Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Joanna Gierak - Podsiadły, , Sędzia WSA Paweł Groński, Sędzia WSA Mirosława Kowalska (spr.), Protokolant st. ref. Katarzyna Zychora, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 czerwca 2014 r. sprawy ze skarg P. W., A. C., J. K. i W. S. na decyzję Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] marca 2013 r. znak [...] w przedmiocie odmowy skreślenia z rejestru zabytków skargi oddala

Decyzją z dnia [...] czerwca 2005 r., l.dz. [...], [...] Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków układ ruralistyczny wsi [...] i [...] wraz z otoczeniem. Z uzasadnienia tej decyzji wynika, że organ pierwszej instancji w celu udokumentowania wartości naukowych, historycznych i artystycznych terenu, przeprowadził obszerne postępowanie wyjaśniające, oparte na szeregu opinii i opracowań. Organ ustalił, że obszar na którym zostały założone [...] leżał w rozległym paśmie podmokłych gruntów ciągnących się równolegle do morza. W 1599 r. starosta [...] sprowadził na te tereny osadników z [...] i wystawił przywilej lokacyjny dla wsi [...], a w zamian za przywilej dzierżawy wystawiony na 60 lat, osadnicy fryzyjscy otrzymali grunt zwolniony od podatków z zadaniem osuszenia i zagospodarowania bagiennego terenu nadmorskiego oraz zalesienia części wydm południowych. Przed rozplanowaniem osady osuszono teren wprowadzając regularną sieć kanałów odwadniających, a także utwardzono grunt pod tereny budowlane i uprawne. System melioracyjny składał się z kanałów odpływowych i zbiorczych, zewnętrznych i wewnętrznych oraz sieci rowów. Kanały zewnętrzne szersze, ujęte groblami, wyznaczały jednocześnie granice wsi. Dwa z nich poprowadzono prostopadle do brzegu morskiego, zaś dwa równolegle do brzegu morskiego. Kanały wewnętrzne, o przebiegu równoległym, oddzielały poldery od terenu siedlisk. W strukturę kanałów wpisano układ drożny w kształcie rzędówki bagiennej, oparty na dwóch równoległych drogach wyznaczających rząd I i II zabudowy, rozdzielonych polderami. Przy wytyczeniu drogi rzędu pierwszego wykorzystano naturalne wzniesienie terenu, zabudowa rzędu pierwszego była jednostronna, zabudowa rzędu drugiego obustronna i naprzemianległa. Poldery podzielono prostopadle biegnącymi rowami na długie regularne działki, jednocześnie wyznaczając też teren wyłączony spod upraw w narożniku pd- wsch. W środkowej części zabudowy pierwszego rzędu powstał cmentarz (wpisany do rejestru zabytków decyzją z dnia [...] kwietnia 1990 r.). Obowiązek utrzymania sprawnego systemu melioracyjnego spoczywał na mieszkańcach, w 1900 r. wzniesiono wał ochronny od strony południowej, a od 1926 r. działa na terenie wsi spółka melioracyjna, reaktywowana po wojnie, której dziełem była gruntowna renowacja systemu melioracyjnego, zakończona na początku lat 60 - tych XX wieku. Dzięki tym działaniom historyczny układ przestrzenny wsi zachował pierwotny kształt, zarówno w zakresie granic, wyznaczonych kanałami odpływowymi i zbiorczymi z groblą, a także układu drożnego dwiema równoległymi drogami, skupiającymi zabudowę I i II rzędu, pozostała także wewnętrzna sieć kanałów, z których główne biegną równolegle do rzędów zabudowy, a prostopadle rozdzielają rozlegle poldery na długie parcele. [...]Wojewódzki Konserwator Zabytków podkreślił, że [...] i [...] to jedyny przykład nadmorskiej osady typu " o." w Polsce, o ponad czterystuletniej metryce, z zachowaną strukturą przestrzenną rzędówki bagiennej stanowiącej nie tylko świadectwo XVI - wiecznej kultury technicznej, lecz również przykład wspólnoty działań osadniczych na terenie północnej Europy. Niezwykłość zastosowanego rozwiązania polegała na umiejętnym powiązaniu niezbędnego dla funkcjonowania wsi systemu melioracyjnego z regularnym i starannie zakomponowanym układem przestrzennym osady, harmonijnie wpisanym w nadmorski krajobraz. Ponadto, na mocy ww. decyzji, w celu jak najlepszej ekspozycji, a także ochrony wartości widokowych układu ruralistycznego wyznaczono, jako otoczenie zabytku, tereny niezalesione i w większej części niezabudowane wzdłuż granic wschodniej i zachodniej. Rozległy i równinny teren otoczenia stwarza możliwość prezentacji otwarcia widokowego na panoramę wsi. Zaznaczono, że obszary otoczenia powiązane są historycznie ze wsią [...] - część wschodnia obejmuje dawną wieś [...] (włączoną administracyjnie w 1893 r. w obręb [...]), a część zachodnia otoczenia, to grunty sąsiadujących wsi [...] i [...], związanych z wsią [...] długoletnimi dzierżawami gruntów.

Opisana powyżej decyzja organu pierwszej instancji została utrzymana w mocy przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] listopada 2005 r., a wyrokiem z dnia 22 czerwca 2007 r., sygn. akt I SA/Wa 334/06, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargi wniesione na ww. decyzję Ministra.

