Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w składzie następującym: Przewodniczący SWSA Magdalena Józefczyk Sędziowie WSA Piotr Godlewski WSA Elżbieta Mazur-Selwa /spr./ po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 października 2020 r. sprawy ze skargi A. D. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] marca 2020 r. nr [...] w przedmiocie ustalenia, że kwota wypłacona z tytułu zasiłku rodzinnego jest świadczeniem nienależnie pobranym oraz zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń I. uchyla zaskarżoną decyzję i decyzję Prezydenta Miasta z dnia [...] stycznia 2020 r. nr [...]; II. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego na rzecz skarżącego A. D. kwotę 497 zł /słownie: czterysta dziewięćdziesiąt siedem złotych/ tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Przedmiotem kontroli Sądu jest decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego ( dalej: "Kolegium", "organ odwoławczy" lub "organ II instancji") z dnia [...] marca 2020 r., nr [...] utrzymująca w mocy decyzję Prezydenta Miasta (dalej: "organa I instancji") z dnia [...].01.2020 r. nr [...] w sprawie ustalenia, że kwota wypłacona A. D. za okres od 01.07.2019r. do 31.08.2019r. w łącznej wysokości 496,00 zł z tyt. zasiłku rodzinnego na dziecko K. D. i H. D. jest świadczeniem nienależnie pobranym oraz zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w łącznej wysokości 496,00zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

W podstawie prawnej decyzji organ powołał art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2020 r., poz. 256; dalej: "k.p.a.") w związku z art. 30 ust. 1, ust.2 pkt 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych ( Dz. U. z 2020 r., poz. 111; dalej: "u.ś.r.").

utrzymuje w mocy zaskarżoną decyzję.

Z uzasadnienia decyzji i akt sprawy wynika, że decyzją z dnia [...].12.2018r. znak: [...]przyznano skarżącemu świadczenia rodzinne tj. zasiłek rodzinny na dzieci K. i H. w wysokości po 124 zł miesięcznie na okres od 01.11.2018r. do 31.10.2019r. oraz dodatki do zasiłku rodzinnego z tyt. rozpoczęcia roku szkolnego 2019/2020 na dzieci: K. i H. w wysokości po 100 zł jednorazowo.

Decyzją z dnia [...].09.2019r. znak: [...] Prezydent Miasta uchylił z urzędu decyzję z dnia [...].12.2018r. znak: [...] orzekającą o przyznaniu A. D. świadczeń rodzinnych na dzieci: K. D. oraz H. D.. Wyżej wymieniona decyzja stała się ostateczna.

Następnie opisaną na wstępie decyzją ustalił, że kwota wypłacona za okres od 01.07.2019r. do 31.08.2019r. w łącznej wysokości 496,00zł z tytułu zasiłku rodzinnego na dziecko K D. oraz H. D. jest świadczeniem nienależnie pobranym

i zobowiązał do zwrotu wyżej wymienionej kwoty jako nienależnie pobranych świadczeń wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

W uzasadnieniu decyzji organ I instancji wskazał, że skarżący prawidłowo pouczony nie poinformował organu o zmianie sytuacji rodzinnej tj., zmianie miejsca zamieszkania dzieci K. i H., które od dnia 20.06.2019r. zamieszkują wyłącznie z matką J. D. pod innym adresem ul. G. [...] w R., co zostało potwierdzone przez pracownika socjalnego w wywiadzie środowiskowym z dnia 29.08.2019r. oraz w oświadczeniu A. D. z dnia 29.08.2019r. Pani J. D. wniosła pozew o rozwód i postanowieniem z dnia 08.07.2019r. sygn. akt. [...] Sąd Okręgowy Wydział I Cywilny, udzielił zabezpieczenia poprzez zobowiązanie A. D. do partycypowania w kosztach utrzymania małoletniej córki K. D. w kwocie po 700zł miesięcznie i na rzecz syna H. D. w kwocie po 600zł miesięcznie. Ww. postanowienie stało się natychmiast wykonalne w dniu 10.07.2019r.

W związku z faktem, że dzieci zamieszkują tylko i wyłącznie z matką J. D. organ I instancji stwierdził, że od 1 lipca 2019r. ustało prawo skarżącego do świadczeń rodzinnych na dzieci.

