Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący: S WSA Janusz Kasprzycki Sędziowie: S WSA Elżbieta Czarny-Drożdżejko ASR WSA Marta Kisielowska (spr.) po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 22 listopada 2021 r. sprawy ze skargi A. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 18 maja 2021 r., nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia I. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji; II. zasądza na rzecz skarżącej A. W. od Samorządowego Kolegium Odwoławczego kwotę 480 (słownie: czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Zaskarżoną decyzją z dnia 18 maja 2021 r., nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy decyzję Burmistrza Miasta odmawiającą przyznania A. W. (dalej: "skarżąca") świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności- H. W. Podstawę prawną decyzji stanowił art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 111 ze zm., dalej: "u.ś.r.") oraz art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 256 ze zm.).

Zaskarżona decyzja zapadła w następującym stanie faktycznym i prawnym.

Decyzją z dnia [...] 2020 r. Burmistrz Miasta przyznał skarżącej specjalny zasiłek opiekuńczy na okres od 1.11.2020 do 31.10.2021 r.

W dniu 1 grudnia 2020 r. skarżąca wystąpiła do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej z wnioskiem o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub pracy zarobkowej w związku z opieką nad osobą niepełnosprawną. Wskazała, że matka skarżącej legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności z dnia 7 kwietnia 2018 r. z wskazaniem konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. We wniosku skarżąca oświadczyła, że z dniem przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wnosi o uchylenie decyzji dotyczącej przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego. Z dołączonego do wniosku zestawienia czynności wykonywanych przez skarżącą w ramach opieki nad matką skarżąca wskazała m. in. codzienne czynności higieniczne, wymianę pielucho-majtek, przygotowanie ubioru, ubieranie oraz czynność związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego.

Z przeprowadzonego w dniu 24 września 2020 r. (a zatem przed wszczęciem postępowania w sprawie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego- podkreślenie Sądu) wywiadu rodzinnego wynika, że H. W. ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować w miejscu zamieszkania. Skarżąca mieszka z matką, wykonuje wszystkie czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, a ponadto pomaga matce w utrzymaniu higieny osobistej. Umawia wizyty lekarskie, kupuje leki, dokonuje opłat mieszkaniowych, załatwia sprawy urzędowe.

Pismem z dnia 7 grudnia 2020 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do sprecyzowania wniosku i podania czy wraz z wnioskiem o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego strona wnosi o wszczęcie odrębnego postępowania w sprawie uchylenia decyzji przyznającej specjalny zasiłek opiekuńczy.

W odpowiedzi na wezwanie skarżąca wskazała, że nie rezygnuje z należnego świadczenia do momentu uzyskania potwierdzenia, że spełnia wszystkie pozostałe przesłanki otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego.

Decyzją z dnia [...] 2021 r. Burmistrz Miasta odmówił skarżącej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. W uzasadnieniu organ wskazał, że nie została spełniona przesłanka zawarta w art. 17 ust. 1 b u.ś.r. albowiem niepełnosprawność H. W. powstała po ukończeniu 18 roku życia. Organ podniósł, że mimo wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. zobowiązany jest stosować przepis art. 17 ust. 1 b u.ś.r. w dotychczasowym brzmieniu ponieważ ustawodawca nie zrealizował orzeczenia i nie dokonał zmiany przepisów. W ocenie organu w sprawie zaistniała dodatkowo przesłanka wykluczająca przyznanie świadczenia wynikająca z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit b u.ś.r. polegająca na pobieraniu przez skarżącą specjalnego zasiłku opiekuńczego.

W odwołaniu od decyzji skarżąca zarzuciła:

- naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na wynik sprawy poprzez zastosowanie normy prawnej wyrażonej w art. 17 ust. 1 b u.ś.r. bez uwzględnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, a przez to naruszenie art. 190 ust. 1 Konstytucji RP;

- błędną wykładnię art. 17 ust. 5 pkt 1 lit b u.ś.r. i przyjęcie, że okoliczność pobierania przez skarżącą specjalnego zasiłku opiekuńczego stanowi negatywną przesłankę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego;

- niezastosowanie art. 27 ust. 5 w zw. z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit b u.ś.r. i nieuwzględnienie, że w razie zbiegu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego i specjalnego zasiłku opiekuńczego osoba uprawniona ma prawo wyboru jednego ze świadczeń, jak wynika z treści art. 27 ust. 5 u.ś.r.

