Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Paweł Zaborniak /spr./ po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 maja 2022 r. sprawy ze sprzeciwu S. S. od decyzji Wojewody [...] z dnia [...] marca 2022 r. nr [...] w przedmiocie odmowy wydania dokumentów z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego I. uchyla zaskarżoną decyzję; II. zasądza od Wojewody [...] na rzecz skarżącego S. S. kwotę 100 zł /słownie: sto złotych/ tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Przedmiotem sprzeciwu S. S. (dalej zwany jako: Skarżący) jest decyzja Wojewody [...] (dalej zwany jako: Wojewoda, Organ II instancji, Organ odwoławczy) z dnia [...] marca 2022 r. nr [...], uchylająca decyzję Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w [...] (dalej zwany jako: Kierownik USC, Organ I instancji) z dnia [...] stycznia 2022 r. nr [...] w przedmiocie odmowy wydania uwierzytelnionych kserokopii wszystkich dokumentów z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego i przekazująca sprawę do ponownego rozpatrzenia Organowi I instancji.

Jak wynika z akt sprawy, 28 grudnia 2021 r. S. S. złożył wniosek o udostępnienie uwierzytelnionych kserokopii wszystkich dokumentów z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego, dotyczących zgonu prababki K. L., zmarłej [...] 1989 r. w [...]. W uzasadnieniu wniosku Skarżący wywiódł interes prawny z kultu pamięci osoby zmarłej, wynikający z art. 23 w zw. z art. 24 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1740 ze zm.; dalej zwana w skrócie: "K.c."), tj. prawo do pamięci prawdziwej. Wskazał, że dokumentacja potrzebna jest do celów nauki i szkolnictwa.

W dniu 4 stycznia 2022 r. Kierownik USC przesłał do S. S. pismo wyjaśniające zasady udostępniania dokumentacji z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego, na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 709 ze zm.; dalej zwana w skrócie: "ustawa PASC"). W odpowiedzi na pismo Skarżący podtrzymał wskazany we wniosku interes prawny.

Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w [...], decyzją z dnia [...] stycznia 2022 r. nr [...] odmówił wydania uwierzytelnionej kserokopii wszystkich dokumentów z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego dotyczących zgonu prababki wnioskodawcy – K. L. zmarłej [...] 1989 r. w [...], zarejestrowanego pod nr [...], nr historyczny aktu [...] w Urzędzie Stanu Cywilnego w [...].

W uzasadnieniu Organ I instancji wskazał, że wywodzenie przez S. S. interesu prawnego w otrzymaniu kserokopii akt zbiorowych zgonu jego prababki, oparte na motywach odnoszących się do kultu pamięci osoby zmarłej jest błędne. Postępowanie administracyjne dotyczy interesu prawnego konkretnej osoby, gdy w postępowaniu tym wydaje się decyzję, która rozstrzyga o prawach i obowiązkach tej osoby, lub decyzję, która rozstrzyga o prawach i obowiązkach innego podmiotu, wpływającą na prawa i obowiązki tej osoby. W przedmiotowej sprawie S. S. nie wykazał, że potwierdzona kserokopia akt zbiorowych zgonu jego prababki – K. L. - może mieć wpływ na jego sytuację na gruncie administracyjnoprawnym.

Od powyższej decyzji S. S. wniósł odwołanie wskazując, że kilkukrotnie zwracał się do różnych Urzędów Stanu Cywilnego, przy czym Urzędy te uznały, że powołanie się przez niego na art. 23 i 24 K.c. stanowi interes prawny do uzyskania wnioskowanych informacji i jest w posiadaniu dokumentacji z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego dziadków, pradziadków oraz prapradziadków. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i zobowiązanie Organu I instancji do udostępnienia żądanej dokumentacji.

