Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Wojciech Jakimowicz Sędziowie: Sędzia NSA Olga Żurawska - Matusiak Sędzia del. WSA Mariusz Kotulski (spr.) po rozpoznaniu w dniu 10 lutego 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej K. W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 maja 2021 r. sygn. akt II SA/Wa 1183/20 w sprawie ze skargi K. W. na decyzję Rektora Uniwersytetu [...] z dnia [...] kwietnia 2020 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania stypendium socjalnego 1. oddala skargę kasacyjną, 2. zasądza od K. W. na rzecz Rektora Uniwersytetu [...] kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 26 maja 2021 r. sygn. akt II SA/Wa 1183/20 oddalił skargę K. W. na decyzję Rektora Uniwersytetu [...] z dnia [...] kwietnia 2020 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania stypendium socjalnego.

Wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.

Rektor Uniwersytetu [...] w dniu [...] kwietnia 2020 r. wydał decyzję nr [...], którą utrzymał w mocy decyzję Komisji stypendialnej ds. stypendium socjalnego Wydziału Chemii z dnia [...] lutego 2020 r. (bez numeru) o odmowie przyznania K. W. (dalej: skarżąca) stypendium socjalnego w zwiększonej wysokości na semestr zimowy roku akademickiego 2019/2020.

W ocenie organu odwoławczego, organ I instancji prawidłowo wskazał, że otrzymanie przez studentkę stypendium socjalnego uwarunkowane jest łącznym spełnieniem dwóch kryteriów, tzn. znajdowania się w trudnej sytuacji materialnej i posiadania dochodu na osobę w rodzinie nie wyższego niż ten ustalony przez Rektora.

Organ odwoławczy wyraził zrozumienie dla argumentów wnioskodawczyni, wskazał jednak, że ustalając jaki jest dochód na osobę w jej rodzinie, nie mógł pominąć dochodów jej męża, niezależnie od panujących między nimi relacji małżeńskich.

K. W. wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

Rektor Uniwersytetu [...] w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie i podtrzymał stanowisko przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w powołanym wyżej wyroku uznał, że decyzja została wydana zgodnie z prawem.

Sąd I instancji podzielił stanowisko organów obu instancji wyrażone w przedmiotowej sprawie. Skarżąca bowiem nie udokumentowała w swoim wniosku informacji o sytuacji majątkowej i dochodowej rodziny, a w szczególności dochodu małżonka. Podała wprawdzie, że nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego ze swoim mężem, znajdują się bowiem w faktycznej separacji, lecz związek małżeński nie został prawomocnie rozwiązany. Jak wskazuje się w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego bez znaczenia dla ustalenia, czy określona osoba wchodzi w skład rodziny w rozumieniu przytoczonych przepisów, jest fakt wspólnego gospodarowania. Ustawodawca określając pojęcie rodziny, uwzględnia status prawny, nie zaś stan faktyczny lub przesłankę wspólnego gospodarowania (por. wyrok NSA z dnia 23 września 2005 r., I OSK 150/05; wyrok NSA z dnia 13 stycznia 2010 r., I OSK 1128/09; wyrok NSA z dnia 5 kwietnia 2011 r., I OSK 2099/10; wyrok NSA z dnia 22 lutego 2012 r., I OSK 1818/11; wyroki NSA z dnia 18 października 2017 r., I OSK 714/17 i I OSK 715/17). Zatem małżonkowie - niezależnie od panujących między nimi stosunków - są członkami rodziny. W związku z tym przy ustalaniu dochodu rodziny organ powinien uwzględnić dochody wszystkich jej członków (wyrok NSA z dnia 14 czerwca 2017 r., I OSK 752/16).

Niewskazanie rzeczywistych dochodów (nawet bez winy skarżącej – co nie jest w sprawie kwestionowane) uniemożliwiło organom ocenę tego, czy stypendium przysługuje, a w konsekwencji stanowiło podstawę do odmowy przyznania stypendium. To na skarżącej ciążył obowiązek, jako ubiegającej się o przedmiotowe świadczenie przedstawienia dowodów, potwierdzających stan majątkowy w rodzinie. Obowiązek ten wynika z przepisów ustawy oraz regulaminu przyznawania pomocy materialnej studentom, uchwalonego na podstawie zawartego w ustawie upoważnienia. Organ nie ma obowiązku prowadzenia w tym kierunku działań z urzędu.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wniosła K. W., zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie:

1. prawa materialnego, tj. art. 88 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2021 r., poz. 478, dalej: "Prawo o szkolnictwie wyższym") poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że organy obu instancji zasadnie wydały decyzję wyłącznie na wydanym z przekroczeniem delegacji ustawowej § 15 ust. 4 Regulaminu świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...] stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 142 Rektora Uniwersytetu [...] z dnia 1 października 2019 r. w sprawie wprowadzenia Regulaminu świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...] (Monitor Uniwersytetu [...], poz. 318, dalej: Regulamin),