Mimo prawidłowego pouczenia zawartego w decyzji przyznającej świadczenia skarżący nie poinformował organu o okolicznościach mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych. O powyższym organ uzyskał informację w związku ze złożeniem wniosku o świadczenie wychowawcze przez matkę dzieci J. D..

W konsekwencji organ uznał świadczenia rodzinne wypłacone od 1 lipca 2019 r. do 31 sierpnia 2019 r. jako nienależnie pobrane i zobowiązał skarżącego do ich zwrotu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

W odwołaniu skarżący reprezentowany przez fachowego pełnomocnika zarzucił naruszenie:

- art. 30 ust. 1 u.ś.r. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie tj. uznanie przez organ postępowania, że skarżący pobrał nienależnie świadczenia rodzinne za okres 01.07.2019r. do 31.08.2019r., podczas gdy w rzeczywistości skarżący nie wypłacał powyższych kwot z rachunku bankowego tylko jego żona J. D., wobec czego w ogóle nie doszło do pobrania nienależnie świadczenia przez skarżącego;

- art.7 k.p.a. w zw. z art. 8 k.p.a. w z art. 77§1 k.p.a. w zw. z art. 80 k.p.a. poprzez niewyczerpujące zebranie i rozpatrzenie całego materiału dowodowego i niepodjęcie wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, oparcie decyzji o niekompletny i wybiórczy materiał dowodowy, polegający na niezbadaniu w jakich okoliczności przez kogo i w jakim dokładnie czasie zostały wypłacone środki finansowe z rachunku bankowego, podczas gdy w niniejszej sprawie wszystkie środki finansowe z rachunku bankowego, na który wpływały świadczenia rodzinne zostały w całości pobrane przez J. D..

Na tych podstawach wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości i umorzenie postępowania I instancji, zasądzenie na rzecz skarżącego kosztów postępowania administracyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych.

Kolegium nie podzieliło powyższych zarzutów i zaskarżoną decyzją utrzymało decyzję organu I instancji w mocy.

W uzasadnieniu stwierdzano, że decyzja przyznająca świadczenie zapadła w stanie faktycznym, w którym oboje rodziców tj. A. i J. D. wspólnie zamieszkiwało i sprawowało opiekę nad dziećmi.

W trakcie prowadzonego postępowania organ I instancji ustalił, że między małżonkami toczy się sprawa rozwodowa i uległo zmianie miejsce zamieszkania dzieci K. i H., które od dnia 20.06.2019r. zamieszkują wyłącznie z matką. Potwierdzone to zostało przez pracownika socjalnego w wywiadzie środowiskowym z dnia 29.08.2019r. oraz w oświadczeniu Pana A. D. z dnia 29.08.2019r.

Ponadto postanowieniem z dnia 08.07.2019r. sygn. akt. [...] Sąd Okręgowy Wydział I Cywilny, udzielił zabezpieczenia poprzez zobowiązanie skarżącego tytułem partycypowania w kosztach utrzymania dzieci.

Organ II instancji wskazał także powołując się na wyrok WSA w Lublinie z dnia 20 czerwca 2008 r. II SA/Lu 910/07, że na gruncie wykładni językowej art. 27 ust. 2 u.ś.r. termin "wypłaca" w związku z brzmieniem całego przepisu nie jest jedynie terminem technicznym, wskazującym na czynność wypłacania, nie mającą żadnego związku z samym uprawnieniem do otrzymania świadczenia, ale należy termin ten rozumieć jako mający istotny związek merytoryczny z samym przyznaniem świadczenia. W żaden sposób nie można w tym przypadku rozdzielić uprawnienia do świadczenia (przyznania świadczenia) i czynności wypłacania przyznanego świadczenia.

W związku z tym, że małoletni K. i H. pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z matką, pozostają na je utrzymaniu i pod jej opieką - co zostało potwierdzone zarówno na podstawie wywiadu środowiskowego jak i oświadczenia odwołującego - ustały przesłanki uprawniające skarżącego do zasiłku rodzinnego na dzieci.

