drukuj    zapisz    Powrót do listy

647 Sprawy związane z ochroną danych osobowych, Ochrona danych osobowych, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Oddalono skargę kasacyjną, I OSK 579/15 - Wyrok NSA z 2016-02-09, Centralna Baza Orzeczeń Naczelnego (NSA) i Wojewódzkich (WSA) Sądów Administracyjnych, Orzecznictwo NSA i WSA

I OSK 579/15 - Wyrok NSA

Data orzeczenia
2016-02-09 orzeczenie prawomocne
Data wpływu
2015-02-26
Sąd
Naczelny Sąd Administracyjny
Sędziowie
Grażyna Staniszewska
Jolanta Rudnicka /przewodniczący/
Maciej Dybowski /sprawozdawca/
Symbol z opisem
647 Sprawy związane z ochroną danych osobowych
Hasła tematyczne
Ochrona danych osobowych
Sygn. powiązane
II SA/Wa 727/14 - Wyrok WSA w Warszawie z 2014-11-19
Skarżony organ
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
Treść wyniku
Oddalono skargę kasacyjną
Powołane przepisy
Dz.U. 2002 nr 101 poz 926 art. 2 ust. 2 pkt. 1, art. 7 pkt. 1, art. 12 pkt. 2 , arty. 22, art. 32 ust. 1 pkt. 6, art. 43 ust. 1 pkt. 3 i ust. 2
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych - tekst jedn.
Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Jolanta Rudnicka Sędziowie: Sędzia NSA Maciej Dybowski (spr.) Sędzia del. WSA Grażyna Staniszewska Protokolant starszy asystent sędziego Marta Sikorska po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2016r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 2014 r. sygn. akt II SA/Wa 727/14 w sprawie ze skargi Proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej p.w. [...] na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] lutego 2014 r. nr [...] w przedmiocie przetwarzania danych osobowych oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 19 listopada 2014 r., sygn. akt II SA/Wa 727/14 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu skargi Proboszcza Parafii [...] na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] lutego 2014 r. nr [...] w przedmiocie przetwarzania danych osobowych 1. uchylił zaskarżoną decyzję i utrzymaną nią w mocy decyzję z dnia [...] października 2013 r. nr [...]; 2. orzekł, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu w całości; 3. zasądził od Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych na rzecz Proboszcza Parafii [...]. kwotę 200 zł, tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Wyrok ów zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym:

T. N. (dalej wnioskodawca) pismem z 25 maja 2012 r. skierował do Proboszcza Parafii [...] z siedzibą w M. przy ul. [...] oświadczenie w którym stwierdził, że "na podstawie art. 60 k.c., korzystając ze swoich praw zawartych w art. 2 pkt 2a ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U z 2005 r. Nr 231, poz. 1965), z dniem dzisiejszym występuję z Kościoła Katolickiego, tj. wycofuję zgodę na podleganie jego doktrynie (Katechizm) i prawu (Kodeks Prawa Kanonicznego). Oświadczam, że w oparciu o art. 2 pkt 5 nie zamierzam tej decyzji uzasadniać poza tym, że nie chcę do niego należeć. Ponadto nie wyrażam zgody na przekazywanie informacji o tej decyzji osobom trzecim. Na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 6 Ustawy o ochronie danych osobowych (...) proszę Księdza, jako administratora moich danych osobowych, o ich uaktualnienie w Księdze Chrztów, przez naniesienie adnotacji o treści: «Dnia 25 maja 2012 r. formalnym aktem wystąpił z Kościoła Katolickiego» oraz o przesłanie, jako potwierdzenia, odpisu aktu chrztu z powyższym sprostowaniem".

Proboszcz Parafii [...] (dalej Proboszcz Parafii) pismem z 8 czerwca 2012 r. odmówił sprostowania danych, wskazując jednocześnie na procedurę formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego.

Wnioskodawca wniósł do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (dalej Generalny Inspektor bądź GIODO) o wydanie decyzji administracyjnej zobowiązującej Księdza Proboszcza [...] do sprostowania jego nieaktualnych danych osobowych na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r., nr 101, poz. 926 ze zm.; dalej uodo).

W trakcie postępowania wyjaśniającego Proboszcz Parafii odpowiedział, że T. N. nie jest mu znany, ani nie był interesantem kancelarii parafialnej, zaś jego adres wskazuje na to, że mieszka on poza terytorium jego Parafii i nie posiada żadnej wiedzy, czy została wszczęta lub zakończona lub może być prowadzona jest przez wymienionego procedura wystąpienia z Kościoła.

Wnioskodawca pismem z 12 września 2012 r. na wezwanie Generalnego Inspektora do wskazania, czy Parafia [p.w. Św. W.] jest miejscem jego chrztu oraz o podanie numeru aktu chrztu, stwierdził że "w tej sprawie odpowiedział Proboszcz Parafii pismem z dnia 1 sierpnia br. (data wpływu 6 sierpnia br.), a jeśli nie to proszę go zapytać jeszcze raz".

Na kolejne wystąpienie GIODO, Proboszcz Parafii pismem z 7 listopada 2012 r. oświadczył, że "nie mam obowiązku wskazywać, czy ktoś jest czy może nie jest wpisany do ksiąg parafialnych".

W związku z powyższym Generalny Inspektor pismem z 21 grudnia 2012 r. wystąpił do Kurii Diecezjalnej [Z.-G.] z siedzibą w Z. G. (dalej Kuria) o pomoc w niniejszej sprawie.

W odpowiedzi Kuria pismem z 26 lutego 2013 r. wskazała, że "zgodnie z art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, w odniesieniu do zbioru danych dotyczących osób należących do Kościoła katolickiego i przetwarzanych na potrzeby tego Kościoła, Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych nie przysługują uprawnienia z art. 12 tej ustawy, w tym także dotyczących kontroli zgodności przetwarzania danych z przepisami ustawy oraz wydawania przepisów o ochronie danych osobowych (pkt 1 i 2). Pisemne wyjaśnienia proboszcza Parafii [...] z dnia 8 czerwca 2012 r., skierowane do skarżącego, jest zgodne z przepisami kościelnymi i do niego winien się on zastosować celem podjęcia procedury formalnego wystąpienia z Kościoła katolickiego".

Pismem z 30 lipca 2013 r. Kuria wskazała, że w Kościele Katolickim podstawowym źródłem prawa wewnętrznego Kościoła jest Kodeks Prawa Kanonicznego oraz dokumenty Stolicy Apostolskiej wiążące wiernych Kościoła Katolickiego. Kwestię wystąpienia ze Wspólnoty Kościoła reguluje Obwieszczenie Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych "Actus formalis defectionis ab Ecclesia catholica" z dnia 13 marca 2006 r. (Prot. N. 10279/2006), zatwierdzone przez papieża Benedykta XVI. Przepisy wykonawcze o charakterze duszpasterskim, stanowiące pomoc w poprawnym realizowaniu postanowień nadrzędnego aktu prawnego, wprowadziła Konferencja Episkopatu Polski dokumentem "Zasady postępowania w sprawie formalnego aktu wystąpienia z Kościoła" z dnia 27 września 2008 r. W diecezji [...] (w okręgu, której znajduje się Parafia [...]), normy te zostały przekazane do realizacji wszystkim duszpasterzom dokumentem biskupa diecezjalnego S. R. w dniu 23 października 2008 r. i załączono kopię powyższego dokumentu.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych decyzją z dnia [...] października 2013 r. nr [...] (dalej decyzja z [...] października 2013 r.), na podstawie art. 105 § 1 kpa oraz art. 22 i art. 43 ust. 2 uodo, umorzył postępowanie. W uzasadnieniu – wskazując na opisany powyżej stan faktyczny – podał, że w niniejszej sprawie T. N. nie zastosował się do wskazówek i do "Zasad formalnego aktu wystąpienia z kościoła", zatem należy go traktować jako osobę nadal należącą do Kościoła i w tej sytuacji brak jest kognicji organu do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia, zaś stosownie do treści art. 105 § 1 kpa, gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, organ administracji wydaje decyzję o umorzeniu postępowania. Art. 43 ust. 2 uodo stanowi, że w odniesieniu do zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3 oraz zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1a, przetwarzanych przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Służbę Wywiadu Wojskowego oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne, Generalnemu Inspektorowi nie przysługują uprawnienia określone w art. 12 pkt 2, art. 14 pkt 1 i 3-5 oraz art. 15-18. Artykuł 43 ust. 1 pkt 3 stanowi, że z obowiązku rejestracji zbioru danych zwolnieni są administratorzy danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego. Kościół Rzymsko-Katolicki niewątpliwie należy do instytucji o uregulowanej sytuacji prawnej bowiem jest instytucją, której funkcjonowanie zostało unormowane w Konstytucji RP, w umowie międzynarodowej jaką jest Konkordat i w ustawach, nad którymi umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo. Wskazano na przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która w art. 25 stanowi, że Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione (art. 25 ust. 1). Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym (art. 25 ust. 2). Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego (art. 25 ust. 3). Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy (art. 25 ust. 4). Stosunki między Rzeczypospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami (art. 25 ust. 5). Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z "1989 r. nr 29, poz. 154 ze zm." [winno być "2013, poz. 1169", dalej uspkk]) w art. 2 stanowi, że Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami. Ustawa niniejsza określa zasady stosunku Państwa do Kościoła, w tym jego sytuację prawną i majątkową (art. 3 ust. 1). W sprawach odnoszących się do Kościoła, nie uregulowanych niniejszą ustawą, stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy prawa, o ile nie są sprzeczne z wynikającymi z niej zasadami (art. 3 ust. 2). Analiza powołanych powyżej przepisów prawa wskazuje, że Kościół Katolicki oraz inne związki wyznaniowe o uregulowanej sytuacji prawnej w zakresie swojej działalności są niezależne i przy wykonywaniu władzy duchowej posługują się swoim wewnętrznym prawem. W niniejszym postępowaniu zostało wykazane, że takie wewnętrzne regulacje odnoszące się do aktu apostazji zostały wprowadzone aktem prawa wewnętrznego kościoła i nadal one obowiązują. W związku z treścią art. 43 ust. 2 uodo, Generalny Inspektor nie może wydać merytorycznej decyzji administracyjnej ani przeprowadzać czynności kontrolnych, z wyłączeniem prawa żądania złożenia pisemnych lub ustnych wyjaśnień oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego. Analiza art. 105 § 1 kpa wskazuje, że postępowanie administracyjne nie może toczyć się w sytuacji, gdy w jego toku przestał istnieć jego przedmiot, bądź też przedmiot ten nie istniał już przed wszczęciem postępowania.

We wniosku do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych T. N. zarzucił naruszenie:

– art. 43 ust. 2 uodo oraz art. 7 i 77 § 1 kpa przez umorzenie sprawy w sytuacji, w której nie zachodzą przesłanki określone w art. 105 § 1 kpa;

– art. 1 Konkordatu między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską (Dz. U. 1998 nr 51 poz. 318);

– art. 25 ust. 3, art. 30, 31 ust. 1 i 2, art. 47 oraz art. 53 ust. 1, 2 i 6 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

– art. 2 pkt 2 a ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 1989 r. nr 29, poz. 155);

– art. 9 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. nr 61, poz. 284),

– art. 16 Traktatu Lizbońskiego (Dz. Urz. UE 2007.C.306.1);

– art. 8 ust. 1 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE 2007.C. 303. 1).

