Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia NSA Jolanta Rajewska Sędziowie Sędzia NSA Janina Antosiewicz (spr.) Sędzia NSA Wiesław Kisiel Protokolant Tomasz Zieliński po rozpoznaniu w dniu 1 lipca 2008 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej B. K. - S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 22 maja 2007r. sygn. akt II SA/Lu 272/07 w sprawie ze skargi B. K. - S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w . z dnia [...] nr [...] w przedmiocie zasiłku celowego uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Lublinie

Wojewódzki Sad Administracyjny w Lublinie, wyrokiem z dnia 22 maja 2007 r. sygn. akt II SA/Lu 272/07, oddalił skargę B. K.-S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z [...] w przedmiocie zasiłku celowego.

W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył ustalenia organów, treść wydanych decyzji oraz ocenę ich legalności stwierdzając m.in. co następuje:

Zastępca Kierownika Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej decyzją z [...], odmówił B. K.-S. zasiłku celowego z uwagi na przekroczenie przez nią obowiązującego kryterium dochodowego.

Rozpatrując odwołanie strony Samorządowe Kolegium Odwoławcze w L., decyzją wskazaną na wstępie utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Organ odwoławczy potwierdził ustalenia MOPS, iż strona prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe. Zdaniem Kolegium, z akt sprawy (w tym m.in. z wywiadu środowiskowego, z załączonego do akt oświadczenia syna odwołującej M. S. z dnia 1 października 2006 r. oraz podnoszonego wielokrotnie faktu "dowolnego alimentowania syna" przez odwołującą) wynika, że organ prawidłowo uznał odwołującą za osobę samotnie gospodarującą. Syn odwołującej przebywa w R., gdzie studiuje.

Kolegium podkreśliło, że od dnia 9 grudnia 2006 r. odwołująca utraciła prawo do zasiłku dla bezrobotnych, dlatego też zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, jej dochód został wyliczony na podstawie dochodu z miesiąca złożenia wniosku, tj. z miesiąca grudnia 2006 r. i wynosi [...] zł, a składnikami jego są dwukrotnie wypłacone w grudniu 2006 r. należności z tytułu zasiłku dla bezrobotnych w łącznej kwocie [...] zł oraz zadeklarowany dochód z pracy dorywczej w wysokości [...] zł. Oznacza to, że dochód odwołującej jest wyższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej ustalonego w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej, od którego zależy prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, które to kryterium wynosi 477,00 zł.

Zdaniem Kolegium, świadczenie przez stronę "dobrowolnych alimentów" nie wchodzi w zakres art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym od przychodu odlicza się kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Pojęcie to w ocenie SKO należy interpretować jako darowiznę. Jest to bowiem niewątpliwie spełnienie obowiązku alimentacyjnego wobec syna, jednakże nie są to alimenty (te wynikają z orzeczenia sądowego lub z ugody sądowej, czy umowy). Ze względu na szczególną sytuację strony (art. 41 pkt 1) organ pierwszej instancji przyznał jej specjalny zasiłek celowy w kwocie 40 zł na zakup leków.

Skargę do Sądu administracyjnego wniosła B. K.-S., domagając się uchylenia zaskarżonej decyzji. Skarżąca zarzuciła, iż organ pierwszej instancji w listopadzie 2006 r. powiększył dochody jej syna M. S. o 800 zł nie pomniejszając w tym samym czasie dochodów jej ojca J. K.. Nie zostały również pomniejszone dochody samej skarżącej z grudnia 2006 r., mimo iż w aktach sprawy znajduje się jej oświadczenie, z którego wynika, że przekazała ona synowi 800 zł w listopadzie 2006 r. oraz 400 zł w grudnia 2006 r. - tytułem dobrowolnych alimentów.

Skarżąca podkreśliła, że Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej w L. nie uznawał pojęcia "dobrowolne alimenty", a także nie potrafił określić jej sytuacji rodzinnej -"wspólne, oddzielne gospodarstwo domowe". Ponadto zdaniem strony skarżącej, organ drugiej instancji pominął przy wydawaniu zaskarżonej decyzji znajdujące się w aktach pisma z dnia 5 lutego 2007 r. oraz z dnia 12 lutego 2007 r.

W odpowiedzi na skargę Kolegium wniosło o jej oddalenie i podtrzymało dotychczasowe stanowisko.