Sąd stwierdził, że znajdujące się w aktach administracyjnych sprawy opinie, rozpoznania monograficzne, ekspertyzy i studia historyczne dawały, podstawy do objęcia terenu [...] ochroną konserwatorską. Jednoznacznie wynika, że wartości historyczne, ruralistyczne i krajobrazowe [...] pozwalają na uznanie tego obszaru za zabytek w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zarzuty skarg dotyczące naruszenia przez organ art. 3 ust.l i 2 oraz art.6 ust.l pkt 1 lit b tej ustawy, sprowadzają się do twierdzenia skarżących, że organ błędnie przyjął i z naruszeniem wymienionych przepisów objął wpisem przedmiotowy teren i otoczenie do rejestru zabytków, gdyż poprzez przekształcenia i podziały geodezyjne nieruchomości znajdujące się na tym terenie utraciły jakikolwiek związek z układem ruralistycznym, a z takim stanowiskiem, nie można się zgodzić. Sąd powołał szereg twierdzeń zawartych w wykonanych w sprawie opiniach, podsumowując ich treść stwierdzeniem, odnoszącym się przede wszystkim do tego, że na skutek przekształceń zabytek przestał istnieć: "W kontekście zebranych w sprawie opinii, z których w sposób jednoznaczny wynika, że wieś [...] posiada wyjątkową genezę historyczną, wielowiekową tradycję i unikatowo długi czas przetrwania bez zniekształcenia przestrzennego (...), powoływane przez skarżących oświadczenie inż. J. N., zawarte w liście do sołtysa wsi [...], a dotyczące przebudowy systemu melioracyjnego i stwierdzające, że po olendrach prawie nic nie zostało, pozostaje w sprzeczności ze wszystkimi pozostałymi opiniami znajdującymi się w aktach sprawy, w tym również z opiniami specjalistów z zakresu architektury krajobrazu. To uprawniało organ do wydania decyzji właśnie w oparciu o pozostałe, poza oświadczeniem inż. N., opinie wydane w sprawie (...)". Podsumowując swoje wywody, Sąd stwierdził, iż wydane w sprawie decyzje są zgodne zarówno z przepisami prawa materialnego jak również z przepisami postępowania administracyjnego, a wszystkie zarzuty skarg złożonych w sprawie są niezasadne.

Naczelny Sąd Administracyjny, wyrokiem z dnia 13 stycznia 2009 r., sygn. akt II OSK 1635/07, oddalił skargi kasacyjne od orzeczenia Sądu pierwszej instancji.

Pismem z dnia 24 sierpnia 2009 r., Stowarzyszenie na rzecz ochrony właścicieli działek oraz zagospodarowania terenu [...], zwróciło się z prośbą o "pomoc w rozwiązaniu problemu społecznego dotyczącego prawnych właścicieli działek położnych we wsi [...] i [...]", przedstawiając argumenty, które, jego zdaniem, przemawiają za skreśleniem tego zabytku z rejestru.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dniu [...] października 2010 r., wszczął z urzędu postępowanie w sprawie skreślenia z rejestru zabytków przedmiotowego zabytku. W trakcie postępowania, w dniu 18 listopada 2010 r. przeprowadzono oględziny terenu wpisanego do rejestru zabytków. Z oględzin sporządzono protokoły, a także dokumentację fotograficzną. W sprawie opracowana też opinię, której przedmiotem była ocena konserwatorska wartości zachowanego historycznego krajobrazu kulturowego pod względem możliwości skreślenia z rejestru zabytków układu ruralistycznego wsi [...]i [...]. Opinię sporządził dr inż. arch. krajobrazu M. Ś., pracownik Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków (obecnie: Narodowy Instytut Dziedzictwa).

W świetle tak zebranego materiału dowodowego zapadła decyzja Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] marca 2012 r., którą odmówiono skreślenia z rejestru ww. zabytku.

W jej uzasadnieniu organ podniósł, że zgodnie z art. 13 ust.1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytek wpisany do rejestru, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych, zostaje skreślony z rejestru, przy czym przepis ten stosuje się również do skreślenia z rejestru części zabytku. Przepis ust. 5 tego artykułu stanowi, że skreślenie z rejestru następuje na podstawie decyzji ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, a postępowanie w tej sprawie wszczyna się z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy (ust.6). Przesłanki skreślenia zabytku z rejestru są określone w sposób wyczerpujący i nie jest możliwe dokonanie tego skreślenia z przyczyn innych niż wskazane w powołanym przepisie. Oceniając, czy w odniesieniu do konkretnego zabytku lub jego części, zaistniały przesłanki do skreślenia z rejestru, organ właściwy jest zobowiązany wziąć pod uwagę przedmiot ochrony, powody objęcia ochroną danego obszaru lub obiektu oraz jego aktualny stan zachowania.

Organ podkreślił, że w świetle normy zawartej w art. 13 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w ramach postępowania w sprawie skreślenia z rejestru zabytku lub jego części, nie dokonuje oceny decyzji wpisującej zabytek do rejestru, a jedynie bada, czy została spełniona jedna z dwóch przesłanek uzasadniających skreślenie. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, przedmiotem ochrony mogą być zabytki nieruchome będące układami ruralistycznym. Układ taki, jako osobny przedmiot ochrony konserwatorskiej, został wymieniony obok innych zabytków nieruchomych, które mogą potencjalnie stanowić jego elementy. Konsekwencją tego rozróżnienia jest przepis art. 9 ust. 3 tej ustawy, zgodnie z którym wpis do rejestru zabytków historycznego układu ruralistycznego nie wyłącza możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w skład tych układów lub zespołu zabytków nieruchomych. Z przepisu art. 3 pkt 12 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wynika natomiast, że historyczny układ ruralistyczny to przestrzenne założenie wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. Brzmienie powołanych powyżej przepisów uzasadnia wniosek, że przedmiotem ochrony w przypadku układu ruralistycznego jest pewna kompozycja, zamknięta w określonych granicach, składająca się z różnorodnych, w tym współczesnych, elementów, posiadająca wartości historyczne, naukowe lub artystyczne.

Organ stwierdził, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, przede wszystkim z ww. opinii oraz dokumentacji fotograficznej wynika, iż wieś [...] i [...] oraz obszar terenów otaczających, związanych przestrzennie i krajobrazowo, stanowi spójny i jednorodny krajobraz kulturowy i układ ruralistyczny o charakterze rolniczym i osadniczym, w którym zapisane są i utrwalone, typowe dla kultury osiedlonych na bagiennym polderze menonitów fryzyjskich formy zagospodarowania terenu. Są to: grawitacyjny, obecnie w części zmodernizowany, system rowów melioracyjnych, wyznaczający charakterystyczny podział własnościowy i funkcjonalny gruntów, charakterystyczne formy ukształtowania zabudowy wsi, zabudowy siedlisk i architektury. Obszar historycznie lokowanej wsi [...] zamykał się w wyraźnych granicach terenowych, które wyznaczały: od północy brzeg morski i wydmy, od południa droga przebiegająca na granicy linii wzniesień, od wschodu linia uregulowanej do postaci kanału rzeki K., od zachodu natomiast - linia kanału zbiorczego z groblami. Ramy sieci melioracyjnej wyznaczały kanały główne tnące poldery na łany w kierunku północ-południe i kanały zbiorcze po wschodniej i zachodniej stronie polderu. Pozostałe melioracje, tnące poprzecznie poszczególne łany w nieregularną siatkę, były kopane w miarę potrzeb. Układ zabudowy wsi natomiast, układał się rzędami skupionymi wzdłuż dwóch głównych dróg.