2. przepisów postępowania mogących mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 7, art. 10 § 1, art. 77 § 1, art. 78 § 1, art. 80, art. 81, art. 107 § 3 i art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i oddalenie skargi pomimo że organy obu instancji błędnie ustaliły stan faktyczny, nie przeprowadziły w sposób wyczerpujący postępowania wyjaśniającego, nie zawiadomiły skarżącej o zakończeniu postępowania wyjaśniającego, nie umożliwiły skarżącej wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, a także nie wykazały w uzasadnieniu decyzji, dlaczego odmówiły przeprowadzenia wskazanych przez skarżącą dowodów.

Mając powyższe na uwadze skarżąca kasacyjnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz decyzji Rektora Uniwersytetu [...] z dnia [...] kwietnia 2020 r. nr [...] utrzymującej w mocy decyzję Komisji Stypendialnej ds. stypendium socjalnego Wydziału Chemii Uniwersytetu [...] z dnia [...] lutego 2020 r. dotyczącą odmowy przyznania stypendium socjalnego w zwiększonej wysokości na semestr zimowy w roku akademickim 2019/2020, ewentualnie, w przypadku nie uwzględnienia powyższego wniosku, o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie, a także zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, która nie została, ani w całości, ani w części opłacona, według norm przepisanych. Skarżąca kasacyjnie zrzekła się rozprawy.

Powyższe zarzuty rozwinięto w uzasadnieniu skargi kasacyjnej.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Rektor Uniwersytetu [...] wniósł o jej oddalenie i przyznanie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skoro w niniejszej sprawie pełnomocnik strony skarżącej kasacyjnie – na podstawie art. 176 § 2 p.p.s.a. – zrzekł się rozprawy, a strona przeciwna w ustawowym terminie nie zawnioskowała o jej przeprowadzenie, to rozpoznanie skargi kasacyjnej nastąpiło na posiedzeniu niejawnym, zgodnie z art. 182 § 2 i 3 p.p.s.a.

Zgodnie z art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny przy rozpatrywaniu sprawy na skutek wniesienia skargi kasacyjnej związany jest granicami tej skargi, a z urzędu bierze pod rozwagę tylko nieważność postępowania w wypadkach określonych w § 2, z których żaden w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi. Oznacza to, że przytoczone w skardze kasacyjnej przyczyny wadliwości prawnej zaskarżonego orzeczenia determinują zakres kontroli dokonywanej przez Naczelny Sąd Administracyjny. Sąd ten, w odróżnieniu od wojewódzkiego sądu administracyjnego, nie bada całokształtu sprawy, lecz tylko weryfikuje zasadność zarzutów postawionych w skardze kasacyjnej.

Podstawy, na których można oprzeć skargę kasacyjną zostały określone w art.174 p.p.s.a. Przepis art. 174 pkt 1 p.p.s.a. przewiduje dwie postacie naruszenia prawa materialnego, a mianowicie błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Przez błędną wykładnię należy rozumieć niewłaściwe zrekonstruowanie treści normy prawnej wynikającej z konkretnego przepisu, natomiast przez niewłaściwe zastosowanie, dokonanie wadliwej subsumcji przepisu do ustalonego stanu faktycznego. Również druga podstawa kasacyjna wymieniona w art. 174 pkt 2 p.p.s.a. – naruszenie przepisów postępowania – może przejawiać się w tych samych postaciach, co naruszenie prawa materialnego, przy czym w wypadku oparcia skargi kasacyjnej na tej podstawie skarżący powinien nadto wykazać istotny wpływ wytkniętego uchybienia na wynik sprawy.

Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia prawa materialnego nie zasługuje na uwzględnienie.

