Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Renata Bukowiecka-Kleczaj Sędziowie Sędzia WSA Katarzyna Sokołowska, Asesor WSA Joanna Świerzko-Bukowska (spr.) Protokolant starszy inspektor sądowy Aneta Ciesielska po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 25 stycznia 2024 r. sprawy ze skargi T. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Szczecinie z dnia 20 czerwca 2023 r. nr [...] w przedmiocie skierowania na badania lekarskie I. uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta S. z dnia 25 stycznia 2023 r. nr [...], II. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Szczecinie na rzecz skarżącego T. W. kwotę 697 (sześćset dziewięćdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Prezydent Miasta Szczecin decyzją z dnia 25 stycznia 2023 r. nr 129/2022 skierował T. W. (dalej jako: "skarżący"), posiadającego uprawnienia do kierowania w zakresie prawa jazdy kategorii ABCE, na badanie lekarskie przeprowadzane w celu ustalenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami.

W uzasadnieniu organ I instancji wskazał, że zastrzeżenia co do stanu zdrowia skarżącego powzięto po otrzymaniu w dniu 16 lipca 2022 r. anonimowej informacji wedle której ma on problemy z chorobą wieńcową, słuchem, refleksem, koordynacją ruchową, a w szczególności ze wzrokiem gdyż jest osobą wrażliwą na zjawisko nagłego olśnienia. W toku wszczętego w dniu 16 sierpnia 2022 r. postępowania otrzymana anonimowa informacja nie została potwierdzona. Niezależnie od powyższego ustalono jednak, iż skarżący choruje na cukrzycę, co potwierdza treść protokołu z przesłuchania strony z dnia 30 września 2022 r.

Organ I instancji wskazał, że zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 8 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 5 grudnia 2022 r. w sprawie badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców (Dz. U. z 2022 r. poz. 2503), dalej jako: "rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 grudnia 2022 r." w ramach badania lekarskiego uprawniony lekarz dokonuje oceny stanu zdrowia osoby badanej w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami również w zakresie cukrzycy, przy uwzględnieniu wyników badania poziomu glikemii. Regulacja ta wskazuje, iż schorzenie to jest traktowane jako zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego i wymaga wnikliwej oraz wieloaspektowej oceny stopnia jego zaawansowania. W ocenie organu I instancji okolicznością nie pozbawioną znaczenia jest również wiek skarżącego (ukończone 79 lat), który połączony z cukrzycą może istotnie wpływać na pogorszenie się kondycji psychofizycznej skarżącego w stopniu, w którym kierowanie przez niego pojazdami zagrażać będzie bezpieczeństwu w ruchu drogowym.

Ponadto - jak ustalił organ I instancji na podstawie akt kierowcy - ostatniemu badaniu lekarskiemu dla kierowców skarżący poddał się w dniu 5 października 1965 r. Zatem jest wysoce prawdopodobne, iż stan zdrowia skarżącego mógł ulec zmianie na skutek upływu czasu.

Konkludując, organ I instancji uznał za zasadne skierowanie skarżącego na badanie lekarskie w celu uzyskania aktualnej oceny jego stanu zdrowia w kontekście dalszej możliwości kierowania przez niego pojazdami w świetle rozpoznanej u niego cukrzycy.

Od powyższej decyzji pełnomocnik skarżącego złożył odwołanie, zaskarżając ją w całości i zarzucając błędne ustalenie, że istnieje uzasadnione i poważne zastrzeżenie co do stanu zdrowia skarżącego, w szczególności z uwagi na wystąpienie cukrzycy oraz obrazę przepisu art. 75 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 622 ze zm), dalej jako "u.k.p." Na etapie postępowania odwoławczego skarżący przedłożył kopię zaświadczenia lekarskiego lekarza specjalisty chorób wewnętrznych i medycyny nuklearnej, endokrynologa i diabetologa z dnia 7 lutego 2023 r.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Szczecinie decyzją z dnia 20 czerwca 2023 r. nr SKO.WD.470/1122/2023 utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

Przytaczając treść art. 99 ust. 1 pkt 2 oraz art. 75 ust. 1 pkt 5 u.k.p. organ odwoławczy wskazał, iż w przepisach tych brak jest precyzyjnego wskazania, jakie zastrzeżenia są wystarczające do skierowania danej osoby na badanie lekarskie. Ustawodawca poprzestał jedynie na tym, że muszą być one "uzasadnione" i "poważne" oraz, że informacja o nich musi być wiarygodna, zaś ocenę, czy w konkretnym wypadku zastrzeżenia posiadają te wskazane powyżej cechy, ustawodawca pozostawił właściwemu organowi. Zdaniem Kolegium ochrona bezpieczeństwa ruchu drogowego wymaga, aby organ wydający uprawnienia do prowadzenia pojazdów czuwał nie tylko nad tym, aby uprawnienia te otrzymały osoby mające odpowiedni stan zdrowia, ale także by kontrolował on czy nie utraciły one tych warunków.

