzję z dnia 30 stycznia 2023 r. nr UP-76/2023, będąc w myśl art. 153 p.p.s.a. związanym oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi przez WSA w Białymstoku w prawomocnym wyroku z dnia 23 września 2022 r., sygn. akt I SA/Bk 279/22.

Zasada związania oceną prawną powoduje, że skutki prawomocnego wyroku sądu administracyjnego dotyczą każdego nowego postępowania prowadzonego

w zakresie danej sprawy i obejmują zarówno postępowanie sądowoadministracyjne, w którym orzeczenie zostało wydane, postępowanie administracyjne, w którym zapadło zaskarżone rozstrzygnięcie administracyjne, jak i wszystkie przyszłe postępowania administracyjne i sądowoadministracyjne dotyczące danej sprawy administracyjnej (por. wyrok NSA z dnia 16 grudnia 2021 r., sygn. akt II FSK 856/19, powołane w uzasadnieniu orzeczenia są dostępne na internetowej stronie bazy orzeczeń sądów administracyjnych: http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Związanie oceną prawną wyrażoną w treści orzeczenia oraz wskazaniami co do dalszego postępowania dotyczy zarówno organów administracji publicznej jak

i sądów. Związanie sądu oznacza, że nie może on formułować nowych ocen prawnych, sprzecznych z wyrażonym wcześniej poglądem.

6. W myśl art. 28 ust. 2 u.s.u.s. należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności, z zastrzeżeniem ust. 3a.

Natomiast stosownie do treści art. 28 ust. 3 u.s.u.s. całkowita nieściągalność, o której mowa w ust. 2, zachodzi, gdy:

1) dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;

2) sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 1228, z późn. zm.);

3) nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa;

4) nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;

4a) wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;

4b) nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;

4c) ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe;

5) naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;

6) jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

7. Ponadto myśl art. 28 ust. 3a u.s.u.s., należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Z kolei zgodnie z art. 28 ust. 3b u.s.u.s., Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady umarzania, o którym mowa w ust. 3a, z uwzględnieniem przesłanek uzasadniających umorzenie, biorąc pod uwagę ważny interes osoby zobowiązanej do opłacenia należności z tytułu składek oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z § 3 ust. 1 wydanego na podstawie ww. upoważnienia rozporządzenia MGPiPS Zakład może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

1) gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;

2) poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;

3) przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

8. Kontrolując zaskarżoną decyzję przez pryzmat przytoczonych podstaw materialnoprawnych należy wskazać, że nie budzi najmniejszych wątpliwości w orzecznictwie, że umorzenie należności z tytułu składek na podstawie art. 28 u.s.u.s. oparte jest na konstrukcji tzw. uznania administracyjnego. W orzecznictwie wskazuje się, że to uznanie ma miejsce wyłącznie wówczas, gdy zachodzą przesłanki umożliwiające zastosowanie instytucji umorzenia należności z tytułu składek, a gdy takie przesłanki nie zachodzą, organ jest zobowiązany do odmowy umorzenia.

W sprawie niniejszej organ dokonał analizy poszczególnych przesłanek wymienionych w art. 28 ust. 3 u.s.u.s. i ponownie organ stwierdził, że nie zaistniała żadna z przesłanek określonych w tym przepisie.

9. Aktualna pozostaje ocena sądu z ww. wyroku w sprawie I SA/Bk 279/22, że w przypadku skarżącego nie zachodziły przypadki całkowitej nieściągalności,

o których mowa w powołanym wyżej art. 28 ust. 3 pkt 1-5 u.s.u.s., uzasadniające umorzenie zaległych składek. Stan faktyczny w tym zakresie nie uległ zmianie. Pogląd organu w tym zakresie nie jest przy tym kwestionowany przez skarżącego.

10. Zastrzeżenia sądu w przywołanej sprawie dotyczyły natomiast oceny organu w zakresie przesłanki określonej w art. 28 ust. 3 pkt 6 u.s.u.s., organ błędnie bowiem przyjął, że fakt nieprowadzenia względem skarżącego postępowania egzekucyjnego oznacza niespełnienie przesłanki określonej we wskazanym przepisie. Zgodnie z wiążącymi Prezesa ZUS wskazaniami sądu z wyroku w sprawie I SA/Bk 279/22 organ ten miał za zadanie dokładnie zbadać czy omawiana przesłanka została spełniona czy też nie. Sąd zastrzegł przy tym, że nie czyni temu zadość jedynie ustalenie składników majątku skarżącego. Wskazał bowiem, że konieczna jest analiza czy majątek ten nadaje się w ogóle do egzekucji, jak również, czy postępowanie egzekucyjne nie spowoduje ruiny finansowej i życiowej skarżącego i jego rodziny.

