Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Grzegorz Dobrowolski, Sędziowie Sędzia WSA Stanisław Nitecki, Sędzia WSA Artur Żurawik (spr.), , po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 30 kwietnia 2021 r. sprawy ze skargi A. J. na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia prawa do jednorazowego świadczenia z tytułu urodzenia się dziecka uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Wójta Gminy J. z dnia [...]r. nr [...].

Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej, działając z upoważnienia Wójta Gminy J., postanowieniem z dnia [...] nr [...] działając na podstawie art. 61a § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (obecnie j.t. Dz. U. z 2021 r., poz. 735, dalej - k.p.a.), w związku z art. 4 ust. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin "Za życiem" (j.t. Dz.U. z 2020 r., poz. 1329 ze zm. – dalej u.w.k.), w związku ze złożonym w dniu 7 sierpnia 2020 r. wnioskiem przez A. J., postanowił odmówić wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia prawa do jednorazowego świadczenia z tytułu urodzenia się dziecka, u którego zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, na dziecko D. J.

W uzasadnieniu organ podał m. in., że dziecko urodziło się [...] Zgodnie z art. 10 u.w.k. wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia składa się w terminie 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka. Wniosek złożony po terminie pozostawia się bez rozpoznania.

Zażalenie na ww. postanowienie wniosła A. J. Strona wskazała, że jej zdaniem wniosek został złożony w terminie. Jeśli organ uważał, że wniosek nie spełniał warunków do przywrócenia terminu, to powinien wydać postanowienie o odmowie przywrócenia terminu. W dniu 30 października 2018 r. jej mąż złożył wniosek o przyznanie jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia córki. Jeśliby nawet przyjąć, że podstawa prawna do tego świadczenia wywodziła się z innej ustawy, to wniosek o takie świadczenie został bezsprzecznie złożony w terminie. Nadto dopiero w momencie, gdy strona dowiedziała się, że córka cierpi na poważną chorobę genetyczną i że ta choroba realnie zagraża jej życiu, mógł zacząć biec termin 12 miesięcy.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach (dalej SKO) postanowieniem z dnia [...] nr [...] działając na podstawie art. 138 § 2 k.p.a., uchyliło zaskarżone postanowienie.

W uzasadnieniu organ podał m. in., że wniosek został złożony po upływie terminu zakreślonego przez ustawodawcę. Organ I instancji powinien był poinformować wnioskodawcę o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania. Zatem nie miał podstaw do wydania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania. W związku z powyższym Kolegium uchyliło zaskarżone postanowienie. Uchybienie terminowi materialnemu, jak w niniejszej sprawie, wywołuje skutek prawny wygaśnięcia praw lub obowiązków. W takim przypadku stosunek materialnoprawny nie może być nawiązany, nie ma zatem przedmiotu postępowania administracyjnego. Jeżeli wniosek nie zostanie złożony we wskazanym terminie, uprawniony traci prawo do ustalenia prawa do wnioskowanego świadczenia i nie może ubiegać się w trybie art. 58 k.p.a. o przywrócenie uchybionego terminu.

Skargę na powyższe postanowienie złożyła ww. Strona. Wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia organu II instancji i organu I instancji oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia, ewentualnie zmianę rozstrzygnięcia i przyznanie powyższego świadczenia. Zarzucono naruszenie:

1. art. 10 ust. 4 u.w.k., poprzez jego błędną wykładnię, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez błędne przyjęcie, że termin wskazany w ww. przepisie ma charakter materialnoprawny i nie podlega przywróceniu;

2. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, w postaci:

a) art. 58 i art. 59 k.p.a., poprzez ich niezastosowanie;

b) art. 7 k.p.a. w zw. z art. 77 § 1 k.p.a., poprzez niepodjęcie wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie słuszny interes skarżącej.

W uzasadnieniu wskazano m. in., że dwunastomiesięczny termin na złożenie wniosku o wypłatę jednorazowego świadczenia z ww. tytułu ma charakter procesowy, a nie materialny. Powtórzono także argumentację z zażalenia.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasową argumentację.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

W myśl art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 roku – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (j.t. Dz. U. z 2021 r., poz. 137) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości m. in. przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym zgodnie z § 2 tegoż artykułu kontrola, o której mowa, jest sprawowana pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sąd rozpoznaje sprawę rozstrzygniętą zaskarżonym aktem z punktu widzenia kryterium legalności, to jest zgodności z prawem całego toku postępowania administracyjnego i prawidłowości zastosowania prawa materialnego. Nadto zgodnie z art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (j.t. Dz. U. z 2019 roku, poz. 2325 ze zm. – dalej p.p.s.a.) sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz wskazaną podstawą prawną.

Przeprowadzone w określonych wyżej ramach badanie zgodności z prawem zaskarżonego aktu wykazało, że jest on dotknięty uchybieniami uzasadniającymi jego wzruszenie. Zaskarżone rozstrzygnięcie narusza bowiem przepisy postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, co w świetle art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. skutkuje jego uchyleniem.