Kolegium wskazało, że nie przekonują argumenty skarżącego, iż nie ma dowodów wskazujących na konieczność skierowania go na badania, jak również, że organ I instancji błędnie ustalił, że istnieje uzasadnione i poważne zastrzeżenie co do stanu zdrowia skarżącego, w szczególności z uwagi na wystąpienie cukrzycy, a także że organ I instancji dokonał obrazy art. 75 ust. 1 pkt 5 u.k.p. Według Kolegium anonimowe zawiadomienie, które wpłynęło do organu I instancji 16 lipca 2022 r. miało jedynie o tyle znaczenie, że doprowadziło do wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez organ I instancji, jednakże okolicznością przesądzającą o powzięciu uzasadnionych wątpliwości przez organ I instancji co do możliwości istnienia przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami u strony wynikła z twierdzeń samego skarżącego który przyznał, że choruje na cukrzycę.

Podzielając ustalenia faktyczne poczynione przez organ I instancji oraz ocenę materialnoprawną sprawy, Kolegium wskazało, iż słusznie w decyzji organu I instancji powołano się na § 4 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 5 grudnia 2022 r. Zdaniem Kolegium w świetle przepisów tegoż rozporządzenia cukrzyca stanowi przypadłość zdrowotną, która może potencjalnie wpływać na wymaganą od kierującego pojazdem zdolność panowania nad swoim zachowaniem w trakcie uczestnictwa w ruchu drogowym. W ocenie Kolegium w sprawie nie bez znaczenia jest również wiek skarżącego (80 lat), który w połączeniu z cukrzycą może wpływać na pogorszenie jego kondycji psychofizycznej, uniemożliwiając mu tym samym bezpieczne kierowanie pojazdem.

W ocenie Kolegium podanie informacji przez skarżącego, że choruje na cukrzycę jest okolicznością wiarygodną i wystarczającą do powzięcia obaw czy u skarżącego nie występują przeciwwskazania zdrowotne do kierowania pojazdami.

W ocenie Kolegium zasadnie organ I instancji uznał, że w sprawie zachodzą uzasadnione wątpliwości co do stanu zdrowia, który może (choć nie musi) wpływać na zdolność kierowania pojazdami przez skarżącego. Fakt występowania u skarżącego wskazywanej jednostki chorobowej daje podstawę do stwierdzenia, że zachodzą wątpliwości, czy posiada on pełną sprawność do prowadzenia pojazdów. Zaistniała zatem potrzeba weryfikacji, czy aktualny stan zdrowia skarżącego pozwala na bezpieczne kierowanie pojazdami w ruchu drogowym.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie skarżący, reprezentowany przez adwokata, wniósł o uchylenie powyższej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu I instancji i umorzenie postępowania administracyjnego, a także o zasądzenie na rzecz skarżącego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Zaskarżonej decyzji zarzucono:

- błędną ocenę zawiadomienia z dnia 16 lipca 2022 r. jako zawierającego rzetelne i prawdziwe informacje, mimo wykazania przez skarżącego, że zawiadomienie pochodzi od jego sąsiada, który popełniając przestępstwa przeciwko skarżącemu nie podlega karaniu z powodu niepoczytalności,

- błędne stwierdzenie, że leczone i kontrolowane schorzenie cukrzycy stanowi podstawę do poddania w wątpliwość możliwości kierowania pojazdami,

- obrazę przepisu art. 75 ust. 1 pkt. 5 u.k.p. poprzez niewłaściwe zastosowanie, wobec nieistnienia "uzasadnionych i poważnych zastrzeżeń co do stanu zdrowia" skarżącego,

- ograniczenie prawa wolności obywatelskiej poprzez bezpodstawne ingerowanie w osobiste sprawy skarżącego, bez wystąpienia podstaw do takiej ingerencji.