Oddalając skargę, Wojewódzki Sąd Administracyjny powołał się na przepis art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 ze zm.), zgodnie z którym prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. art. 40, 41, 78 i 91 ustawy, przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 477,00 zł. W myśl ustępu 3 tego artykułu, za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych;

2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;

3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Zdaniem Sądu, organy orzekające w sprawie w toku postępowania prawidłowo ustaliły, że skarżąca prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, zaś w grudniu 2006 r., tj. w miesiącu, w którym złożono wniosek o przyznanie zasiłku celowego, uzyskała dochód w kwocie [...] zł, na który składały się dwa zasiłki dla bezrobotnych w łącznej wysokości [...] zł oraz dochód z pracy dorywczej w wysokości [...] zł. Tym samym skarżąca przekroczyła wskazane powyżej kryterium dochodowe wynoszące 477,00 zł.

Podnoszony w toku postępowania zarzut skarżącej, iż organy administracji do ustalenia wysokości dochodu przyjęły nieprawidłowo dochód z miesiąca grudnia 2006 r. zamiast z listopada 2006 r. Sąd ocenił jako nietrafny. Przepis art. 8 ust. 3 ustawy wyraźnie wskazuje, iż w przypadku utraty dochodu, za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca, w którym wniosek został złożony.

W rozpoznawanej sprawie poza sporem pozostaje, iż skarżąca utraciła dochód z tytułu zasiłku dla bezrobotnych w dniu 9 grudnia 2006 r., zatem organ pierwszej instancji zobligowany był do wyliczenia wysokości dochodu wnioskodawczyni z miesiąca, w którym złożono wniosek, tj. z grudnia 2006 r.

Ponadto nawet gdyby organ przyjął do ustalenia dochodu skarżącej dochód osiągnięty w listopadzie 2006 r., to i tak dochód skarżącej przekroczyłby prób dochodowy uprawniający do uzyskania świadczenia z pomocy społecznej.

Sąd nie podzielił stanowiska strony, iż jej dochód winien być pomniejszony o kwotę dobrowolnych alimentów świadczonych na rzecz syna na podstawie umowy alimentacyjnej. Otrzymywane w ten sposób kwoty pieniężne zalicza się do dochodu osób je otrzymujących i nie odlicza się od dochodu osób płacących. Alimenty są zobowiązaniem uregulowanym w przepisach ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) i ich odliczanie w sprawach świadczeń z pomocy społecznej może nastąpić jedynie, gdy strona jest zobowiązana do ich .świadczenia, czy to przez orzeczony wyrok, czy też przez zawartą ugodę sądową lub umowę.

Wyrażenie "dobrowolne alimenty" użyte w kwestionariuszu wywiadu środowiskowego, w pewnym stopniu może wprowadzać w błąd, jednak w ocenie Sądu oznacza ono umowę zawartą przez strony i zatwierdzoną przez właściwy sąd rodzinny, a zatem taką umowę, która będzie korzystała z ochrony prawnej w celu jej wykonania. Inna interpretacja mogłaby doprowadzić do bezpodstawnego odliczania rodzicom dziecka nakładów na nie, poczynionych od ich dochodu. Sąd zauważa przy tym, iż władza rodzicielska ze swej istoty łączy się z obowiązkiem ponoszenia nakładów pieniężnych na wychowanie dziecka, do czego z całą pewnością należy zaliczyć koszty kształcenia.

Wobec powyższego nie ma znaczenia dla sprawy i nie może odnieść skutku, jakiego domaga się skarżąca, zawarta w dniu 21 listopada 2006 r. pomiędzy skarżącą, a jej synem "umowa o dobrowolne alimenty". Gdyby taka umowa została uwzględniona przez organ, prowadziłoby to do obejścia prawa i korzystania ze środków, które nie przysługują stronie skarżącej.

W ocenie Sądu również zarzut skarżącej, iż Kolegium nie ustosunkowało się do jej pism z dnia 5 lutego i 12 lutego 2007 r., nie jest trafny. Do podniesionych w tych pismach zarzutów dotyczących sposobu ustalenia dochodu skarżącej, organ odwoławczy odniósł się szczegółowo w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Natomiast dokumentacja złożona przez skarżąca wraz z tymi pismami, w postaci kopii pism kierowanych przez nią do organu pierwszej instancji oraz decyzji wydawanych przez ten organ nie mogła być uwzględniona przez Kolegium, gdyż dotyczyła innych spraw. nierozpoznawanych w niniejszym postępowaniu.