Wojewoda [...], po rozpatrzeniu odwołania S. S., decyzją z dnia [...] marca 2022 r. nr [...], działając na podstawie art. 138 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 735 ze zm.; dalej zwana w skrócie: K.p.a.) w zw. z art. 11 ust. 2 i art. 26 ust. 4 ustawy PASC uchylił zaskarżoną decyzję w całości i przekazał sprawę Organowi I instancji do ponownego rozpatrzenia.

Na wstępie Wojewoda wskazał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie, jednak z innych przyczyn niż wskazane przez Skarżącego.

Organ odwoławczy wskazał, że w aktach zbiorowych rejestracji stanu cywilnego gromadzi się dokumenty, które nie podlegają zwrotowi, a jedynie wyjątkowo istnieje możliwość wydania dokumentu stanowiącego część akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego, przy czym w obowiązującym stanie prawnym nie ma podstawy prawnej do decyzyjnego załatwienia wniosku Skarżącego o wydanie i doręczenie poświadczonych urzędowo kopii dokumentów, o które wnioskował w piśmie z dnia 28 grudnia 2021 r.

Zgodnie z art. art. 2 ust. 5 i 6 ustawy PASC czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego innych niż akty stanu cywilnego dokonuje się w formie decyzji administracyjnej albo czynności materialno-technicznej, a odmowa dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego następuje w formie decyzji administracyjnej, to jednak w przedmiotowej sprawie brak jest podstaw, aby uznać, że wniosek S. S. o wydanie i doręczenie wszystkich dokumentów z akt zbiorowych aktu zgonu prababki był wnioskiem o dokonanie określonych czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego. Organ odwoławczy wskazał, że w niniejszej sprawie nie można uznać, iż odmowa wydania i doręczenia żądanych przez Skarżącego dokumentów była odmową dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, dla której przepis art. 2 ust. 6 ustawy PASC przewiduje formę decyzji administracyjnej.

Wojewoda wyjaśnił, że zaskarżona decyzja Kierownika USC została wydana bez podstawy prawnej, co powodowało konieczność jej uchylenia, gdyż wskazana przez Organ I instancji podstawa prawna (art. 26 ust. 4 ustawy PASC) wskazuje jedynie podmioty, które mogą żądać wydania dokumentu z akt zbiorowych. Przepisy ustawy PASC wyraźnie wskazują przypadki, w których organ wydaje decyzję administracyjną.

Końcowo Wojewoda podkreślił, że wydanie uwierzytelnionych kserokopii dokumentów z akt zbiorowych aktu zgonu nie stanowi czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, dla których przewidziano załatwienie sprawy w formie decyzji administracyjnej. Pozostałe przepisy ustawy PASC nie przewidują wydania decyzji o odmowie wydania kserokopii dokumentów z akt zbiorowych. W niniejszej sprawie Organ I instancji powinien zastosować przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego i po stwierdzeniu, że S. S. nie wykazał interesu prawnego do uzyskania wnioskowanych dokumentów wydać postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania administracyjnego na podstawie art. 61a § 1 K.p.a.

Wojewoda zalecił, aby ponownie rozpoznając sprawę, Organ I instancji w pierwszej kolejności ustalił, czy S. S. posiada interes prawny do uzyskania wnioskowanych dokumentów, a następnie uwzględniając przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego wydał rozstrzygnięcie.

W sprzeciwie skierowanym do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie, S. S. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania.

W uzasadnieniu sprzeciwu, Skarżący wskazał, że w niniejszej sprawie nie zaistniały przesłanki z art. 138 § 2 K.p.a. Skarżący podniósł, że zgodnie z art. 6 K.p.a. organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa, zatem wydanie decyzji administracyjnej bez podstawy prawnej stanowi kwalifikowaną wadę aktu administracyjnego, skutkującą stwierdzeniem jej nieważności, stosownie do art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a. Skarżący powołując się na przepisy ustawy PASC wyjaśnił, że Organ powinien załatwić jego wniosek w formie czynności materialno-technicznej.