W uzasadnieniu wskazano, że w toku postępowania przed organem I instancji skarżący przedłożył dowody na to, że treść anonimowej informacji z dnia 16 lipca 2022 r. jest nieprawdziwa i ma na celu nękanie skarżącego przez sąsiada, z którym jest w konflikcie. Skarżący nie ma problemów opisanych w tym zawiadomieniu. Skarżący przyznał, że choruje na cukrzycę, ale leczy się, przyjmuje stałe lekarstwa, stosuje także dietę i w efekcie nie występują żadne uboczne efekty schorzenia, w szczególności takie, które przekładają się na funkcjonowanie skarżącego, w tym prowadzenie pojazdu. Okoliczności te potwierdza zaświadczenie lekarza z dnia 7 lutego 2023 r., pod którego opieką skarżący pozostaje. W ocenie skarżącego leczone i kontrolowane schorzenie cukrzycy nie stanowi "uzasadnionego i poważnego zastrzeżenia co do stanu jego zdrowia", a tylko taka sytuacja musi zaistnieć, aby organ mógł skierować kierowcę na badania.

Ponadto skarżący wskazał, że od czasu wydania prawa jazdy w 1965 r. skarżący był badany na potrzeby zdolności do kierowania pojazdami, czego dowodem jest kserokopia prawa jazdy wydanego w [...], gdzie zgodnie z obowiązującymi przepisami skarżący przeszedł szczegółowe badania lekarskie i zdał egzamin ustny, praktyczny, z ratownictwa drogowego i jazdy ekologicznej.

W odpowiedzi na skargę z dnia 1 sierpnia 2023 r. Kolegium wniosło o jej oddalenie i podtrzymało dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Na rozprawie w dniu 25 stycznia 2024 r. skarżący podtrzymał skargę oraz oświadczył, że składając wyjaśnienia przed organem I instancji powiedział, że ma początki cukrzycy, natomiast w protokole zapisano, że choruje na cukrzycę.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie zważył, co następuje:

Stosownie do art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2492 ze zm.) w zw. z art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1634 ze zm., dalej w skrócie jako: "p.p.s.a.") sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.

Zgodnie z 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a. uwzględnienie skargi następuje w przypadku: naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy (lit. a), naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego (lit. b), innego naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy (lit. c). W przypadku uznania, że skarga nie ma uzasadnionych podstaw podlega ona oddaleniu, na podstawie art. 151 p.p.s.a. Zgodnie z art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd wydaje rozstrzygnięcie w granicach danej sprawy, nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Dokonując kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia w oparciu o wyżej wskazane kryterium Sąd uznał, że złożona skarga zasługuje na uwzględnienie.

W rozpoznawanej sprawie przedmiotem kontroli Sądu była decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Szczecinie utrzymująca w mocy decyzję Prezydenta Miasta Szczecin orzekającą o skierowaniu skarżącego na badanie lekarskie w celu ustalenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami.

Stosownie do treści art. 75 ust. 1 pkt 5 u.k.p. badaniu lekarskiemu przeprowadzonemu w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem podlega osoba posiadająca prawo jazdy, jeżeli istnieją uzasadnione i poważne zastrzeżenia co do stanu jej zdrowia. Zgodnie natomiast z art. 99 ust. 1 pkt 2 u.k.p., gdy istnieją uzasadnione zastrzeżenia co do stanu zdrowia kierowcy starosta wydaje decyzję o skierowaniu go na badanie lekarskie.

Słuszne jest stanowisko organów rozpoznających sprawę, że organ wydający uprawnienia do kierowania pojazdami dla zapewnienia bezpieczeństwa ruchu musi czuwać nad tym, by osoby mające uprawnienia do kierowania pojazdami miały wymaganą sprawność także w okresie, gdy z tych uprawnień już korzystają, a dla realizacji tego celu służy regulacja zawarta w przywołanym powyżej art. 75 ust. 1 pkt 5 u.k.p. Należy jednak mieć także na uwadze, że prawo do prowadzenia pojazdów ma charakter podmiotowy, a jego ograniczenia – na co z kolei słusznie wskazuje skarżący – mogą mieć miejsce tylko w ściśle określonych przez prawo wypadkach, i z tego też powodu ingerencja organu administracyjnego w postaci sprawdzenia stanu zdrowia kierującego jest ograniczona. Organ ten nie może dokonywać tej czynności w sposób dowolny, lecz tylko wtedy, gdy spełnione są ustawowe przesłanki. Wezwanie kierującego do poddania się sprawdzeniu stanu zdrowia – w myśl przywołanego przepisu – jest bowiem dopuszczalne tylko wówczas, gdy nasuną się uzasadnione i poważne zastrzeżenia co do jego stanu zdrowia, przy czym zastrzeżenia te muszą zostać przynajmniej uprawdopodobnione. Istniejące w danym przypadku okoliczności muszą zatem z dużą dozą prawdopodobieństwa wskazywać, że w stosunku do kierującego występują przeciwwskazania zdrowotne co do jego dalszego udziału w ruchu w takim charakterze.