Organ wskazał, że porównując istniejący stan zachowania z archiwalnym planem wsi [...] i następnie współczesną mapę systemu melioracyjnego obszaru [...] z archiwalnym planem wsi i układem rowów odwadniających, tworzących oryginalny, historyczny system melioracyjny, można stwierdzić, że stan aktualny, z niewielkimi zmianami wprowadzonymi w latach 1957 i 1966 odpowiada w pełni stanowi historycznemu. Wprowadzone zmiany polegają przede wszystkim na powiększeniu przekrojów istniejących rowów, zaniechaniu drobnej melioracji poprzecznej w granicach wydzielonych łanów i przekształceniu dawnego systemu grawitacyjnego odprowadzania wody na system wspomagany mechanicznie. Odnosząc się do dokonanych przekształceń w systemie melioracji wsi [...], należy stwierdzić, że jak słusznie wskazano w opinii, system ten opiera się na pierwotnym systemie założonym przez osadników w XVII-XVII w. i rozbudowanym w XIX w., aczkolwiek wykorzystuje on techniki i technologie współczesne. Fakt ten potwierdza przedłożona do akt sprawy mapa.

Zdaniem organu, ze znajdujących się w aktach sprawy map oraz ustaleń poczynionych podczas oględzin wynika, że w obrębie pierwotnych łanów dokonano podziałów na małe działki, wykorzystywane na cele rekreacyjne, ogrodzone i zabudowane substandardowymi domkami letniskowymi, z nową szatą roślinną. W obrębie dawnych łanów i wzdłuż głównych rowów odwadniających następują naturalna sukcesja drzew i krzewów, zajmujących dotychczasowe grunty orne i pastwiska. Na poszczególnych działkach dochodzi do zasypywania drobnych rowów melioracyjnych, co powoduje podniesienie poziomu wody gruntowej, co z kolei skutkuje nawożeniem gruzu w celu podwyższenia podmokłego terenu. Dokumentacja fotograficzna sporządzona podczas oględzin, a także powszechnie dostępne w Internecie zdjęcia satelitarne terenu wsi wskazują, że w pełni zachowana jest dawna przestrzeń obu polderów [...], z wyraźnymi, historycznie udokumentowanymi granicami skrajnych rowów odwadniających i oryginalnym układem dwóch dróg wyznaczających linie osadnictwa I i II rzędu. Zachowane są nieliczne zabudowania mieszkalne i gospodarcze z XIX w. Część zabudowy rzędowej, kalenicowej, utrzymuje swój historyczny charakter, pewną dysharmonię w prowadzają budynki coraz liczniej sytuowane szczytem do drogi.

W ocenie organu, ustalone i opisane zmiany nie stanowią podstawy do przyjęcia, że układ ruralistyczny wsi [...] i [...] uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę wartości będących podstawą wpisu do rejestru zabytków, ani też wartości te nie zostały podważone w nowych ustaleniach naukowych. Zachowane są jego cechy charakterystyczne, wyróżniające, tj. historyczny układ przestrzenny wsi w granicach wyznaczonych kanałami odpływowymi i zbiorczymi z groblą układ drożny z dwiema równoległymi drogami, skupiającymi zabudowę I i II rzędu, a także wewnętrzna sieć kanałów, z których główne biegną równolegle do rzędów zabudowy, a biegnące prostopadle rozdzielają rozlegle poldery na długie parcele. Czytelny pozostaje rozłóg (tj. rozmieszczenie pól w gospodarstwach), ukształtowany w formie łanów opartych na module łanów holenderskich.

Organ, w nawiązaniu do stanowiska stron postępowania, stwierdził, że w świetle powołanych powyżej przepisów przedmiotem niniejszego postępowania nie jest badanie prawidłowości decyzji o wpisie układu ruralistycznego [...] do rejestru zabytków. Wydane w tej sprawie decyzje organów ochrony zabytków obu instancji, były już przedmiotem kontroli ze strony Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wyroki Sądów Administracyjnych potwierdziły prawidłowość decyzji. Decyzja [...]Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia [...] czerwca 2005r., i wskazane w niej okoliczności stanowią natomiast swoisty punkt wyjścia w postępowaniu w sprawie skreślenia obiektu lub obszaru z rejestru zabytków, gdyż ustalane jest w nim, czy, zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytek, od momentu wpisu do rejestru, utracił na skutek zniszczenia swoje wartości oraz czy wartości będące podstawą wpisu zostały zakwestionowane w nowych ustaleniach naukowych. Zbadanie zaistnienia tych przesłanek w konkretnej sprawie wymaga ustalenia i wskazania przyczyn, które zadecydowały o dokonaniu wpisu konkretnego obiektu lub obszaru do rejestru. Z tych powodów, fakt powołania w ww. opinii M. Ś. treści uzasadnienia decyzji [...] Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz dokumentów stanowiących materiał dowodowy, w oparciu o który została wydana, nie stanowi naruszenia przepisów prawa.

Organ wyjaśnił, że wskazanie w opinii błędnej daty ww. decyzji oraz niewłaściwego nazwiska autora pisma z roku 1998, adresowanego do Z. C., nie przesądza o wadliwości tej opinii. W aktach sprawy znajduje się egzemplarz podpisany przez jej autora, tj. M. Ś. o treści takiej samej, jak przytoczona przez strony postępowania. Strony mogły się przy tym zapoznać z oryginalnymi aktami, w terminie wskazanym w piśmie Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków z dnia [...] grudnia 2010 r.