Wobec powyższego Wojewoda powinien uchylić zaskarżoną decyzję i umorzyć postępowanie w całości albo w razie ustalenia istnienia interesu prawnego uchylić zaskarżoną decyzję i orzec co do istoty sprawy.

W odpowiedzi na sprzeciw, Wojewoda wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie zważył, co następuje:

Sprzeciw okazał się zasadny, przez co został przez Sąd uwzględniony.

Sąd administracyjny sprawuje w zakresie swej właściwości kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej, co wynika z art. 1 ustawy z 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. z 2021 r., poz. 137).

Zaskarżona do WSA decyzja Wojewody [...] została wydana na podstawie 138 § 2 K.p.a. Dlatego wskazać przyjdzie, iż zgodnie z art. 64a ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2022 r. poz. 329; zwana dalej w skrócie P.p.s.a.), od decyzji, o której mowa w art. 138 § 2 k.p.a. skarga nie przysługuje, jednakże strona niezadowolona z treści decyzji może wnieść od niej sprzeciw. Zakres sądowej kontroli decyzji kasacyjnej ustawodawca określił w art. 64e p.p.s.a. Na jego podstawie sąd rozpoznając sprzeciw od decyzji, ocenia jedynie istnienie przesłanek do wydania decyzji, o której mowa w art. 138 § 2 k.p.a. Instytucja sprzeciwu służy skontrolowaniu przez niezależny i niezawisły sąd administracyjny, czy decyzja kasatoryjna organu drugiej instancji została oparta na art. 138 § 2 k.p.a., a w rezultacie czy organ nie nadużył swych uprawnień, uchylając się od obowiązku rozpatrzenia sprawy pod kątem stawianych decyzji organu pierwszej instancji zarzutów. Ten środek sądowej kontroli administracji ma przeciwdziałać zbędnemu przedłużaniu postępowania administracyjnego na skutek wydawania w toku postępowania kolejnych decyzji kasatoryjnych. Sąd nie powinien jednak autorytatywnie wypowiadać się o zagadnieniach merytorycznych związanych ze stosowaniem norm prawa materialnego. W postępowaniu wszczętym ze sprzeciwu, sąd skupia się na ocenie, czy w sprawie zostały wyjaśnione wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy i na którym organie powinien spoczywać obowiązek pełnego ustalenia stanu faktycznego oraz wydania decyzji co do meritum (zob. W. Piątek, Glosa do wyroku WSA w Białymstoku z dnia 20 lutego 2018 r., sygn. II SA/Bk 940/17, OSP 2019, nr 10, s. 177).

Uwzględniając sprzeciw od decyzji, sąd uchyla decyzję w całości, jeżeli stwierdzi naruszenie art. 138 § 2 k.p.a. (art. 151a § 1 zd. 1 P.p.s.a.). Natomiast w przypadku nieuwzględnienia sprzeciwu od decyzji sąd oddala sprzeciw (art. 151a § 2 P.p.s.a). Tylko niezaistnienie w sprawie przesłanek wydania decyzji kasacyjnej przez organ odwoławczy, będzie uprawniać sąd do uwzględnienia sprzeciwu.

Mając na względzie charakter prawny instytucji sprzeciwu, wyraźnie zawężający zakres sądowej kontroli rozstrzygnięć organów administracji, wskazać należy, że w myśl art. 138 § 2 K.p.a. organ odwoławczy może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji, gdy decyzja ta została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie. Przekazując sprawę, organ ten powinien wskazać, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. Oznacza to, że organ odwoławczy może wydać decyzję kasatoryjną i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia, gdy postępowanie w pierwszej instancji zostało przeprowadzone z naruszeniem norm prawa procesowego, a więc gdy organ I instancji w istocie nie przeprowadził postępowania wyjaśniającego w takim zakresie, że miało to istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia. Wydanie decyzji, o jakiej mowa w art. 138 § 2 K.p.a. jest dopuszczalne wyjątkowo i stanowi wyraźny wyłom od zasady merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez organ odwoławczy (zob. wyrok NSA z dnia 30 czerwca 2016 r., sygn. II OSK 2653/14, CBOSA).