Rozpoznanie niniejszej sprawy wymagało zatem rozważenia zaistnienia przesłanek wymienionych w cytowanych powyżej przepisach, zgodnie z którymi starosta może skierować na badanie lekarskie osobę, co do której powziął wiarygodną informację o zastrzeżeniach co do stanu zdrowia tej osoby, mogących powodować niezdolność do prowadzenia pojazdów.

W przedmiotowej sprawie postępowanie w sprawie skierowania skarżącego na badanie lekarskie w celu ustalenia u niego istnienia lub braku istnienia przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami zostało wszczęte z urzędu przez Prezydenta Miasta Szczecin, w oparciu o anonimową informację w której wskazano, że skarżący ma problemy z chorobą wieńcową, słuchem, refleksem, koordynacją ruchową oraz ze wzrokiem.

W ocenie Sądu wątpliwym było uznanie za wiarygodną informację anonimu i uznanie go za wystarczającą (przekonującą) podstawę do zainicjowania postępowania administracyjnego w powyższym zakresie. Niemniej jednak po wszczęciu postępowania i odebraniu wyjaśnień od skarżącego organ I instancji ustalił, że skarżący choruje na cukrzycę i to w istocie ta informacja była podstawą do skierowania go na badanie lekarskie.

Jak wynika z art. 99 ust. 2 pkt 1 lit. a u.k.p. działający z urzędu starosta wydaje decyzję administracyjną o skierowaniu kierowcy na badanie lekarskie, czyniąc to na podstawie informacji i ustaleń stanu faktycznego uzyskanych w ramach wykonywania zadań własnych. Podkreślić należy, iż to na organie administracji publicznej prowadzącym każde postępowanie administracyjne, a zatem także w przedmiocie skierowania osoby posiadającej prawo jazdy na badanie lekarskie, stosownie do tzw. zasady oficjalności, ciąży obowiązek dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz wyczerpującego zebrania, rozpatrzenia i oceny całego materiału dowodowego mającego znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej (art. 7, art. 77 § 1 oraz art. 80 k.p.a.).

W niniejszej sprawie organy obu instancji przyjęły, że wystarczającą okolicznością wskazującą na istnienie uzasadnionych i poważnych zastrzeżeń co do stanu zdrowia skarżącego, uzasadniającą nałożenie na skarżącego obowiązku poddania się badaniu lekarskiemu mającemu na celu stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem, jest fakt, iż choruje on na cukrzycę.

W ocenie Sądu samo istnienie tego typu schorzenia nie może być automatycznie klasyfikowane jako poważne zastrzeżenie co do stanu zdrowia kierowcy, które to może stanowić przeciwwskazanie do kierowania pojazdami. Ewentualny wpływ danej choroby na istnienie przeciwwskazań do kierowania przez skarżącego pojazdami nie został przez organy w toku postępowania wykazany. Co istotne, organ odwoławczy, wydając zaskarżone rozstrzygnięcie, nie odniósł się do przedłożonego przez skarżącego, na etapie postępowania odwoławczego, zaświadczenia lekarskiego z dnia 7 lutego 2023 r., w którym wystawiający je lekarz specjalista chorób wewnętrznych i medycyny nuklearnej, endokrynolog i diabetolog wskazał m.in. że skarżący znajduje się pod okresową kontrolą endokrynologiczną z powodu zespołu metabolicznego, jest metabolicznie wyrównany, poziomy cukrów są w normie, poziom HbA1c w normie, ciśnienie w granicach normy oraz że w jego przekonaniu nie występują u skarżącego żadne powikłania, które ograniczają jego percepcję i stwarzają zagrożenie w ruchu drogowym.