Powołując się na treść art. 30 ust. 2 pkt 1 u.ś.r., organ II instancji wskazał, że za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się: świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie, zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych lub zmniejszenie wysokości przysługujących świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Kolegium podkreśliło, że skarżący składając wniosek o przyznanie zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami został wyczerpująco pouczony o przesłankach przyznania prawa do świadczeń, co potwierdził własnoręcznym podpisem złożonym pod treścią pouczenia zawartego w formularzu wniosku o przyznanie prawa do świadczeń. W części pkt 3 wniosku zawarto definicję rodziny. We wniosku nałożono obowiązek niezwłocznego powiadomienia podmiotu realizującego świadczenia o zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych. Takie pouczenia zwarto także w decyzji organu I instancji, w której przytoczony został art. 25 ust.1 ustawy zgodnie z którym, "w przypadku wystąpienia zmian mających wpływ na prawo do zasiłku rodzinnego jest zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia o tym organu wypłacającego świadczenia. Dotyczyło to m.in,. informacji o zmianie liczby członków rodziny(...)".

W sprawie o okolicznościach mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych w związku ze zmianą sytuacji rodzinnej organ dowiedział się od matki dzieci, w chwili składania przez nią wniosku o świadczenie wychowawcze na dzieci.

W tym stanie rzeczy, organ II instancji uznał, że świadczenia wypłacone skarżącemu za okres od 01.07.2019r. do 31.08.2019r. są świadczeniem nienależnie pobranym.

Jednocześnie za bezzasadne uznał podnoszone w odwołaniu okoliczności dot. wypłaty tych świadczeń ze wspólnego rachunku bankowego przez matkę dzieci. Zdaniem Kolegium okoliczność te mają charakter pozaprawny dla samego uznania świadczenia za nienależnie pobrane. Ustawodawca w treści art. 30 ust.2 pkt 1 u.ś.r. nie uzależnia uznania świadczeń za nienależnie pobrany od sposobu ich spożytkowania, a organ nie ma podstaw prawnych do badania tych okoliczności. Za niedopuszczalne na gruncie u.ś.r. uznał wypłatę świadczeń podmiotowi nieuprawnionemu, a następnie przekazanie tych środków osobie która, w myśl przepisów ustawy jest uprawniona do ich pobierania.

W skardze do Sądu skarżący zarzucił naruszenie:

- art. 7, 77, 80 i 107 § 3 k.p.a. poprzez niewyczerpujące zebranie i rozpatrzenie materiału dowodnego i niepodjęcie wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i załatwienia sprawy, oparcie decyzji o wybiórczy materiał dowody, w sytuacji gdy skarżący przedstawił dowód na to, iż świadczenie w praktyce było pobierane przez cały okres nie przez niego, a przez matkę małoletnich,

- art. 136 k.p.a. poprzez jego niezastosowanie i nieuzupełnienie materiału dowodowego, w szczególności nieustalenie kto w rzeczywistości pobierał świadczenie i do kogo trafiały środki, czy pobierał je skarżący, czy też zgodnie z wydrukiem z rachunku bankowego robiła to matka dzieci,

- art. 80 k.p.a. i art. 107 § 3 k.p.a. poprzez niedokonanie właściwej oceny zgromadzonego materiału dowodowego i braku właściwego wyjaśnienia podjętej decyzji, w szczególności niewyjaśnienie jakie znaczenie dla rozstrzygnięcia ma okoliczność kto w praktyce pobierał świadczenie.

Naruszenie prawa materialnego:

- art. 30 ust. 1 i 2 pkt 1 u.ś.r. poprzez jego błędne zastosowanie w sytuacji gdy z okoliczności sprawy jednoznacznie wynika, że skarżący nie pobrał nienależnie zasiłku rodzinnego.

Na tych podstawach wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji, na podstawie art. 135 p.p.s.a. o uchylenie także decyzji organu I instancji.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie podtrzymując stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie zważył, co następuje;

Skarga jest zasadna.

