Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Małgorzata Roleder, Sędziowie sędzia NSA Grażyna Gryglaszewska (spr.), sędzia WSA Marek Leszczyński, Protokolant st. sekretarz sądowy Sylwia Tokajuk, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 24 lutego 2022 r. sprawy ze skargi C. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w B. z dnia [...] września 2021 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego oddala skargę

Skarga została wywiedziona na podstawie następujących okoliczności.

We wniosku z [...] lipca 2021 r. C. K. wystąpił do Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w S. o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na swoją rzecz.

Decyzją z [...] sierpnia 2021 r. nr [...] wydaną z upoważnienia Burmistrza przez Kierownika Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w S., na podstawie art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2021 poz. 877 ze zm.; dalej powoływana jako ustawa), odmówiono przyznania świadczenia z uwagi na to, że wnioskodawca pozostaje w spokrewnionej rodzinie zastępczej. Stwierdzono, że w sprawie zachodzi negatywna przesłanka z art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy do przyznania wnioskowanego świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Od decyzji tej C. K. wniósł odwołanie wskazując że jest osobą pełnoletnią, ucząca się. Podniósł, że w chwili obecnej realizuje indywidualny program usamodzielniania. Wniósł o przyznanie świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. decyzją z [...] września 2021 r. nr [...] utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu wskazano, że w art. 10 ust. 2 ustawy określono sytuacje, w których pomimo spełnienia kryterium dochodowego, świadczenia z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej nie przysługują, a mianowicie:

1. została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub w pieczy zastępczej;

2. zawarła związek małżeński

Umieszczenie i przebywanie w pieczy zastępczej stanowi więc negatywną przesłankę ustalenia prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego. W sprawie niniejszej ustalono, że występuje taka właśnie przesłanka negatywna. Jak wynika z treści pisma Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w B. z [...] lipca 2021 r. C. K. pozostaje w dotychczasowej spokrewnionej rodzinie zastępczej. Wskazano, że w orzecznictwie utrwaliło się stanowisko, że przepis art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy zapobiega dublowaniu wypłacania przez państwo świadczeń mających ten sam cel. Ponadto sądy administracyjne stawiają tezę, że "organy administracji nie mają żadnej możliwości przyznania, wręcz mają ustawowy obowiązek pozbawienia lub nieprzyznania uprawnienia do świadczeń z funduszu alimentacyjnego z chwilą umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej. Przy czym przyjmuje się, że istotna jest data faktycznego umieszczenia w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej, a nie data orzeczenia sądowego w tej sprawie" (wyroki: WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 11 marca 2020 r., II SA/Go 48/20, z 21 listopada 2019 r., II SA/Go 636/19, wyrok WSA w Krakowie z 2 sierpnia 2018 r., III SA/Kr 445/18). Wobec powyższego, zdaniem organu odwoławczego, należy stwierdzić, że z uwagi na fakt przebywania wnioskodawcy w spokrewnionej rodzinie zastępczej, brak jest podstaw prawnych do przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Organ końcowo podniósł, że z całym zrozumieniem dla sytuacji strony, decyzje w przedmiocie przyznania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego mają charakter związany, co oznacza, że rozstrzygnięcie sprawy determinowane jest ściśle przepisem prawa, a nie uznaniem organu administracyjnego.

Skargę od tej decyzji do sądu administracyjnego wniósł C. K. i zarzucił naruszenie art. 10 ust. 2 pkt 2 ustawy, gdyż organy niesłusznie zastosowały tę regulację do jego osoby. Wskazując na powyższe naruszenie skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i decyzji organu pierwszej instancji. W uzasadnieniu skargi podał, że w 2021 r. stał się osobą pełnoletnią i nie jest już faktycznie objęty pieczą zastępczą, skoro trwa ona nie dłużej niż do osiągniecia pełnoletności.

Organ w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie i podtrzymał swoje stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.

