Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Ewa Kwiecińska, Sędziowie WSA Ewa Pisula-Dąbrowska (spr.), Sławomir Antoniuk, Protokolant starszy sekretarz sądowy Sylwia Mikuła, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 listopada 2015 r. sprawy ze skargi Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej [...] w [...] na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] stycznia 2015 r. nr [...] w przedmiocie uaktualnienia danych osobowych 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję z dnia [...] września 2014 r. nr [...], 2. zasądza od Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych na rzecz strony skarżącej Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej [...] w [...] kwotę 200 zł (słownie: dwieście) złotych, tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych decyzją z [...] stycznia 2015 r. nr [...], na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a., utrzymał w mocy własną decyzję z [...] września 2014 r., którą to decyzją nakazał Proboszczowi Parafii Rzymskokatolickiej p.w. [...] w [...] przy ul. [...] przywrócenie stanu zgodnego z prawem, poprzez uaktualnienie danych osobowych M.B., polegające na naniesieniu w Księdze chrztu adnotacji o treści zgodnej z jego żądaniem, zawartym w "Oświadczeniu woli" z 13 marca 2014 r.

Jako podstawę materialnoprawną organ podał art. 18 ust. 1 pkt 2, art. 22, art. 35 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1182).

W motywach uzasadnienia organ podał, że M.B. wniósł skargę do na działanie księdza Proboszcza (wskazanej w decyzji parafii), polegające na zaniechaniu sprostowania Księgi chrztów o jego wystąpieniu z Kościoła Katolickiego z dniem 13 marca 2014 r.

W toku postepowania organ ustalił, że skarżący M.B. pismem z 13 marca 2014 r. skierował do proboszcza Parafii oświadczenie o treści "Na podstawie art. 60 Kodeksu cywilnego, korzystając ze swoich praw zawartych w art. 2 pkt 2a ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.), z dniem dzisiejszym występuję z Kościoła Katolickiego, tj. wycofuję zgodę na podleganie jego doktrynie (Katechizm Kościoła Katolickiego) i prawu (Kodeks Prawa Kanonicznego). Oświadczam, że w oparciu o jej art. 2 pkt 5 nie zamierzam tej decyzji uzasadniać poza tym, że nie chce do niego należeć. Ponadto nie wyrażam zgody na przekazywanie informacji o tej decyzji osobom trzecim. Na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 6 ustawy o ochronie danych osobowych (...) proszę księdza, jako administratora moich danych osobowych, o ich uaktualnienie w Księdze Chrztów (nr aktu [...]), przez naniesienie adnotacji o treści <> oraz o przesłanie jako potwierdzenia odpisu aktu chrztu z powyższym sprostowaniem".

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych ustalił, że skarżący na powyższe pismo nie otrzymał żadnej odpowiedzi od Księdza Proboszcza.