Materialnoprawną podstawą zaskarżonej decyzji był art. 30 ust. 2 u.ś.r. Zgodnie z jego treścią za nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się: świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie, zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych lub zmniejszenie wysokości przysługujących świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Obowiązek zwrotu nie dotyczy "nienależnego świadczenia", ale "świadczenia nienależnie pobranego". Wskazane sformułowania nie są pojęciami tożsamymi. "Nienależne świadczenie" jest pojęciem obiektywnym i występuje między innymi wówczas, gdy świadczenie zostaje wypłacone bez podstawy prawnej lub gdy taka podstawa odpadła. Natomiast "świadczenie nienależnie pobrane" to świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Obowiązek zwrotu pobranego świadczenia obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy osoby, która została skutecznie pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń (por. np. wyrok NSA z 14 grudnia 2009 r., I OSK 826/09). Podobnie przyjął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, który w wyroku z dnia 15 lutego 2017 r., IV SA/Gl 572/16, stwierdził, że "nienależne świadczenie" jest pojęciem obiektywnym i występuje między innymi wówczas, gdy świadczenie zostaje wypłacone bez podstawy prawnej lub gdy taka podstawa odpadła. Zatem pojęcie to nie nawiązuje do świadomości i woli jakiejkolwiek osoby. Natomiast "świadczenie nienależnie pobrane" to świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zawinionego zaniechania). Przyjmuje się ponadto, że obowiązek obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji zobowiązanej do wypłaty świadczenia.

Podzielając w tym zakresie stanowisko SKO, Sąd stwierdza, że w stanie faktycznym sprawy przepis art. 30 ust. 2 pkt 1 u.ś.r. został wadliwie zastosowany.

Otóż organy obu instancji przyjęły, że składając wniosek o przyznanie zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami odwołujący został wyczerpująco pouczony o przesłankach przyznania prawa do świadczeń, co potwierdził własnoręcznym podpisem złożonym pod treścią pouczenia zawartego w formularzu wniosku o przyznanie prawa do świadczeń. W części pkt 3 wniosku zawarto definicję rodziny.

Ponadto w przedmiotowym wniosku nałożono na stronę klarowny w treści obowiązek niezwłocznego powiadomienia podmiotu realizującego świadczenia o zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych.

Również w decyzji Prezydenta Miasta z dnia [...].12.2018r. znak: [...] przyznającej Panu A. D. zasiłek rodzinny wraz z dodatkami na dzieci: K i H. odwołujący został pouczony o treści art. 25 ust.l ustawy zgodnie z którym, "w przypadku wystąpienia zmian mających wpływ na prawo do zasiłku rodzinnego Pan A. D. jest zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia o tym organu wypłacającego świadczenia, tj. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. Dotyczy to m.in. informacji o zmianie liczby członków rodziny(...)".

Natomiast z zalegających w aktach sprawy dokumentów wynika, że o okolicznościach mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych w związku ze zmianą sytuacji rodzinnej – wyprowadzenie żony z dziećmi - organ dowiedział się od Pani J. D.- matki dzieci, w chwili składania przez nią wniosku o świadczenie wychowawcze na dzieci.

W tym stanie rzeczy, według organów, świadczenia rodzinne wypłacone Panu A. D. za okres od 01.07.2019r.-31.08.2019r. są świadczeniem nienależnie pobranym.

Tymczasem, zdaniem Sądu nie doszło do zmiany w składzie rodziny skarżącego na skutek wyprowadzenia się jego małżonki z dziećmi ze wspólnego domu. Definicja z art. 3 pkt 16 u.ś.r. do członków rodziny zalicza małżonków rodziców dzieci, bez żadnych dodatkowych kryteriów w postaci konieczności wspólnego zamieszkiwania.

Co do zasady mąż przez cały czas trwania małżeństwa jest członkiem rodziny powstałej w wyniku jego zawarcia, a jako ojciec wspólnych dzieci jest członkiem także założonej przez małżonków rodziny wraz z dziećmi. Odejście od tej zasady jest niemożliwe. Przemawia za tym konieczność ochrony małżeństwa. Powstające na tym tle problemy dotyczą skomplikowanych czasami stanów faktycznych sprawy, np. pozostawania w nieformalnych związkach rodzinnych osób, które jednocześnie pozostają w związkach małżeńskich z innymi osobami, co często rodzi szereg problemów, także słusznościowych organów orzekających w zakresie świadczeń rodzinnych. Ocena, czy ktoś jest członkiem rodziny i jakiej, dokonywana wówczas jest często trudna i poparta długim wywodem na temat sprawiedliwych skutków stosowania prawa.

Przyjąwszy nawet – czysto hipotetycznie, za organami - bardzo liberalną wykładnię pojęcia rodziny, nawiązującą ponad definicję z art. 3 pkt 16 u.ś.r. do treści art. 4 ust. 1 i 2 pkt 2 u.ś.r. i art. 3 pkt 12 u.ś.r., teza organów o tym, że skarżący przestał być członkiem rodziny obejmującej jego żonę i dzieci jest nie do obrony.