W uzasadnieniu podniósł, że zarządzenie Biskupa [...]., a także okólnik Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych z dnia 13 marca 2006 r., na który powołuje się GIODO, utraciły moc obowiązującą w dniu 9 kwietnia 2010 r. Organ uchyla się od obowiązku ustalenia z Papieską Radą ds. Tekstów Prawnych czy wspomniane zarządzenia Biskupa [...] pozostaje w mocy.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych decyzją z dnia [...] lutego 2014 r. nr [...],(dalej decyzja z [...] lutego 2014 r.), na podstawie art. 138 § 1 pkt 2 kpa, [art. 12 pkt 2, art. 22 w zw. z art. 18 ust. 1 pkt 2 i art. 35 ust. 1 uodo], uchylił decyzję z [...] października 2013 r. w całości i nakazał Proboszczowi Parafii [...], przywrócenie stanu zgodnego z prawem poprzez uaktualnienie danych osobowych T. N., zam. [...], polegające na naniesieniu w księdze chrztów adnotacji o treści zgodnej z żądaniem wymienionego zawartym w jego "Oświadczeniu woli" z dnia 25 maja 2012 r. W uzasadnieniu – powołując się na opisany wyżej stan faktyczny – podał, że zaskarżone rozstrzygnięcie oparto o założenie, że w związku z treścią art. 43 ust. 2 uodo, w niniejszej sprawie organ nie może prowadzić postępowania wyjaśniającego ukierunkowanego na wydanie merytorycznej decyzji administracyjnej. Wskazany przepis prawa stanowi, że w odniesieniu do zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3, oraz zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1a, przetwarzanych przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Służbę Wywiadu Wojskowego oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne, Generalnemu Inspektorowi nie przysługują uprawnienia określone w art. 12 pkt 2, art. 14 pkt 1 i 3 - 5 oraz art. 15 - 18. W myśl art. 43 ust. 1 pkt 3 uodo, z obowiązku rejestracji zbioru danych zwolnieni są administratorzy danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego. Z ustaleń postępowania administracyjnego wynikało, że wnioskodawca uważany był przez Proboszcza Parafii za osobę należącą do zbiorowości członków tego związku wyznaniowego, z uwagi na niezastosowanie się do wewnętrznych przepisów prawa kościelnego, regulujących kwestię wystąpienia z Kościoła Katolickiego. Z analizy orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika (wyrok z 27.3.2013 r., I OSK 932/12) w "art. 43 ust. 1 pkt 3 jest mowa o danych dotyczących osób należących do kościoła. Tak zdefiniowany zbiór nie zawiera danych dotyczących osób nienależących do kościoła. Dane osób nienależących do kościoła tworzą zbiór odrębny, nawet jeśli dane są przetwarzane na potrzeby kościoła i jeśli są zgromadzone na materialnych nośnikach danych zawierających zarówno dane osób należących, jak i osób nienależących do kościoła. Okolicznością przesądzającą o zakwalifikowaniu danych do jednego ze zbiorów jest rzeczywista przynależność lub brak przynależności osoby, o której dane chodzi, do kościoła (Janusz Barta, Paweł Fajgielski, Ryszard Markiewicz "Ochrona danych osobowych. Komentarz", LEX 2011, teza 6 do art. 43). Ustalenie tej przynależności nie może być oderwane od chwili rozstrzygania sprawy w przedmiocie ochrony danych osobowych. GIODO ma bowiem, tak jak każdy organ administracji publicznej załatwiający sprawę w formie przewidzianej w art. 104 § 1 kpa w związku z art. 22 ustawy o ochronie danych osobowych, obowiązek wydania decyzji w oparciu o stan faktyczny i prawny z daty orzekania. Przepisy art. 32 ust. 1 pkt 6 oraz art. 43 ust. 2 w związku z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie danych osobowych nie wprowadzają odmiennej regulacji w tym zakresie. (...) Przepisom materialnym odpowiadają pełne bądź ograniczone kompetencje GIODO, przy czym zakres uprawnień, w zależności od osób, których dane dotyczą, został określony w art. 43 ust. 2. Wobec przetwarzania danych wrażliwych z art. 27 ust. 1 ustawy, zgodnie z art. 43 ust. 2 w związku z art. 43 ust. 1 pkt 3, GIODO zachowuje pełne kompetencje, w tym także wskazane w art. 12 pkt 2. Wobec danych dotyczących wyłącznie członków kościoła, przetwarzanych w warunkach określonych w art. 27 ust. 2 pkt 4, GIODO nie przysługują uprawnienia wymienione w art. 43 ust. 2 ustawy". W dalszej części przywołano argumentację wyrażoną w wyroku z 18.10.2013 r., I OSK 129/13, w którym NSA, w analogicznej sprawie, odnosząc się do autonomicznej działalności Kościoła Katolickiego podniósł, że "wskazana autonomia nie oznacza jednakże braku jakiegokolwiek podporządkowania kościoła lub związku wyznaniowego przepisom powszechnie obowiązującego prawa np. o ochronie danych osobowych. Inaczej mówiąc, w tych kwestiach, które nie zostały mocą aktów prawnych przekazane kościołom lub związkom wyznaniowym do ich wyłącznego decydowania, zastosowanie znajdą przepisy prawa powszechnie obowiązującego, o ile oczywiście regulują konkretne zagadnienie. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, iż nie jest rolą sądów administracyjnych ani tym bardziej organów administracyjnych ocenianie wewnętrznych regulacji danego kościoła lub związku wyznaniowego w zakresie np. skuteczności i wymagań ustanowionego – tymi wewnętrznymi przepisami – aktu apostazji. Jak wyżej wskazano, zarówno kwestie związane z wstąpieniem jak i wystąpieniem z danego kościoła lub związku wyznaniowego są ich sprawą wewnętrzną, o ile nie dotykają uprawnień lub obowiązków danego podmiotu o charakterze zewnętrznym, gwarantowanych przepisami powszechnie obowiązującego prawa. Z uwagi na to, że sprawa niniejsza dotyczy ochrony danych osobowych oraz wolności sumienia i wyznania, mamy w niej do czynienia z podstawowymi prawami obywatela, ulokowanymi w sferze prawa powszechnego. W konsekwencji sprawa ta musi zostać oceniona na gruncie przepisów powszechnie obowiązujących, tj. Konstytucji RP i ustaw. (...) ocena skuteczności oświadczenia skarżącego o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego w kontekście prawa powszechnego była obowiązkiem organu (...)". Analogiczne stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 18.10.2013 r., I OSK 1487/12; 24.10.2013 r. [: I OSK 1828/12 i I OSK 1372/12]. Dokonując ponownej analizy sprawy wskazano, że według art. 25 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione (ust. 1). Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym (ust 2). Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego (ust. 3). Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy (ust. 4). Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami (ust. 5). Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej w art. 2 stanowi, że Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami. Ustawa niniejsza określa zasady stosunku Państwa do Kościoła, w tym jego sytuację prawną i majątkową (art. 3 ust. 1). W sprawach odnoszących się do Kościoła, nieuregulowanych niniejszą ustawą, stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy prawa, o ile nie są sprzeczne z wynikającymi z niej zasadami (art. 3 ust. 2). Powtórna analiza powyższych przepisów prawa, jak i orzecznictwa sądów administracyjnych prowadzi do wniosku, że decydującym dla wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest ustalenie, czy aktualnie wnioskodawca jest członkiem Kościoła Katolickiego. Faktyczne pozostawanie przez wymienionego członkiem Kościoła Katolickiego spowoduje, że kompetencja do wydania przez Generalnego Inspektora merytorycznej decyzji w sprawie zostaje wyłączona mocą przepisu art. 43 ust. 2 uodo, zaś pozostawanie przez niego poza wspólnotą tego Kościoła przesądzi o możliwości korzystania przez organ z powyższych kompetencji. W rozpoznawanej sprawie kwestia skuteczności wystąpienia przez zainteresowaną osobę z Kościoła Katolickiego nie może być rozpatrywana na gruncie regulacji wewnętrznych tego związku wyznaniowego. Wnioskodawca złożył Proboszczowi Parafii, tj. administratorowi swoich danych osobowych oświadczenie o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego wraz z wnioskiem o uaktualnienie w tym zakresie danych osobowych w księdze chrztów. Uznać zatem należy, że wyraził dostatecznie jasno swoją wolę co do dalszej przynależności do tego związku wyznaniowego. Wolność w zakresie przynależności do związku wyznaniowego, zagwarantowana przepisami Konstytucji oraz ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie może zostać ograniczona przepisami wewnętrznymi związku wyznaniowego. Jak wynika z art. 2 pkt 2a ugwsw, korzystając z wolności sumienia i wyznania obywatele mogą w szczególności należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych. Art. 35 ust. 1 uodo stanowi, że w razie wykazania przez osobę, której dane osobowe dotyczą, że są one niekompletne, nieaktualne, nieprawdziwe lub zostały zebrane z naruszeniem ustawy albo są zbędne do realizacji celu, dla którego zostały zebrane, administrator danych jest obowiązany, bez zbędnej zwłoki, do uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania danych, czasowego lub stałego wstrzymania przetwarzania kwestionowanych danych lub ich usunięcia ze zbioru, chyba że dotyczy to danych osobowych, w odniesieniu do których tryb ich uzupełnienia, uaktualnienia lub sprostowania określają odrębne ustawy. Wobec powyższego koniecznym było uchylenie zaskarżonej decyzji i skierowanie do Proboszcza Parafii nakazu sformułowanego w sentencji niniejszej decyzji.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, Proboszcz Parafii [...] wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, zarzucając:

I. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy:

1. art. 7, 77 § 1 i art. 80 kpa polegające na niewyczerpującym rozpatrzeniu materiału dowodowego oraz na jego dowolnej ocenie, wyrażającej się zwłaszcza w uznaniu dowodu w postaci oświadczenia woli złożonego przez T. N. za skuteczne wystąpienie z Kościoła Rzymskokatolickiego, co w konsekwencji doprowadziło do ustalenia okoliczności, że nie należy on do Kościoła Rzymskokatolickiego;

2. art. 107 kpa przez nieprzywołanie i niewyjaśnienie podstawy prawnej w uzasadnieniu decyzji, na której organ oparł skuteczność oświadczenia woli złożonego przez T. N.;

3. art. 28 kpa przez przyznanie przymiotu strony Proboszczowi Parafii [...] w sytuacji, gdy z adresu zamieszkania T. N. wynika zamieszkanie poza terytorium parafii wyżej wskazanej;

II. naruszenie przepisów prawa materialnego:

1. art. 2 pkt 2a ugwsw przez błędną jego wykładnię i uznanie, że skoro prawo państwowe zapewnia wolność wyboru religii oraz prawo do należenia lub nienależenia do kościoła, to ocena skuteczności wystąpienia winna należeć do domeny prawa państwowego, a nie prawa kościoła lub związku wyznaniowego;

2. art. 25 ust. 3 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 1 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. i art. 2 uspkk przez błędną wykładnię i przyjęcie, że wystąpienie z Kościoła Rzymskokatolickiego nie może być rozpatrywane na gruncie regulacji wewnętrznych tego Kościoła, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów winna prowadzić do wniosku, że wystąpienie z Kościoła regulują jego wewnętrzne przepisy;

3. art. 60 w zw. z art. 1 Kodeksu cywilnego przez ich zastosowanie w sytuacji, gdy przynależność do Kościoła Rzymskokatolickiego nie mieści się w pojęciu stosunku cywilnoprawnego i rozstrzygnięcie o wstąpieniu, czy wystąpieniu z Kościoła nie może być oceniane w ramach oświadczenia woli w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, a jedynie na podstawie jego wewnętrznych uregulowań;

4. art. 43 ust. 2 uodo przez jego niezastosowanie, wynikające z błędnego ustalenia, że T. N. nie należy do Kościoła Rzymskokatolickiego.

W odpowiedzi na skargę Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych wniósł o jej oddalenie; wskazując na dotychczasowe ustalenia faktyczne i prawne dodał, że T. N. wnosząc skargę na Proboszcza Parafii [...] określił, że wnioskował do administratora swoich danych osobowych, tzn. proboszcza parafii chrztu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c w zw. z art. 152, 132, 200 w zw. z art. 205 § 1 i art. 209 ppsa orzekł jak w sentencji wyroku.

Sąd I instancji zauważył, że Generalny Inspektor pominął istniejącą w materiale dowodowym sprawy i istotną dla rozstrzygnięcia okoliczność, że w wyniku skierowanego przez T. N. do Proboszcza Parafii [...] pisma z 25 maja 2012 r. o wystąpieniu z Kościoła katolickiego, Proboszcz tej Parafii dokładnie poinformował wymienionego o procedurze wystąpienia z Kościoła pismem z 8 czerwca 2012 r. i mimo to wnioskodawca procedurze tej nie poddał się. GIODO z jednej strony prawidłowo odnotował owe fakty, jednakże nie poddał ich analizie i bezpodstawnie przyjął, że powyższe pismo wnioskodawcy, stanowiło skuteczny akt apostazji. Ten błąd w ocenie najistotniejszego w niniejszej sprawie faktu (błąd co do ustaleń faktycznych), już sam w sobie musi skutkować uchyleniem zaskarżonej i poprzedzającej ją decyzji. GIODO w żaden sposób nie podjął się wyjaśnienia i nie podjął żadnych ustaleń co do właściwości proboszcza w przedmiocie rozpatrzenia złożonego oświadczenia o wystąpienie z Kościoła Katolickiego, mimo że wiedza w tej kwestii była przedstawiona we wskazanym już wyżej piśmie Proboszcza. Trafnie wskazano na liczne gwarancje autonomii Kościoła katolickiego i jego niezależności od Państwa zawarte w prawie polskim (art. 25 ust. 3 Konstytucji RP, art. 1 i 5 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską i przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej zwłaszcza art. 2), wskazujące na prawo do samoorganizacji i samorządności Kościoła katolickiego w Polsce, jako prawnie działającego związku wyznaniowego. Przepisy te wraz z ustawą z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. nr 231, poz. 1965 ze zm.) stanowią pomost do wzajemnego przenikania się obu systemów prawnych w kontekście ich wzajemnego poszanowania. W rozpoznawanej sprawie szczególne znaczenie ma norma art. 32 ust. 2 pkt 8 ugwsw, która jako jeden z warunków zarejestrowania danego związku wyznaniowego w Polsce, wskazuje na konieczność uregulowania w przepisach wewnętrznych danego związku (kościoła) sposobu nabywania i utraty członkostwa związku wyznaniowego. Przepis ten ma istotną wagę dla oceny praw obywatelskich, gdy zważy się, że nie wszystkie religie (tak jak chrześcijaństwo) umożliwiają apostazję. Sąd I instancji zgodził się z trafnością wskazania na przepisy prawa wewnętrznego Kościoła katolickiego, tj. Kodeks Prawa Kanonicznego z dnia 25 stycznia 1983 r. (AAS 75:1983, pars II, ze zm.) i Obwieszczenie Papieskiej Rady Tekstów Prawnych "Actus formalis defectionis ab Ecclesia catholica" z dnia 13 marca 2006 r. (Prot. N. 10279/2006), zatwierdzone przez papieża Benedykta XVI. Kwestię wystąpienia z Kościoła katolickiego reguluje w szczególności kan. 751 KPK stanowiący, że aktu odstępstwa, który wywołuje skutki kanoniczne, może dokonać tylko osoba pełnoletnia (kan. 98 § 1 i 2 KPK), zdolna do czynności prawnych, osobiście, w sposób świadomy i wolny (kan. 124-126), w formie pisemnej, w obecności proboszcza swego kanonicznego miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego) i dwóch pełnoletnich świadków. Przepis ten wprost koresponduje z normą art. 32 ust. 2 pkt 8 ugwsw. Przewidziana w przepisach wewnętrznych Kościoła katolickiego czynność prawna apostazji posiada formę szczególną. Jednakże również w prawie polskim dla ważności wielu czynności prawnych nie jest wystarczająca forma zwykła (np. umowa kupna sprzedaży nieruchomości wymaga dla swojej ważności formy [aktu] notarialn[ego]; uzyskanie rozwodu związku małżeńskiego wymaga wyroku sądu okręgowego). Zważywszy na kluczowe znaczenie, jakie wywołuje akt apostazji dla wzajemnego stosunku Kościół- apostata (były wierny), nie można nie dostrzegać potrzeby dokonania tej czynności w formie szczególnej, która zresztą nie jest ani zbyt uciążliwa, ani wymagająca opłat. Przynależność do danego związku religijnego może łączyć się z prawem do grobu na cmentarzu należącym do tego związku, a zatem może rzutować także na pewną sferę prawa prywatnego (cywilnego) danej osoby, stąd też wymóg szczególnej formy aktu apostazji powoduje, że akt ten będzie stanowił czynność prawną o charakterze pewnym.

