Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Renata Bukowiecka-Kleczaj Sędziowie Sędzia WSA Marzena Iwankiewicz, Sędzia WSA Patrycja Joanna Suwaj (spr.) po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 10 marca 2022 r. sprawy ze skargi B. G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] października 2021 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego I. uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Wójta Gminy K. z dnia [...] lipca 2021 r. nr [...], II. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego na rzecz skarżącej B. G. kwotę [...]([...]) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

1. Wójt Gminy K. po rozpatrzeniu wniosku z dnia [...] czerwca 2021 r., decyzją z dnia [...].07.2021r. nr [...] odmówił B. G. (dalej przywoływana jako: "Skarżąca") przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku ze sprawowaniem opieki nad niepełnosprawnym szwagrem - M. G.. Uzasadnieniem rozstrzygnięcia była okoliczność, iż wnioskodawczyni nie należy do kręgu osób spokrewnionych z panem M. G. i nie ciąży na niej wobec niego obowiązek alimentacyjny oraz iż jako opiekun prawny nie jest uprawniona do ubiegania się o wnioskowane świadczenie.

2. Nie zgadzając się z powyższym rozstrzygnięciem Skarżąca złożyła odwołanie. Skarżonej decyzji zarzuciła naruszenie art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a) ustawy o świadczeniach rodzinnych w zw. z art. 23 k.r.i.o. oraz art. 27 k.r.i.o. przez ich błędną interpretację i niezasadne uznanie, że nie przysługuje jej prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.

Nadto zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 17 ust. 1 pkt 4 oraz 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych i niezasadne uznanie, że opiekun prawny niepełnosprawnego nie jest uprawniony do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad nim, ponieważ są osoby spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, na których ciąży obowiązek alimentacyjny.

3. Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia [...] października 2021r. nr [...], działając na podstawie art. 138 § 1 pkt. 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. - Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2021r. poz. 735 ze zm.), art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020r. poz. 111), art. 2 ustawy z dnia 12 października 1994r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (t.j. Dz. U. z 2018r. poz.570), orzekło o utrzymaniu w mocy zaskarżonej decyzji.

Organ wskazał, że sprawa dotyczy świadczenia pielęgnacyjnego przyznawanego na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z uwzględnieniem ust. 1a pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Organ podkreślił, że M. G. jest kawalerem, nie posiada dzieci, a wnioskodawczyni - Skarżąca jest małżonką brata pana M. G., czyli powinowatą pana M. G., zatem nie należy do kręgu osób spokrewnionych z panem M. G. i nie ciąży na niej ustawowy obowiązek alimentacyjny. Organ nie kwestionował przy tym, że Skarżąca nie jest postrzegana przez prawo jako członek rodziny. Poza sporem jest także, że pan M. G. legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jak również, że Skarżąca nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jak również że sprawuje opiekę nad szwagrem - panem M. G..

Zdaniem Organu odwoławczego, przepis art. 17 ust. 1 i art. 17 ust. 1a u.ś.r. poprzez odesłanie do przepisów ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, jednoznacznie wskazuje krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, ograniczając go do osób zobowiązanych do alimentacji. W art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych wprost stwierdzono, że świadczenie przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny.

Organ odwoławczy stwierdził, iż przyznanie świadczenia wymaga łącznego spełnienia warunków z art. 17 ust. 1 u.ś.r., zaś Skarżąca tych przesłanek nie spełnia, gdyż nie sposób zaliczyć jej do żadnej z osób wskazanych w art. 17 ust. 1 ustawy, które mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. Nie jest bowiem osobą, na której ciąży obowiązek alimentacyjny wobec szwagra.

Organ przyjął także, iż osoba opiekuna prawnego ustanowionego przez sąd dla osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej nie została wymieniona wśród osób mogących ubiegać się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym.

