Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Elżbieta Kremer (spr.) Sędziowie: Sędzia NSA Piotr Przybysz Sędzia del. WSA Anna Wesołowska po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej M. J. i A. J. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 marca 2019 r. sygn. akt VII SA/Wa 1851/18 w sprawie ze skargi M. J. i A. J. na decyzję Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z dnia 22 maja 2018 r. nr [...] w przedmiocie stwierdzenia braku naruszenia przez przewoźnika lotniczego przepisów prawa 1) uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania; 2) zasądza od Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego na rzecz M. J. i A. J. kwoty po 440 (czterysta czterdzieści) złotych na rzecz każdego z nich tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Wyrokiem z dnia 12 marca 2019 r. sygn. akt VII SA/Wa 1851/18 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę M. J. i A. J. na decyzję Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z dnia 22 maja 2018 r. w przedmiocie stwierdzenia braku naruszenia przez przewoźnika lotniczego przepisów prawa.

Wyrok zapadł na tle następujących okoliczności sprawy:

W dniu 15 września 2017 r. do Urzędu Lotnictwa Cywilnego w Warszawie wpłynął wniosek skarżących o stwierdzenie naruszenia przez E. sp. z o.o. z siedzibą w W. praw pasażerów określonych przepisami rozporządzenia (WE) nr 261/2004, dotyczących lotu z dnia 2 października 2014 r. o oznaczeniu kodowym [...] na trasie podróży lotniczej [...].

Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego decyzją z dnia 10 listopada 2017 r. stwierdził brak naruszenia prawa przez przewoźnika lotniczego.

W uzasadnieniu organ wskazał, że skarżący mieli być pasażerami lotu z dnia 2 października 2014 r. o oznaczeniu kodowym [...] na trasie podróży lotniczej [...] z planowaną godziną startu 10:00 czasu lokalnego i godziną lądowania 11:50 czasu lokalnego, którego przewoźnikiem była E. sp. z o.o. w W. Odległość tego lotu miała wynosić 1621km. Przedmiotowy lot został odwołany na zlecenie złożone w dniu 4 września 2014 r. przez kierownika sekcji czarterów biura podróży N. sp. z o.o. w O. Organ ustalił, że pomiędzy biurem podróży a przewoźnikiem lotniczym obowiązywała umowa czarteru, a zmiana w zakresie lotu nastąpiła z inicjatywy tego biura podróży, o czym pasażerowie zostali zawiadomieni po dniu 24 września 2014 r.

Ponadto stwierdził, że skoro odwołanie lotu było wynikiem anulowania zlecenia przez biuro podróży N. sp. z o.o. w O., pasażerom nie przysługuje od przewoźnika lotniczego odszkodowanie, o którym mowa w art. 7 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 261/2004. Organ powołał się na treść art. 3 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 261/2004, wskazując że przepisy rozporządzenia nie mają zastosowania w przypadkach, gdy zorganizowana wycieczka jest odwołana z przyczyn innych niż odwołanie lotu. Jeżeli natomiast lot pierwotnie zaplanowany nie dochodzi do skutku z przyczyn leżących po stronie tour operatora, a przewoźnik jest gotowy do wykonania lotu, to nie mamy do czynienia z odwołaniem lub opóźnieniem lotu w rozumieniu rozporządzenia (WE) nr 261/2004, lecz z odwołaniem lub zmianą terminu wycieczki. Tym samym przewoźnik dowiódł, że do odwołania lotu doszło w następstwie zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.

Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy złożyli skarżący.

Decyzją z dnia 22 maja 2018 r. Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego utrzymał w mocy własną decyzję z dnia 10 listopada 2017 r.

W uzasadnieniu organ wskazał, że skoro przewoźnik lotniczy nie miał wpływu na decyzję biura podróży o anulowaniu lotu, a co więcej przewoźnik lotu był gotowy wykonać lot zgodnie z rozkładem, to zgodnie z art. 3 ust. 6 rozporządzenia nr 261/2004 rozporządzenie to nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie.