Skoro wnioskodawca nie dokonał aktu apostazji w formie przewidzianej przez prawo wewnętrzne związku wyznaniowego, z którego zamierza wystąpić, to nie do zaakceptowania jest uznanie przez Generalnego Inspektora, że wnioskodawca skutecznie wyraził swoją wolę wystąpienia z Kościoła katolickiego w piśmie z 25 maja 2012 r. skierowanym do Proboszcza Parafii [...]. Tym bardziej, że Proboszcz tejże Parafii wyraźnie wskazuje w pismach bezskuteczność dokonanego w takiej formie wystąpienia z Kościoła. Rzeczą oczywistą jest, że Generalny Inspektor nie jest uprawniony do oceny, czy dana osoba jest, czy też nie jest członkiem danego związku religijnego, bądź też, czy nie wyznaje żadnej religii (ateizm). Z tego mianowicie powodu, że nie jest do tego uprawniony żaden organ administracyjny, ani też żaden sąd w Polsce. Sprawa przynależności religijnej, czy też kwestia wystąpienia z danego związku wyznaniowego, to sprawa regulowana przede wszystkim zasadami danej religii. Prawo państwowe i organy państwa mogłyby działać w takich spawach jedynie wtedy, gdyby działanie danego związku religijnego wprost i w sposób rażący naruszało podstawowe normy prawne obowiązujące w Państwie. Inne rozumienie powyższej zasady stanowiłoby rażące naruszenie art. 25 ust. 3 i art. 53 Konstytucji RP oraz art. 9 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Sąd wskazał wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13.8.2003 r., VI ACa 81/03 w którym stwierdzono m.in., że wykluczenie z grona członków danej społeczności wyznaniowej, jak i odmowa przyjęcia do niej, nie stanowi naruszenia dobra osobistego, jakim jest swoboda wyznania i sumienia, gdyż decyzje organów związków wyznaniowych w tym przedmiocie nie podlegają kontroli sądów powszechnych. Wychodząc z powyższej zasady, należy kategorycznie podkreślić niemożność wywiedzenia w praworządnym i demokratycznym państwie skutecznego powództwa o braku przynależności do jakiegokolwiek związku wyznaniowego (ateizm), czy też powództwa o ustalenie wystąpienia z takiego związku. Bezspornym jest, że Generalny Inspektor nie jest uprawniony do oceny, czy dana osoba jest, czy też nie jest członkiem danego związku religijnego i dlatego w tym zakresie winien odnieść się do ustaleń organów danego związku, a w rozpoznawanej sprawie choćby do wyjaśnień Proboszcza Parafii [...]. i następnie po analizie tych wyjaśnień oraz stanu prawnego sprawy, podjąć stosowną decyzję. W polskim prawie jest mocno ugruntowana zasada uprzedniego rozstrzygania sporu między obywatelem, a daną organizacją na zasadzie prawa wewnętrznego tej organizacji, natomiast w rozpoznawanej sprawie Generalny Inspektor rażąco uchybił tej zasadzie, wkraczając z rozstrzygnięciem stanowczym w sprawie, która winna zostać załatwiona zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego. Sąd podkreślił, że w istocie, skarga wnioskodawcy, inicjująca niniejsze postępowanie przed Generalnym Inspektorem, wywołała taki skutek, że bez wyczerpania postępowania w przedmiocie aktu apostazji, zgodnie z zasadami wewnętrznymi Kościoła Katolickiego (kan. 751 KPK) skarżący "obszedł" przepisy wewnętrzne tego związku wyznaniowego, by poprzez zaskarżoną decyzję uzyskać skutek wystąpienia z Kościoła katolickiego. W tego typu działaniach, mających na uwadze obejście prawa wewnątrz danej organizacji, organy państwowe winny zachować daleko idącą ostrożność. Zaskarżona decyzja naruszyła wskazane w skardze przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Generalny Inspektor w celu prawidłowego załatwienia niniejszej sprawy winien przeanalizować zgromadzony w niniejszej sprawie materiał faktyczny i w oparciu o powyższe wytyczne winien ustosunkować się do faktu niewyczerpania przez wnioskodawcę postępowania przed organami Kościoła Katolickiego, zgodnie z prawem kanonicznym regulującym tryb wystąpienia z tego związku wyznaniowego i następnie ustosunkować się do treści wyjaśnień w tym zakresie dokonanych przez Proboszcza Parafii [...]. Podniesiono problemu jednolitości zbioru, jakim jest parafialna księga chrztów w znaczeniu, czy jest to jedynie zbiór wiernych, czy też zawiera osobno wyodrębniony zbiór osób nienależących do Kościoła. Pojęcie "osób nienależących do kościoła" budzi duże wątpliwości semantyczne. Mianowicie, czy zawiera ono zbiór osób niewyznających religii rzymskokatolickiej, czy wyznających inną religię, albo ateistów, czy też wszystkie powyższe zbiory, czy też organ ma tu na myśli jedynie osoby, które z Kościoła katolickiego wystąpiły. Zakładając celowość i funkcjonalność ksiąg parafialnych, wydaje się, że powyższe pojęcie organ odnosi do tej ostatniej kategorii. W ocenie wnioskodawcy, parafialna księga chrztów stanowi jeden zbiór danych dotyczących osób należących do Kościoła, natomiast zawierać może także informacje (adnotacje) o tym, że określone osoby, formalnym aktem wystąpiły z Kościoła. Nie bez znaczenia dla powyższego poglądu ma etos, jaki każda religia chrześcijańska nadaje aktowi chrztu. Analiza treści art. 7 w zw. z art. 2 ust. 2 pkt 1 uodo wskazuje na zasadność drugiego poglądu. Z definicji zawartej w art. 7 uodo wynika, że zbiór danych musi spełniać trzy kryteria: 1) istnienie zestawu danych; 2) posiadanie przez ten zestaw struktury – rozumianej jako jednorodna budowa zbioru; 3) dostępność danych w zbiorze według określonych kryteriów, przy czym irrelewantne pozostaje rozproszenie danych bądź funkcjonalny podział zbioru. W art. 2 ust. 2 pkt 1 uodo księgi wskazane zostały jako przykład tzw. tradycyjnych (papierowych, przetwarzanych manualnie) zbiorów danych. Uznanie, że w zależności od zawartości danych w księdze chrztu, możemy mieć do czynienia z wieloma zbiorami danych, pozostaje w sprzeczności z wyżej wskazanymi przepisami ustawowymi. W praktyce zdarza się często, że w jednym zbiorze przetwarzane są dane odnoszące się do różnych grup osób, co nie oznacza, że prowadzi to do uznania danych o poszczególnych grupach osób za odrębne zbiory danych. To administrator danych decyduje w jaki sposób dany zbiór będzie prowadził i ustalone przez niego zasady traktowane winny być jako fakty, które z kolei należy odnosić do zawartych w art. 7 i pośrednio w art. 2 ust. 2 pkt 1 uodo definicji zbioru danych osobowych, a nie odwrotnie.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, zaskarżając ów wyrok w całości.

Wyrokowi Generalny Inspektor zarzucił naruszenie:

1. przepisów postępowania art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa w zw. z art. 7 i 77 § 1 kpa, przez niezasadne uznanie, że Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych popełnił błąd co do ustaleń faktycznych uznając oświadczenie woli T. N. jako skuteczny akt apostazji, co miało istotny wpływ na wynik sprawy;

2. prawa materialnego, tj. art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2014 r., poz. 1182 ze zm.) przez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych prowadząc postępowanie administracyjne nie jest uprawniony do dokonywania samodzielnej oceny, czy osoba, której dane dotyczą należy, czy też nie do Kościoła czy też innego związku wyznaniowego.

Wskazując na powyższe zarzuty wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej rozwinięto argumentację zawartą w powyższych zarzutach.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Proboszcz Parafii [...], reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej w całości i o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa, według norm przepisanych oraz kosztów złożenia pełnomocnictwa.

W dniu 7 stycznia 2016 r. do Naczelnego Sądu Administracyjnego wpłynął wniosek Polskiego Stowarzyszenia R. w W. o dopuszczenie do udziału w postępowaniu. W uzasadnieniu wniosku podniesiono, że ubieganie się Stowarzyszenia o udział w charakterze uczestnika znajduje oparcie społeczne w dotychczasowej działalności na tym polu, zaś prawne – w zapisach Statutu, tj.:

- § 9 pkt 3, który brzmi: "rozwijanie postaw tolerancyjnych, zwalczanie uprzedzeń i wspieranie idei społeczeństwa otwartego";

- § 9 pkt 4 Statutu, który brzmi: "przeciwdziałanie szerzeniu się szkodliwych stereotypów wpływających na ograniczenie indywidualnego rozwoju człowieka oraz działanie na rzecz realizacji wolności jednostki w ramach obowiązującego prawa";

- § 9 pkt 8, który brzmi: "działanie na rzecz umocnienia neutralności światopoglądowej Państwa";

- § 10 Statutu wymienia sposoby realizacji celów i w nim pkt 7 stanowi: "[Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez] inicjowanie, opiniowanie i popieranie projektów aktów prawnych, w szczególności regulujących stosunki wyznaniowe, zagadnienia edukacyjne, naukowe i społeczne".

W ocenie Stowarzyszenia za jego udziałem w postępowaniu sądowym wyraźnie przemawia interes społeczny. Nadto zwrócono uwagę, że ww. Stowarzyszenie zostało już dopuszczone do udziału w postępowaniu sądowym w sprawie o sygnaturze I OSK 3111/14.

Stowarzyszenie zwróciło się do Naczelnego Sądu Administracyjnego o połączenie na podstawie art. 111 § 2 ppsa niniejszej sprawy ze sprawami wniesionymi ze skarg kasacyjnych GIODO od wyroku WSA w Warszawie z:

- 21 kwietnia 2015 r., II SA/Wa 1865/14;

- 2 września 2015 r., II SA/Wa 1881/14.

Stowarzyszenie wniosło, by Naczelny Sąd Administracyjny wystąpił do Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego z wnioskiem o wyjaśnienie przez całą Izbę Ogólnoadministracyjną w trybie art. 15 § 1 pkt 2 ppsa zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości: "czy osoby, których dane osobowe przetwarzają parafie katolickie mają prawo do merytorycznej decyzji administracyjnej Generalnego Dyrektora Ochrony Danych Osobowych?".

W piśmie z dnia 3 lutego 2016 r. uczestnik postępowania T. N. wniósł o uwzględnienie zarzutów skargi kasacyjnej GIODO (k. 141-143 akt sądowych).

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W świetle art. 183 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2012, poz. 270 ze zm., dalej ppsa), Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej i bierze z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania; bada przy tym wszystkie podniesione przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa (uchwała pełnego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 października 2009 r. sygn. akt I OPS 10/09, ONSAiWSA 2010, z. 1, poz. 1).