Po pierwsze za podstawę kasacyjną należy rozumieć konkretny przepis prawa, którego naruszenie przez Sąd I instancji zarzuca skarga kasacyjna. W odniesieniu do przepisu, który nie stanowi jednej zamkniętej całości, a składa się z ustępów, punktów i innych jednostek redakcyjnych, wymóg skutecznie wniesionej skargi kasacyjnej jest spełniony wówczas, gdy wskazuje ona konkretny przepis naruszony przez sąd pierwszej instancji, z podaniem numeru artykułu, ustępu, punktu i ewentualnie innej jednostki redakcyjnej przepisu (por. wyrok NSA z dnia 20 sierpnia 2008 r., II FSK 557/07; Lex nr 422065; wyrok NSA z dnia 7 marca 2014 r., II GSK 2019/12, LEX nr 1495144; wyrok NSA z dnia 28 czerwca 2013 r., II OSK 552/12, LEX nr 13562450; wyrok NSA z dnia 22 stycznia 2013 r., II GSK 1573/12, LEX nr 1354882; wyrok NSA z dnia 27 marca 2012 r., II GSK 218/11, LEX nr 1244607; wyrok NSA z dnia 8 marca 2012 r., II OSK 2496/10, LEX nr 1145608; wyrok NSA z dnia 14 lutego 2012 r., II OSK 2232/10, LEX nr 1138117). Warunek przytoczenia podstawy zaskarżenia i ich uzasadnienia nie jest spełniony, gdy skarga kasacyjna zawiera wywody zmuszające Sąd kasacyjny do domyślania się, który przepis skarżący miał na uwadze, podnosząc zarzut naruszenia prawa materialnego lub procesowego. Naruszony przez Sąd I instancji przepis musi być wyraźnie wskazany, gdyż w przeciwnym razie ocena zasadności skargi kasacyjnej nie jest możliwa. Naczelny Sąd Administracyjny jest związany granicami skargi kasacyjnej i nie ma w związku z tym kompetencji do dokonywania za wnoszącego skargę kasacyjną wyboru, który przepis prawa został naruszony i dlaczego. Stanowi to powinność autora skargi kasacyjnej, który jest profesjonalnym pełnomocnikiem strony (por. wyrok NSA z dnia 20 sierpnia 2008 r., II FSK 557/07; LEX nr 422065; wyrok NSA z dnia 6 lutego 2014 r., II GSK 1669/12, LEX nr 1450654; wyrok NSA z dnia 14 marca 2013 r., I OSK 1799/12, LEX nr 1295809; wyrok NSA z dnia 23 stycznia 2014 r., II OSK 1977/12, LEX nr 1502246). Przytoczony w podstawie kasacyjnej art. 88 Prawa o szkolnictwie wyższym dzieli się na pięć ustępów, z których ustęp pierwszy i drugi dzielą się jeszcze na punkty, litery i tiret. Brak wskazania szczegółowej jednostki redakcyjnej zaskarżonego przepisu w treści zarzutu kasacyjnego uniemożliwia Sądowi odniesienie się do niego.

Po drugie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego prezentowane jest stanowisko, zgodnie z którym nie jest dopuszczalne w świetle brzmienia art. 174 p.p.s.a formułowanie zarzutu skargi kasacyjnej jako naruszenie przepisu prawa "poprzez jego niezastosowanie" czy "pominięcie" (por. wyrok NSA z dnia 3 grudnia 2008 r., I OSK 1807/07, LEX nr 525973; wyrok NSA z dnia 14 maja 2007 r., I OSK 1247/06, LEX nr 342527; wyrok NSA z dnia 28 marca 2007 r., I OSK 31/07, LEX nr 327781; postanowienie NSA z dnia 2 marca 2012 r., I OSK 294/12, LEX nr 1136684). Nawet gdyby przyjąć, że w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej możliwe jest również kwestionowanie niezastosowania określonego przepisu prawa, to stronie skarżącej pozostaje w skardze kasacyjnej wykazać, że Sąd rozpoznający sprawę zastosował nie ten przepis prawa materialnego, który powinien być zastosowany, a także wskazać przepis właściwy jako podstawę materialną rozstrzygnięcia i uzasadnić, dlaczego ten właśnie przepis powinien lec u podstaw kwestionowanego rozstrzygnięcia, tj. dlaczego powinien być zastosowany. Zarzut niewłaściwego zastosowania prawa materialnego w postaci pozytywnej, czyli zarzucenia zastosowania normy prawnej, która nie powinna być w danej sprawie zastosowana, a także w postaci negatywnej, czyli zarzucenia niezastosowania normy prawnej, która w ocenie wnoszącego skargę kasacyjną powinna być zastosowana, wymaga należytej precyzji w konstruowaniu danego zarzutu kasacyjnego w konkretnej sprawie (por. wyrok NSA z dnia 3 października 2013 r., II FSK 1020/12, LEX nr 1382183). Niezastosowany przez sąd w procesie kontroli przepis prawa materialnego może stanowić podstawę skargi kasacyjnej, jeżeli w konkretnym stanie faktycznym istniały podstawy do dokonania subsumcji (zob. B. Dauter: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz do art. 174 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, teza 5, LEX 2013; wyrok NSA z dnia 16 marca 2011 r., II GSK 400/10, LEX nr 1080145). Tymczasem stwierdzić należy, że Sąd I instancji w treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku powołał się na art. 88 Prawa o szkolnictwie wyższym. Tym samym nie można zarzucić Sądowi I instancji, iż in genere nie stosował art. 88 Prawa o szkolnictwie wyższym. Nie został także wskazany inny przepis, który miałby zostać w niniejszej sprawie zastosowany. Ubocznie tylko zauważyć należy, że wbrew treści zarzutu skargi kasacyjnej decyzje organów obu instancji o odmowie przyznania stypendium socjalnego nie zostały wydane "wyłącznie" na podstawie "§ 15 ust. 4 Regulaminu świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...] stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 142 Rektora Uniwersytetu [...] z dnia 1 października 2019 r. w sprawie wprowadzenia Regulaminu świadczeń dla studentów Uniwersytetu [...] (Monitor Uniwersytetu [...], poz. 318), lecz jak wskazano w podstawach prawnych obu decyzji na podstawie art. 86 ust. 1 pkt 1 i ust. 2, art. 87 i art. 88 Prawa o szkolnictwie wyższym. Zatem w podstawach prawnych zapadłych w przedmiocie stypendium socjalnego decyzji wskazano przepisy powszechnie obowiązujące.