Skargę na powyższe rozstrzygnięcie wnieśli skarżący, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3 ust. 2b w zw. z art. 5 ust. 1c oraz art. 3 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 261/2004.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalając skargę, powołując się na art. 3 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r., ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie nr 295/91 (Dz. U. UE L 46 z dnia 17 lutego 2004 r.), stwierdził że Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego niewadliwie uznał, że przewoźnik lotniczy nie był odpowiedzialny za powyższą zmianę, w związku z czym nie dopuścił się naruszenia przepisów rozporządzenia i nie można obciążać go obowiązkiem wypłaty odszkodowania na rzecz skarżących.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wnieśli skarżący, zarzucając naruszenie:

1) przepisów prawa materialnego, tj. art. 3 ust. 2b rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91 poprzez jego niezastosowanie polegające na ograniczeniu prawa do rekompensaty przewidzianej rozporządzeniem dla pasażerów, których rozkład rejsu został zmodyfikowany z inicjatywy organizatora turystyki;

2) przepisów prawa materialnego, tj. art. 3 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 poprzez dokonanie błędnej wykładni przepisów poprzez nieprawidłowe uznanie, iż modyfikacja rejsu z inicjatywy organizatora turystyki jest tożsama z pojęciem odwołania imprezy turystycznej.

Wobec wyżej przedstawionych zarzutów skarżący kasacyjnie wnieśli o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego oraz poprzedzającej jej decyzji oraz zobowiązanie organu do ponownego rozpoznania sprawy;

2) alternatywnie dla pkt 1 wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie;

3) zasądzenie kosztów postępowania wywołanego wniesieniem skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, tj. w kwocie po 697 zł w odniesieniu do każdego ze skarżących;

4) zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Ponadto oświadczyli, że zrzekają się prawa do rozpoznania skargi kasacyjnej na rozprawie.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną E. sp. z o.o. z siedzibą w W. oświadczyła, że:

1) zrzeka się prawa do przeprowadzenia rozprawy przed Naczelnym Sądem Administracyjnym;

2) w pełni popiera obie decyzje i ich uzasadnienia wydane w toku postępowania administracyjnego, które toczyło się przed wszczęciem postępowania przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie;

3) w pełni popiera wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 marca 2019 r. i tym samym nie zgadza się z zarzutami wywiedzionymi przez stronę skarżącą, które legły u podstaw skargi kasacyjnej;

4) wnosi o oddalenie skargi kasacyjnej jako w pełni niezasadnej.

Odpowiedź na skargę kasacyjną wniósł również Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, wnosząc o:

1) oddalenie w całości skargi kasacyjnej;

2) zasądzenie zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych;

3) przeprowadzenie rozprawy w przedmiotowej sprawie.

W piśmie z dnia 30 września 2019 r. skarżący kasacyjnie wskazali, że w ich ocenie, nie doszło do wyłączenia odpowiedzialności przewoźnika wobec pasażerów na podstawie art. 3 ust. 6 rozporządzenia (WE) 261/2004 - interpretacja aprobowana przez Prezesa ULC oraz przewoźnika jest sprzeczna z literalnym brzmieniem ww. przepisu, a to z uwagi na fakt, iż w przedmiotowym wypadku impreza turystyczna nie została odwołana.

Stwierdzili także, że prezentowana przez przewoźnika oraz organ wykładnia art. 3 ust. 6 rozporządzenia (WE) 261/2004 stoi w sprzeczności z literalnym brzmieniem art. 3 ust. 2 lit. b rozporządzenia, który to zakłada zastosowanie przepisów rozporządzenia zarówno w przypadku modyfikacji rozkładu rejsów poczynionych z inicjatywy przewoźnika, jak i organizatora turystyki. Wskazano przy tym, że pasażerowie nie legitymowani do wytoczenia powództwa względem organizatora turystyki na podstawie przepisów rozporządzenia (WE) 261/2004 (mają jedynie prawo do dochodzenia roszczeń na zasadach ogólnych, nie zaś zryczałtowanych). Natomiast takową legitymację posiada przewoźnik, zgodnie z art. 13 przedmiotowego rozporządzenia. Tym samym przewoźnik nie poniesie kosztu fiskalnego, związanego z wypłatą odszkodowania z uwagi na możliwość kompensaty roszczenia z organizatorem turystyki.