W sprawie nie zachodzą przesłanki nieważności postępowania.

Kluczowym dla rozstrzygnięcia sprawy jest zagadnienie materialnoprawne, przeto zarzut 2 (drugi) należało rozpoznać w pierwszej kolejności.

Zarzut naruszenia art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1182 ze zm.) został skonstruowany niestarannie. Jako wzorzec kontroli autor skargi kasacyjnej wskazał art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1182 ze zm.). Sąd administracyjny kontroluje zgodność z prawem zaskarżonej decyzji, biorąc pod uwagę stan prawny i faktyczny z daty jej wydania (J. P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, LexisNexis 2012, s. 343-344, uw. 1; A. Kabat w: B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Wolters Kluwer 2013, s. 427, uw. 2, s. 852-853, uw. 3). Tym samym wzorcem kontroli są normy prawne wywiedzione z art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. nr 101, poz. 926 ze zm., ostatnia zmiana Dz. U. z 2011 r. nr 230, poz. 1371), bowiem j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 1182 został opublikowany dopiero 3 września 2014 r. Mimo tej wady, ów zarzut nadawał się do rozpoznania (uchwała I OPS 10/09).

W rozpoznawanej sprawie skarga kasacyjna została oparta na obydwu podstawach określonych w art. 174 pkt 1 i 2 ppsa i zarzuca naruszenie norm prawa materialnego, jak również przepisów postępowania. Zarzuty skargi kasacyjnej wywiedzione na wskazanych podstawach dotyczą zakwestionowania stanowiska Sądu pierwszej instancji, który uznał, że Generalny Inspektor nie jest uprawniony do dokonywania samodzielnej oceny skuteczności oświadczenia skarżącego o wystąpieniu z Kościoła Rzymskokatolickiego; oceny, czy osoba, której dane dotyczą należy, czy też nie należy do Kościoła lub innego związku wyznaniowego – w oparciu o przepisy prawa powszechnie obowiązującego. Wojewódzki Sąd wyraził także pogląd, że Generalny Inspektor dokonując ustaleń w zakresie przynależności skarżącego do Kościoła Katolickiego w oparciu o przepisy prawa powszechnie obowiązującego i wydając rozstrzygnięcie w przedmiocie przetwarzania jego danych osobowych przez Proboszcza Parafii wkroczył w sferę autonomii Kościoła i tym samym dopuścił się naruszenia przepisów prawa wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Naczelny Sąd Administracyjny w niniejszym składzie, biorąc pod rozwagę dotychczasowe orzecznictwo sądów administracyjnych, a także powagę przedstawionego do rozstrzygnięcia problemu, będącego w istocie sui generis zagadnieniem z zakresu autonomii i rozdzielności Państwa Polskiego i Kościoła Katolickiego, podziela wielokrotnie wyrażane w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przekonanie o konieczności ustalenia charakteru prawnego i skutków oświadczenia woli osób fizycznych dotyczącego tzw. "wystąpienia z Kościoła Katolickiego" lub apostazji. W dotychczasowym orzecznictwie Naczelny Sąd Administracyjny przyjmował, że nie budzi wątpliwości, że w przypadku osób, które nie należą do Kościoła, GIODO ma prawo do kontroli przetwarzania ich danych osobowych. Zagadnieniem spornym była ocena, czy osoba składająca pisemne oświadczenie woli o wystąpieniu z tego Kościoła lub apostazji sensu stricto przestała być członkiem Kościoła Katolickiego i jakie w tej materii stosować przepisy. W dotychczasowym orzecznictwie Naczelny Sąd Administracyjny w sposób jednoznaczny wyraził jedynie pogląd, że GIODO nie miał podstaw do umorzenia postępowania na podstawie art. 105 § 1 kpa w zw. z art. 43 ust. 2 uodo. Rozważając ocenę oświadczenia o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego, NSA poddał pod rozwagę Sądu pierwszej instancji, a tym samym GIODO, konieczność zbadania skutków oświadczenia o wystąpieniu z Kościoła w aspekcie art. 43 ust. 2 uodo, wskazując że w przypadku osób niebędących członkami Kościoła, nie są wyłączone uprawnienia GIODO i nie ma tym samym zastosowania art. 43 ust. 2 uodo. Z uzasadnień wyroków NSA, które dotychczas (przytoczone poniżej) zostały wydane, wynika, że Sąd ten w aspekcie konieczności oceny zastosowania się GIODO do wyłączenia, o którym mowa w art. 43 ust. 2 uodo, zalecał dokonanie oceny skutków oświadczenia woli o wystąpieniu z Kościoła i w tej kwestii prezentował dwa odmienne poglądy. Według pierwszego z nich NSA zalecił rozważenie, czy ocena skutków wystąpienia z Kościoła ma być dokonana według przepisów prawa kościelnego, a zatem punktem wyjścia do zajęcia przez GIODO stanowiska co do przynależności osoby składającej oświadczenie do Kościoła Katolickiego, winno być prawo wewnętrzne Kościoła. Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że GIODO winien przede wszystkim ustalić, czy wnioskodawca dopełnił przepisów prawa wyznaniowego w zakresie wystąpienia z Kościoła Katolickiego. Ustalenie tego faktu ma być podstawą do ewentualnych dalszych działań GIODO. Nie przesądzono, czy GIODO winien przeprowadzić postępowanie kontrolne w zakresie przetwarzania przez Kościół Katolicki danych wnioskodawcy. Najpierw organ winien ustalić w oparciu o przepisy prawa wyznaniowego kwestie przynależności wnioskodawcy do Kościoła Katolickiego (tak orzekł NSA w wyrokach z dnia: 27 marca 2013 r., sygn. I OSK 932/12; 4 kwietnia 2013 r., sygn. I OSK 897/12; 24 października 2013 r., sygn. I OSK 1520/13). Według drugiego stanowiska GIOGO winien rozważyć, czy skuteczność oświadczenia woli winna być oceniana według przepisów prawa cywilnego (taki pogląd zaprezentowano w wyrokach NSA z dnia 18 października 2013 r.: sygn. I OSK 1339/13, sygn. I OSK 129/13, sygn. I OSK 2541/12 i sygn. I OSK 1487/12).

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, orzekającego w niniejszej sprawie, zbadanie charakteru takiego oświadczenia, a co ważniejsze, skutków, jakie pociąga jego złożenie wobec osoby z mocy prawa upoważnionej do reprezentacji tegoż Kościoła, wymaga rozważań poszerzonych nie tylko w zakresie prawa powszechnie obowiązującego (państwowego), ale i prawa – w szerokim ujęciu – kościelnego, obowiązującego członków Kościoła Katolickiego.

Dla rozstrzygnięcia merytorycznego, uwzględniającego prawny interes uczestników postępowania i prowadzącego do sprawiedliwego wyroku, niezbędnym staje się – w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego – rozważenie i rozstrzygnięcie kwestii następujących:

1. prawnego charakteru stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego i dopuszczalności oraz zakresu ewentualnie dopuszczalnej ingerencji organów państwowych w sprawy kościelne, i co z tym się wiąże

2. zakresu stosowania w stosunkach Państwo – Kościół norm prawa powszechnie obowiązującego, w tym prawa wspólnotowego;

3. wpływu źródeł prawa kanonicznego na krajowy porządek prawny;

4. istoty i charakteru członkostwa w Kościele Katolickim;

5. charakteru prawnego i skutków oświadczenia o wystąpieniu z Kościoła Katolickiego, składanego przez członka tego Kościoła (defectio ab Ecclesia);

6. charakteru prawnego i skutków apostazji, jako całkowitego porzucenia wiary;

7. charakteru wpisu adnotacji o chrzcie w parafialnej księdze ochrzczonych;

8. obowiązków Kościoła Katolickiego, wynikających z prawa kościelnego, będących skutkiem złożenia oświadczenia o wystąpieniu z tego Kościoła lub apostazji.

Zagadnienia ujęte w punktach 4-8 należą do zagadnień wynikających z szeroko rozumianego prawa kościelnego. Nie istnieje jednak żadna przeszkoda, by Naczelny Sąd Administracyjny, orzekając w sprawie, dla której prawo kościelne ma znaczenie, nie był uprawniony do badania treści tego prawa, w oparciu o powszechnie dostępne teksty prawne. Wręcz przeciwnie, bez dokonania rozważań o istocie konkretnych instytucji prawa kościelnego i ich mocy wiążącej, nie uda się orzec w sposób merytoryczny i wyczerpujący zagadnienie.

Nie jest dlatego, w ocenie Sądu w tym składzie, wskazane pozostawienie takich rozważań i wiążących ustaleń organom administracji, w tym Generalnemu Inspektorowi. Rzeczą Sądu meriti jest dokonanie oceny prawa. W tym zaś wypadku, bardzo szczególnym i ważnym tak dla obywateli, żądających udzielenia im przez Państwo ochrony w zakresie ich danych osobowych, jak i dla organów Państwa powołanych do udzielania takiej ochrony, ale również i dla Kościoła Katolickiego, zrzeszającego polskich obywateli, niezbędnym staje się jednoznaczne i niepozostawiające wątpliwości praktycznych i teoretycznych, całościowe rozstrzygnięcie problemu.

Wymaga podkreślenia, że ani sąd administracyjny, ani sąd powszechny nie mają władzy kognicyjnej w zakresie dokonywania wiążącej wykładni prawa kościelnego, doktryny wiary lub orzekania w sprawach Kościoła Katolickiego, co nie stoi na przeszkodzie, by w sposób opisany powyżej, ustalić treść tego prawa, ale również fakty prawne, niezbędne dla merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, ujętej w skardze kasacyjnej GIODO.

Autonomia i niezależność dotyczą także swobody każdej wspólnoty religijnej do decydowania o przynależności do niej poszczególnych osób (wykluczenie ze wspólnoty religijnej nie stanowi deliktu w rozumieniu prawa cywilnego i nie podlega kontroli sądowej; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13.8.2003 r., VI ACa 81/03, OSA 2005/1/1=Wokanda 2005/1/33, aprobowany przez L. Garlickiego, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Wyd. Sejmowe 2007, t. V, s. 18, uw. 14 do art. 25). Naczelny Sąd Administracyjny podziela pogląd, wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 17.11.2013 r., I ACa 68/13 (Lex 1506458), że spór dotyczący kanonów wiary katolickiej, spór pomiędzy Kościołem a jego członkiem, pozostaje poza kognicją sądu powszechnego, uznając że pozostaje także poza kognicją sądu administracyjnego.

Przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy Naczelny Sąd Administracyjny bierze pod rozwagę, że w oparciu o prawo publiczne o charakterze iuris cogentis i o istniejącą naukę Kościoła Katolickiego oraz prawo kościelne – rozumiane szeroko, a więc nie tylko jako prawo kanoniczne – winien ustalić fakty o znaczeniu prawnym, pozwalające na wydanie orzeczenia w sprawie.

Ustalenia te oparte być winny na określeniu wzajemnego stosunku norm prawa powszechnego, powołanych w dalszej części uzasadnienia, do norm wynikających z prawa kościelnego oraz kanonicznego, zawartych przede wszystkim w Kodeksie Prawa Kanonicznego (Codex Iuris canonici, dalej KPK), promulgowanym 25 stycznia 1983 r. przez papieża Jana Pawła II konstytucją apostolską Sacrae disciplinae leges, który wszedł w życie 27 listopada 1983 r., ze zmianą KPK, dokonaną listem papieskim papieża Benedykta XVI o charakterze dekretu motu proprio "Ominium in mentem" z 26 października 2009 r.; w konstytucji apostolskiej Fidei Depositum, ogłoszonej przez papieża Jana Pawła II dnia 11 października 1992 r. oraz w innych dokumentach kościelnych, powołanych w dalszej części uzasadnienia.

I. Stosunek Państwa do Kościoła Katolickiego, dopuszczalność oraz zakres ewentualnie dopuszczalnej ingerencji organów państwowych w sprawy kościelne. Zakres stosowania w stosunkach wzajemnych norm prawa powszechnie obowiązującego, w tym prawa wspólnotowego.

Wzajemny stosunek Państwa i Kościoła uregulowany jest w: Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483; sprost. z 2001 r. nr 28, poz. 319; zm. z 2006 r. nr 200, poz. 1471; z 2009 r. nr 114, poz. 946, dalej Konstytucja RP); Konkordacie między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanym dnia 28 lipca 1993 r. w Warszawie i ratyfikowanym dnia 23 lutego 1998 r. (Dz. U. z 1998 r. nr 51, poz. 318, dalej Konkordat); ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2013 r., poz. 1169 ze zm., dalej uspkk); ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. nr 231, poz. 1965 ze zm., dalej ugwsw), o ile przepisy ugwsw nie są sprzeczne z wynikającymi z uspkk zasadami (art. 3 ust. 2 uspkk).

Zgodnie z art. 25 ust. 3 Konstytucji RP stosunki między Państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego, zaś zgodnie z ust. 4 art. 25, stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje (art. 31 ust. 2 Konstytucji RP).