4. Niezadowolona z treści rozstrzygnięcia Skarżąca wywiodła skargę na powyższą decyzję, podnosząc naruszenie:

- art. 23 k.r.i.o. oraz art. 27 k.r.i.o. w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 4 oraz 1a u.ś.r. przez ich błędną interpretację i niezasadne uznanie, że Skarżącej będącej opiekunem prawnym niepełnosprawnego M. G., rezygnującej z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z powodu opieki nad nim, nie przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na brak obowiązku alimentacyjnego,

- art. 3 pkt 16 w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. przez błędne uznanie, że opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej nie należy do kręgu osób na których spoczywa obowiązek alimentacyjny w stosunku do osoby podopiecznej,

Skarżąca podniosła także naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy przez błędną wykładnię:

- art. 6 k.p.a., art. 7 k.p.a., art. 8 k.p.a., art. 9 k.p.a. art. 77 k.p.a., art. 80 k.p.a. w zw. z art. 107 § 3 k.p.a. przez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy i nie zbadanie szczegółowo przyczyn odstąpienia przez rodzeństwo M. G. od opieki nad nim.

Strona skarżąca nie zgadza się ze stanowiskiem organu I i II instancji. Faktyczną opiekę nad niepełnosprawnym sprawuje obecnie żona jego brata, która jest jednocześnie opiekunem prawnym.

W ocenie Skarżącej Organy dokonały błędnej oraz pobieżnej oceny zebranego w sprawie materiału i nie zbadały szczegółowo przyczyn odstąpienia od opieki nad niepełnosprawnym przez jego rodzeństwo, które nie jest w stanie się nim zajmować.

W sytuacji bowiem, gdy niepełnosprawny nie ma zstępnych a jego rodzeństwo nie jest w stanie się nim zająć, uznanie możliwości sprawowania opieki przez nich jest wyłącznie teoretyczne. Literalna wykładnia zastosowanych przepisów prowadzi więc do pozbawienia osób faktycznie sprawujących opiekę prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Akceptacja takiej wykładni prawa, w ocenie Skarżącej, naruszałaby konstytucyjne zasady sprawiedliwości społecznej, nakaz ochrony i opieki nad rodziną, jak również wynikający z art. 71 ust. 1 Konstytucji, nakaz szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej. Zastosowanie literalnej wykładni tego przepisu prowadziłoby w okolicznościach sprawy do sytuacji, w której pomimo istnienia kręgu osób, które chcą i potrafią opiekować się niepełnosprawnym, do pozbawienia tej opieki, co jest niedopuszczalne.

Zdaniem strony skarżącej Organy dokonały błędnej wykładni art. 3 pkt 16 w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. przez niezasadne uznanie, że opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej nie należy do kręgu osób, na których spoczywa obowiązek alimentacyjny w stosunku do osoby podopiecznej. Zauważyć należy, że zadaniem opiekuna prawnego jest zastępowanie rodziców danej osoby i wykonywanie wszystkich zwykle należących do nich obowiązków. Niezależnie więc od tego, czy opieka dotyczy dziecka, czy osoby ubezwłasnowolnionej, opiekun prawny musi dbać o zapewnienie tej osobie środków do życia, dbać o jej mieszkanie, wyżywienie, opiekę lekarską, a w razie potrzeby również edukację. Opiekun prawny reprezentuje również tę osobę przy czynnościach prawnych i może w jej imieniu składać oświadczenia woli. W razie potrzeby powinien także występować o świadczenia z ubezpieczeń społecznych lub pomocy społecznej. Skarżąca podkreśliła, że opiekun prawny przejmuje pełen obowiązek nad osobą ubezwłasnowolnioną również w zakresie de facto obowiązku alimentacyjnego. Trudno więc, biorąc pod uwagę funkcjonalną wykładnię przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych, aby opiekuna prawnego ustanowionego sądownie dla osoby ubezwłasnowolnionej nie zaliczać do kręgu osób, na których spoczywa obowiązek alimentacyjny.