Sąd zwraca też uwagę na fakt użycia w art. 138 § 2 K.p.a. zwrotu : z naruszeniem norm prawa procesowego. W literaturze prawa podnosi się, iż wykładnia zorientowana na cel w/w przepisu (wydanie decyzji, o jakiej mowa w art. 138 § 2 K.p.a. jest dopuszczalne wyjątkowo i stanowi wyraźny wyłom od zasady merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez organ odwoławczy, zob. wyrok NSA z dnia 30 czerwca 2016 r., sygn. II OSK 2653/14, CBOSA), nakazuje przyjąć, że naruszenie norm prawa procesowego dotyczy wyłączenie przepisów regulujących postępowanie wyjaśniające a nie jakichkolwiek przepisów postępowania, chyba że organ odwoławczy wykaże, że naruszenie tych innych przepisów miało wpływ na postępowanie wyjaśniające. W rezultacie jako niedozwolone należy oceniać takie uzasadnianie decyzji kasacyjnej, które jest dyktowane naruszeniem przez organ pierwszoinstancyjny norm materialnoprawnych, zarówno w aspekcie niewłaściwej ich wykładni lub zastosowania. Wynika to z faktu, iż decyzja wydawana na podstawie art. 138 § 2 K.p.a. nie może kształtować stosunku materialnoprawnego. Formułowanie przez organ odwoławczy wytycznych w zakresie przepisów prawa materialnego, które zostały błędnie zinterpretowane uznać należy za przedwczesne wobec nieustalonego w sposób pełny stanu faktycznego sprawy, która na mocy decyzji kasacyjnej ma wrócić do organu pierwszej instancji (patrz, szerz. A. Wróbel [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt- Gotowicz, A. Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, wyd. VIII, Warszawa 2020 r., art. 138.). W konsekwencji, sprzeciw nie jest środkiem służącym kontroli materialnoprawnej podstawy decyzji, ani prawidłowości zastosowania przez Organ II instancji przepisów prawa procesowego niezwiązanych z regulacją art. 138 § 2 k.p.a. (zob. wyrok NSA z 19 stycznia 2021 r., o sygn. I OSK 2606/20, LEX).

Reasumując, obowiązkiem Sądu rozpoznającego sprzeciw od decyzji kasacyjnej jest zajęcie stanowiska w kwestii, czy dostrzeżone przez organ odwoławczy uchybienia przepisów K.p.a. o postępowaniu dowodowym, obiektywnie dawały podstawę do uznania, iż nie doszło do wyjaśnienia sprawy w koniecznym zakresie i brak ten rzeczywiście wpływał na jej rozstrzygnięcie. Konieczny do wyjaśnienia zakres okoliczności faktycznych powinien być na tyle szeroki i istotny dla rozstrzygnięcia, że przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego przez organ odwoławczy na podstawie art. 136 § 1 K.p.a. mogłoby skutkować naruszeniem zasady dwuinstancyjności postępowania administracyjnego - art. 15 K.p.a.

Po dokładnym przeanalizowaniu zarzutów sprzeciwu oraz treści wydanej w sprawie decyzji kasacyjnej Wojewody, przesłanych wraz ze skargą akt administracyjnych, Sąd doszedł do przekonania, że środek zaskarżenia złożony przez S. S. do WSA powinien zostać uwzględniony na podstawie art. 151a § 1 P.p.s.a.