Odnosząc się do podejmowanych przez strony postępowania polemik z ustaleniami opinii, organ wskazał, że opinia specjalistyczna, wydana w toku postępowania nie wiąże organu i podlega ocenie na równi z innymi dowodami. Ustalenia zawarte w tej opinii znajdują potwierdzenie w innych dowodach, w szczególności w znajdujących się w aktach sprawy mapach, zdjęciach, a także powszechnie dostępnych zdjęciach satelitarnych. Z przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wynika również, że powody społeczne nie mogą stanowić podstawy do skreślenia zabytku z rejestru. Przedmiotem postępowania w tej sprawie nie może być również zasadność warunków konserwatorskich do projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Odnosząc się do zarzutu, że na terenie poszczególnych działek nie ma zabytków, organ stwierdził , że sprawa przedmiotowa dotyczy skreślenia z rejestru zabytków układu stanowiącego pewną całość. Sprawy skreślenia poszczególnych działek, składających się na tę całość rozstrzygane są w osobnych postępowaniach, podobnie jak wnioski o stwierdzenie nieważności decyzji o wpisie terenu [...] i [...] do rejestru zabytków.

W związku z wnioskami o ponowne rozpoznanie sprawy zapadła zaskarżona, decyzja tego samego organu z dnia [...] marca 2013r.

Uzasadniając podjęte rozstrzygnięcie, organ ponownie powołał się na przepis art. 3 pkt 1 i pkt 12, art. 6 ust. 1 pkt. 1 lit. b, art. 7 pkt 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, już wcześniej szczegółowo omawiane. Wskazał, że ponownie przeanalizowano zgromadzone dokumenty, w tym opinię Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków z dnia [...] listopada 2010 r., dotyczącą wartości zachowanego krajobrazu kulturowego wsi [...] i [...] pod względem możliwości skreślenia z rejestru układu ruralistycznego wpisanego do rejestru zabytków. Wtórna analiza okoliczności sprawy, a także rozważenie zarzutów zawartych we wnioskach o ponowne rozpoznanie sprawy nie doprowadziły do zmiany stanowiska organu wyrażonego w jego wcześniejszej decyzji.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego uznał za nietrafiony zarzut, iż dr arch. M. Ś. nie posiadał dostatecznych kwalifikacji do sporządzenia opinii w przedmiotowej sprawie. Podniósł, że zgodnie z poglądem doktryny i judykatury, jeżeli w sprawie - zdaniem organu prowadzącego postępowanie - wymagane są wiadomości specjalne, organ ten może zwrócić się do biegłego lub biegłych o wydanie stosownej opinii. Biegłym w znaczeniu potocznym jest osoba posiadająca wiedzę fachową w danej dziedzinie (znawca, rzeczoznawca, ekspert). Biegłym w znaczeniu proceduralnym jest natomiast osoba powołana na biegłego przez organ orzekający. W odniesieniu do biegłych przepisy określają szczegółowe wymagania odnośnie do kwalifikacji, wykształcenia, praktyki i inne, które muszą spełniać kandydaci na rzeczoznawców. Zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego nadaje i cofa uprawnienia rzeczoznawcy w określonej dziedzinie opieki nad zabytkami Stosownie do ust. 2 ww. przepisu, rzeczoznawca ma prawo do wydawania ocen i opinii m.in. na rzecz organów ochrony zabytków. Dziedziny, w których ustanawia się rzeczoznawców, wymagania, jakie powinni spełniać kandydaci na rzeczoznawców, tryb postępowania w sprawie nadania lub cofnięcia uprawnień rzeczoznawców, zakres ich praw i obowiązków oraz organizację obsługi rzeczoznawców określa z kolei Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004 r. w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami. Paragraf 1 ww. rozporządzenia zawiera katalog zamknięty dziedzin, w których nadawane są uprawnienia rzeczoznawcy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Należą do nich: 1) archeologia; 2) architektura i budownictwo; 3) urbanistyka; 4) krajobraz kulturowy; 5) malarstwo; 6) grafika; 7) rzeźba, detal architektoniczny i powierzchnie architektoniczne; 8) rzemiosło artystyczne i sztuka użytkowa; 9) instrumenty muzyczne; 10) materiały biblioteczne i archiwalne; 11) zabytki techniki; 12) parki, ogrody i cmentarze;13) zabezpieczenie techniczne zabytków; 14) ocena i wycena zabytków ruchomych. Dr arch. M. Ś.posiada uprawnienia rzeczoznawcy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie m.in. krajobraz kulturowy ze specjalizacją metodologia projektowania, rewaloryzacja i ochrona krajobrazu kulturowego. Zgodnie z art. 3 pkt 14 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, krajobrazem kulturowym jest przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. W związku z powyższym należy stwierdzić, że dysponuje on wiadomościami specjalnymi umożliwiającymi mu dokonanie, w charakterze biegłego, oceny wartości i stanu zachowana zabytku jakim jest układ ruralistyczny wsi [...] i [...]. W świetle bowiem art. 84 § 1 k.p.a., przesłanką pozytywną od spełnienia której jest uzależniona zdolność do wystąpienia w charakterze biegłego, jest bowiem posiadanie wiadomości specjalnych.

Ponadto, zdaniem organu, bez znaczenia dla oceny opinii pozostaje data jaką została opatrzona. Z jej treści niezbicie wynika, że została ona sporządzona w oparciu o ustalenia stanu faktycznego dokonane w trakcie oględzin przeprowadzonych w dniu 18 listopada 2010 r. Data ta wskazuje zatem początek jej sporządzania, natomiast za faktyczny moment jej powstania uznać okres pomiędzy 18 października 2010 r., a dniem 21 grudnia 2010 r., w którym zawiadomiono strony zakończeniu postępowania wyjaśniającego i możliwości zapoznania się z przedmiotowa opinią.

Organ stwierdził też, że jako okoliczność przemawiająca za skreśleniem omawianego terenu z rejestru zabytków nie może być potraktowane nie ujawnienie wpisu do rejestru zabytków układu ruralistycznego wsi [...] i [...] w, w księgach wieczystych nieruchomości położonych w jego granicach. Zgodnie z art. 9 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku. Jak stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 16 maja 2011 r., sygn. akt I SA/Wa 2514/10, bezsporne jest, że przepis ten ma zastosowanie, jeżeli chodzi o nieruchomość, dla której jest możliwe prowadzenie księgi wieczystej w sposób całościowy i spójny. Tymczasem, w sprawie niniejszej wpisem do rejestru zabytków objęte jest założenie przestrzenne - układ ruralistyczny, składające się z wielu odrębnych nieruchomości.