W piśmie procesowym z [...] lutego 2022 r. pełnomocnik skarżącego sprecyzował, że zarzuca naruszenie art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy w zw. z art. 37 ust. 1 ustawy z 8 maja 2020 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 821 ze zm.; dalej powoływana jako ustawa o wspieraniu rodzin), polegające na dokonaniu wadliwej wykładni tych przepisów skutkującej nieprawidłowym przyjęciem, że osobie która osiągnęła pełnoletność przebywającej jednocześnie w pieczy zastępczej nie przysługuje świadczenie z funduszu alimentacyjnego stosowanie do treści art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy, w sytuacji gdy z literalnego brzmienia art. 37 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny wynika, że objęcie dziecka jedną z form pieczy zastępczej następuje na okres nie dłuższy niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, co prowadzi do wniosku, że skarżący z chwilą osiągnięcia pełnoletności opuścił rodzinę zastępczą, a w konsekwencji do wniosku, że jest osobą uprawnioną do świadczenia z funduszu alimentacyjnego, gdyż nie należy do kategorii podmiotów wyłączonych, na mocy art. 10 ustawy z prawa do uzyskania świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Wskazując na powyższy zarzut pełnomocnik wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i decyzji organu pierwszej instancji. W uzasadnieniu podniesiono, że analiza treści art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy i art. 37 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny prowadzi do wniosku, że niesłusznie odmówiono skarżącemu świadczenia z funduszu alimentacyjnego. C. K. ukończył bowiem 18 lat i stał się osobą pełnoletnią. Piecza zastępcza, zgodnie z art. 37 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny, ustaje z mocy prawa na skutek osiągnięcia przez osobę, która przebywa w tejże pieczy, pełnoletności. To zaś prowadzi do wniosku, że C. K. - jako osoba pełnoletnia, objęta programem usamodzielnienia się - nie jest już dłużej objęty formą pieczy zastępczej. Nie można bowiem przyjąć, że po ukończeniu 18 lat skarżący, w dalszym ciągu w takiej pieczy przebywa. W konsekwencji, skarżącemu, jako osobie nie objętej formą pieczy zastępczej, winno przysługiwać świadczenie z funduszu alimentacyjnego.

Nadto wskazano, że zgodnie z rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw, ustawodawca przewidywał zmianę ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2018 r. poz. 554, 650, 1000, 1544 i 1669) m.in. poprzez dodanie w art. 10 w ust. 2 po pkt 1, pkt 1a w brzmieniu: "jest osobą, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, o której mowa w art. 37 ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2018 r. poz. 998, 1076, 1544 i...)". Powyższe, zdaniem skarżącego, oznacza, że zamiarem ustawodawcy, zgodnie z cytowanym wyżej projektem ustawy, było wprowadzenie do kategorii podmiotów wyłączonych z uprawnień do otrzymania świadczenia z funduszu alimentacyjnego, osób które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej. Analiza treści projektowanej zmiany prowadzi do wniosku, że ustawodawca dostrzegł, że z treści art. 10 ustawy w brzmieniu obowiązującym przed projektowaną zmianą (a więc w brzmieniu również obecnym, gdyż projektowana ustawa ostatecznie nie weszła w życie) nie przewidywał (nie przewiduje), że świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie przysługują osobie, która osiągnęła pełnoletność przebywając w rodzinie zastępczej. Ustawodawca, zgodnie z projektem ustawy, faktycznie zmierzał do eliminacji z kręgu podmiotów uprawnionych do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, osób które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej. Ustawodawca, zdaniem skarżącego, tym samym przyznał, że stosownie do treści art. 10 ustawy istnieje możliwość przyznania osobom, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, świadczenia z funduszu alimentacyjnego. A skoro treść art. 10 ustawy nie uległa ostatecznie zmianie, taka możliwość istnieje również obecnie. Stąd też, również z uwagi na przywoływany wyżej argument, skarżący stoi na stanowisku, że jest osobą uprawnioną do otrzymania świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył co następuje.

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 137, ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem (legalności), jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sądy administracyjne, kierując się wspomnianym kryterium legalności, dokonują oceny zgodności treści zaskarżonego aktu oraz procesu jego wydania z normami prawnymi – ustrojowymi, proceduralnymi i materialnymi – przy czym ocena ta jest dokonywana według stanu prawnego i zasadniczo na podstawie akt sprawy istniejących w dniu wydania zaskarżonego aktu. W świetle art. 3 § 2 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 329; dalej P.p.s.a.) kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne (pkt 1). Stosownie do art. 134 § 1 P.p.s.a. sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną w niej podstawą prawną. Oznacza to, że bierze pod uwagę wszelkie naruszenia prawa, a także wszystkie przepisy, które powinny znaleźć zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, niezależnie od żądań i wniosków podniesionych w skardze – w granicach sprawy, wyznaczonych przede wszystkim rodzajem i treścią zaskarżonego aktu.

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem wbrew jej zarzutom brak jest podstaw do przyjęcia, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem prawa dającym podstawę do jej wzruszenia na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lub pkt 2 P.p.s.a. W szczególności brak jest podstaw do przyjęcia, że decyzja o odmowie przyznania skarżącemu świadczenia z funduszu alimentacyjnego została wydana z naruszeniem art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, poprzez przyjęcie przez ten organ, że skarżący został umieszczony w pieczy zastępczej.

Jako, że skarżący w dniu [...] kwietnia 2021 r. osiągnął pełnoletność (w związku z ukończeniem 18 lat życia), istota sporu i rozpoznania skargi sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii, czy w dalszym ciągu pozostaje on w pieczy zastępczej w rozumieniu art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy.