Reasumując, zdaniem Skarżącej, skoro rodzeństwo osoby wymagającej opieki nie może jej sprawować, to należy rozważyć w dalszej kolejności możliwość nabycia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby, które faktycznie opiekę tę sprawują i na których spoczywa sądownie ustalony obowiązek opieki. Konieczne jest więc każdorazowe ustalenie, czy zobowiązani z pierwszej kolejności są obiektywnie w stanie sprawować opiekę. Przeszkodą w sprawowaniu opieki przez osoby spokrewnione w pierwszym stopniu jest, zdaniem Skarżącej, każda przeszkoda uniemożliwiająca osobie spokrewnionej w pierwszym stopniu sprawowanie opieki i może to być zły stan jej zdrowia, pozostawanie w zatrudnieniu lub innej pracy zarobkowej, opieka nad dziećmi, co umożliwia starania o świadczenie pielęgnacyjne osób sprawującą faktyczną opiekę nad niepełnosprawnym. W ocenie strony skarżącej powstanie prawnej więzi jako opiekuna prawnego osoby niepełnosprawnej również powoduje zaliczenie tej osoby do kręgu wymienionego w art. 17 ust. 1

5. W odpowiedzi na skargę Kolegium wniosło o jej oddalenie oraz zawnioskowało o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie zważył, co następuje:

Skarga jest zasadna.

6. Zgodnie z art. 3 § 1 oraz art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 329 – dalej: P.p.s.a.), wojewódzkie sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, co oznacza, że w zakresie dokonywanej kontroli sąd zobowiązany jest zbadać, czy organy administracji w toku postępowania nie naruszyły przepisów prawa materialnego i przepisów postępowania w sposób, który miał lub mógł mieć wpływ na wynik sprawy. Należy również podkreślić, że sądowa kontrola legalności zaskarżonych orzeczeń administracyjnych sprawowana jest wyłącznie w granicach danej sprawy, a sąd nie jest związany zarzutami, wnioskami skargi, czy też powołaną w niej podstawą prawną (art. 134 § 1 P.p.s.a.).

7. W rozpatrywanej sprawie osią sporu pozostaje ustalenie czy powinowatemu w drugim stopniu w linii bocznej, będącemu jednocześnie opiekunem prawnym ustanowionym przez sąd rodzinny dla osoby dorosłej całkowicie ubezwłasnowolnionej, przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym.

8. Na wstępie wywodu należy nakreślić ramy prawne sprawy.

Na podstawie art. 17 ust. 1 u.ś.r. świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

1) matce albo ojcu,

2) opiekunowi faktycznemu dziecka,

3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,

4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności - jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymująca się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Zgodnie z art. 17 ust. 1a osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

1) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;

2) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;

3) nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Na podstawie art. 17 ust. 1b u.ś.r. świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:

1) nie później niż do ukończenia 18 roku życia lub

2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25 roku życia

8. Przepis art. 17 ust. 1 i art. 17 ust. 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych poprzez odesłanie do przepisów ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, wskazuje krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, ograniczając go do osób zobowiązanych do alimentacji. W art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. wprost wskazuje się, że świadczenie przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny.

Zgodnie z art. 128 k.r.i.o., obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Zgodnie z art. 617 § 1 k.r.i.o. krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej (np. matka - dziecko), zaś na podstawie § 2 stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 129 § 1 ww. ustawy). Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (art. 129 § 1). Nadto z mocy art. 23 i 27 k.r.i.o. także małżonkowie zobowiązani są do wzajemnej pomocy oraz przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Co więcej, w myśl art. 130 cyt. ustawy obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulują również zasady w zakresie obowiązku alimentacyjnego osób pozostających w stosunku przysposobienia, m.in. w art. 131, zgodnie z którym jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego, a obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w ostatniej kolejności (§ 1). Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przysposobienie nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a tym drugim małżonkiem i jego krewnymi (§ 2). Zasadą jest również, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo, gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub, gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 132 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Zgodnie z art. 618 § 1 i 2 k.r.i.o., z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.

Art. 175. k.r.i.o. przewiduje odpowiednie stosowanie przepisów o opiece nad małoletnim do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie. Z kolei na podstawie art. 176 k.r.i.o. jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka.

Art. 145 § 2 k.r.i.o. stanowi, że opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód.

Zgodnie z art. 146 k.r.i.o. opiekę sprawuje opiekun. Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom.

Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego (art. 155 k.r.i.o.) Natomiast na podstawie § 2 tego artykułu, do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej.