Przewodniczący Wydziału I Izby Ogólnoadministracyjnej w dniu 13 października 2022 r. sprawę skierował do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym, na podstawie art. 15zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r., poz. 2095 ze zm.).

Ponadto w piśmie z dnia 22 listopada 2022 r. skarżący kasacyjnie wskazali, że w dniu 21 grudnia 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach połączonych o sygn. akt C-146/20, C-188/20, C-196/20 i C-270/20, a także w sprawie C-263/20 i w sprawie C-395/20 wydał orzeczenia w trybie prejudycjalnym, których wykładnia ma charakter wiążący, stąd w ocenie skarżących, bez znaczenia jest czy przewoźnik był inicjatorem zmian w rozkładzie rejsu wskazanego w treści dokumentu podróży wydanego przez organizatora turystyki.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje: zgodnie z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2022 r., poz. 329 ze zm.), dalej powoływanej jako "P.p.s.a.", Naczelny Sąd Administracyjny przy rozpatrywaniu sprawy na skutek wniesienia skargi kasacyjnej związany jest granicami tej skargi, a z urzędu bierze pod rozwagę tylko nieważność postępowania w wypadkach określonych w § 2, z których żaden w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi. Oznacza to, że przytoczone w skardze kasacyjnej przyczyny wadliwości prawnej zaskarżonego orzeczenia determinują zakres kontroli dokonywanej przez Naczelny Sąd Administracyjny. Sąd ten, w odróżnieniu od wojewódzkiego sądu administracyjnego, nie bada całokształtu sprawy, lecz tylko weryfikuje zasadność zarzutów postawionych w skardze kasacyjnej.

Podstawy, na których można oprzeć skargę kasacyjną zostały określone w art.174 P.p.s.a. Przepis art. 174 pkt 1 P.p.s.a. przewiduje dwie postacie naruszenia prawa materialnego, a mianowicie błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Przez błędną wykładnię należy rozumieć niewłaściwe zrekonstruowanie treści normy prawnej wynikającej z konkretnego przepisu, natomiast przez niewłaściwe zastosowanie, dokonanie wadliwej subsumcji przepisu do ustalonego stanu faktycznego. Również druga podstawa kasacyjna wymieniona w art. 174 pkt 2 P.p.s.a. – naruszenie przepisów postępowania – może przejawiać się w tych samych postaciach, co naruszenie prawa materialnego, przy czym w wypadku oparcia skargi kasacyjnej na tej podstawie skarżący powinien nadto wykazać istotny wpływ wytkniętego uchybienia na wynik sprawy.

Skarga kasacyjna wniesiona w niniejszej sprawie zawiera zarzuty oparte na podstawie określonej w art. 174 pkt 1 P.p.s.a., tj. naruszenia art. 3 ust. 2 lit. b rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91 poprzez jego niezastosowanie polegające na ograniczeniu prawa do rekompensaty przewidzianej rozporządzeniem dla pasażerów, których rozkład rejsu został zmodyfikowany z inicjatywy organizatora turystyki oraz art. 3 ust. 6 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 poprzez dokonanie błędnej wykładni przepisów poprzez nieprawidłowe uznanie, że modyfikacja rejsu z inicjatywy organizatora turystyki jest tożsama z pojęciem odwołania imprezy turystycznej. Skutkiem podniesienia wyłącznie zarzutów naruszenia prawa materialnego jest konieczność uznania, że w sprawie nie doszło do naruszeń przepisów prawa procesowego, a poczynione przez organy i zaakceptowane przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie ustalenia faktyczne są wiążące.