Wskazał też, że w toku postepowania Ksiądz Proboszcz w wyjaśnieniach skierowanych do organu w piśmie z 30 czerwca 2014 r. potwierdził, że takie oświadczenie M.B. wpłynęło do Parafii. Proboszcz stwierdził jednocześnie, że oświadczenie to nie mogło wywołać skutków z przyczyn formalno-prawnych, albowiem nie jest on uprawniony do działań w tym zakresie. Proboszcz wskazał też, że cyt. "Szczegółowe warunki, które spełnić musi oświadczenie o formalnym wystąpieniu z Kościoła Katolickiego regulują: Kodeks Prawa Kanonicznego, list okólny Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych opublikowany 13 marca 2006 r., oraz "Zasady postępowania w sprawie formalnego aktu wystąpienia z Kościoła" przyjęte przez Konferencję Episkopatu Polski w dniu 29 września 2008 r. Wskazane akty prawne przewidują, iż pismo zawierające oświadczenie woli wystąpienia z Kościoła winno zostać doręczone osobiście, zaś załącznikiem do niego powinna być m. in. metryka chrztu. Ponadto oświadczenie winno zostać złożone w obecności dwóch świadków. Żaden ze wskazanych wymogów nie został jednak przez Pana M.B. spełniony". Proboszcz stwierdził także, że wymogi formalne oświadczenia woli w przedmiocie wystąpienia z Kościoła Katolickiego uznać należy za powszechnie obowiązujące w świetle Konkordatu łączącego Rzeczpospolitą Polską i Stolicę Apostolską, a także w świetle art. 2 ustawy o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Uzasadniając nakazanie Proboszczowi przywrócenia stanu zgodnego z prawem, poprzez uaktualnienie danych osobowych skarżącego, polegające na naniesieniu w księdze chrztu adnotacji zgodnej z żądaniem skarżącego, organ powołał się na art. 43 ust. 1 i ust. 2 ustawy o ochronie danych osobowych, art. 25 Konstytucji RP, art. 2 i art. 3 ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego RP oraz na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 marca 2013 r. (sygn. akt I OSK 932/12 i wyrok z 18 października 2013 r. sygn. akt I OSK 129/13). Organ stwierdził, że miał obowiązek wydania decyzji w oparciu o stan faktyczny sprawy, a zakres jego uprawnień wynikał z art. 43 ust. 2 o ochronie danych osobowych, bowiem skarżący pozostaje poza wspólnotą Kościoła Katolickiego, albowiem dostatecznie jasno wyraził swoją wolę co do przynależności do związku wyznaniowego. Nadto uznał, że wolność w zakresie przynależności do związku wyznaniowego zagwarantowana przepisami Konstytucji RP oraz ustawą z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności, sumienia i wyznania (Dz.U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.) nie może zostać ograniczona przepisami wewnętrznymi związku wyznaniowego. W konkluzji uznał, że Proboszcz Parafii winien niezwłocznie usunąć uchybienia w procesie przetwarzania danych osobowych skarżącego zgodnie z nakazem sformułowanym w osnowie decyzji.

Powyższa decyzja stała się przedmiotem skargi Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej pw. [...] w [...]. Wnosząc o uchylenie decyzji i zasądzenie kosztów strona skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, mających istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

a) art. 7 i art. 25 ust. 3 konstytucji RP,

b) art. 5 i art. 27 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318),

c) art. 2 w związku z art. 3 ust. 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U z 2013 r., poz. 1169 ze zm.),

d) art. 9 ust. 2, art. 10 ust. 1, art. 11 ust. 1 i 2, art. 19 ust. 2 pkt 1, 4 oraz art. 32 ust. 2 pkt 8 ustawy o gwarancjach wolności i sumienia i wyznania (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.), poprzez błędną interpretację przepisów wskazanych i pkt a)-c), oraz niezastosowanie przepisów wskazanych w pkt d), co doprowadziło do błędnego przyjęcia przez organ, iż oświadczenie o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego nie musi pod względem formalnym odpowiadać wymogom przewidzianym przez przepisy wewnętrzne Kościoła.

Nadto zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 6, art. 7 i art. 19 k.p.a. w związku z art. 43 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 ustawy o ochronie danych osobowych, poprzez błędne przyjęcie, iż organ w ogóle uprawniony był do wydania w niniejszej sprawie decyzji.

W uzasadnieniu skargi Proboszcz podkreślił, że M.B. jest nadal członkiem Kościoła Katolickiego, wobec niespełnienia warunków formalnych o wystąpieniu, które uregulowane są: w kodeksie Prawa Kanonicznego, w liście okólnym Papieskiej Rady ds. Tekstów prawnych opublikowanym 13 marca 2006 r., oraz w "zasadach postępowania w sprawie formalnego wystąpienia z Kościoła" przyjętych przez konferencję Episkopatu Polski w dniu 29 września 2008 r. Wyjaśnił, że wskazane akty przewidują, iż pismo zawierające oświadczenie woli wystąpienia z Kościoła Katolickiego winno zostać doręczone osobiście i złożone w obecności proboszcza miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego) oraz dwóch pełnoletnich świadków. Załącznikiem do oświadczenia winna być metryka Chrztu. Brak zachowania łącznie wszystkich ww. przestanek powoduje, iż nie jest dopuszczalne wszczęcie postępowania kanonicznego w sprawie wystąpienia z Kościoła Katolickiego.