Przepisy ustawy zasadniczej wprowadzają w art. 53 ust. 1 zasadę wolności sumienia i religii, przewidując w art. 53 ust. 6, że nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych. Art. 25, rozpatrywany łącznie z art. 53 Konstytucji, określają całościowy model stosunków między państwem (władzami publicznymi) a wspólnotami wyznaniowymi w Polsce (L. Garlicki – op. cit. s. 2, uw. 7 do art. 25; P. Sarnecki w: red. L. Garlicki w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Wyd. Sejmowe 2003, t. III s. 1-2, uw. 3 do art. 53).

Ratyfikowany dnia 23 lutego 1998 r. Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, również wprowadził w art. 1 zasadę autonomii Państwa i Kościoła, stanowiąc, że "Rzeczpospolita Polska i Stolica Apostolska potwierdzają, że Państwo i Kościół Katolicki są - każde w swej dziedzinie - niezależne i autonomiczne oraz zobowiązują się do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego". Niezależność i autonomia Państwa i Kościoła zagwarantowana została poprzez zapewnienie przez Państwo Kościołowi Katolickiemu, bez względu na obrządek, swobodne i publiczne pełnienie jego misji, łącznie z wykonywaniem jurysdykcji oraz zarządzaniem i administrowaniem jego sprawami na podstawie prawa kanonicznego (art. 5 Konkordatu).

W doktrynie trafnie wskazuje się, że rozwiązania przyjęte w Konstytucji RP odpowiadają modelowi separacji skoordynowanej (M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, Warszawa 1999, s. 53 i n.; J. Krukowski, K. Warchałowski, Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2000, s. 25 i n.). We wszystkich systemach istnieją instytucjonalne powiązania między państwem a organizacjami wyznaniowymi, zwłaszcza dotyczących kościołów największych (tradycyjnych), z reguły cieszących się odrębnym statusem prawnym (L. Garlicki – op. cit., s. 2, uw. 2 do art. 25). Sformułowania art. 25 Konstytucji RP nie pojawiły się znikąd i nie mają przypadkowego charakteru. Terminologia nie odbiega od sformułowań użytych w ustawie z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, a art. 25 ust. 3 Konstytucji jest niemal identyczny z art. 1 Konkordatu (L. Garlicki – op. cit. s. 7, uw. 6 do art. 25).

Nie ulega wątpliwości, że Konstytucja RP i Konkordat, są aktami późniejszymi niż ustawa o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego i stoją wyżej w hierarchii źródeł prawa (B. Rakoczy, Ustawa o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Oficyna 2008, s. 38-39). W doktrynie wskazuje się, że państwo nie może powoływać się wobec innych państw na swój porządek prawny (w tym również na postanowienia Konstytucji) celem uchylenia się od zobowiązań, jakie nakłada na nie prawo międzynarodowe lub traktaty przyjęte za obowiązujące (art. 27 Wiedeńskiej konwencji prawa traktatów z dnia 23 maja 1968 r. Dz. U. z 1990 r. nr 74, poz. 439, załącznik; M. Masternak-Kubiak, Umowa międzynarodowa w prawie konstytucyjnym, W. Pr. PWN 1997, s. 79, 111). Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową (art. 91 ust. 2 Konstytucji RP). W przedwojennym orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, że konkordat ze Stolicą Apostolską, ratyfikowany przez władze zgodnie z przepisami Konstytucji (art. 49) i ogłoszony w Dzienniku Ustaw jest nie tylko układem międzynarodowym, lecz ustawą mającą moc obowiązującą w stosunkach wewnętrznych, której postanowień sąd winien przestrzegać (orzeczenie SN z 23.10-7.11.1929 r., OSP 1930, IX,435, PPiA 1933, s. 1; akceptowane przez M. Masternak-Kubiak – op. cit., s. 88, 116). Konkordat podpisany dnia 28 lipca 1993 r., po ratyfikacji stał się aktem prawnym porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej o wyższej mocy obowiązywania niż ustawa [z dnia 17 maja 1989 r.] o gwarancjach [wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965)]; cz. V pkt 4 uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2.12.2009 r., U 10/07, OTK-A 2009/11/163).

Zgodnie z art. 2 uspkk, Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami. W zakresie normatywnym, istotnym dla rozstrzygnięcia kontrolowanej sprawy, art. 2 uspkk odpowiada treści art. 5 Konkordatu, określając relację dwu porządków prawnych – świeckiego i kanonicznego.

W sprawach odnoszących się do Kościoła, ale nieuregulowanych tą ustawą (jako ustawą partykularną; L. Garlicki – op. cit. s. 24, uw. 18 do art. 25), stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy prawa, o ile nie są sprzeczne z wynikającymi z niej zasadami (art. 3 ust. 2 uspkk).

Na uwagę zasługuje fakt, że ustawa posługuje się w art. 33 ust. 1 uspkk sformułowaniem "osobom należącym do Kościoła", określając w ten sposób zakres podmiotowy ustawy; szerszy, niż czyni to Konkordat. Jak słusznie zauważa B. Rakoczy, wiernym jest osoba, która została ochrzczona. Przez osoby należące do Kościoła rozumie się wiernych w rozumieniu kan. 204 KPK i art. 19 Konkordatu, ale także katechumenów, w rozumieniu kan. 205 KPK (B. Rakoczy – op. cit. s. 229-230; J. Krukowski, Polskie prawo wyznaniowe, wyd. 4, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2008).

W doktrynie trafnie wskazuje się, że zakres podmiotowy art. 25 ust. 5 Konstytucji RP odnosi się do wszystkich – poza Kościołem katolickim – kościołów i związków wyznaniowych. W dniu 9 lutego 2016 r. 15 kościołów i związków wyznaniowych miało uregulowane ustawami partykularnymi stosunki z Rzecząpospolitą Polską. Sytuację pozostałych ponad 100 związków wyznaniowych określa ogólnie ustawa z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (L. Garlicki – op. cit. s. 22, uw. 18 do art. 25; art. 14 ust. 1-4 ugwsw).

Zgodnie z ugwsw, każdy obywatel polski ma swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie i zbiorowo, prywatnie i publicznie (art. 1 ust. 2). Wolność sumienia i wyznania polega m.in. na przynależności lub braku przynależności do kościoła i innego związku wyznaniowego (art. 2 p. 2a). Obywatel nie może być zmuszany ani do brania udziału, ani do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych (art. 6 ust. 2).

Kościoły i inne związki wyznaniowe w Polsce działają w konstytucyjnych ramach ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej; ich sytuację prawną i majątkową regulują przepisy rangi ustawowej (art. 8 ugwsw).

Zasada rozdziału państwa od kościołów wyrażona została w art. 9 ust. 2 pkt 1 ugwsw. Zgodnie z art. 19 ust. 2 p. 1 ugwsw, kościoły mogą określać doktrynę religijną, dogmaty i zasady wiary oraz liturgię, zaś zgodnie z ust. 2 p. 4 tego artykułu, rządzić się w swoich sprawach własnym prawem, swobodnie wykonywać władzę duchowną oraz zarządzać swoimi sprawami. Art. 19 ust. 2 p. 4 ugwsw stanowi w istocie odpowiednik art. 2 uspkk. Ustawodawca wprowadził jednocześnie nakaz, by działalność kościołów i związków wyznaniowych nie naruszała przepisów ogólnie obowiązujących ustaw chroniących bezpieczeństwo publiczne, porządek, zdrowie lub moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób (art. 27 ust. 1 ugwsw).

Na gruncie powołanych wyżej przepisów Konstytucji RP, Konkordatu i ustaw zwykłych, należy rozważyć zakres związania Kościoła Katolickiego prawem powszechnym, w tym (z uwagi na materię zawisłej sprawy) w szczególności ustawą z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. nr 101, poz. 926, ze zm.), która to ustawa dokonała wdrożenia dyrektywy 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych (Dz. Urz. WE L 281 z 23.11.1995, str. 31, z p. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 15, str. 355, ze zm., dalej dyrektywa 95/46/WE bądź Dyrektywa).

Obowiązek ochrony danych osobowych w Rzeczypospolitej Polskiej wynika bezpośrednio z art. 51 Konstytucji. Z przepisu tego wynika, że każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą (ust. 4), zaś zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa (ust. 5).

Implementująca dyrektywę 95/46/WE i wykonująca zapis konstytucyjny, ustawa o ochronie danych osobowych, uwzględniając autonomię kościołów w Polsce, wynikającą z przepisów powołanych powyżej, wprowadziła w art. 27 ust. 2 p. 4 wyjątek od zasady zakazu przetwarzania danych ujawniających przekonania religijne i przynależność wyznaniową jeśli jest to niezbędne do wykonania statutowych zadań kościołów pod warunkiem, że przetwarzanie danych dotyczy wyłącznie członków tych organizacji lub instytucji albo osób utrzymujących z nimi stałe kontakty w związku z ich działalnością i zapewnione są pełne gwarancje ochrony przetwarzanych danych, zwalniając także w art. 43 ust. 1 pkt 3 uodo kościoły z obowiązku rejestracji zbiorów danych osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego. Szczególna regulacja, zawarta w art. 43 ust. 2 uodo, stanowiąca ograniczenie uprawnień GIODO, określonych m.in. w art. 12 pkt 2 uodo, wyłączyła w odniesieniu do zbiorów danych osób należących do kościoła ustawowe uprawnienia Generalnego Inspektora do:

1. wydawania decyzji administracyjnych i rozpatrywania skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych (art. 12 pkt 2 uodo) oraz uprawnienia, wynikające z art. 14 pkt 1 i 3-5 oraz art. 15-18 uodo;

2. nakazywania w drodze decyzji administracyjnej (z urzędu lub na wniosek) przywrócenia stanu zgodnego z prawem, w szczególności poprzez usunięcie uchybień, uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie, udostępnienie lub nieudostępnienie danych osobowych, zastosowanie dodatkowych środków zabezpieczających zgromadzone dane osobowe, wstrzymanie przekazywania danych osobowych do państwa trzeciego, zabezpieczenie danych lub przekazanie ich innym podmiotom, usunięcie danych osobowych.

Ustawa nie pozbawiła osób należących do kościoła (w tym do Kościoła Katolickiego) prawa do kontroli przetwarzania danych osobowych, które ich dotyczą, zawartych w zbiorach kościelnych, w szczególności prawa do żądania uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania danych osobowych, czasowego lub stałego wstrzymania ich przetwarzania lub ich usunięcia, jeżeli są one niekompletne, nieaktualne, nieprawdziwe lub zostały zebrane z naruszeniem ustawy albo są już zbędne do realizacji celu, dla którego zostały zebrane (art. 32 ust. 1 p. 6 uodo).

Żądanie, o którym mowa powyżej, przysługuje konkretnej osobie jeżeli wykaże, że dane osobowe jej dotyczące są niekompletne, nieaktualne, nieprawdziwe lub zostały zebrane z naruszeniem ustawy albo są zbędne do realizacji celu, dla którego zostały zebrane... chyba że dotyczy to danych osobowych, w odniesieniu do których tryb ich uzupełnienia, uaktualnienia lub sprostowania określają odrębne ustawy (art. 35 ust. 1 uodo). Wykazanie powyższych okoliczności (lub jednej z nich) powoduje powstanie obowiązku po stronie kościoła lub związku wyznaniowego do uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania danych, czasowego lub stałego wstrzymania przetwarzania kwestionowanych danych lub ich usunięcia ze zbioru - bez zbędnej zwłoki (art. 35 ust. 1 uodo). Wskazane przepisy są jednak tak skonstruowane, że przewidują opisane wyżej prawa, lecz nie wskazują sankcji i sposobu wymuszenia zmiany danych. W szczególności GIODO nie może w tym celu wydać decyzji administracyjnej (art. 43 ust. 2 uodo).

Obowiązek, o którym mowa, powstający po stronie kościoła lub związku wyznaniowego nie jest możliwy do wymuszenia w trybie ust. 2 art. 35 uodo ("W razie niedopełnienia przez administratora danych obowiązku, o którym mowa w ust. 1, osoba, które dane dotyczą, może się zwrócić do Generalnego Inspektora z wnioskiem o nakazanie dopełnienia tego obowiązku"), gdyż – jak Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził powyżej – art. 43 ust. 2 uodo wyłączył władczą ingerencję GIODO w odniesieniu do zbiorów danych osób należących do kościoła. Powyższe oznacza, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, że obowiązkowi kościoła lub związku wyznaniowego uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania danych, czasowego lub stałego wstrzymania przetwarzania kwestionowanych danych lub ich usunięcia ze zbioru w wypadku rzeczywiście uzasadnionego żądania członka kościoła lub związku nie towarzyszy żadna ustawowa sankcja, mogąca wymusić takie zachowanie. Brak przyznania GIODO odpowiednich środków prawnych przez ustawodawcę jest w ustawie o ochronie danych osobowych rozwiązaniem częstszym (J. Barta, P. Fajgielski, R. Markiewicz, Ochrona danych osobowych. Komentarz, Wolters Kluwer 2015, s. 355-356, uw. 1).