11. W ponownie prowadzonym postępowaniu, zakończonym kontrolowaną

w niniejszej sprawie decyzją z 30 stycznia 2023 r., organ naprawił swój błąd o tyle, że nie ograniczył swojej oceny do stwierdzenia, że egzekucja nie jest prowadzona, co zresztą uległo dezaktualizacji, gdyż obecnie – jak stwierdził organ – przymusowe dochodzenie należności jest prowadzone przez Dyrektora Oddziału ZUS w Olsztynie, który to miał dokonać zajęcia rachunku bankowego.

12. Wyjaśnienia organu nadal nie są jednak wolne od uchybień,

w szczególności organ nie respektował w dostatecznym stopniu oceny prawnej sądu z wyroku w sprawie I SA/Bk 279/22. Sąd w powołanym wyroku wyraźnie podkreślał, że samo ustalenie składników majątku skarżącego nie jest wystarczające, lecz należy przeanalizować czy majątek ten nadaje się do egzekucji.

Organ nie zastosował się w pełni do wskazań sądu, gdyż jedynie wymienił określone składniki majątku. Jedynie w kontekście pojazdu marki [...] z 2006 r. organ wskazał, że może być on przedmiotem zastawu skarbowego. Treść uzasadnienia decyzji wskazuje jednak, że wartość pojazdu przyjęta przez organ została całkowicie dowolnie. Organ nie podał żadnych podstaw takiego szacunku. Skarżący w dniu 24 stycznia 2023 r. sprzedał wskazany pojazd za 10 tys. zł, co po pierwsze poddaje w wątpliwość uznanie organu z decyzji co do wartości pojazdu, zaś po drugie może wskazywać, że ewentualne postępowanie egzekucyjne może skutkować ruiną finansową i życiową skarżącego i jego rodziny, skoro wedle twierdzeń skarżącego aktualna, wyraźnie pogarszająca się sytuacja zdrowotna zmusza skarżącego do zbywania składników majątku celem uzyskania środków na leczenie.

W tym kontekście należy zwrócić również uwagę, że jeśli grunty należące do skarżącego stanowią część gospodarstwa rolnego to egzekucja z tych składników majątku niewątpliwie istotnie wpłynie na możliwość uzyskiwania dochodu

z działalności rolniczej, istotnie już ograniczonej z uwagi na chorobę

i niepełnosprawność skarżącego.

13. Ponadto fakt, że przymusowe dochodzenie należności względem skarżącego jest już prowadzone, daje organowi możliwość realnej oceny skuteczności egzekucji. Tymczasem organ nie wyjaśnił nawet czy zastosowane dotychczas środki Dyrektora Oddziału ZUS w Olsztynie przyniosły rezultat w postaci choćby częściowego zaspokojenia wierzyciela. Samo zajęcie rachunku bankowego nie jest z takim faktem równoznaczne, jeśli na rachunkach bankowych nie ma jakichkolwiek środków pieniężnych. W art. 80 i dalszych przepisach ustawy z dnia

z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U.

z 2022 r. poz. 479 ze zm., dalej jako: u.p.e.a.) nie bez powodu jest mowa o "zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego", a nie "zajęciu rachunku bankowego".

W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji nie wskazano natomiast czy na rachunkach bankowych skarżącego znajdowały się jakiekolwiek środki pieniężne, a więc nie wiadomo czy skutecznie zastosowano środek egzekucyjny w postaci zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego.

14. WSA w Białymstoku w wyroku w sprawie I SA/Bk 279/22 wskazał nadto na naruszenie w zakresie oceny przesłanki określonej w art. 28 ust. 3a u.s.u.s.

w zw. z § 3 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia MGPiPS. Sąd zwrócił uwagę, że

w kontekście dołączonej do skargi dokumentacji lekarskiej (amputacja kończyny dolnej lewej na poziomie goleni) wielce prawdopodobne staje się, że skarżący pozbawiony będzie możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności, których dochodzi ZUS. Przebieg choroby i jej skutek sprawia, że musi ulec weryfikacji ocena zawarta w decyzji, że skarżący "w dalszym ciągu aktywnie zajmuje się prowadzeniem gospodarstwa rolnego, uzyskując dochody z produkcji rolnej", zarówno w odniesieniu do przesłanki przewlekłej choroby pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacanie należności ZUS, ale też w kwestii tego, czy w takiej sytuacji opłacenie należności

z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. W tym drugim przypadku zdezaktualizować się mogą argumenty organu o poziomie dochodu rodziny skarżącego przewyższający minimum socjalne dla dwuosobowego gospodarstwa pracowniczego.