Proboszcz wskazał, że wbrew twierdzeniem organu, wewnętrzne przepisy Kościoła Katolickiego mają w niniejszej sprawie zastosowanie, z uwagi na treść powszechnie obowiązujących przepisów prawa, tj. w szczególności art. 32 ust. 2 pkt 8 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zgodnie zaś z tym artykułem, aby możliwe było w ogóle zarejestrowanie danego związku wyznaniowego w Polsce, przepisy wewnętrzne związku wyznaniowego muszą regulować kwestię sposobu nabywania i utraty członkostwa tego związku wyznaniowego. Dlatego w ocenie skarżącego, uznać należy, iż ustawodawca pozostawił do wyłącznej kompetencji danego związku wyznaniowego kwestię m.in. wystąpienia ze związku (apostazję).

Skarżący przywołał orzecznictwo Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, aprobujące taką ocenę.

Podniósł też, że prawo wewnętrzne Kościoła stanowi wyłączną podstawę regulacji tzw. apostazji, bowiem stosownie do art. 2 w zw. z art. 3 ust. 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP rządzi się w swych sprawach właściwym prawem.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Stan faktyczny w przedmiotowej sprawie jest bezsporny, bowiem niesporne jest, iż skarżący złożył na ręce Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej p.w. [...] w [...] oświadczenie woli o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego - pismo z 13 marca 2014 r.

Sporne jest, czy i jakie skutki mógł wywołać i wywołał ten akt apostazji. Sporne też między stronami jest, czy organ miał kompetencje do oceny skutków, jakie wywołał akt apostazji i czy był władny do wydania Proboszczowi nakazu sformułowanego w osnowie decyzji.

Przedmiotową sprawę Sąd oceniał w szczególności poprzez pryzmat Konstytucji RP, tj. art. 25 i art. 7 Konstytucji, ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w RP (Dz.U. z 2013 r., poz. 1169 ze zm.) - art. 2 i art. 3 tejże ustawy, Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318) oraz przez pryzmat ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 1182 ze zm.).

Wskazać należy na liczne gwarancje autonomii Kościoła Katolickiego i jego niezależność od Państwa zawarte w prawie polskim (art. 25 ust. 3 Konstytucji RP, art. 1 i art. 5 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską oraz przepisy ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej, zwłaszcza art. 2 tej ustawy, który ustanawia prawo do samoorganizacji i samorządności Kościoła Katolickiego w Polsce, jako prawnie działającego związku wyznaniowego.

Powyższe przepisy, łącznie z ustawą z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.), znaczą granice autonomii prawa kościelnego. Szczególne znaczenie ma norma art. 32 ust. 2 pkt 8 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, która jako jeden z warunków zarejestrowania danego związku wyznaniowego w Polsce, wskazuje na konieczność uregulowania w przepisach wewnętrznych danego związku (kościoła) sposobu nabywania i utraty członkostwa związku wyznaniowego. Przepis ten ma niezwykle istotną wagę dla oceny praw obywatelskich, gdy zważy się, iż nie wszystkie religie (tak jak chrześcijaństwo) umożliwiają apostazję.

Kwestie wystąpienia z Kościoła Katolickiego regulują przepisy prawa wewnętrznego Kościoła Katolickiego - Kodeks Prawa Kanonicznego z dnia 25 stycznia 1983 r. (AAS 75:1983, pars II, ze zm.) oraz Obwieszczenie Papieskiej Rady Tekstów Prawnych "Actus formalis defectionis ab Ecclesia catholica" z dnia 13 marca 2006 r. (Prot. N. 10279/2006), zatwierdzone przez papieża Benedykta XVI.