Wyłączenie uprawnień decyzyjnych GIODO, dokonane przez ustawodawcę w art. 43 ust. 2 uodo, w odniesieniu do zbiorów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3, jest prawem powszechnie obowiązującym i organy administracji oraz sądy administracyjne, są obowiązane do jego przestrzegania i stosowania.

Naczelny Sąd Administracyjny nie dostrzega w tym przepisie naruszenia dyrektywy 95/46/WE. Zgodnie bowiem z Dyrektywą, zasady ochrony muszą odnosić się do całokształtu przetwarzania danych osobowych przez każdą osobę, której działania podlegają prawu wspólnotowemu (p. 12 preambuły). Kościoły, w szczególności, jak w sprawie niniejszej, Kościół Rzymskokatolicki i jego działania, nie podlegają takiemu prawu; Kościół nie jest ani członkiem Wspólnoty Europejskiej, ani tym bardziej Państwem Członkowskim w rozumieniu Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zmienionym Traktatem o Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 3 ust. 2 Dyrektywy, nie ma ona zastosowania do przetwarzania danych osobowych w ramach działalności wykraczającej poza zakres prawa Wspólnoty – a za taką uznać należy w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego działalność Kościoła Katolickiego. Zgodnie z art. 34 Dyrektywy, ustanowiony został nadto zakres podmiotowy jej obowiązywania; ogranicza się on do Państw Członkowskich Wspólnoty, a Kościół Katolicki (Stolica Apostolska) nie jest takim państwem.

Naczelny Sąd Administracyjny bierze również pod uwagę stanowisko, zajęte przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu w wyroku z 12 czerwca 2014 r. 56030/07 w sprawie Martinez vs. Hiszpania (www.echr.coe.int), w którym Trybunał, podkreślając obowiązek ochrony autonomii Kościoła przez Państwo stwierdził: "Trybunał regularnie podkreślał rolę Państwa jako neutralnego i bezstronnego organizatora praktykowania różnych religii, wyznań i przekonań, oraz wskazywał, iż rola ta ma charakter przewodni dla porządku publicznego, harmonii religijnej i tolerancji w demokratycznym społeczeństwie, zwłaszcza pomiędzy grupami będącymi do siebie w opozycji. Poszanowanie autonomii uznawanych przez Państwo związków wyznaniowych oznacza zwłaszcza, iż Państwo powinno zaakceptować prawo takich wspólnot do reagowania, zgodnie z ich własnymi zasadami i interesami, na wszelkie ruchy dysydenckie powstające w ich strukturach, które mogłyby stanowić zagrożenie dla ich spójności, wizerunku lub jedności. Nie jest zatem zadaniem organów władzy krajowej działanie w charakterze arbitra pomiędzy związkami wyznaniowymi a różnymi dysydenckimi frakcjami, które istnieją lub mogą powstać w ich łonie. Należy dalej przypomnieć, iż poza bardzo wyjątkowymi przypadkami prawo do wolności wyznania w rozumieniu Konwencji wyklucza wszelką swobodę decyzyjną po stronie Państwa, która pozwalałaby określać, które przekonania religijne lub środki wykorzystywane do wyrażania takich przekonań są legalne. Nadto zasada autonomii wyznaniowej uniemożliwia Państwu zobowiązanie wspólnoty wyznaniowej do dopuszczenia lub wykluczenia osoby lub powierzenia danej osobie konkretnego obowiązku religijnego".

II. Przynależność do Kościoła Katolickiego.

Członkiem Kościoła Katolickiego jest każda osoba ochrzczona i może nim zostać każda osoba fizyczna jeszcze nieochrzczona; niezależnie od wieku (kan. 864 KPK), poprzez przyjęcie sakramentu chrztu (kan. 849). Chrzest – zgodnie z prawem kanonicznym – jest jedynym sposobem włączenia człowieka do tego Kościoła (kan. 849).

Jak wynika z nauki Kościoła Katolickiego i prawa kanonicznego, chrzest święty jest sakramentem będącym znakiem oczyszczenia z wszelkiego grzechu, w tym pierworodnego, odrodzenia duchowego oraz włączenia do Kościoła i zjednoczenia z nim (kan. 849 KPK, Katechizm Kościoła Katolickiego p. 784 i n.). Chrzest stanowi warunek sinequa non dopuszczenia do pozostałych sakramentów (kan. 842 § 1 KPK).

Chrzest w ujęciu prawa kościelnego nie jest porównywalny z jakąkolwiek instytucją prawa powszechnie obowiązującego, w szczególności nie jest czynnością prawną - jest sakramentem (kan. 840). Zgodnie zaś z kan. 841 "Ponieważ sakramenty są te same dla całego Kościoła i należą do depozytu wiary, tylko do najwyższej władzy kościelnej należy zatwierdzanie lub określanie tego, co jest wymagane do ich ważności".

Jak wyjaśnia to Katechizm Kościoła Katolickiego (p. 1269), ochrzczony staje się członkiem tego Kościoła, podlegającym jego prawom i obowiązkom.

Kodeks Prawa Kanonicznego wymaga od osoby dorosłej przystępującej do tego sakramentu m.in. wyrażenia woli przyjęcia chrztu (kan. 685 § 1), zaś dla ochrzczenia dziecka wymagane jest, by na chrzest zgodzili się rodzice lub przynajmniej jedno z nich, lub ci, którzy prawnie ich zastępują, a ponadto aby istniała uzasadniona nadzieja, że dziecko będzie wychowane po katolicku; jeśli jej zupełnie nie ma, chrzest należy odłożyć zgodnie z postanowieniami prawa partykularnego, powiadamiając rodziców o przyczynie (kan. 868 § 1).

Przepisy prawa kościelnego nie przewidują, jak czyni to prawo powszechne, dopuszczalności uchylenia się od skutków oświadczenia woli ani przez osobę, która przystąpiła do chrztu, jako dorosła, ani przez osobę, która została ochrzczona, jako dziecko. Podobne rozwiązania znane są prawu powszechnie obowiązującemu – małżonek nie może uchylić się od skutków oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński (art. 151 kro).

W związku z tym, że chrzest, jako element niezbędny, a zarazem jedyny, włączenia osoby fizycznej do wspólnoty Kościoła Rzymskokatolickiego nie ma charakteru czynności prawnej w rozumieniu prawa powszechnie obowiązującego, ale nadany mu i potwierdzony przez naukę i prawo kościelne charakter sakramentu, do tego tylko do najwyższej władzy kościelnej należy zatwierdzanie lub określanie tego, co jest wymagane do ważności chrztu (kan. 841), uznać należy, że brak jest normy prawa kościelnego, z której wynikałoby uprawnienie ochrzczonego do "unieważnienia" lub uchylenia się od skutków chrztu, polegających na przyjęciu do Kościoła Katolickiego.

III. Wystąpienie z Kościoła Rzymskokatolickiego. Apostazja.

1. Wystąpienie z Kościoła (defectio ab Ecclesia).

Rozważając kwestię wystąpienia z Kościoła Katolickiego, Naczelny Sąd Administracyjny wziął pod uwagę fakt, że dnia 13 marca 2006 r. Papieska Rada do spraw Tekstów Prawnych (dalej Papieska Rada bądź PRTP) opublikowała dokument, zawierający zasady tzw. odłączenie się od Kościoła Katolickiego (actus formalis defectionis ab Ecclesia), przyjmując, że by taki formalny akt wystąpienia z Kościoła mógł być uznany za prawdziwy musi urzeczywistnić się poprzez wewnętrzną decyzję odstąpienia od Kościoła katolickiego, wykonanie i zewnętrzną manifestację tej decyzji, przyjęcie do wiadomości tej decyzji przez kompetentną władzę kościelną. W wypadku spełnienia tych przesłanek Rada zalecała "aby w księdze ochrzczonych (por. kanon 535, § 2) została umieszczona adnotacja wyraźnie mówiąca o zaistnieniu "defectio ab Ecclesia catholica actu formali".

Na podstawie ww. listu okólnego PRTP, Konferencja Episkopatu Polski przyjęła 27 września 2008 r., na 345 Plenarnym Zebraniu w Białymstoku, "Zasady postępowania w sprawie formalnego aktu wystąpienia z Kościoła" (dalej Zasady). Zgodnie z Zasadami (p.5), aktu odstępstwa, który wywołuje skutki kanoniczne, mogła dokonać tylko osoba pełnoletnia (w rozumieniu kan. 98 § 1 i 2 KPK), zdolna do czynności prawnych, osobiście, w sposób świadomy i wolny (kan. 124-126 KPK), w formie pisemnej, w obecności proboszcza swego kanonicznego miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego) i dwóch pełnoletnich świadków. W dokumencie znajduje się też zalecenie, by – jeśli to możliwe – przynajmniej jednym ze świadków był ktoś z rodziców lub chrzestnych odstępcy, którzy towarzyszyli mu niegdyś w przyjęciu do Kościoła. Zgodnie z p. 6 Zaleceń "Aby akt formalnego wystąpienia z Kościoła został uznany za skuteczny kanonicznie, winien być dokonany przez osobiste złożenie własnoręcznie podpisanego pisma, w którym odstępca wyraźnie przedstawia swoją wolę opuszczenia Kościoła. Oświadczenie winno zawierać także dane personalne odstępcy i świadków, motywację oraz dokładne dane dotyczące daty i parafii chrztu (z załączeniem świadectwa chrztu). W piśmie powinna się także znaleźć informacja o tym, iż odstępca dokonuje tego aktu dobrowolnie i ze świadomością konsekwencji, jakie ów akt pociąga za sobą". Konferencja Episkopatu Polski ustaliła w Zasadach (p. 7), że nie wywołuje skutków kanonicznych oświadczenie złożone przed urzędnikiem cywilnym lub przesłane drogą pocztową czy elektroniczną.

Użyte w tekście obu ww. dokumentów kościelnych sformułowanie "akt formalnego wystąpienia z Kościoła" wynikało z konieczności wyjaśnienia użytej w odniesieniu do przynależności do Kościoła w kan. 1117 KPK formuły "i nie odłączyła się od niego formalnym aktem"; w kan. 1086, § 1 "i nie odstąpiła od niego formalnym aktem", jak również w kan. 1124 "i formalnym aktem od niego się nie odłączyła". Powołane kanony KPK dotyczą kanonicznych przepisów małżeńskich, ale jako jedyne w Kodeksie Prawa Kanonicznego przewidywały odłączenie się od Kościoła Katolickiego "formalnym aktem", przez co rozumieć można było, że prawo kościelne przewiduje taką możliwość, wymagając jednakże zachowania określonego wymogu formalizmu oświadczenia.

Zgodnie z listem papieskim o charakterze dekretu (a więc prawa kościelnego) motu proprio Benedykta XVI "Omnium in mentem" z 26 października 2009 r., Kodeks Prawa Kanonicznego został zmieniony w ten sposób, że z ww. Kanonów usunięto formuły o odłączeniu się od Kościoła formalnym aktem.

W związku z tak dokonaną papieską zmianą Kodeksu Prawa Kanonicznego, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, prawo kościelne w sposób jednoznaczny powróciło do powszechnego i bez wyjątków stosowania zasady semel catholicus, semper catholicus, która oznacza, że ten, kto został katolikiem, pozostaje nim na zawsze. Zasada ta została prawnie uregulowana na Soborze Trydenckim, podczas siódmej sesji, 3 marca 1547 r. w kanonie 8 i 14 (zgodnie z postanowieniami tego Soboru wprowadzono nota bene w Kościele Katolickim księgi metrykalne; w tym księgi chrztów). Oba te kanony dotyczą istoty chrztu świętego, jako sakramentu kościelnego wprowadzającego osobę fizyczną do wspólnoty Kościoła Katolickiego i wprowadzały w prawie kościelnym pisaną zasadę, że przez chrzest ochrzczony staje się zobowiązany do przestrzegania zasad Kościoła Rzymskiego spisanych lub przekazanych przez tradycję (kan. 8 DS 1621), a także, że dorosły który był ochrzczony jako dziecko, nie może skutecznie złożyć oświadczenia woli o niepodtrzymaniu (uchyleniu się od skutków) oświadczenia złożonego przy chrzcie w jego imieniu przez rodziców chrzestnych (kan. 14 DS 1627).