W oparciu o podniesione zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez przyznanie skarżącej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Decyzją z dnia 18 maja 2021 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu organ II instancji wskazał, że niezasadnie Burmistrz Miasta przyjął, że jest związany treścią art. 17 ust. 1 b u.ś.r., podczas gdy w obecnym stanie prawnym oceny spełnienia przesłanek do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego należy dokonywać z pominięciem kryterium wieku, w którym powstała niepełnosprawność osoby wymagającej opieki. Kolegium wskazało, że w sprawie nie zostały spełnione pozytywne przesłanki przyznania świadczenia, ponieważ zakres opieki sprawowanej przez skarżącą nie jest tego rodzaju, aby zmuszał ją do definitywnej rezygnacji z aktywności zawodowej. W ocenie organu pośród czynności typowo opiekuńczych, skarżąca wykonuje czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, które nie wymagają całodobowej dyspozycyjności skarżącej. Organ stwierdził, że zakres czynności wykonywanych przez skarżącą jest do pogodzenia z podjęciem zatrudnienia choćby w niepełnym wymiarze czasu. Kolegium wskazało ponadto, że zobowiązanym do alimentacji jest również brat skarżącej, który powinien również realizować ten obowiązek.

W skardze skierowanej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie skarżąca zarzuciła:

- naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 17 ust. 1 u.ś.r. polegające na przyjęciu, że niepodejmowanie pracy zarobkowej przez skarżącą w celu sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną nie wypełnia przesłanki niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

W oparciu o podniesione zarzuty skarżąca wniósła o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu pierwszej instancji, orzeczenie co do istoty sprawy poprzez przyznanie skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego, ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, zasądzenie na rzecz skarżącej zwrotu kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie i podtrzymało stanowisko przyjęte w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył co następuje:

Skarga zasługiwała na uwzględnienie.

W sprawie bezsporne były następujące okoliczności- matka skarżącej H. W. legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, z którego wynika, że wymaga ona stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością do samodzielnej egzystencji, skarżąca mieszka z matką. Skarżąca nie pracuje. Osobą zobowiązaną do alimentacji względem H. W. jest również brat skarżącej (syn H. W.) M. W. Sporną okolicznością było natomiast czy zakres opieki skarżącej nad matką jest tego rodzaju, że wyklucza podjęcie przez nią zatrudnienia, choćby w niepełnym wymiarze czasu pracy, a także czy brat skarżącej może realizować ciążący na nim obowiązek alimentacyjny względem matki H. W.

Z treści decyzji Burmistrza Miasta z dnia [...] 2020 r. o przyznaniu specjalnego zasiłku opiekuńczego wynika, że skarżąca od dnia 7 kwietnia 2016 r. nie podejmuje pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką H. W., natomiast z treści orzeczenia o stopniu niepełnosprawności H. W. wynika, że niepełnosprawność matki skarżącej istnieje od 15 lutego 2016 r.

W ocenie Sądu organy I i II instancji nie dokonały ustaleń w sprawie zgodnie z art. 7 k.p.a., który stanowi, że w toku rozpoznania sprawy organ z urzędu lub na wniosek strony podejmuje wszelkie czynności niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Zgodnie z art. 77 § 1 k.p.a. organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć materiał dowodowy. W świetle art. 80 k.p.a. organ ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego czy dana okoliczność została udowodniona.

Zauważyć należy, że w toku postępowania o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego organ I instancji nie przeprowadził wywiadu środowiskowego, w aktach znajduje się wywiad środowiskowy sporządzony do sprawy o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego (z września 2020 r.). Burmistrz Miasta, powołując się na treść art. 17 ust. 1 b u.ś.r. niezasadnie stwierdził, że w sprawie zachodzi negatywna przesłanka uniemożliwiająca przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego wynikająca z faktu, że niepełnosprawność H. W. powstała po ukończeniu 18 roku życia. Zaznaczyć należy, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 21 października 2014 r. (sygn. akt K 38/13) orzekł, że przepis ten jest niezgodny z Konstytucją w zakresie w jakim różnicuje prawo do uzyskania przez opiekuna świadczenia pielęgnacyjnego w zależności od tego, kiedy powstała niepełnosprawność osoby wymagającej opieki. Słusznie zatem wskazało Kolegium w zaskarżonej decyzji, że w obecnym stanie prawnym nie jest dopuszczalne oparcie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie części przepisu art. 17 ust. 1 b u.ś.r., którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją RP.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie był fakt pobierania przez skarżącą specjalnego zasiłku opiekuńczego, równocześnie we wniosku o przyznanie świadczenia skarżąca wskazała, że zrezygnuje z zasiłku z dniem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego (k. 10/10). Organ I instancji w toku postępowania wezwał skarżącą do wskazania czy wnosi ona o wszczęcie postępowania w sprawie uchylenia decyzji przyznającej specjalny zasiłek opiekuńczy, jednak skarżąca podtrzymała stanowisko, że zrezygnuje z przyznanego uprzednio świadczenia dopiero w momencie uzyskania potwierdzenia, że spełnia wszystkie przesłanki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Organ I instancji odmawiając przyznania świadczenia, wskazał również na fakt pobierania przez skarżącą zasiłku. Wskazać należy, że zgodnie z treścią art. 27 ust. 5 u.ś.r. w przypadku zbiegu uprawnień do następujących świadczeń: 1) świadczenia rodzicielskiego lub 2) świadczenia pielęgnacyjnego, lub 3) specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub 4) dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, lub 5) zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów - przysługuje jedno z tych świadczeń wybrane przez osobę uprawnioną - także w przypadku gdy świadczenia te przysługują w związku z opieką nad różnymi osobami. Naczelny Sąd Administracyjny zasadnie wskazuje, że to po stronie organu leży podjęcie takich działań, by osoba uprawniona do dwóch różnych świadczeń (zbieg uprawnień) nie została pozbawiona realnej możliwości wyboru świadczenia, skoro może jej przysługiwać tylko jedno z tych świadczeń (por. wyrok NSA z 14.10.2021 r., I OSK 483/21, CBOSA). W sytuacji bowiem zbiegu uprawnień oraz dokonania przez osobę uprawnioną wyboru korzystniejszego finansowo świadczenia, celem działań organu powinno być wyeliminowanie z obiegu prawnego rozstrzygnięcia przyznającego na ten sam okres innego świadczenia, a następnie przyznanie świadczenia wybranego przez stronę z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej zgodnie ze złożonym wnioskiem z uwzględnieniem daty złożenia żądania. Tym samym, dokonany przez uprawnionego wybór świadczenia dla niego korzystniejszego powinien odnosić swój skutek na osi czasu zgodnie z ogólną regułą z ustawy o świadczeniach rodzinnych. W myśl tego przepisu, prawo do świadczeń rodzinnych ustala się począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu zasiłkowego.