Odnosząc się do powyższego, podnieść należy, że skarżący powołuje się wybiórczo jedynie na treść art. 37 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny, który nie może być interpretowany (gdy przyjmiemy racjonalność działania prawodawcy) w oderwaniu od innych przepisów tego aktu prawnego, w tym w pierwszej kolejności w oderwaniu od treści ust. 2 tego artykułu regulującego czas trwania pieczy zastępczej (tak też WSA w Gliwicach w wyroku z 26 listopada 2020 r., II SA/Gl 781/20, pub. CBOSA). Wynika z niego w jednoznaczny sposób, że pomimo osiągnięcia pełnoletności osoba umieszczona w pieczy zastępczej może, przy spełnieniu określonych w tej normie prawnej warunków, przebywać w dalszym ciągu w dotychczasowej rodzinie zastępczej, nie dłużej, niż do ukończenia 25 roku życia. O tym, że wówczas taka pełnoletnia już osoba przebywa w pieczy zastępczej, w rozumieniu art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy (rodzinie zastępczej) świadczy też już w jednoznaczny sposób treść art. 82 ust. 1 i 1b dotyczących świadczenia na osoby pełnoletnie. Zgodnie z ust. 1 rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka przysługuje świadczenie, o którym mowa w art. 80 ust. 1, oraz dodatki, o których mowa w art. 81, również po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności, jeżeli nadal przebywa w tej rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka, na zasadach określonych w art. 37 ust. 2. Z kolei ust. 1b stanowi, że w przypadku gdy po ukończeniu:

1) nauki w szkole ponadgimnazjalnej lub ponadpodstawowej osoba, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, o której mowa w art. 37 ust. 2, została przyjęta w tym samym roku kalendarzowym na studia wyższe lub do zakładu kształcenia nauczycieli;

2) studiów pierwszego stopnia osoba, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, o której mowa w art. 37 ust. 2, została przyjęta w tym samym roku kalendarzowym na studia drugiego stopnia

- świadczenia oraz dodatki przysługujące rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka przysługują także za wrzesień.

Sytuacje, o jakich mowa w art. 37 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny stanowią wyjątek od zasady wynikającej z ust. 1 tego artykułu. Taki wyjątek zachodzi w sprawie niniejszej. Powyższe jednoznacznie wynika z treści pisma Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w B. z [...] lipca 2021 r. Zaświadcza się w nim, że C. K. zgodnie z art. 37 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodzin pozostaje w dotychczasowej spokrewnionej rodzinie zastępczej i realizuje indywidulany program usamodzielnienia. Nadmienić przy tym należy, że przebywanie w dalszym ciągu w rodzinie zastępczej, po uzyskaniu pełnoletności, nie wiąże się tylko z kwestią zamieszkania. Na rodzinie zastępczej spoczywają bowiem również wówczas zadania, o jakich mowa w art. 40 ustawy o wspieraniu rodziny, realizowane z uwzględnieniem faktu pełnoletności podopiecznego, w tym m.in. obowiązek zaspokojenia potrzeb bytowych (art. 40 ust. 1 pkt 5). W związku z tymi obowiązkami, to rodzinie zastępczej, a nie pełnoletniemu jej podopiecznemu przysługuje też na pokrycie kosztów jego utrzymania odpowiednie świadczenie (art. 80 ust. 1 pkt 1) oraz może być przyznana inna jeszcze pomoc finansowa (np. z art. 83 ust. 2). Podkreślenia wymaga też, że z obowiązujących przepisów wynika, że w sytuacji gdy skarżący opuści rodzinę zastępczą będzie mu przysługiwać pomoc dla osób usamodzielniających się, określona w przepisach Działu IV ustawy – art. 140 i nas.

Biorąc powyższe pod uwagę, zasadnie w sprawie uznano, że skarżący pomimo osiągnięcia pełnoletności przebywa w pieczy zastępczej w rozumieniu art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy i odmówiono przyznania wnioskowanego świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Ratio legis ustanowienia przez ustawodawcę wyłączenia przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego dla osób pozostających w pieczy zastępczej jest uzasadnione tym, że rodzinom zastępczym wypłacanych jest szereg świadczeń, które mają zapewnić pokrycie kosztów wychowania i utrzymania dzieci w nich umieszonych. Ich cel i funkcje są zbliżone ze świadczeniami z funduszu alimentacyjnego. Przepis art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy zapobiega dublowaniu wypłacania przez państwo świadczeń mających ten sam cel (vide: wyrok WSA w Warszawie z 3 sierpnia 2021 r., I SA/Wa 1477/20, pub. BCOSA). Końcowo podnieść należy, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej pozostaje argumentacja dotycząca zmian ustawy, które ostatecznie nie weszły w życie, albowiem jak wskazano we wstępie sąd administracyjny kontroluje zaskarżony akt administracyjny pod kątem zgodności z prawem obowiązującego w dniu jego wydania.

Skarga jako nieuzasadniona podlegała zatem oddaleniu na podstawie art. 151 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.