Także zarzut naruszenia przepisów postępowania jest niezasadny. Strona skarżąca kasacyjnie wskazała, że Sąd I instancji niewłaściwie zastosował art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 7, art. 10 § 1, art. 77 § 1, art. 78 § 1, art. 80, art. 81, art. 107 § 3 i art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a., gdyż organy obu instancji błędnie ustaliły stan faktyczny sprawy, nie przeprowadziły w sposób wyczerpujący postępowania wyjaśniającego, nie zawiadomiły skarżącej o zakończeniu postępowania wyjaśniającego, nie umożliwiły skarżącej wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, a także nie wykazały w uzasadnieniu decyzji, dlaczego odmówiły przeprowadzenia wskazanych przez skarżącą dowodów. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej dotyczącego tego zarzutu wskazano przede wszystkim treść powołanych przepisów k.p.a. W żaden sposób nie wykazano w jaki sposób naruszenie tych przepisów (np. art. 10 § 1 k.p.a.) miało wpływ na wynik sprawy. De facto istota tego zarzutu koncentruje się na tym, iż organy stypendialne Uniwersytetu [...] nie wystąpiły do innych "stosownych organów w celu ustalenia dochodów jej męża". Tymczasem to student ubiegający się o stypendium socjalne ma wykazać wysokość miesięcznego dochodu na osobę w jego rodzinie przedstawiając stosowne dowody (por. wyroki NSA z 10 maja 2018 r., sygn. akt I OSK 2912/17 oraz z 5 lutego 2020 r. sygn. akt I OSK 2949/19). Nie jest obowiązkiem organów orzekających w przedmiocie stypendium socjalnego samodzielne poszukiwanie dowodów świadczących o wysokości dochodu na osobę w rodzinie studenta. Nadto jak wynika z zawartych w aktach sprawy dokumentów brak było możliwości podjęcia efektywnego współdziałania z ZUS oraz Urzędem Skarbowym. W piśmie z [...] stycznia 2020 r. ZUS wyraźnie wskazał jakim podmiotom może udzielić posiadane przez siebie informacje. Krąg ten jest ściśle określony i nie obejmuje uczelni wyższych. Podobnie rzecz się ma z wystąpieniem do Urzędu Skarbowego. Otóż z postanowienia Naczelnika Urzędu Skarbowego w [...] z dnia [...] lutego 2020 r. wynika, że w celu uzyskania zaświadczenia o wysokości dochodów innego podatnika należy wykazać interes prawny. A organy stypendialne Uniwersytetu [...] takiego interesu prawnego nie są w stanie wykazać.

Z powyższych przyczyn Naczelny Sąd Administracyjny uznał skargę kasacyjną za pozbawioną usprawiedliwionych podstaw, co skutkowało jej oddaleniem na podstawie art. 184 p.p.s.a.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego zostało wydane w oparciu o przepis art. 204 pkt 1 p.p.s.a.

Naczelny Sąd Administracyjny nie orzekł w wyroku o przyznaniu pełnomocnikowi skarżącej wynagrodzenia na zasadzie prawa pomocy (art. 250 § 1 p.p.s.a.), gdyż przepisy art. 209 i art. 210 p.p.s.a. mają zastosowanie tylko do kosztów postępowania między stronami. Wynagrodzenie dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu za wykonaną pomoc prawną należne od Skarbu Państwa przyznawane jest przez wojewódzki sąd administracyjny w postępowaniu określonym w przepisach w art. 254 § 1 i art. 258-261 p.p.s.a. Pełnomocnik skarżącej powinien złożyć do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie stosowny wniosek w tym przedmiocie.