Mąż skarżącej i ojciec dzieci jest osobą uprawnioną do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do tego zasiłku, albowiem jakkolwiek rodzice lub jedno z rodziców (art. 4 ust. 2 pkt 2 u.ś.r.) są uprawnieni do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku, to jednak nie wolno zapominać, że zgodnie z art. 4 ust. 1 u.ś.r. zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka, a zatem przysługuje tylko temu z rodziców, który nie tylko uiszcza wymagane środki pieniężne na utrzymanie dziecka, ale – jako członek rodziny dziecka – łączy wszystkie swoje dochody z dochodami pozostałych członków rodziny (w tym np. matki dziecka lub samego dziecka), wchodząc w ten sposób w skład "rodziny" w rozumieniu art. 3 pkt 16) u.ś.r.

Skarżący będąc w toku sprawy rozwodowej i mając zasądzone na dzieci alimenty w trybie zabezpieczenia powództwa płacił je, starał się kontaktować z dziećmi, a co najważniejsze pozostawił żonie dostęp do wspólnego konta, na które wpływały zasiłki rodzinne z dodatkami na dzieci. Niespornym jest, że skarżący w istotnym w sprawie okresie nie wybierał z tego rachunku żadnych kwot, dysponowała nimi żona.

Ojciec dziecka w opisanej sytuacji tworzył z dziećmi oraz z pozostałymi członkami rodziny "wspólnotę dochodową", o której mowa w definicji legalnej z art. 3 pkt 16) w zw. z art. 3 pkt 12) u.ś.r. Stosownie do art. 3 pkt 16) u.ś.r. w skład rodziny wchodzą jedynie rodzice, na których utrzymaniu pozostają dzieci spełniające warunki określone w tym przepisie, natomiast z treści art. 3 pkt 12) u.ś.r. wynika, że "osobami pozostającymi na utrzymaniu" są tylko te osoby, które utrzymują się z połączonych dochodów wszystkich członków rodziny. Oznacza to, że warunkiem uznania rodzica dzieci (w tym ojca dzieci będącego mężem matki i nietworzącego wspólnego gospodarstwa domowego z dziećmi) za osobę uprawnioną do zasiłku rodzinnego (z dodatkami) i członka rodziny jest tworzenie z dziećmi i żoną, o których mowa w art. 3 pkt 16) u.ś.r., wspólnoty dochodów, o której mowa w art. 3 pkt 12) u.ś.r., co w niniejszej sprawie miało miejsce.

Odmienna wykładnia byłaby sprzeczna z konstytucyjną zasadą ochrony trwałości małżeństwa i rodziny.

Tak więc skoro nie doszło do zmiany w składzie rodziny skarżącego, a środki zostały spożytkowane zgodnie z celem przyznanego i pobranego zasiłku rodzinnego na dzieci brak jest podstaw do żądania jego zwrotu.

Przepis art. 27 ust. 2 u.ś.r., na który powołało się SKO ma znaczenie na etapie przyznawania świadczenia rodzinnego, w sytuacji gdy rodzice żyją w rozłączeniu. Sąd nie podziela stanowiska, że faktyczna separacja rodziców w trakcie pobierania świadczenia i zamieszkiwanie z dziećmi rodzica, na którego nie było przyznane świadczenie zawsze wypełnia hipotezę normy z art. 30 ust. 2 pkt 1 u.ś.r.

W stanie faktycznym sprawy sam fakt osobnego zamieszkiwania skarżącego i pozostałych członków jego rodziny nie zmienił nic w sposobie realizacji podstawowego celu przyznanego i pobranego zasiłku rodzinnego, tj. jego przeznaczenia dla zaspokojenia potrzeb dzieci, związanych z ich utrzymaniem (art. 4 ust. 1 u.ś.r.). Osiągnięcie tego celu wykluczało stosowanie art. 30 ust. 2 pkt 1 u.ś.r. w zw. z art. 27 ust. 2 u.ś.r.

Mając powyższe na uwadze Sąd na podstawie art. 145 1 pkt 1 lit. a i c P.p.s.a. i art. 135 P.p.s.a. orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 200 P.p.s.a.