W świetle art. 10 ust. 1 u.w.k. z tytułu urodzenia się żywego dziecka, posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3, przyznaje się, na to dziecko, jednorazowe świadczenie w wysokości 4000 zł. Ust. 2 tego przepisu wskazuje, że jednorazowe świadczenie przysługuje matce lub ojcu dziecka, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka bez względu na dochód. Z kolei art. 10 ust. 4 u.w.k. stanowi, że wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia składa się w terminie 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka. Wniosek złożony po terminie pozostawia się bez rozpoznania.

Zajęcia stanowiska wymaga więc kwestia charakteru zastrzeżonego terminu. W zależności od przyjętego wariantu inaczej będzie się bowiem przedstawiać możliwość jego przywrócenia w oparciu o art. 58 i 59 k.p.a. Może się bowiem zdarzyć, że wniosek został złożony wprawdzie po 12 miesiącach od urodzenia się dziecka, jednakże wyłącznie z tego powodu, że ujawnienie i ostateczne zdiagnozowanie, że dziecko jest chore lub upośledzone, nie mogło z przyczyn obiektywnych nastąpić wcześniej. Nie można wykluczyć sytuacji, że stan zdrowia dziecka zaraz po urodzeniu nie wykazuje negatywnych symptomów, które następnie ujawniają się stopniowo, nie pozwalając na jednoznaczne wskazanie ich przyczyny. Uniemożliwienie uzyskania świadczenia w takim układzie faktycznym kłóciłoby się z logiką aksjologii porządku prawnego.

Uchybienie terminu prawa materialnego skutkuje wygaśnięciem praw lub obowiązków o charakterze materialnoprawnym. Z kolei uchybienie terminu procesowego powoduje, że nieterminowa czynność procesowa nie wywiera oczekiwanych skutków na gruncie postępowania administracyjnego. Uchybienie terminu materialnego jest definitywne, termin taki nie podlega przywróceniu. Uchybienie terminu procesowego może zostać z kolei konwalidowane w ramach instytucji przywrócenia terminu przewidzianej w art. 58 i 59 k.p.a.

W piśmiennictwie i orzecznictwie zauważa się na tej podstawie, że należy opowiedzieć się za poglądem, iż dwunastomiesięczny termin na złożenie wniosku o wypłatę jednorazowego świadczenia nie jest terminem prawa materialnego lecz prawa procesowego. Termin do złożenia wniosku o przyznanie jednorazowego świadczenia nie ma charakteru materialnego, bowiem nie jest to termin na ukształtowanie stosunku prawnego pomiędzy beneficjentem świadczenia a państwem. Uprawnienie do jednorazowego świadczenia powstaje w momencie urzeczywistnienia się przesłanek wskazanych w art. 10 ust. 1 u.w.k., to jest: urodzenia się dziecka żywego i uzyskania zaświadczenia o jego chorobie lub upośledzeniu oraz okresie ich powstania. Dodatkowo, w zdaniu drugim art. 10 ust. 4 u.w.k. przesądzono, że wniosek spóźniony pozostawia się bez rozpoznania. Tak określona reakcja na spóźniony wniosek ma charakter czysto procesowy (wyrok WSA w Rzeszowie z 4 marca 2020 r., II SA/Rz 1481/19; M. Kobak, Jednorazowe świadczenie z ustawy "Za życiem", Przegląd Prawa Publicznego nr 3/2021, s. 37-38). Z przywołanymi poglądami należy się zgodzić.

Pogląd o materialnoprawnym charakterze terminu z art. 10 ust. 4 u.z.ż. w wielu stanach faktycznych, gdy diagnostyka chorego dziecka byłaby długa, uniemożliwiałby osobom uprawnionym skorzystanie z jednorazowego świadczenia, co byłoby nie do pogodzenia z systemowymi wartościami konstytucyjnymi oraz naruszałoby zasadę równości wobec prawa. W niniejszej sprawie zaświadczenie lekarskie datowane jest dopiero na 21 lutego 2020 r.

Wszystkie te uchybienia przepisom postępowania, w tym art. 58, 59, 61a k.p.a., stwarzają podstawę do uchylenia zaskarżonego rozstrzygnięcia oraz poprzedzającego go rozstrzygnięcia organu pierwszej instancji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. i art. 135 p.p.s.a.

Jakkolwiek orzeczenie drugoinstancyjne miało charakter kasatoryjny, to jednak z wadliwą argumentacją i nie odnosiło się do sedna sprawy. Stąd nie mogło się ostać.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy winny mieć na uwadze powyższe ustalenia, bacząc by nie naruszono reguł postępowania oraz by rozstrzygnięcia odpowiadały prawu materialnemu. W szczególności należy ustalić, czy zachodzą przesłanki do przywrócenia terminu, któremu uchybiono oraz przesłanki materialne do wypłaty wnioskowanego świadczenia.

Rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym uzasadniały przepisy art. 119 pkt 3 oraz art. 120 p.p.s.a.

Powołane wyżej orzecznictwo sądowo-administracyjne dostępne jest w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych, pod adresem internetowym http://orzeczenia.nsa.gov.pl.