Analiza uzasadnienia wydanej w prawie decyzji Wojewody [...] świadczy o tym, iż o zastosowaniu art. 138 § 2 K.p.a. w istocie zadecydowało przyjęcie przez w/w organ odwoławczy odmiennej niż dokonana przez Kierownika USC w [...] interpretacji przepisów prawa materialnego wyrażonych w art. 2 ust. 5 i 6 art. 26 ust. 1, 2 i 4 PASC. Zdaniem Organu odwoławczego, przepis wyrażony w art. 26 ust. 4 PASC nie pozwala uznać, aby stanowił podstawę do wydania decyzji administracyjnej, bowiem w przepisie tym ustawodawca określił jedynie podmioty, które mogą żądać wydania dokumentu. Również podkreśla się, że przepisy powyższej ustawy jasno wskazują, w jakich przypadkach organ kończy postępowanie wydaniem decyzji administracyjnej. W art. 2 ust. 5 i 6 PASC wskazuje się, że odmowa dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego następuje w formie decyzji administracyjnej, a czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego inne niż akty stanu cywilnego dokonuje się w formie decyzji administracyjnej albo czynności materialno-technicznej. Wynikiem takiej wykładni powołanych przepisów PASC było przyjęcie przez Wojewodę stanowiska, iż odmowa wydania uwierzytelnionych kserokopii dokumentów z akt zbiorowych nie następuje w formie decyzji administracyjnej. Jednocześnie wojewoda wskazuje, że na mocy art. 12 PASC w sprawach nieuregulowanych w ustawie należało zastosować przepisy k.p.a. i w konsekwencji po stwierdzeniu, że skarżący nie wykazał interesu prawnego do uzyskania wnioskowanych dokumentów wydać postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania administracyjnego na podstawie art. 61a § 1 K.p.a.

Tak ujawnione w decyzji Wojewody motywy wydania rozstrzygnięcia kasatoryjnego nie odpowiadają przesłankom umożliwiającym zastosowania art. 138 § 2 K.p.a. powiem nie wskazują, jakie przepisy o postępowaniu wyjaśniającym w administracji zostały naruszone oraz jakie istotne dla sprawy okoliczności faktyczne nie zostały przez Organ I instancji w sposób dostateczny ustalone. Należy przypomnieć, iż art. 138 § 2 k.p.a. nie może być stosowany przez organ odwoławczy z powodu przyjęcia błędnej wykładni przepisów prawa materialnego, a taki kierunek argumentacji wynika z motywów skontrolowanej przez WSA decyzji Wojewody [...].

Zatem już z tej przyczyny uznać należało niewykazanie w zaskarżonym rozstrzygnięciu warunków zastosowania przepisu art. 138 § 2 K.p.a. Jednocześnie wyrażone przez Wojewodę [...] stanowisko w sprawie interpretacji norm prawa materialnego było błędne i mogłoby doprowadzić do wydania przez organ I instancji nielegalnego rozstrzygnięcia. Dlatego ten aspekt sprawy nie mógł zostać przez WSA pominięty.