Wreszcie zdaniem organu, brak jest również podstaw do uznania, że Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wydając i decyzję naruszył przepisy dotyczące wyłączenia pracownika lub organu. Zgodnie bowiem z art. 89 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego jest organem ochrony zabytków, przy czym w jego imieniu zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków. Do zadań wykonywanych przez Generalnego Konserwatora Zabytków należy m.in., na podstawie art. 90 ust. 2 pkt 5 ww. ustawy, wydawanie decyzji, postanowień i zaświadczeń w sprawach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych. Jednym z przepisów określających kompetencje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest przywoływany wyżej art. 13 ust. 5 ustawy o ochronie Zabytków i opiece nad zabytkami. Natomiast na podstawie art. 93 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w sprawach określonych w ustawie i w odrębnych przepisach organem pierwszej instancji jest wojewódzki konserwator zabytków, a organem wyższego stopnia minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W związku z powyższym brak jest podstaw do uznania, że z powodu rozstrzygania w drugiej instancji przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, sprawy wpisu do rejestru zabytków przedmiotowego terenu, miałby on być wyłączony od załatwienia niniejszej sprawy. Stosownie do przepisu art. 80 k.p.a., organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona.

Skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, na powyższą decyzje złożyli: Z. S., J. K., W. S. oraz A. C., P. W.. W skargach dochodzono uchylenia zaskarżonej i poprzedzającej ją decyzji tego organu.

Skarżący Z. S., J. K., W. S. zarzucili : naruszenie prawa procesowego art. 80 k.p.a. polegające na przyjęciu ustaleń faktycznych sprzecznych zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, naruszenie przepisów prawa materialnego art. 3 pkt. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami polegające na uznaniu układu ruralistycznego wsi [...] za zabytek, naruszenie przepisów prawa materialnego art. 13 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami polegające na bezpodstawnym nie zastosowaniu wskazanego przepisu mimo, że doszło do utraty zabytkowej wartość obiektu, wartość tej nie mogą potwierdzić nowe ustalenia naukowe. Wskazano też naruszenie prawa procesowego art. 7 i art. 77§1 k.p.a. polegające na nie przeprowadzeniu rzetelnego postępowania wyjaśniającego, co do podziałów nieruchomości zabudowy wydzielonych nieruchomości, wybudowania ogrodzeń oraz dokonania nasadzeń drzew i krzewów dokonanych po 1990r. a także co do zmian w systemie melioracyjnym dokonanych w latach 50 - tych i 60 - tych i ich wpływu na stan zachowania układu ruralistycznego oraz na jego wartość historyczną artystyczną lub naukową.

W obszernym uzasadnieniu skargi wskazali, że układ ruralistyczny wsi [...] nie jest zabytkiem. Aktualny układ wsi nie stanowi układu odpowiadającego historycznym podziałom własnościowym i funkcjonalnym. Na ternie wsi nie istnieje grawitacyjny w części zmodernizowany system rowów melioracyjnych wyznaczający charakterystyczny podział własnościowy i funkcjonalny gruntów, nie istnieją też żaden charakterystyczne dla menonitów fryzyjskich formy ukształtowania zabudowy wsi, zabudowy siedlisk i architektury. Dominują budynki wybudowane w latach 70 - tych XX wieku i później i ich lokalizacja oraz architektura w żaden sposób nie wiąże się z historyczną zabudową fryzyjskich menonitów. Doszło do zasypanie ponad 50% istniejących historycznie rowów melioracyjnym i tym samym zatarcie wymuszonych tym układem podziałów gruntów. Nadto zmiana systemu melioracyjnego na system oparty o mechaniczną przepompownię zmieniła zasadniczo podziały wymuszone lokalizacją rowów, system ten przestał przypominać siatkę równorzędnych kanałów z zasadniczym przepływem wschód - zachód, a stał się systemem opartym o główny kanał do którego prowadzą rowy melioracyjne z zasadniczym przepływem północ południe. Zakres przebudowy i zmiana zasadniczego charakteru układu melioracyjnego winna być ustalana nie poprzez biegłego historyka, czy architekta lecz za pomocą specjalisty od gospodarki wodnej. Już samo porównanie historycznych map z aktualnym planem układu melioracyjnego wskazuje, że układ ten został zasadniczo zmieniony, a okoliczność, że część rowów pokrywa się w lokalizacji z dawnymi rowami w sytuacji, gdy znacznie została powiększona ich głębokość i szerokość nie daje żadnych podstaw do uznania, że pozostał dawny układ melioracyjny, nieznacznie zmodernizowany.

Skarżący wskazali, że zatarty został w większej części gruntów dawny podział geodezyjny, a w jego miejscu pojawiła się zupełnie inny podział nawiązujący w istocie rzeczy do układu przestrzennego i sposobu zagospodarowania pracowniczych ogrodów działkowych. Taki układ przestrzenny nie ma żadnego związku z układem historycznym i jest konsekwencją legalnego podziału geodezyjnego gruntów, który miał miejsce w okresie lat 90 tych XX wieku. Organ nie wziął przy tym pod uwagę wynikającej z Konstytucji zasady ochrony własności i zasada wywłaszczenia za odszkodowaniem. Nieruchomości skarżących zostały wydzielone i nabyte przez nich przed dokonaniem wpisu do rejestru zabytków. Wpis ten stał się zaś podstawą do wykluczenia jakiegokolwiek zagospodarowania tych nieruchomości. Tym samym samo istnienie wyodrębnionych nieruchomości stanowiących własność skarżących stoi w sprzeczności z ideą "zachowania" zabytku. Powrót do historycznego podziału wymagałby wywłaszczenia skarżących i ponownego scalenia podzielonych gruntów, co jest z prawnego punktu wiedzenia niedopuszczalne. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie daje bowiem podstawy do tego rodzaju działań. Tym samym utrzymywanie wpisu do rejestru mimo nie istnienia zabytku jest przez skarżących odczuwane jako swoista "kara" za zniszczenie zabytku jakie dokonało się na długo przed wpisem nieruchomości do rejestru. Taki sposób "ochrony" zabytków stanowi naruszenie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz protokołu nr 1 do tej Konwencji. W wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 29 marca 2011 w sprawie o sygnaturze 33949/05, stwierdzono, że wyroku uznał wpis do rejestru zabytków jako formę wywłaszczenia. Wywłaszczenie to w wypadku skarżących nastąpiło bez jakiegokolwiek odszkodowania.