Jak wynika z akt sprawy, skarżący nie dokonał aktu apostazji w formie przewidzianej przez prawo wewnętrzne związku wyznaniowego, z którego zamierza wystąpić. Organ nie wskazał, w oparciu o jakie przepisy prawa uznał, że doszło do aktu apostazji.

Zdaniem Sądu, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych nie jest uprawniony do oceny, czy dana osoba jest, czy też nie jest członkiem danego związku religijnego, i dlatego w tym zakresie powinien odnieść się do ustaleń organów danego związku - w niniejszej sprawie – wyjaśnień Proboszcza Parafii.

W istocie skarga M.B. (do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych) wywołała ten skutek, iż bez wyczerpania postępowania w przedmiocie aktu apostazji, zgodnie z zasadami wewnętrznymi Kościoła Katolickiego (kan. 751 KPK), skarżący, niejako obszedł przepisy wewnętrzne tego związku wyznaniowego, by poprzez decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych uzyskać skutek wystąpienia z Kościoła Katolickiego. W tego typu działaniach, mających na celu obejście prawa wewnętrznego związku wyznaniowego, organy państwowe powinny zachować szczególną staranność i powściągliwość w ocenach w kontekście art. 25 ust. 3 Konstytucji RP.

Przepis ten stanowi, że: stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie (...). W odniesieniu do kościoła lub związku wyznaniowego pojęcie autonomii użyte we wskazanym przepisie ustawy zasadniczej obejmuje więc m.in. swobodę wyłącznego ustalania celu jego istnienia (doktryny religijnej), prawo określania własnej struktury organizacyjnej, w tym decydowania o zasadach przystąpienia i wystąpienia z jego szeregów.

Reasumując, nie jest rolą sądów administracyjnych, ani tym bardziej organów administracyjnych, ocenianie wewnętrznych regulacji danego kościoła lub związku wyznaniowego w zakresie, np. skuteczności i wymagań ustanowionego - tymi wewnętrznymi przepisami - aktu apostazji. Zarówno kwestie związane z wstąpieniem, jak i wystąpieniem z danego kościoła lub związku wyznaniowego, są ich sprawą wewnętrzną.

Dodać należy, iż w świetle art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, każdy obywatel ma prawo wyboru religii i rezygnacji z jej wyznawania. Korzystając z wolności sumienia i wyznania, obywatele mogą m.in. należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych.

W ocenie Sądu, skarżący należąc do związku wyznaniowego musi podporządkować się prawu wewnętrznemu kościelnemu i dopiero po wyczerpaniu tej drogi w zakresie apostazji, przysługiwać mu będzie ochrona na gruncie prawa świeckiego.

Zdaniem Sądu, skarżący nadal pozostaje osobą należącą do Kościoła Katolickiego, a jego dane osobowe umieszczane są w zbiorze osób należących do kościoła, tj. w zbiorze określonym w art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych.

W ocenie Sądu, na tym etapie postępowania organ nie miał podstaw do oceny złożonego przez skarżącego oświadczenia o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego. Do czasu wyczerpania procedur kościelnych w zakresie apostazji, prawo świeckie zdaniem Sądu doznaje "swoistego czasowego zawieszenia". Prawo kościelne w zakresie wystąpienia z Kościoła Katolickiego stanowi bowiem lex specialis i znajduje w tym przedmiocie pierwszeństwo w zastosowaniu.

Ponownie rozpoznając sprawę, organ rozważy zasadność zawieszenia postępowania do czasu wyczerpania postępowania kościelnego. W ocenie Sądu prawo świeckie nie może stanowić instrumentu, który wyprzedza procedury apostazji określone i obowiązujące w Kościele Katolickim.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 132, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c i art. 152 oraz art. 200 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz.270 ze zm.), Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie orzekł, jak w sentencji.