Sąd zwraca uwagę, iż zaistniałe w niniejszej sprawie zagadnienie prawne stanowiło przedmiot rozważań NSA wyrażonych w wyroku tego Sądu z dnia 10 października 2017 r., o sygn. II OSK 952/16, CBOSA, LEX (orzeczenie to zostało powołane w decyzji Organu I instancji). W tym orzeczeniu NSA trafnie wywodzi, iż rejestracji stanu cywilnego dokonuje się w formie aktów stanu cywilnego (art. 2 ust. 2 PASC), natomiast czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego innych niż akty stanu cywilnego - w formie decyzji administracyjnej albo czynności materialno-technicznej (ust. 5 tego artykułu). Formę decyzji administracyjnej przewidziano wprost przy odmowie dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego (art. 2 ust. 6 PASC). Poza tym ogólnym przepisem, formę decyzji przewidziano także dla odmowy dokonania rejestracji zdarzenia, odmowy dokonania transkrypcji zagranicznego dokumentu stanu cywilnego i odmowy dokonania odtworzenia treści zagranicznego dokumentu stanu cywilnego (art. 103, art. 107 i art. 112 PASC). Jeśli chodzi o czynności materialno - techniczne, w tym czynność wydania dokumentu z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego przewidzianą w art. 26 ust. 4 PASC, a także dla czynności przewidzianych w przepisach art. 35 ust. 3, art. 37 ust. 3, art. 41 ust. 1 PASC (sprostowanie, uzupełnienie aktu stanu cywilnego, unieważnienie wzmianki) stwierdza się w tym wyroku, że ustawodawca dla odmowy ich dokonania nie przewidział żadnej formy, w szczególności nie wskazał, że odmowa następuje w formie decyzji administracyjnej. Zaznaczono też wyraźnie, że ustawodawca nie wyłączył takiej formy działania. Brak w ustawie - Prawo o aktach stanu cywilnego regulacji co do formy działania organu przy odmowie dokonania czynności materialno - technicznej ma ten skutek, że poszukując formy rozstrzygnięcia należy odwołać się do dorobku doktryny i orzecznictwa, które dotyczą omawianej kwestii. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że brak regulacji formy konkretyzacji normy prawa materialnego, bądź brak ustanowienia takiej formy expressis verbis wymaga zastosowania procesu wykładni (zob. B. Adamiak, Zagadnienie domniemania formy decyzji administracyjnej, w: Podmioty administracji publicznej i prawne formy ich działania, Studia i materiały z Konferencji Naukowej Poświęconej Jubileuszowi 80-tych urodzin Profesora Eugeniusza Ochendowskiego, Toruń 2005, s. 15 - 16). Określone znaczenie w procesie wykładni prawa w sytuacji, gdy prawo nie jest jasne, wynikają z art. 2 Konstytucji RP (Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej). Z zasady demokratycznego państwa prawnego a tym samym dla wykładni prawa materialnego i procesowego, wynikają dwie zasady: zasada prawa do procesu oraz zasada prawa do sądu. Podkreślono, że "dla ukształtowania praw jednostki na drodze administracyjnej podstawowe znaczenie ma zasada prawa do procesu, której istota polega na przyznaniu jednostce prawa do obrony interesu prawnego w unormowanym przepisami prawa postępowaniu, z zagwarantowaniem prawa do wysłuchania i czynnego udziału w ustaleniu stanu faktycznego. Prawo do obrony interesu prawnego jednostki na drodze postępowania unormowanego przepisami prawa procesowego jest zatem podstawową wartością demokratycznego państwa prawnego." Taki kierunek wykładni norm materialnego prawa administracyjnego przyjmuje orzecznictwo. W wyroku z dnia 18 listopada 1993 r., o sygn. III ARN 49/93, Sąd Najwyższy przyjął, że "obywatel ma prawo do tego, aby jego oparte na prawie materialnym roszczenia i wnioski były rozpatrywane w ramach przewidzianej prawem procedury i w określonych przez prawo formach" (OSNCP z 1994 r., Nr 9, poz. 181).

Zdaniem NSA, analiza zinterpretowanego przez Wojewodę art. 26 ust. 4 PASC, nie pozostawia wątpliwości co do tego, że warunkiem dokonania czynności materialno - technicznej polegającej na wydaniu dokumentu z akt zbiorowych rejestracji aktów stanu cywilnego jest istnienie po stronie wnioskodawcy interesu prawnego. Spełnienie tej przesłanki, co do zasady, uzasadnia dokonanie czynności (wydanie dokumentu poświadczonego za zgodność z oryginałem przez kierownika urzędu stanu cywilnego). Natomiast w przypadku wątpliwości co do istnienia interesu prawnego, okoliczność ta podlega badaniu przez organ (kierownika urzędu stanu cywilnego). Innymi słowy, wydanie aktu odmownego musi być poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym. Jeżeli postępowanie wyjaśniające wykaże po stronie wnioskodawcy brak interesu prawnego w uzyskaniu dokumentu z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego, wtedy odmowa jest niewątpliwie aktem władczym właściwego organu. Postępowanie mające na celu ustalenie istnienia interesu prawnego powinno się toczyć wg standardów konstytucyjnych wynikających z art. 2 Konstytucji RP, których podstawowymi elementami jest zagwarantowanie prawa do wysłuchania oraz zapewnienie czynnego udziału w ustaleniu stanu faktycznego. Aby te standardy były zachowane, postępowanie musi być prowadzone zgodnie z ustalonymi regułami, to jest w sposób określony przepisami prawa o postępowaniu procesowym. W obowiązującym porządku prawnym kwestie procesowe w sprawach należących do organów administracji publicznej (a takim organem zgodnie z art. 26 ust. 4 PASC jest kierownik urzędu stanu cywilnego), zawiera Kodeks postępowania administracyjnego. Zatem dopiero postępowanie prowadzone na podstawie przepisów tego Kodeksu daje gwarancje wynikające z art. 2 Konstytucji RP (por. także wyrok WSA w Gliwicach z dnia 24 maja 2019 r., o sygn. II SA/Gl 191/19, LEX).