W skardze A. C. oraz P. W. zarzucono, że postępowanie w sprawie skreślenia z rejestru zabytków prowadzone przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego było niezgodne z przepisami prawa określonymi w Kodeksie postępowania administracyjnego (art. 7, 77, 107 § 3 k.p.a.), ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz w rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004 r w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury.

Zdaniem skarżących z zawiłego uzasadnienia decyzji o wpisie do rejestru zabytków można sądzie, że podstawą wpisu jest układ melioracyjny i to on został objęty ochroną a to nie pozwala na uznanie, że w [...] istnieje historyczny układ ruralistyczny, który należy chronić.. Dopiero w ubiegłym roku, 7 lat po wpisie, w odpowiedzi z dnia [...] sierpnia 2012r znak [...] na interpelację sejmową nr [...] posła J, B., Minister Kultury wyjaśnił, że do rejestru zabytków wpisany został nie sam system melioracyjny znajdujący się na terenie [...], a układ ruralistyczny na podstawie, którego ochronie konserwatorskiej podlegają relacje przestrzenne pomiędzy obiektami zabudowy, układ dróg i działek gruntu oraz ich wielkość, współzależność między zabudową, zielenią, a otwartą przestrzenią oraz gabaryty poszczególnych budowli i linia zabudowy. Mimo, to decyzję o odmowie skreślenia z rejestru zabytków układu ruralistycznego, organ nadal uzasadnia zachowaniem kanałów i polderów, a nie zachowaniem zabudowy. Autor wydanej opinii, Dr M. Ś. wyraźnie podkreślił, że jej przedmiotem jest ocena wartości zachowanego historycznego krajobrazu kulturowego. Wg jego oceny krajobraz kulturowy układu ruralistycznego nie utracił wartości historycznych i zabytkowych, co oznacza jedynie to, że krajobraz kulturowy został zachowany, ale o samym historycznym układzie ruralistycznym się nie wypowiedział. Organ nie wyciągnął żadnych wniosków z faktu, że najważniejszych elementów w układzie ruralistycznym jakim są oryginalne budynki, a przynajmniej ich część już nie istnieją. Odmowa skreślenia z rejestru zabytków układu ruralistycznego została uzasadniona tym, że w pełni zachowała się przestrzeń obu polderów z wyraźnymi historycznie udokumentowanymi granicami skrajnych rowów odwadniających i oryginalnym układem dwóch dróg. Poldery są to tereny sztucznie osuszone i zmeliorowane, otoczone groblami w celu ochrony przed zalaniem, nie są elementami wchodzącymi w skład układu ruralistycznego. W uzasadnieniu decyzji o odmowie skreślenia nie podano, że drogi nie mają już oryginalnych przekrojów, historycznych, linii rozgraniczających i historycznych linii zabudowy.. Droga w [...] została przebudowana. Jest szeroka, pokryta nowym asfaltem, z chodnikiem z cementowej kostki brukowej, oświetlona jarzeniówkami. Zachowane nieliczne zabudowania mieszkalne i gospodarcze z XIX wieku nie są dowodem na to, że został zachowany historyczny holenderski układ ruralistyczny pochodzący z okresu lokacji wsi, tj z 1599r. W układach ruralistycznych jest wymogiem, by była wspólna dla całego układu i jest elementem ochrony konserwatorskiej. Nie ulega wątpliwości, że wspólnej linii zabudowy w [...] nie ma.

Ponadto, zdaniem skarżących nie jest prawdziwe stwierdzenie, że czytelny pozostaje rozłóg tj rozmieszczenie pól w gospodarstwach ukształtowany w formie łanów opartych na module łanów holenderskich. Łan holenderski nie ma kształtu. Jest jednostką powierzchni i wynosi 24,2 ha. Obecnie są pola o pow. 30 ha, a inne np. 55 ha. Rowów melioracyjnych, jest ponad 80. W okresie lokacji sprowadzono 6 holendrów. Siłą rzeczy każdy z nich użytkował więc kilka pasów pól i kilka rowów. Nie byli właścicielami tej ziemi, a jedynie dzierżawcami płacącymi czynsz. Art.3 pkt. 12 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wyraźnie mówi o układzie historycznych podziałów własnościowych, a nie dzierżawnych. Nie można więc w przypadku [...] stosować przepisu w sposób rozszerzający.

Skarżący podnieśli, że w latach 90-tych ub. wieku obszar wsi, a szczególnie polder znajdujący się na północ od drogi w [...], został podzielony na ok.3 tysiące działek o pow. 500-1500m². Stan prawny podzielonych parcel i pól nieodwracalnie się zmienił. Należą do różnych właścicieli. Dowodem na to są księgi wieczyste. Wzniesienie ogrodzeń wyodrębnionych parcel i działek spowodował zmianę układu funkcjonalno- przestrzennego terenu.

Skarżący zarzucili, że zaskarżoną decyzje wydano w oparciu o materiały zebrane przez rzeczoznawcę nie mającego uprawnień do wykonywania czynności w dziedzinie układów ruralistycznych. Dr M. Ś. na rzeczoznawcę na lata [...] został powołany w dniu [...] r w dziedzinie parki, ogrody i cmentarze oraz krajobraz kulturowy. Nie mógł więc sporządzić opinii w innej dziedzinie tj. w dziedzinie urbanistyki do której przynależą układy ruralistyczne.

Skarżący stwierdzili, że dokonane zostały oględziny terenu wpisanego do rejestru zabytków w [...], na terenie [...] oględzin nie było. W czasie wizji nie poczyniono ustaleń dotyczących istoty układu ruralistycznego. Materiał fotograficzny przedstawia pola, łąki, las, rowy i kanały, współczesne zabudowania. Fotografie nie są żadnymi dowodami w sprawie, gdyż przedstawiają elementy, które nie są elementami historycznego układu ruralistycznego.