Odnosząc się do zasadności zarzutów stawianych w skardze kasacyjnej należy zauważyć, że w sprawie bezsporne jest, że skarżący zawarli z biurem podróży N. sp. z o.o. z siedzibą w O. umowę uczestnictwa w imprezie turystycznej, której częścią były przeloty czarterowe w dniach 21 września 2014 r. i 2 października 2014 r. na trasie [...]. Zaplanowany na dzień 2 października 2014 r. lot powrotny o oznaczeniu kodowym [...] z planowaną godziną startu 10:00 czasu lokalnego i godziną lądowania 11:50 czasu lokalnego, którego przewoźnikiem miał był E. sp. z o.o. w W. nie odbył się bowiem został odwołany w dniu 4 września 2014 r. z inicjatywy biura podróży. Skarżący lot powrotny odbyli zaś w innym dniu. Istota sporu sprowadza się natomiast do oceny czy w tak ustalonym stanie faktycznym zastosowanie w sprawie miał art. 3 ust. 2 lit. b rozporządzenia czy też zaistniały przesłanki, o których mowa w art. 3 ust. 6 wyłączające jego zastosowanie. Zdaniem Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego w okolicznościach niniejszej sprawy skoro doszło do zmiany warunków imprezy organizowanej przez biuro podróży, na co przewoźnik lotniczy nie miał wpływu i który był gotowy wykonać lot zgodnie z rozkładem to nie ponosi on odpowiedzialności za nieregularność przedmiotowego lotu. Organ stwierdził zatem, że przepisy rozporządzenia nie mają zastosowania w tej sprawie, a zatem nie można stwierdzić naruszenia art. 8, art. 9 i art. 14 rozporządzenia. Skarżący podnosili natomiast zarówno na etapie postępowania przed organem administracji jaki i w skardze skierowanej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, że w sprawie błędnie uznano, że odwołanie rejsu z inicjatywy organizatora turystyki kooperującego z przewoźnikiem lotniczym pozbawia pasażerów prawa do rekompensaty określonej art. 7 rozporządzenia 261/2004. Wskazywano, że odwołany lot spełnia kryteria wskazane w definicji odwołanego rejsu (art. 2 lit. l rozporządzenia), odwoływano się do treści art. 3 ust. 2 lit. b rozporządzenia i zwracano uwagę, że rozporządzenie ma zastosowanie m.in. w sytuacji gdy pasażerowie bez względu na przyczynę zostali przeniesieni przez przewoźnika lotniczego lub organizatora wycieczek z lotu, na który mieli rezerwacje, na inny lot, co miało miejsce w ich sytuacji. W zakresie art. 3 ust. 6 rozporządzenia nie zgadzali się zaś z twierdzeniami organu, że w przedmiotowym stanie faktycznym doszło do odwołania imprezy turystycznej z przyczyny innej niż odwołany rejs, a zatem zaistniały przesłanki wyłączające zastosowanie rozporządzenia. Dodatkowo skarżący zauważyli, że art. 13 rozporządzenia zakłada możliwość przeniesienia ciężaru finansowego, związanego z wypłaconą rekompensatą, bezpośrednio na inicjatora zmian w rozkładzie.

Tymczasem Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w merytorycznych rozważaniach, ograniczył się do przytoczenia stanu faktycznego, który nie budził wątpliwości, treści art. 3 ust. 6 rozporządzenia i lakonicznego sformułowania, że "Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego niewadliwie uznał, że przewoźnik lotniczy nie był odpowiedzialny za powyższą zmianę, w związku z czym nie dopuścił się naruszenia przepisów rozporządzenia i nie można obciążać go obowiązkiem wypłaty odszkodowania na rzecz skarżących".