W tej sytuacji Sąd uznał, iż organy nie naruszyły prawa i skargę oddalił na podstawie art. 151 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) ze. dalej ustawą P.p.s.a.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniosła B. K.-S., reprezentowana przez radcę prawnego M. R. ustanowionego z urzędu i zaskarżając wyrok w całości podniosła zarzut naruszenia art. 8 ust. 3 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej przez błędną interpretację i uznanie, że kwota alimentów ustalona umową cywilnoprawną z 21 listopada 2006 r., niepotwierdzona przed właściwym sądem rodzinnym nie podlega odliczeniu od dochodu osiągniętego przez skarżącą, co miało bezpośredni wpływ na wysokość dochodu, od której przysługuje prawo do zasiłku celowego.

Skarga kasacyjna domaga się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości, przekazania sprawy do ponownego rozpoznania i przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, które nie zostały opłacone w całości ani w części.

Przedstawioną w wyroku interpretację pojęcia "dobrowolne alimenty" autor skargi kasacyjnej uważa za błędną. Prowadziłaby ona do tego, iż osoby uprawnione do alimentacji nie mogłyby w oparciu o zasadę swobody zawierania umów, wyrażoną w art. 2531 k.c. dobrowolnie zawierać ze zobowiązanymi umów o alimentację, co byłoby naruszeniem zasad współżycia społecznego.

Wywód zawarty w wyroku pozwala wysnuć wniosek, iż dla umowy alimentacyjnej została zastrzeżona forma szczególna dokonania czynności prawnej pod rygorem nieważności dla celów ustawy o pomocy społecznej i niezachowanie tej formy powoduje nieważność czynności prawnej.

Zgodnie z art. 73 Kodeksu cywilnego, w przypadku gdy dla czynności prawnej zastrzeżona jest inna forma szczególna, tutaj wg WSA forma wyroku, ugody sądowej. to jej niezachowanie skutkuje zastosowaniem sankcji nieważności jednakże przy zastrzeżeniu, iż ustawa zastrzega tę formę szczególną dla danej czynności.

Tymczasem w k.r.o. i ustawie o pomocy społecznej brak jest wyraźnego zastrzeżenia dla umowy alimentacyjnej szczególnej formy, zawartej przed właściwym sądem rodzinnym.

Ponadto w uzasadnieniu Sądu brak jest dogłębnego przeanalizowania, dlaczego świadczenie stwierdzone umową cywilnoprawną o dobrowolne alimenty z dnia 21 listopada 2006 r. nie podlegają odliczeniu w myśl art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej przy uwzględnieniu odpowiednich przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz kodeksu cywilnego.

Autor nie zgadza się z twierdzeniem WSA, iż przekazywane przez skarżącą świadczenia na rzecz syna nie mają charakteru świadczeń alimentacyjnych, bowiem są one przeznaczane na naukę i pomoc w utrzymaniu.

Zdaniem autora skargi kasacyjnej Sąd dokonał też błędnej interpretacji art. 135 k.r.o., stwierdzając, iż od obowiązku alimentacyjnego należy wyraźnie odróżnić obowiązek utrzymania dziecka. Powyższe twierdzenie - zdaniem strony skarżącej -zostało zakotwiczone w treści przepisów, dotyczących władzy rodzicielskiej. Jednakże zgodnie z art. 92 k.r.o. władza rodzicielska jest ograniczona momentem uzyskania przez dziecko pełnoletności.

W momencie uzyskania przez uprawnionego pełnoletności obowiązki rodziców, wypływające z władzy rodziców w tym obowiązek dbania o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz przygotowania go należycie do pracy odpowiednio do jego uzdolnień, przekształca się w obowiązek alimentacyjny. Tym sposobem w zakresie obowiązku alimentacyjnego w rozumieniu art. 135 k.r.o. będzie również obowiązek łożenia przez rodziców na naukę i wydatki związane z utrzymaniem alimentowanego.

W niniejszej sprawie skarżąca przy rozpatrywaniu jej wniosku o przyznanie pomocy, uznawana była przez organy administracji jako osoba samotnie gospodarująca w rozumieniu art. 6 pkt 10 ustawy, co prowadzi do wniosku, iż w przypadku zaistnienia przesłanek do alimentacji może ona odbywać się na każdy cel i w każdej formie prawnej np. umowy cywilnoprawnej.

Naczelny Sad Administracyjny zważył, co następuje.

Skarga kasacyjna posiada usprawiedliwione podstawy. Rozpoznając sprawę w granicach skargi kasacyjnej (art. 183 §1 ustawy P.p.s.a.) Naczelny Sąd Administracyjny uznał za zasadny zarzut naruszenia prawa materialnego.