Zgodnie z tym, co wyżej stwierdzono, właściwy miejscowo proboszcz parafii wobec którego oświadczenie złożone byłoby w przepisanej Zasadami formie, po zweryfikowaniu, czy oświadczenie o odstępstwie złożone zostało w sposób formalny i zawiera wszystkie wymagane dane (dwóch świadków pełnoletnich, oświadczenie powinno zawierać dane personalne odstępcy i świadków, motywację oraz dokładne dane dotyczące daty i parafii chrztu z załączeniem świadectwa chrztu i informację o tym, iż odstępca dokonuje tego aktu dobrowolnie i ze świadomością konsekwencji, jakie ów akt pociąga za sobą), po zbadaniu dokumentów tożsamości odstępcy i świadków potwierdza dokument swoim podpisem i pieczęcią parafialną, umieszczając datę, zaś uwierzytelnioną kopię tego dokumentu przesyła do kurii swojej diecezji, która - jeśli nie stwierdzi nowych okoliczności - poleca proboszczowi parafii chrztu odstępcy (także w przypadku, gdy odstępstwo miało miejsce w parafii chrztu) dokonanie stosownego wpisu do parafialnej księgi ochrzczonych, a ponadto ma obowiązek zadbać, aby analogiczny wpis został umieszczony także w duplikatach ksiąg metrykalnych i dokumentację tej sprawy, zwłaszcza oryginał oświadczenia odstępcy, zachować w archiwum parafii, w której dokonany został formalny akt wystąpienia i powinien w księdze ochrzczonych na marginesie aktu chrztu odstępcy (kan. 535 § 2 KPK) dokonać wpisu: "Dnia ........ w Parafii ........ w ...... formalnym aktem wystąpił(a) z Kościoła katolickiego". Adnotacja ta musi być umieszczana również na świadectwie chrztu. Świadectwo chrztu z odpowiednią adnotacją jest wówczas jedynym dokumentem potwierdzającym formalny akt wystąpienia z Kościoła (A. Wróbel – glosa do wyroku NSA z 27.3.2013 r., I OSK 932/12, OSP 2014/2/14, s. 187).

Naczelny Sąd Administracyjny zwraca uwagę, że dokonana przez papieża Benedykta XVI zmiana, polegająca na usunięciu z Kodeksu Prawa Kanonicznego określeń: "i nie odłączyła się od niego formalnym aktem" z kan. 1117; "i nie odstąpiła od niego formalnym aktem" z kan. 1086, § 1, jak również "i formalnym aktem od niego się nie odłączyła" z kan. 1124 spowodowała, że prawo kościelne, ani nauka prawa kościelnego nie przewiduje możliwości uchylenia skutków chrztu, jako sakramentu powodującego przyjęcie do Kościoła.

Wyraźnego i stanowczego podkreślenia wymaga fakt, że wyżej opisany pogląd jest wynikiem oceny zmian w prawie kościelnym, dokonywanym przez sąd państwowy, a nie kościelny. Wyrażony więc powyżej pogląd prawny nie jest wiążący dla Kościoła, a to z uwagi na wspomnianą zasadę rozdziału Państwa i Kościoła oraz autonomię obu tych podmiotów, nie zezwalającą na wzajemną ingerencję ani w stanowienie, ani w dokonywanie wiążącej wykładni prawa państwowego lub prawa kościelnego.

Nie można pominąć, że w dniu 19 lutego 2016 r. (już po wydaniu wyroku w niniejszej sprawie) opublikowano Dekret Ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła (uchwała KEP z 7 października 2015 r., Nr 20/370/2015, "Akta Konferencji Episkopatu Polski" 27(2015), s. 101-104, dalej Dekret). Jednakże Dekret nie wpływa na ocenę prawną zaskarżonego wyroku i kontrolowanych decyzji administracyjnych, z uwagi na to, że sąd administracyjny kontroluje zgodność z prawem zaskarżonej decyzji, biorąc pod uwagę stan prawny i faktyczny z daty jej wydania (art. 133 § 1 ppsa; M. Jagielska, J. Jagielski, R. Stankiewicz w: red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, C.H. Beck 2015, s. 566-567, nb 3).

Naczelny Sąd Administracyjny stoi na stanowisku, że powyższe rozważania nie mają zastosowania do złożenia przez ochrzczonego wobec stosownej władzy kościelnej oświadczenia, że dokonuje aktu odstępstwa od wspólnoty Kościoła jako apostata, który całkowicie porzuca wiarę chrześcijańską (wstępując do wspólnoty religijnej niechrześcijańskiej lub pozostając poza jakąkolwiek wspólnotą religijną), bądź to jako schizmatyk, który odmawia uznawania zwierzchnictwa Biskupa Rzymskiego lub utrzymywania wspólnoty z członkami Kościoła, uznającymi to zwierzchnictwo, gdyż kan. 751 KPK przewiduje możliwość herezji, apostazji i schizmy, jako aktu woli ochrzczonego. Takie oświadczenia bowiem nie dotyczą wystąpienia z Kościoła Katolickiego sensu stricto.

2. Apostazja.

Od kwestii "wystąpienia z Kościoła" należy wyraźnie odróżnić regulowaną prawem kanonicznym instytucję apostazji. Apostazja, jako w pełni dopuszczalny przejaw woli osoby fizycznej, wynikający z zasady prawa publicznego swobody światopoglądu – w tym co do wyznawanej wiary, lub braku woli wyznawania jakiejkolwiek wiary religijnej - kan. 751 KPK, oznacza całkowite porzucenie wiary, w tym wypadku katolickiej.

Kanon 751 KPK zawiera prawną definicję apostazji i dlatego niedopuszczalne staje się odmienne definiowanie tego pojęcia. Porzucenie wiary jest wewnętrzną decyzją człowieka i nie wymaga dla jego dokonania żadnej manifestacji; w tym złożenia jakiegokolwiek oświadczenia wobec osób trzecich; z Kodeksu Prawa Kanonicznego nie wynika też, jakoby skutkiem apostazji było wystąpienie z Kościoła Katolickiego.

Rzeczywisty problem pojawia się przy ocenie, jakie skutki wywiera zawiadomienie (dobrowolne) apostaty o dokonanej apostazji, złożone wobec osoby upoważnionej do reprezentacji Kościoła katolickiego, w tym wobec właściwego proboszcza, a co za tym idzie, czego apostata może żądać od Kościoła, którego wiarę porzuca i w jakim zakresie takie żądanie podlega co do zasadności ocenie na gruncie prawa powszechnie obowiązującego (państwowego lub wspólnotowego), a w jakim ocena taka wynika z nauki i prawa Kościoła.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, prawo kanoniczne przewiduje oznaczone prawne skutki apostazji, które mogą powstać albo solo actu, czyli nastąpią z chwilą porzucenia wiary, albo powstaną dopiero po ujawnieniu swej woli przez apostatę. Do tych pierwszych należy ekskomunika (kan. 1364 § 1 KPK) wiążącej mocą samego prawa, której skutkiem jest pozbawienie apostaty prawa uczestniczenia w życiu religijnym. Do grupy drugiej należą sankcje, których zastosowanie możliwe jest – z natury rzeczy – tylko po uzyskaniu przez Kościół wiedzy o apostazji, takie jak odmowa pogrzebu kościelnego (kan. 1184 § 1 p. 1 KPK) i odprawienia mszy pogrzebowej (kan. 1185 KPK), ponadto, zgodnie z kan. 1331 § 1 KPK, ekskomunikowanemu zabrania się: jakiegokolwiek udziału posługiwania w sprawowaniu Ofiary eucharystycznej lub w jakichkolwiek innych obrzędach kultu; sprawować sakramenty i sakramentalia oraz przyjmować sakramenty; sprawować kościelne urzędy lub posługi albo jakiekolwiek inne zadania, bądź wykonywać akty rządzenia.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, skutki wymienione wyżej w grupie drugiej, jako efekt apostazji i ekskomuniki latae sententiae (wiążącej z mocy samego prawa) wymagają z natury rzeczy uzyskania przez Kościół wiedzy o apostazji. Dlatego należy przyjąć że ewentualne, nie będące niezbędnym warunkiem apostazji, zawiadomienie przez apostatę o całkowitym porzuceniu wiary ma charakter zbliżony do jednostronnego oświadczenia woli. Złożenie takie oświadczenia wobec prawnie umocowanego przedstawiciela Kościoła Katolickiego (proboszcza, zgodnie z kan. 515 § 1 KPK) wywiera skutek informacyjny, jest manifestacją wolnej woli apostaty i winno – gdyż w prawie kościelnym brak jest regulacji odmiennej - być przyjęte do wiadomości Kościoła Katolickiego w taki sposób, by informacja o apostazji figurowała w księgach parafialnych. W innym wypadku bowiem skutki porzucenia wiary, inne niż ekskomunika, o których wspomina KPK nie mogłyby nastąpić - wobec braku wiedzy Kościoła (proboszcza) o dokonanej apostazji. Skutki wystąpienia z Kościoła, jak i apostazji, wskazują, że dane osobowe zebrane przez Kościół w okresie przynależności zainteresowanego do Kościoła, nie staną się zbędne do realizacji celu, dla którego zostały zebrane (art. 35 ust. 1 uodo).

IV. Charakter wpisu adnotacji o chrzcie w parafialnej księdze ochrzczonych.

Nakaz prowadzenia przez parafie Kościoła Katolickiego ksiąg parafialnych (księgi metrykalne) został co do zasady wprowadzony podczas Soboru Trydenckiego za pontyfikatu Piusa IV (po 11 listopada 1563 r.; Dokumenty soborów powszechnych t. 4: Lateran V, Trydent, Watykański I, oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2004, s. 723), choć badania potwierdzają, że spisy tego typu towarzyszyły Kościołowi od zarania chrześcijaństwa, początkowo jako tzw. dyptychy lub tripchiony, do których wpisywano imiona ochrzczonych członków gmin chrześcijańskich, znane jako sacrae tabulae, tabulae ecclesiasticae, catalogi catehumenorum, matriculae (S. Chodyński, Metryki kościelne. Encyklopedia kościelna, red. M. Nowodworski, t. XIV, Warszawa 1881, s. 224; R. Kotecki, Rejestracja Metrykalna wiernych w świetle potrydenckiego ustawodawstwa Kościoła Katolickiego (ze szczególnym uwzględnieniem prawodawstwa diecezji Chełmińskiej, Gnieźnieńskiej, Płockiej i Włocławskiej),"Nasza Przeszłość" nr 112, 2009, s. 35-75).

Reguły zawarte w tzw. Rytuale Rzymskim - Rituale Romanum (1614 r.) papieża Pawła V precyzyjnie określały rodzaj poszczególnych ksiąg metrykalnych. Według sformułowanych przez biskupa Rzymu zasad, każda parafia winna być wyposażona w pięć serii ksiąg: w tym dwie których prowadzenie nakazały już ustawy Synodu Trydenckiego (Tridentinum): tj. rejestr ochrzczonych (liber baptisatorum) oraz małżeństw (liber matrimoniorum), a także trzy serie zupełnie nowe, tj. rejestry bierzmowanych (liber confirmatorum), zmarłych (liber defunctorum) i spis parafian, czyli tzw. księgę stanu dusz (liber status animarum) (R. Kotecki - op. cit. s. 8).

Pierwszym synodem w Polsce, który zajął pod koniec kwietnia 1579 r. oficjalne stanowisko w sprawie prowadzenia metryk w Kościele Katolickim był synod włocławski obradujący pod przewodnictwem biskupa Stanisława Karnkows-kiego (1567-1581). W 1607 r., podczas Synodu Prymacjalnego Piotrkowskiego, nakazane zostało prowadzenie w parafiach ksiąg ochrzczonych, bierzmowanych, zaślubionych, komunikujących na Wielkanoc oraz statystyki parafialnej, podając równocześnie szczegółowy formularz dla poszczególnych wpisów metrykalnych.

W chwili obecnej, zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego parafie Kościoła Katolickiego obowiązane są do prowadzenia następujących ksiąg parafialnych (libri paroeciales): 1. Księga ochrzczonych (liber baptisatorum) (kan. 535 § 1); 2. Księga małżeństw (liber matrimoniorum seu copulatorum) (kan. 535 § 1); 3. Księga zmarłych (liber defunctorum seu mortuorum) (kan. 535 § 1); 4. Księga bierzmowanych (liber confirmatorum) (kan. 895); 5. Księga stypendiów mszalnych (liber stipendiorum) (kan. 958 § 1); 6. Księga inwentarza parafialnego (liber inventarium) (kan. 1283 § 2-3); 7. Księga przychodów i rozchodów (liber accepti et expensis) (kan. 1285 § 2, n. 7), 8. Księga zobowiązań mszalnych i innych (liber onerum et eleemosynarum) (kan. 1307 § 2).

Zgodnie z kan. 535 § 1 KPK, prócz ksiąg wymienionych w Kodeksie Prawa Kanonicznego proboszcz ma prowadzić i przechowywać inne księgi nakazane przez biskupa diecezjalnego. Zgodnie z kan. 877 § 1 KPK proboszcz miejsca udzielenia chrztu jest obowiązany bezzwłocznie i dokładnie zapisać w księdze ochrzczonych nazwisko ochrzczonego, datę i miejsce jego urodzenia, datę i miejsce udzielonego chrztu, nazwisko szafarza chrztu (a więc z reguły biskupa, prezbitera lub diakona), nazwiska i imiona rodziców naturalnych, nazwiska i imiona rodziców chrzestnych oraz nazwiska świadków, jeśli tacy występują. Kodeks Prawa Kanonicznego określa również, jakie dane należy wpisać w wypadku chrztu dziecka nieślubnego i adoptowanego (kan. 877 § 2-3).