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego powyższe stwierdzenie Sądu I instancji w tym zakresie jest niewystarczająca. Przede wszystkim zdaniem Sądu I instancji powołany art. 3 ust. 6 rozporządzenia stanowi podstawę do stwierdzenia braku naruszenia prawa przez przewoźnika lotniczego. To stwierdzenie nie zostało poparte wykładnią powołanego przepisu, która uzasadniałaby poprawność tego stwierdzenia. Sąd w tym zakresie nie przeprowadził żadnej wykładni powołanego art. 3 ust. 6 rozporządzenia mimo, że w jego językowym brzmieniu mowa jest o odwołaniu zorganizowanej wycieczki z przyczyn innych niż odwołanie lotu, a w okolicznościach rozpoznawanej sprawy zorganizowana wycieczka się odbyła, natomiast powrót z niej nastąpił w innym terminie, a zmiany tego terminu dokonało biuro podróży. Mając zatem na uwadze treść art. 3 ust. 6 w jego brzmieniu językowym, to powoływanie się na ten przepis w innych okolicznościach niż te które z niego wprost wynikają powinno być poprzedzone przeprowadzeniem stosownej wykładni, której rezultat uzasadniałby zastosowanie tego przepisu w tych innych okolicznościach. Dokonując wykładni art. 3 ust. 6 rozporządzenia należy mieć na uwadze, że przepis ten zawarty jest w art. 3 który określa zakres stosowania przedmiotowego rozporządzenia, natomiast ust. 6 zawiera wyłączenie stosowania tego rozporządzenia do wskazanych w nim przypadków. Stąd też dokonując wykładni art. 3 ust. 6, który wyłącza stosowanie rozporządzenia nie można tego czynić w oderwaniu od art. 3 ust. 1 i ust. 2 które określają zakres zastosowania tego rozporządzenia. Mając zaś na uwadze okoliczności faktyczne niniejszej sprawy w której występuje nie tylko przewoźnik lotniczy, ale również organizator wycieczki, z powołanych przepisów art. 3 ust. 1 i ust. 2 dotyczących zakresu stosowania rozporządzenia, szczególnej uwagi wymaga art. 3 ust. 2 lit. b, który dotyczy zarówno przewoźnika lotniczego jak i organizatora wycieczek. Jak wynika z art. 3 ust. 2 lit. b przedmiotowe rozporządzenie ma zastosowanie pod warunkiem, że pasażerowie, bez względu na przyczynę zostali przeniesieni przez przewoźnika lotniczego lub organizatora wycieczek z lotu, na który mieli rezerwację, na inny lot. Jak wskazano wcześniej Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ograniczył się do przytoczenia treści art. 3 ust. 6 rozporządzenia i wskazał ten przepis jako podstawę braku naruszenia prawa przez przewoźnika lotniczego. W takich okolicznościach Naczelny Sąd Administracyjny nie może dokonać kontroli w zakresie stanowiska Sądu I instancji co do prawidłowości wykładni i zastosowania przepisów materialnoprawnych, tj. art. 3 ust. 2 lit. b i art. 3 ust. 6 rozporządzenia /WE/ nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r.

Mając powyższe na uwadze, zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia prawa materialnego, tj. art. 3 ust. 2 lit. b rozporządzenia, poprzez niezastosowanie tego przepisu i art. 3 ust. 6 rozporządzenia poprzez jego błędną wykładnię są zasadne.

Rozpoznając ponownie sprawę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zobowiązany jest do dokonania wykładni przepisów rozporządzenia a w szczególności art. 3 ust. 6 z uwzględnieniem art. 3 ust. 2 lit. b rozporządzenia. A po dokonaniu wykładni tych przepisów i ustaleniu ich treści należy rozstrzygnąć, czy mają one zastosowanie w okolicznościach faktycznych tej sprawy. Równocześnie Wojewódzki Sąd Administracyjny zobowiązany jest odnieść się do powoływanych w pismach skarżącego kasacyjnie z dnia 4 stycznia 2022 r. i z dnia 22 listopada 2022 r. wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 grudnia 2021 r.

Mając na uwadze powyższe Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 185 § 1 P.p.s.a., orzekł jak w pkt 1 wyroku.

O kosztach postępowania orzeczono w pkt 2 na podstawie art. 203 pkt 1 P.p.s.a.