W zakresie władzy rodzicielskiej przywołać w tym miejscu należy art. 93 k.r.i.o., który wskazuje oboje rodziców jako uprawnionych do sprawowania władzy rodzicielskiej (§ 1), natomiast w art. 94 § 3 stanowi, iż jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.

Art. 95 k.r.i.o. z kolei określa zakres władzy rodzicielskiej, wskazując w § 1, że obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.

9. Organy obu instancji orzekające w sprawie wywiodły, że wykładnia językowa art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. jednoznacznie wskazuje, że do kręgu osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego nie wchodzą osoby, na których nie ciąży obowiązek alimentacyjny (jedyny wyjątek przewidziano w przypadku opiekuna faktycznego dziecka - które to określenie w rozumieniu definicji ustawowej zawartej w art. 3 pkt 14 ustawy - oznacza osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka; z tym podkreśleniem, że przysposobienie powoduje powstanie obowiązku alimentacyjnego, przyp. Sąd).

Nie budzi wątpliwości, że w Dziale III Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego został uregulowany obowiązek alimentacyjny a treść przepisów art. 17 ust. 1 i art. 17 ust. 1a u.ś.r. nie powinna być uzupełniona przez inne rozumienie zakresu podmiotowego obowiązku alimentacyjnego, niż to, które wynika z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Zwrócić jednak w tym miejscu trzeba uwagę, że wpływ na kształtowanie rozwiązań prawnych dotyczących określenia uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego miało niewątpliwie orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Wskazać trzeba, że zarówno w wyroku z 15 listopada 2006 r. (sygn. akt P 23/05), jak i w wyrokach z 18 lipca 2008 r. (sygn. akt P 27/07) oraz z 22 lipca 2008 r. (sygn. akt P 41/07), Trybunał Konstytucyjny nie zakwestionował jako niekonstytucyjnego, wymogu istnienia obowiązku alimentacyjnego pomiędzy osobą sprawującą opiekę i podopiecznym. Wręcz przeciwnie, Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że z woli ustawodawcy nie sam fakt opieki nad osobą niepełnosprawną, czy też rezygnacja dla jej sprawowania z zatrudnienia, lecz szczególna więź prawna pomiędzy osobą opiekuna a osobą niepełnosprawną wyróżnia grupę uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Podkreślono, że celem tych regulacji jest, by osoba zmuszona do rezygnacji z zatrudnienia w wykonaniu ciążącego na niej obowiązku alimentacyjnego sama nie popadła w niedostatek, tracąc źródło utrzymania. Nie jest natomiast intencją ustawodawcy wspieranie wszystkich osób, które dobrowolnie podejmują się opieki nad niepełnosprawnym członkiem szeroko rozumianej rodziny. Tym bardziej – jak to wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 26 stycznia 2022 r. (sygn.. akt I OSK 911/21) - osób obcych. Sąd orzekający w sprawie, co do zasady pogląd ten podziela – jednak wskazuje, że mamy do czynienia z sytuacją szczególną, której Organy orzekające w sprawie nie dostrzegły, a która w ocenie Sądu daje uzasadnione podstawy, by uznać także opiekuna prawnego za osobę wobec której zmaterializował się obowiązek alimentacyjny, w konsekwencji zatem za osobę, której przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, gdyż zastępuje ona rodzica. Z powyżej przytoczonych przepisów k.r.i.o. wynika bowiem, że opieka (nad dzieckiem) ustanawiana jest w zastępstwie władzy rodzicielskiej, jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, zaś w stosunku do osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie opiekunem powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka.

10. Jak wynika z akt sprawy Skarżąca mieszka i prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z mężem D. G., który pracuje na budowie i utrzymuje rodzinę oraz braćmi męża: G. G. (legitymującym się znacznym stopniem niepełnosprawności), K. O. (legitymującym się umiarkowanym stopniem niepełnosprawności) oraz M. G. (legitymującym się znacznym stopniem niepełnosprawności; Skarżąca ubiega się o świadczenie pielęgnacyjne w związku ze sprawowaniem nad nim stałej, faktycznej opieki). Skarżąca wspólnie z mężem jest opiekunem prawnym szwagrów od [...].04.2004 r.