W wadliwej decyzji organu I instancji nie dokonano żadnych ustaleń faktycznych dotyczących zaistnienia pozostałych przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, a zatem uchylić należało zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji Kolegium wskazało, że zakres czynności opiekuńczych zawartych w oświadczeniu skarżącej i dołączony do wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego jest tożsamy z zakresem czynności wskazanym w wywiadzie środowiskowym. Tymczasem, w ocenie Sądu zakres czynności wskazanych w oświadczeniu skarżącej jest znacznie szerszy, niewątpliwie nie może być sprowadzony tylko do pomocy przez skarżącą w utrzymaniu higieny osobistej, w czynnościach związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego, zakupów oraz towarzyszenia w wizytach lekarskich. Nie sposób również podzielić stanowisko organu II instancji, że z akt postępowania nie wynika, iż matka skarżącej wymaga permanentnej opieki ze strony opiekuna. Przede wszystkim, w wywiadzie środowiskowym wskazano jednoznacznie, że H. W. nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować w swoim miejscu zamieszkania, a stałą pomoc świadczy jej córka A. W. Co więcej, do akt postępowania zostały dołączone karty informacyjne z leczenia szpitalnego H. W., z których wynika, że cierpi ona m. in. na bóle i zawroty głowy, chorobę zwyrodnieniową stawów, mikrogruczolaka przysadki mózgowej, słoniowaciznę kończyn dolnych oraz zespół psychoorganiczny otępienny w średnim stopniu zawansowania. Z kolei w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności jako przyczynę niepełnosprawności wskazano kod 05-R (upośledzenie narządu ruchu) oraz 07-S (choroby układu oddechowego i krążenia). W ocenie Sądu, przyjęcie przez organ II instancji, że z okoliczności sprawy bezspornie wynika, że zakres oraz rozmiar czasowy opieki skarżącej nad niepełnosprawną matką będącej osobą kontaktową nie wyklucza podjęcia przez skarżącą zatrudnienia, daje podstawy do przyjęcia, że organ nie dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o całokształt okoliczności sprawy, z pominięciem znajdujących się w aktach dokumentów.

Należy się zgodzić z organem, że sam fakt zamieszkiwania w innej miejscowości, czy też podejmowanie pracy zawodowej, nie zwalnia brata skarżącej z obowiązku alimentacyjnego. W ocenie Sądu, organ przedwcześnie uznał jednak, że realizacja tego obowiązku przez syna skarżącej jest możliwa (mimo iż organ nie przeprowadził na tę okoliczność żadnego postępowania dowodowego). W oparciu o zgromadzony w aktach sprawy materiał dowodowy nie sposób zatem stwierdzić, czy w przypadku brata skarżącej nie zachodzi przesłanka obiektywna uzasadniająca niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego względem matki.

Ponownie rozpoznając sprawę organ przeprowadzi postępowanie dowodowe na okoliczność faktów mających znaczenie dla podjęcia rozstrzygnięcia, o którym mowa w art. 17 u.ś.r., a podjęte rozstrzygnięcie uzasadni zgodnie z wskazaniami zawartymi w art. 107 § 3 k.p.a.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 200 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2325, dalej "p.p.s.a.") w zw. z § 14 ust. 1 pkt 1 lit c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800).

Sprawa została rozpoznana w trybie uproszczonym zgodnie z art. 119 pkt 2 p.p.s.a. ponieważ w skardze skarżąca wniosła o rozpoznanie sprawy w tym trybie, a organ nie wnosił o przeprowadzenie rozprawy.

Mając na względzie powyższe, Sąd na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.