Zdaniem skarżących, obowiązkiem organu było ustalenie, czy wartości historyczne zostały potwierdzone w nowych badaniach naukowych. Z tego obowiązku organ nie wywiązał się, nie przeprowadził niezbędnych badań naukowych.

Obecni na rozprawie , poprzedzającej wydanie niniejszego wyroku J. K. i Z.S. zarzucili organowi działanie z urzędu, mimo ich indywidualnych wniosków o wszczepcie postępowania w sprawie wykreślenia z rejestru, nie podjecie działań zmierzających do ugody oraz brak uwzględnienia "aspektu społecznego" niniejszej sprawy.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując wcześniej prezentowaną argumentację.

Wojewódzki Sad Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje.

Rzeczą Sądu, w niniejszym postępowaniu, było stosownie do dyspozycji art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269), dokonanie kontroli zaskarżonego i poprzedzającego go aktu pod względem zgodności z prawem - prawidłowości zastosowania przepisów obowiązującego prawa oraz trafności ich wykładni.

Skargi nie zasługują na uwzględnienie. Zaskarżona i poprzedzająca ją decyzja organu odpowiadają przepisom prawa.

Postępowanie zakończone zaskarżoną decyzją wszczęte było z urzędu, po tym jak podejmowane były liczne interwencje, co do konieczności weryfikacji decyzji [...] Wojewódzkiego Konserwatora zabytków w [...] z dnia [...] czerwca 2005r.,o wpisaniu układu ruralistycznego wsi [...] i [...] do rejestru zabytków. Dochodzono wykreślenia zabytku z rejestru.

Postępowanie niniejsze prowadzone było w trybie przepisu art. 13 opisanej powyżej ustawy o ochronie zabytków - wykreśleniu z rejestru zabytków podlega zabytek wpisany do rejestru, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych. Skreślenie z rejestru następuje na podstawie decyzji ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Ocena, czy w okolicznościach konkretnej sprawy zaszła jedna z ww. przesłanek wymaga dokonania interpretacji wyrażeń nieostrych, ustalenia, czy stopień zniszczenia danego obiektu spowodował utratę jego wartości, względnie, czy nowe ustalenia naukowe faktycznie tej wartości nie potwierdzają.

W nawiązaniu do zarzutów skargi szczególnie podkreślić należy, że przy dokonywaniu tej oceny nie bierze się pod uwagę emocji, ani utrudnień jakie powstają dla lokalnej społeczności.

Nie każdy uszczerbek w substancji zabytkowej może zostać zakwalifikowany, jako urzeczywistniający przesłankę z art. 13 ust. 1 . Dla zaistnienia tej przesłanki konieczne jest bowiem istnienie bezpośredniego związku przyczynowego pomiędzy faktem częściowego, czy całkowitego zniszczenia obiektu wpisanego do rejestru, a utratą przez ten obiekt wartości historycznej, artystycznej lub naukowej, przy czym pojęcia wartości historycznej nie można tu zawężać wyłącznie do możliwości korzystania z zabytku w sposób analogiczny jak w czasach historycznych (zob. wyrok Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 marca 2006 r., I SA/Wa 1238/05, LEX nr 197567). O zaistnieniu analizowanej przesłanki możemy więc mówić, przykładowo: np. jeżeli dany obiekt utracił w stopniu całkowitym walory użytkowe i architektoniczne, a jego pierwotny wygląd nie jest w chwili obecnej możliwy do rozpoznania (zob. uzasadnienie powołanego wyroku Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 maja 2006 r., I SA/Wa 1766/05), jeżeli remont zabytkowego obiektu wymaga w rzeczywistości przeprowadzenia pełnej jego rekonstrukcji, co zostało potwierdzone opinią biegłych (zachowujący aktualność wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 lipca 1994 r., I SA 1140/93, ONSA.OZ 1997, nr 2, poz. 7).

Powyższe wskazania Sądu służą podkreśleniu rygorystycznej wykładni ww. przepisu prawa o wykreśleniu z rejestru zabytków.

W toku niniejszego postępowania, co zasadnie organ podkreślał, nie była jego rolą ocena decyzji o wpisie do rejestru, a zasadność utrzymania dokonanego wpisu. Na marginesie zauważyć należy, o czym szczegółowo wyżej, że decyzja o wpisie była co do zgodności z przepisami prawa pozytywnie zweryfikowana w postępowaniu sądowym, zarówna przed sądem pierwszej instancji, jak również przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.

Sąd stwierdza, że w niniejszym postępowaniu o wykreślenie z rejestru zabytków organ przeprowadził właściwe postępowanie dowodowe, kluczowe bało dopuszczenie opinii Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków z ramienia, którego opinię wydał dr inż. Architekt Krajobrazu Rzeczoznawca m.in. w zakresie krajobrazu kulturowego. Organ wyczerpująco odniósł się do okoliczności przemawiających za podjętym rozstrzygnięciem.

Podkreślić należ, że przepis art. 13 ww. ustawy daje organowi prawo uznania administracyjnego, które wiąże się z luzem decyzyjnym. Sądowa kontrola zaskarżonej i poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji wskazuje, że organ nie przekroczył granic owego uznania administracyjnego bardzo precyzyjnie uzasadniając podjęte rozstrzygnięcie.

Sąd ocenił zarzuty skarżących, jako nieuzasadnione.

I tak, skarżący J. K. i W. S., co nie jest uprawnione w okolicznościach sprawy, faktycznie polemizują z zasadnością wpisu do rejestru. Wskazują na stan, znany już na etapie dokonania wpisu do rejestru zabytków. Ponadto, nie wykazują innych niż oceniane przez organ zmian w zabytku - postępujący podział geodezyjny i zmiany w zabudowie i sposobie zagospodarowania działek na terenie objętym wpisem.

Powoływana, przez skarżących zasada konstytucyjnej ochrony własności była przywoływana już przed Naczelnym Sądem Administracyjnym na etapie skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzki Sad Administracyjny w Warszawie oddalającego skargę na decyzję o wpisie do rejestru. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał na liczne ograniczenia tej zasady.

Jeszcze raz należy w tym miejscu podkreślić - ochrona zabytku znajduje pierwszeństwo przed prawem własności, także w kontekście jego wykreślenia z rejestru. Wykreślenie wpisu organ mógł oceniać li tylko przez pryzmat omówionych powyżej ustawowo określonych przesłanek wynikających z art. 13 ustawy o zabytkach organ.