Bezsporne w sprawie pozostaje, że M. G. jest kawalerem, nie posiada żony ani dzieci, jego rodzice nie żyją a Skarżąca jako żona jego brata (szwagierka) jest powinowatą w drugim stopniu w linii bocznej, stąd nie pozostaje jego krewną. Poza sporem jest, że M. G. legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jak również, że Skarżąca nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, oraz że sprawuje faktyczną opiekę nad szwagrem - M. G., którego jest opiekunem prawnym ustanowionym przez sąd rodzinny i opiekuńczy (zaświadczenie z dnia [...] marca 2019 r. sygn. akt [...]).

11. Literalna wykładnia art. 17 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 17 ust. 1a pkt 1 u.ś.r. uprawniałaby tezę o prawidłowości stanowiska prezentowanego przez SKO. Taka wykładnia, zdaniem Sądu, nie jest jednak wystarczająca. Zauważyć bowiem należy, iż w orzecznictwie sądów administracyjnych wielokrotnie podkreślano, że dokonując wykładni art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. należy mieć na uwadze cel regulacji zawartej w przepisach ustawy o świadczeniach rodzinnych - przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego osobom, które rzeczywiście sprawują opiekę nad bliskimi osobami niepełnosprawnymi i wymagającymi takiego wsparcia. Co prawda w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. ustawodawca nawiązuje wprost do obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym i na tę regulację powołują się organy, to wybranie przez ustawodawcę z kręgu osób zobowiązanych do alimentacji wyłącznie rodzica i umożliwienie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego innym osobom zobowiązanym do alimentacji wyłącznie w sytuacji, gdy rodzice nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności narusza konstytucyjną zasadę sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), a także godzi w konstytucyjne nakazy ochrony i opieki nad rodziną (art. 18 Konstytucji RP). Odmienna wykładnia omawianych przepisów mogłaby doprowadzić do pozbawienia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jedynej osoby mogącej faktycznie sprawować opiekę nad niepełnosprawnym. Byłoby to sprzeczne z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej oraz wynikającą z art. 71 ust. 1 Konstytucji RP zasadą szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 1062/14; z dnia 13 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 1230/14; z dnia 21 czerwca 2017 r., sygn. akt I OSK 829/16 oraz z dnia 7 maja 2020 r., sygn. akt I OSK 2831/19; wszystkie przytaczane orzeczenia dostępne na stronie internetowej http://orzeczenia.nsa.gov.pl). Wykładnia art. 17 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 17 ust. 1a u.ś.r., uwzględniająca wskazane zasady konstytucyjne ma także oparcie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 15 listopada 2006 r. (sygn. P 23/05, pub. OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 151) Trybunał stwierdził, że "choć zasiłek stały nominalnie przysługiwał opiekunowi, to korzyść czerpał z niego podopieczny, który dzięki zasiłkowi miał zapewnioną opiekę osoby bliskiej. Takie rozwiązanie było też korzystne dla państwa, które zapewniając osobie potrzebującej pomocy opiekę członka rodziny, nie musiało organizować tejże opieki w innych formach. Skoro członek najbliższej rodziny wywiązuje się ze swych obowiązków wobec chorego krewnego, a wymaga to od niego rezygnacji z zarobkowania, to powinien w tych działaniach otrzymać odpowiednie wsparcie państwa. Przyznanie tylko rodzicom naturalnym prawa do zasiłku stałego narusza konstytucyjną zasadę równości, a także zasadę sprawiedliwości społecznej (pojmowaną nie w aspekcie socjalno-ekonomicznym), lecz odnoszoną również do społecznego poczucia sprawiedliwości, które w demokratycznym państwie prawnym nie powinno być przez ustawodawcę ignorowane (art. 2 Konstytucji)." Trybunał Konstytucyjny uznał, że taka regulacja godzi też w konstytucyjne nakazy ochrony rodziny i opieki nad rodziną w ogólności (art. 18 Konstytucji) oraz szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 71 Konstytucji). Trzeba mieć na uwadze, że świadczenie pielęgnacyjne zastąpiło zasiłek stały przewidziany w ustawie o pomocy społecznej z 1990 r., zatem teza powyższa jest nadal aktualna (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2008 r., sygn. P 27/2007, pub. OTK-A 2008/6/107 oraz z dnia 22 lipca 2008 r., sygn. P 41/2007, pub. OTK-A 2008/6/109).