WSA za zasadne i przekonujące uznaje stanowisko NSA wypływające bezpośrednio z powyższego orzeczenia, że skoro istnieje przepis prawa materialnego, który uprawnia do wystąpienia z wnioskiem o wydanie dokumentu, który jednocześnie wskazuje organ właściwy dla dokonywania czynności materialno - technicznej (art. 26 ust. 4 PASC), to prowadząc postępowanie wyjaśniające co do istnienia interesu prawnego organ prowadzi postępowanie administracyjne (art. 1 pkt 1 k.p.a.), które przy braku interesu prawnego winien zakończyć decyzją (art. 104 k.p.a.). Taką samą formę będzie miało rozstrzygnięcie, jeżeli na przeszkodzie dokonania czynności materialno - technicznej staną dobra ustawowo chronione. Słusznie też NSA podkreśla, że przyjęcie odmiennego poglądu, a więc braku podstaw do wydania decyzji o odmowie wydania dokumentu z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego i opowiedzenie się za inną formą rozstrzygnięcia (aktu lub czynności, o jakich mowa w art. 3 § 1 pkt 4 P.p.s.a.), oznaczałoby pozbawienie strony prawa do procesu. Nie stanowi bowiem realizacji tego prawa (do procesu) zagwarantowanie prawa do sądu (skarga do sądu administracyjnego na akt lub czynność), ze względu na uprawnienia orzecznicze sądów administracyjnych wynikające z przepisów ustrojowych oraz art. 3 § 1 P.p.s.a. i ograniczenia w postępowaniu dowodowym, wynikające z art. 106 § 3 P.p.s.a. W takim przypadku konstytucyjne prawo do procesu miałoby iluzoryczny charakter.

Dlatego stanowisko Wojewody o braku podstaw do zastosowania wobec wniosku Skarżącego przepisów K.p.a. o rozstrzyganiu spraw indywidualnych w drodze decyzji administracyjnej, nie mogło zostać zaaprobowane, zaś jego wykonanie doprowadziłoby do naruszenia praw podmiotowych strony skarżącej.

Wojewoda ponownie rozpoznając odwołanie powinien uwzględnić dokonaną przez Sąd ocenę prawną swych działań, zważając jednocześnie, że wydanie decyzji o jakiej mowa w art. 138 § 2 K.p.a. jest dopuszczalne w wyjątkowych przypadkach i stanowi wyraźny wyłom od zasady merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez Organ odwoławczy.

Wniesiony sprzeciw z przyczyn wyżej wskazanych okazał się zasadny, co skutkowało jego uwzględnieniem w całości na podstawie art. 64e oraz art. 151a § 1 P.p.s.a. Natomiast orzeczenie z pkt II wyroku ma swe oparcie w art. 200 i art. 205 § 2 P.p.s.a. i obejmuje poniesione przez stronę wnoszącą sprzeciw koszty postępowania przed WSA w postaci wpisu sądowego w kwocie 100 zł.