Dodać przy tym należy, że Sąd nie może dokonywać ustaleń za organy, a jedynie ocenia prawidłowość przeprowadzonego dwuinstancyjnego postępowania administracyjnego. Rola sądu administracyjnego sprowadza się do badania (korygowania) działania lub zaniechania organów administracji publicznej, a nie zastępowania ich w załatwianiu spraw przez wydawanie końcowego rozstrzygnięcia w sprawie. Sąd administracyjny ocenia zgodność z prawem zaskarżonego aktu organu administracji publicznej, a nie zastępuje go w czynnościach (por. R. Hauser, Założenia reformy sądownictwa administracyjnego, Państwo i Prawo 1999, z. 12, s. 23).

Ustalenie organów obu instancji, że istnieją uzasadnione zastrzeżenia co do stanu zdrowia skarżącego uzasadniające skierowanie skarżącego na badanie lekarskie wyłącznie na podstawie twierdzenia skarżącego, że choruje na cukrzycę (które jak wskazał na rozprawie zostało zniekształcone), wydaje się zupełnie nieprzekonujące. Przesłanka uzasadnionych zastrzeżeń co do stanu zdrowia musi być interpretowana zgodnie z celem ustawy, którym jest zapobieganie zagrożeniom w ruchu drogowym spowodowanym przez osoby, których stan zdrowia uniemożliwia sprawne prowadzenie pojazdów, dlatego – w ocenie Sądu – zebrany w sprawie materiał dowodowy, nie daje podstaw do skierowania skarżącego na badanie lekarskie w oparciu o art. 99 ust. 2 pkt 1 lit. a w zw. z art. 75 ust. 1 pkt 5 u.k.p.

Jednocześnie w odniesieniu do wskazywanej w kontekście rozpoznawanej sprawy przez organy kwestii wieku skarżącego (80 lat) oraz daty ostatniego badania lekarskiego dla kierowców (w 1965 r.) podkreślenia wymaga, że uzasadnione i poważne zastrzeżenia co do stanu zdrowia, o których mowa w art. 75 ust. 1 pkt 5 u.k.p. dotyczyć powinny zdrowia osoby kierującej i to tego rodzaju aspektów stanu zdrowia tej osoby, które mogłyby mieć wpływ na zdolność do bezpiecznego prowadzenia pojazdu. Wiek (nawet w połączeniu z określoną chorobą), jakkolwiek niewątpliwie wpływa na ludzką sprawność fizyczną czy psychiczną, nie może być uznany za okoliczność oznaczającą istnienie zastrzeżeń co do stanu zdrowia osoby kierującej i uzasadniającą skierowanie na badania lekarskie osób posiadających uprawnienia do kierowania pojazdami, bowiem gdyby tak było, to ustawodawca określiłby obowiązek kierowania każdego kierowcy osiągającego określony wiek na takie badania. Tak samo należy się odnieść do daty badania lekarskiego dla kierowców, wskazując, że gdyby ustawodawca uznał to za konieczne to określiłby obowiązek kierowania każdego kierowcy lub kierowcy z określonymi jednostkami chorobowymi na badania okresowe.

Mając powyższe na uwadze, zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji, uznać należało za naruszające art. 99 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 75 ust. 1 pkt 5 u.k.p. w sposób mający wpływ na wynik sprawy i w konsekwencji uchylić na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w związku z art. 135 p.p.s.a. (punkt I sentencji wyroku).

Ponownie rozpatrując sprawę organy powinny uwzględnić powyższe uwagi, ocenić zaświadczenie lekarskie z dnia 7 lutego 2023 r. przedłożone przez skarżącego w kontekście zaistnienia przesłanek z art. 99 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 75 ust. 1 pkt 5 u.k.p. a w wypadku uznania, że istnieją uzasadnione i poważne zastrzeżenia co do stanu zdrowia skarżącego, uzasadniające skierowanie go na badanie lekarskie mające na celu stwierdzenie bądź wykluczenia przeciwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami, okoliczności z tym związane należycie wykazać. Natomiast w przypadku braku takiego uzasadnienia organ winien postępowanie administracyjne w tym zakresie umorzyć.

Orzeczenie o kosztach postępowania (punkt II sentencji wyroku) zostało wydane w oparciu o art. 200 w związku z art. 205 § 2 p.p.s.a. Zasądzone od organu koszty postępowania obejmują wpis sądowy od skargi w kwocie 200 zł, opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 14 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964 ze zm.) w kwocie 480 zł.