12. Nie można tracić w tej sprawie z pola widzenia także, że Skarżąca wobec objętej opieką osoby niepełnosprawnej pełni rolę opiekuna, który zastępuje rodzica, w konsekwencji zaś samego art. 17 ust. 1 pkt 1 u.ś.r., który odwołuje się bezpośrednio do rodziców. Zgodnie z przywoływanym już art. 176 k.r.i.o. jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka. Zauważyć przy tym wypada, że skoro Sąd rodzinny tak zdecydował, że opiekunem prawnym całkowicie ubezwłasnowolnionego M. G. uczynił brata i szwagierkę to musiał przyjąć, iż w sensie normatywnym, kształtowanym treścią art. 176 k.r.i.o. rolę ojca M. G. pełni jego brat, a rolę matki Skarżąca. Spójność systemowa zobowiązuje Sąd orzekający w tej sprawie kierować się tą samą logiką.

Akceptacja odmiennego stanowiska prowadziłaby do pozbawienia Skarżącej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jako osoby faktycznie sprawującej opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny w ramach istniejących relacji rodzinnych, pełnienia opieki prawnej i zastępowania rodzica oraz naruszałaby wynikające z Konstytucji RP zasadę równości i sprawiedliwości społecznej (art. 2 i 32 Konstytucji), a także nakaz ochrony i opieki nad rodziną oraz zapewnienia szczególnej pomocy władz publicznej rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji).

Powyższe stanowisko nie stoi w sprzeczności z przywoływanymi przez Organ odwoławczy orzeczeniami NSA. Przyjęcie bowiem, że Skarżąca w tej sprawie pełni dla niepełnosprawnego podopiecznego rolę rodzica, czyni rozważania w zakresie obowiązku alimentacyjnego powinowatych mniej istotnymi.

O ile nie można zatem, powołując się na ogólne zasady konstytucyjne wyprowadzać wniosków, że prokonstytucyjna wykładnia art. 17 u.ś.r. pozwala przyjąć, iż świadczenie pielęgnacyjne przysługuje również osobie nie zobowiązanej do alimentacji, która sprawuje opiekę nad osobą niepełnosprawną, to ustalenie, że powinowata jako osoba co do zasady nie zobowiązana do alimentacji pełni jednocześnie funkcję opiekuna faktycznego i prawnego (przy braku rodziców naturalnych) osoby niepełnosprawnej w stopniu znacznym i ubezwłasnowolnionej całkowicie, pozwala już na przyjęcie, że pełni ona dla osoby objętej opieką rolę rodzica i to z tego powodu przysługuje jej na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 1 u.ś.r. prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.

Sąd podkreśla, że w realiach tej sprawy, nie tyle językowa, co formalistyczna wykładnia przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych może doprowadzić do pozbawienia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jedyną osobę mogącą sprawować faktyczną opiekę nad niepełnosprawnym, co z kolei nie da się pogodzić z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej oraz z wynikającą z art. 71 ust. 1 Konstytucji RP zasadą szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej. Przy wykładni art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych należy mieć przede wszystkim na względzie cel regulacji, jakim jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego osobom, które rzeczywiście sprawują opiekę nad bliskimi osobami niepełnosprawnymi i wymagającymi takiego wsparcia.

13. Mając powyższe na uwadze w pkt I sentencji wyroku Sąd orzekł o uchyleniu zaskarżonej decyzji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) P.p.s.a. Stosując zaś dyspozycję normy wynikającej z art. 135 P.p.s.a. Sąd doszedł do przekonania o konieczności eliminacji z obrotu prawnego także decyzji Organu I instancji. O kosztach orzekł na podstawie art. 200 w zw. z art. 205 § 2 P.p.s.a.

Sprawa podlegała rozpatrzeniu w trybie uproszczonym, zgodnie z art. 119 pkt 2 P.p.s.a.