15. Niewątpliwie zatem w świetle przesłanek z § 3 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia MGPiPS odnoszonych do sytuacji faktycznej skarżącego istotny jest fakt postępującego charakteru chorób i dolegliwości, z którymi zmaga się skarżący, co organ pomija w swojej ocenie, choć ma to znaczenie zarówno

w zakresie możliwości osiągania dochodów z działalności rolniczej, jak i zachowania obecnego stanu majątkowego. Na obu ww. polach wyraźnie widać niekorzystne dla sytuacji życiowej skarżącego zmiany, którym organ nie nadaje dostatecznej wagi.

16. W ciągu całego postępowania w przedmiocie umorzenia należności

z tytułu składek stan zdrowia skarżącego stale się pogarszał, co sprawia, że możliwości osiągania dochodu przez niego stawały się coraz bardziej ograniczone. Według twierdzeń skarżącego i dostarczonej dokumentacji medycznej stan zdrowia i niepełnosprawność sprawiła ostatecznie, że nie może on pracować

w gospodarstwie rolnym, jak i innej pracy, a ciężar utrzymania rodziny spoczywa wyłącznie na żonie skarżącego. Ponadto koszty utrzymania i leczenia skarżącego cały czas rosną. Należy zwrócić uwagę, że według wskazań skarżącego koszty związane z jego schorzeniami sprawiają, że jest on zmuszony do pożyczania środków pieniężnych od rodziny czy też do sprzedawania składników majątku, chociażby dwóch pojazdów.

17. Widoczne jest, że koszty utrzymania i leczenia skarżącego stale przewyższają osiągane dochody jego rodziny. Istotne jest, że koszty nie są wynikiem niewłaściwego gospodarowania budżetem domowym. Dochody rodziny w znacznym zakresie są bowiem przeznaczane na koszty związane ze schorzeniami skarżącego. W takim kontekście winny być również oceniane koszty związane z zaciągniętymi kredytami i pożyczkami, skoro były one przeznaczane na potrzeby związane

z chorobą i niepełnosprawnością skarżącego. Nieadekwatne są więc wskazania organu, że nie może przedkładać interesów innych wierzycieli (z tytułu kredytów

i pożyczek) ponad roszczenia z należności tytułu składek. W istocie są to bowiem rozłożone w czasie koszty związane z leczeniem i dostosowaniem do aktualnej sytuacji zdrowotnej, których jednorazowe poniesienie byłoby zdecydowanie utrudnione w sytuacji braku wolnych środków pieniężnych.

18. W takim stanie rzeczy jest oczywiście możliwa sprzedaż składników majątku, co zresztą skarżący już czynił, sprzedając dwa samochody. Trudno jednak zaakceptować stanowisko organu, że skarżący może sprzedać część posiadanych gruntów o łącznej powierzchni ok. 10 ha i w ten sposób spłacić zadłużenie. Trudno jednak uznać takie wskazanie za prawidłowe, skoro organ nie rozważył i nie ustalił czy grunty te wchodzą w skład gospodarstwa rolnego, na którym wedle wskazań skarżącego obecnie pracuje żona skarżącego z uwagi na chorobę

i niepełnosprawność skarżącego. Natomiast wyzbywanie się gruntów stanowiących nadal źródło dochodu mogłoby w konsekwencji w dłuższej perspektywie doprowadzić do trwałego pogłębienia się problemów finansowych rodziny skarżącego.

19. W wyroku w sprawie I SA/Bk 279/22 sąd podkreślił, że znaczenia w tej sprawie nie ma argumentacja organu, że spadek po zmarłym M. S. oprócz skarżącego nabyły też inne osoby. Nie skłoniło to jednak organu do zmiany swojej argumentacji, bowiem w zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji organ ponownie wskazał tożsamy pogląd.

20. Mając na uwadze powyższe sąd stwierdził naruszenie art. 153 i art. 170 p.p.s.a. z uwagi na niedostateczne respektowanie oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania wyrażonych w prawomocnym wyroku WSA w Białymstoku z dnia 23 września 2022 r., sygn. akt I SA/Bk 279/22. Naruszone zostały również, w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy, przepisy postępowania w postaci art. art. 7, art. 77 § 1, art. 80 i art. 107 § 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2022 r. poz. 2000 ze zm., dalej jako: k.p.a.) oraz § 3 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia MGPiPS, przede wszystkim przez dowolną i pobieżną ocenę zgromadzonych w sprawie dowodów. W ponownie prowadzonym postępowaniu organ winien rozważyć zaistnienie przesłanek do umorzenia należności z tytułu składek, mając na uwadze ocenę prawną wyrażoną

w niniejszym wyroku.

21. Z powyższych względów sąd na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. orzekł o uchyleniu zaskarżonej decyzji.