Także, wywodzone z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, argumenty związane z roszczeniami odszkodowawczymi nie mają wpływu na ocenę zaskarżonej decyzji. Roszczenia odszkodowawcze są domeną postępowania cywilnego i nie pozostają w związku z rozstrzygnięciem objętym zaskarżoną decyzja.

W nawiązaniu do zarzutów zgłoszonych, na rozprawie przed tutejszym Sądem, przez J. K. i Z. S. stwierdzić należy także, że nie mają wpływu na sądową ocenę zaskarżonej decyzji.

Organ miał prawo do wszczęcia postępowania z urzędu. Jak stanowi przepis art. 61. § 1 k.p.a. - postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu. Jeżeli skarżący uważają, że nie został rozpoznany ich indywidualny wniosek w przedmiocie wykreślenia z rejestru zabytków, mogą dochodzić jego rozpoznania.

Zarzut braku dostrzeżenia aspektu społecznego był już omówiony powyżej. Powtórzmy, o wykreśleniu zabytku z rejestru w świetle ww. powołanego przepisu decyduje zaistnienie szczegółowo opisanych ustawowych przesłanek, w kontekście których powoływany "aspekt społeczny" nie m żadnego znaczenia.

Także, przy braku spełnienia ustawowych przesłanek uzasadniających wykreślenie zabytku z rejestru, żadne pertraktacje ugodowe nie mogły być brane przez organ pod uwagę. Przepis art. 114 k.p.a. stanowi, ze w sprawie, w której toczy się postępowanie przed organem administracji publicznej, strony mogą zawrzeć ugodę - jeżeli przemawia za tym charakter sprawy, przyczyni się to do uproszczenia lub przyspieszenia postępowania i nie sprzeciwia się temu przepis prawa. Zawarciu ugody sprzeciwia się przepis art. 13 ww. ustawy o zabytkach.

Wreszcie nie jest uprawniony zarzut co do tego, że organ nie wziął pod uwagę 50% nowych rowów melioracyjnych i współczesnej przepompowni. Okoliczności te były omówione zarówno w opinii, jak też objęte analizą organu w kontekście badania utraty walorów zabytkowych, przez obiekt objęty wisem do rejestru. Podkreślono, że porównując istniejący stan zachowania i współczesną mapę systemu melioracyjnego obszaru [...] z archiwalnymi dokumentami stwierdza się , że stan aktualny odpowiada w pełni stanowi historycznemu. Stwierdzono, że zmiany modernizacyjne wykorzystujące współczesne techniki i technologie, opierają się na pierwotnym systemie założonym przez osadników w XVII0XVIII wieku i rozbudowanym w XIX wieku Co do zasady modernizacja jest kontynuacja historycznego rozwoju zabytkowego układu melioracyjnego.

Także zarzuty skarżących A. C., P. W. nie są uzasadnione.

I tak, nie zasługuje na uwzględnienie w świetle powyższej oceny Sądu zarzut naruszenia przepisów dotyczących postępowania administracyjnego – art. 7, 77, 107§ 3 k.p.a.

Nie jest prawidłowe postrzeganie, przez skarżących układu ruralistycznego, jako odnoszącego się do zabudowy, a nie takich form jak kanały, poldery oraz czynienie organowi zarzutu, że te formy uznaje jako elementy istotne dla układu objętego wpisem.

Zgodnie z art. 3 pkt 12 cyt. ustawy, historyczny układ ruralistyczny – to przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. Układ kanałów, polderów stanowi o historycznym podziale funkcjonalnym układu ruralistycznego i wpływał na ukształtowanie zabudowy, sieci dróg, co było w sprawie słusznie podkreślane, jako walor zachowany, choć z pewnymi ograniczeniami .

Podnoszona przez skarżących kwestia podziałów geodezyjnych, była oceniana już przez Sąd kontrolujący decyzję o wpisie do rejestru, jako okoliczność pozostająca bez wpływu na ocenę walorów układu. Dalej postępujące, w tym zakresie, zmiany organ za opinią biegłego słusznie uznał, za nie wpływające w istotny sposób na aktualne walory zabytkowe układu. Także podnoszona przebudowa drogi nie wpłynęła na jej określony i istotny z punktu konserwatorskiego układ w terenie.

Bezpodstawne są zarzuty związane kwestionowaniem uprawnień autora wydanej opinii, do wypowiadania się w przedmiocie niniejszego zabytku. Są podziela w tym zakresie wyczerpująco uzasadnione stanowisko organu. Biegły miał właściwe uprawnienia, a zatem i wiedzę do wydania opinii w zakreślonym mu zakresie. Rzeczoznawca miał uprawnienia z zakresu krajobrazu kulturowego, a przedmiotem wpisu jest zabytkowy układ ruralistyczny. Jak stanowi art. 3 pkt 14 ww. ustawy - krajobraz kulturowy, to przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. W świetle art.3 pkt 12 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny jest to przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki, i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. Tym samym układ ruralistyczny, to nic innego jak określona przestrzeń ukształtowana w wyniku działania człowieka. Także w świetle wskazanego przez organ rozporządzenia biegły był, tym który miał specjalizację odpowiednią dla przedmiotu sprawy.

Wbrew twierdzeniom skarżących organ odniósł się także do wskazanego w opinii faktu braku zachowania oryginalnej zabudowy, choć podkreślmy, ta okoliczność nie była nową i powstałą, po wydaniu decyzji o wpisie do rejestru.

Z oczywistego braku zrozumienia ustawowej przesłanki wynika zarzut, że wartość historyczna nie zostałaby potwierdzona w nowych badaniach, a organ takich nie przeprowadził. Organ nie miał takiego obowiązku. Przesłanka do wykreślenia z rejestru w rozumieniu art. 13 ww. ustawy odnosi się do sytuacji, w której wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została następnie potwierdzona w przeprowadzonych nowych ustaleniach naukowych. Co do przedmiotowego układu ruralistycznego nie były prowadzone nowe badania, które zakwestionowały by zabytkowy walor tego obiektu.

Kierując się powyższą argumentacją Wojewódzki Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji w trybie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tj. Dz. U. 2012 r., poz. 270).