Wskazany jako naruszony przez Sąd pierwszej instancji przepis art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, pozwala na pomniejszenie dochodów osoby ubiegającej się o świadczenie z pomocy społecznej przez odliczenie kwoty alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, alimenty mogą być odliczone od dochodu dla celów określenia prawa do świadczeń z pomocy społecznej pod warunkiem, że obowiązek świadczenia alimentacyjnego został ustalony wyrokiem, ugodą sądową lub umową. Nie można natomiast pomniejszyć dochodu o świadczenie określone "umową o dobrowolne alimenty", zawartą pomiędzy skarżącą, a jej synem, którym to określeniem posługuje się również kwestionariusz wywiadu.

W ocenie Sądu pierwszej instancji oznacza ono jednakże umowę zawartą przez strony i zatwierdzoną przez właściwy Sąd rodzinny. Uwzględnienie natomiast umowy zawartej przez skarżącą prowadziłoby do obejścia prawa i bezpodstawnego odliczania nakładów poczynionych na dziecko, a w konsekwencji do korzystania ze świadczeń nieprzysługujących skarżącej.

Prezentowane w zaskarżonym wyroku stanowisko Sądu pierwszej instancji jest błędne. Przepis art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o pomocy odnosi się do "alimentów świadczonych na rzecz innych osób". Nie uzależnia zatem pomniejszenia dochodu od sposobu w jaki ustalony jest obowiązek alimentacyjny.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 14 maja 2008 r. sygn. akt I OSK 1195/07 wydanym w podobnej sprawie stwierdził, że "wypełnienie obowiązku alimentacyjnego może przybrać postać zarówno świadczeń dobrowolnych, jak i - następstwa dochodzenia ich przed sądem. Uprawniony i zobowiązany do alimentacji mogą w szczególności ustalić rodzaj i zakres świadczenia w umowie zawartej na zasadach ogólnych, w ugodzie zawartej przed mediatorem w toku posiedzenia pojednawczego (art. 184 k.p.c.), wreszcie w trybie procesowym przed sądem. Art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej również nie określa (nawet dla celów dowodowych), w jakiej formie mają być ustalone alimenty, które odlicza się od dochodu. W tej sytuacji stanowisko Sądu pierwszej instancji, który stwierdził w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że przez umowę o alimenty należy rozumieć umowę zawartą przez strony i zatwierdzoną przez właściwy Sąd rodzinny, należy uznać za błędne. Jest oczywistym, że w sytuacji kiedy strona powołuje się na umowę o alimenty zawartą na zasadach ogólnych, zarówno organy administracyjne jak i kontrolujący rozstrzygnięcie Sąd muszą rozważyć, czy umowa ta mimo swej nazwy dotyczy świadczeń alimentacyjnych, czy też odzwierciedla inne świadczenia, nie można jednak stronie stawiać warunków nieprzewidzianych przepisami prawa".

Powyższe stanowisko podziela Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym te sprawę.

Dodatkowo podkreślenia wymaga to, iż obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny), obciążający rodziców, wynika z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W myśl art. 133 § 1 k.r.o. rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k.r.o.).

Zasadnie skarga kasacyjna podnosi, iż w odniesieniu do dziecka pełnoletniego obowiązek alimentacyjny w rozumieniu przepisów art. 135 k.r.o. oznaczać będzie nie tylko obowiązek utrzymania, lecz także łożenia na naukę dziecka.

Z uwagi na osiągnięcie przez syna skarżącej pełnoletności, a co za tym idzie pełnej zdolności do czynności prawnej oraz brak ograniczeń ustawowych co do formy ustalania alimentów - zawarcie umowy o świadczenia alimentacyjne może być prawnie skuteczne także na gruncie ustawy o pomocy społecznej.

Błędne rozumienie alimentów przez Sąd pierwszej instancji wymaga ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu administracyjnym, a także być może - jego uzupełnienia. Przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, a wcześniej organy administracji nieprawidłowego rozumienia alimentów spowodowało, że Sąd nie ocenił prawidłowości prowadzenia postępowania wyjaśniającego.

Z tych względów Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok do ponownego rozpoznania, co jednakże nie przesądza wyniku ponownego rozpoznania, gdyż uzależniony on będzie od ustaleń Sądu i organy legalności przeprowadzonego postępowania administracyjnego, z uwzględnieniem wykładni dokonanej w przedmiotowym wyroku.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 185 § 1 ustawy P.p.s.a.

W odniesieniu do wynagrodzenia dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu, właściwym w tej kwestii jest Wojewódzki Sad Administracyjny orzekający na podstawie przepisów art. 258-261 ustawy P.p.s.a.

Stosownie do § 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) pełnomocnik skarżącego powinien złożyć Sądowi pierwszej instancji stosowne oświadczenie, o jakim mowa w tym, przepisie.