W praktyce prawa kościelnego jest przyjęte, że poszczególni biskupi diecezjalni (kan. 535 § 1 KPK) wydają pisemne instrukcje na temat sposobu prowadzenia ksiąg parafialnych. Nie istnieje przepis prawa kanonicznego, nakazujący dokonywanie innych adnotacji w księdze ochrzczonych; dlatego też ewentualne dokonanie przez proboszcza (np. kan. 89 KPK) jakiegokolwiek wpisu, nie wynikającego wprost z prawa kanonicznego i prawa kościelnego w ogólności, może nastąpić tylko na polecenie biskupa diecezjalnego (kan. 535 § 1), kurii diecezjalnej lub innej, wyższej władzy kościelnej. Przykładem takiej właśnie sytuacji było zalecenie Komisji Episkopatu Polski z Zasad: "14. Treść wpisu w księdze ochrzczonych na marginesie aktu chrztu odstępcy (zob. kan. 535 § 2) winna brzmieć: "Dnia ........ w Parafii........ w ...... formalnym aktem wystąpił(a) z Kościoła katolickiego". Adnotacja ta musi być umieszczana na świadectwie chrztu".

Jak wynika z powyższego, księgi parafialne (w tym księgi ochrzczonych) podlegają co do rodzaju nakazanych wpisów formalizmowi prawa kościelnego (w tym kanonicznego). Prawo to nie przewiduje swobody proboszcza parafii w ustalaniu treści dokonywaniu wpisów. Nie przewiduje również możliwości wykreślenia wpisów już dokonanych. To ostatnie związane jest z charakterem wydarzeń (faktów), jakie podlegają wpisom w księgach parafialnych w zakresie uzyskanych sakramentów chrztu, komunii, bierzmowania, małżeństwa i in. Nie istnieje bowiem należyte uzasadnienie prawne lub faktyczne dla konieczności dokonywania wykreśleń poczynionych wpisów; za wyjątkiem, kiedy są one nieprawdziwe lub błędne – to znaczy opisują stan rzeczy nieistniejący lub nieprawdziwy.

W omawianym zakresie żądanie ochrzczonego (zgodnie z przepisami prawa kanonicznego) dokonania wykreślenia wpisu o chrzcie lub nawet całkowitego usunięcia takiej informacji z ksiąg parafialnych, uzasadnione jego chęcią lub złożonym już oświadczeniem w zakresie "wystąpienia z Kościoła" lub apostazją nie może być zgodnie z prawem kanonicznym przez proboszcza uwzględnione (kan. 849), gdyż osoba występująca z takim żądaniem została faktycznie ochrzczona i wpis potwierdza zdarzenie, które rzeczywiście zaistniało, zaś – o czym była mowa powyżej – od dokonanego chrztu nie można się prawnie skutecznie uchylić. Wykreślenie lub usunięcie pisemnego potwierdzenia dokonanego faktu (chrztu) z ksiąg parafialnych mogłoby w takim wypadku być uznane za potwierdzenie nieprawdy w dokumentach parafialnych przez proboszcza, czyli za czyn wypełniający przesłanki czynu zabronionego nie tylko przez prawo kanoniczne, ale przede wszystkim przez ustawę karną – powodując możliwą odpowiedzialność nie tylko proboszcza, ale i osoby nakłaniającej go do takiego czynu.

Naczelny Sąd Administracyjny stoi na stanowisku, że całkowite porzucenie wiary lub wystąpienie z Kościoła – niezależnie od oceny dopuszczalności tej ostatniej czynności w świetle prawa kościelnego – nie stanowi żadnego uzasadnienia dla zatarcia pewnych, w przeszłości zaszłych faktów. W związku z materią zagadnienia trudno o dobre porównanie z dziedziny podlegającej kognicji sądu administracyjnego lub powszechnego, tym niemniej - w ocenie NSA - również prawo powszechnie obowiązujące nie przewiduje obowiązku zatarcia informacji o uczestnictwie obywatela w działalności jakiejkolwiek organizacji (spółki, organizację taką porzuci lub z niej formalnie wystąpi i zażąda usunięcia danych o jego w niej uczestnictwie. Obywatelowi, który zmieni poglądy polityczne i wystąpi z partii, której był członkiem, nie służy prawo skutecznego domagania się usunięcia z rejestru członków tej partii wpisów, potwierdzających fakt członkostwa. Członek korporacji zawodowej, który żąda wykreślenia go z listy członków tej korporacji nie może również skutecznie prawnie domagać się usunięcia informacji, że wchodził w jej skład, lub, że złożył w określonej dacie ślubowanie korporacyjne. Osoba, która zmienia stan cywilny przez rozwód, nie może żądać usunięcia z akt stanu cywilnego dokonanej wzmianki o zawarciu małżeństwa.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny w tym składzie stoi na stanowisku, że Generalny Inspektor Danych Osobowych, z mocy wyraźnego i niebudzącego wątpliwości interpretacyjnych art. 43 ust. 2 w zw. z ust.1 pkt 3 uodo, który to przepis jest prawem powszechnie obowiązującym i organy administracji oraz sądy administracyjne są obowiązane do jego przestrzegania i stosowania, nie jest w odniesieniu do zbiorów danych osób należących do kościoła, w tym Kościoła Katolickiego, władny do wydawania decyzji administracyjnych i rozpatrywania skarg w sprawach wykonania powszechnie obowiązujących przepisów o ochronie danych osobowych (art. 12 pkt 2 uodo) i nakazywania w drodze decyzji administracyjnej (z urzędu lub na wniosek) przywrócenia stanu zgodnego z prawem, w szczególności poprzez usunięcie uchybień, uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie, udostępnienie lub nieudostępnienie danych osobowych, zastosowanie dodatkowych środków zabezpieczających zgromadzone dane osobowe, wstrzymanie przekazywania danych osobowych do państwa trzeciego, zabezpieczenie danych lub przekazanie ich innym podmiotom, usunięcie danych osobowych. Art. 43 ust. 2 uodo wyłącza również uprawnienia GIODO, wynikające z art. 14 pkt 1 i 3-4, i art. 15-18 uodo.

Fakt przynależności do kościoła lub związku wyznaniowego podlega regulacji prawa kościelnego kościoła lub związku wyznaniowego, którego dotyczy. Poza wszystkim zaś, kwestia ta nie ma i tak znaczenia dla ostatecznego rozstrzygnięcia o wniosku przez organ administracyjny lub sąd. Decyduje bowiem ustawowe wyłączenie GIODO, o którym mowa powyżej i przyznana Konstytucją RP (art. 25 ust. 3 i 4), ratyfikowaną umową międzynarodową (art. 1 i 5 Konkordatu) i ustawami (art. 2, art. 3 ust. 1 i 2 uspkk) kwestie te regulującymi autonomia prawna Kościoła Katolickiego polegająca na tym, że Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami. W doktrynie trafnie wskazuje się na normatywny wpływ źródeł prawa kanonicznego na krajowy porządek prawny, zwłaszcza w sferach, regulowanych już prawem wewnętrznym (A. Rzepecki, Funkcjonowanie prawa kanonicznego w polskim porządku prawnym – zarys tematu, s. 163-164, 173; B. Rakoczy – op. cit., s. 21). Instytucje państwowe mogą sięgać do prawa kanonicznego subsydiarnie (R. Sobański, Prawo kanoniczne a krajowy porządek prawny, PiP 1999/6/15). Uregulowania prawa kanonicznego są w szczególności uwzględniane w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Sądów powszechnych na tle prawa cywilnego (przykładowo – wyrok SN z 27.7.2000 r., IV CKN 88/00, OSP 2003/9/115 i 2004/5/58, z aprobującymi glosami B. Rakoczego i M. Krzemińskiego i krytycznymi glosami G. Radeckiego i M. Jasiakiewicza, Rejent 2005/1/122 i n.; wyrok SN z 24.3.2004, IV CK 108/03, OSNC 2004/4/65, z glosą B. Rakoczego, Rejent 2005/11/131 i n.; wyrok SN z 17.2.2005, IV CK 582/04, Lex 179007; uchwała SN z 19.12.2008 r., III CZP 122/08, OSP 2010/2/s.114 i n.). Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z: 3.7.2000 r., II SA 1128/99, ONSA 2001/4/168 i 8.1.2008 r., II GSK 286/07, dostrzegł specyfikę prawa kanonicznego i jego autonomię, dopuszczając subsydiarne korzystanie z norm prawa kanonicznego.

W kontrolowanej sprawie Proboszcz Parafii [...] prawidłowo wskazał T. N., jakie wymogi należy spełnić, by złożyć stosowne oświadczenie w formie i w trybie, zgodnie z powołanymi wyżej Zasadami. Proboszcz Parafii prawidłowo wskazał, że tego rodzaju oświadczenie należy złożyć proboszczowi miejsca (tj. stałego lub tymczasowego zamieszkania) i wskazał Ks. Proboszcza miejsca zamieszkania wnioskodawcy – parafię [...]., podając, że "tam otrzyma Pan wszelkie wskazówki i należną pomoc w oparciu o ww przepisy KEP". Szanując wolę wnioskodawcy o nie informowaniu postronnych osób, Proboszcz Parafii odesłał list wnioskodawcy (k. 3, 2 akt administracyjnych). Trafnie Sąd I instancji wskazał na ten fakt słusznie podniósł, że GIODO nie dokonał ustaleń co do właściwości proboszcza (s. 16, 17, 18, 19 uzasadnienia wyroku II SA/Wa 727/14). W tej sytuacji nie można mówić na naruszeniu konstytucyjnej zasady wolności sumienia i wyznania (art. 53 Konstytucji RP) skoro istnieje wskazana przez Proboszcza Parafii możliwość zrealizowania konstytucyjnego prawa do zmiany wyznania. Skoro T. N. nie dokonał aktu wystąpienia w formie przewidzianej przez prawo kościelne, czego nie kwestionuje, to nie można uznać, że prawidłowo GIODO ocenił skuteczność oświadczenia jego woli o wystąpieniu z Kościoła. Akceptacja rozstrzygnięcia dokonanego w niniejszej sprawie przez GIODO w decyzji z 21 lutego 2014 r. (w podstawie prawnej której GIODO pominął art. 43 ust. 2 w zw. z ust. 1 pkt 3 uodo) prowadziłoby do sytuacji uwzględnienia interesu jednego podmiotu - wnioskującego o dokonanie adnotacji w akcie chrztu kosztem zmuszenia innego podmiotu – przedstawiciela Kościoła – do dokonania adnotacji w akcie chrztu, na co nie pozwala mu prawo kościelne. Kolejny skutek takiego rozstrzygnięcia, to jego wątpliwa prawnie wykonalność i możliwość "przymuszenia" Proboszcza Parafii do wykonania takiego rozstrzygnięcia, co stanowiłoby naruszenie art. 25 ust. 2, 3 i 4 Konstytucji RP. Te argumenty przemawiają za uznaniem, że organ państwowy (GIODO) wyłącznie w oparciu o dowody wystawione przez stronę kościelną – akt chrztu z adnotacją o wystąpieniu z Kościoła - mógłby uznać, że określona osoba, nie jest już członkiem Kościoła Katolickiego, gdyż nie do GIODO należy ustalanie, jakie skutki prawne – zgodnie z prawem kościelnym – niesie za sobą oświadczenia osoby fizycznej o wystąpieniu z kościoła lub apostazji (A. Wróbel – op. cit. s. 187-189).

Zaskarżony wyrok opiera się na prawidłowej wykładni art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 uodo. W doktrynie utrwalony jest pogląd, że przejawem władczych kompetencji służących Generalnemu Inspektorowi jest przyznana mu kompetencja do wydawania decyzji administracyjnych i rozpatrywanie - w trybie kodeksu postępowania administracyjnego - skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych (art. 12 pkt 2 uodo). Kompetencja [do wydawania decyzji administracyjnych] jest uchylana wówczas, gdy w zbiorze danych znajdują się informacje niejawne (art. 43 ust. 1 pkt 1 uodo) oraz dane, które zostały uzyskane w wyniku czynności operacyjno-rozpoznawczych przez uprawnionych do tych czynności funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego oraz Centralnego Biura Antykorupcyjnego (art. 43 ust. 1 pkt 1a w zw. z art. 43 ust. 2 uodo). Analogicznie ustawodawca odnosi się do zbiorów danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego (art. 43 ust. 1 pkt 3 uodo). Nie wyłącza to jednak, w stosunku do tych wszystkich podmiotów, możliwości korzystania przez Generalnego Inspektora z przyznanego mu ogólnego uprawnienia do kontrolowania zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych (J. Barta, P. Fajgielski, R. Markiewicz – op. cit., s. 358, uw. 5; s. 600-601, uw. 6). W myśl art. 43 ust. 2 Generalny Inspektor nie może wydawać decyzji administracyjnych adresowanych do kościołów (związków wyznaniowych) o uregulowanej sytuacji prawnej w zakresie, w jakim przetwarzają one dane dotyczące osób należących do kościoła lub związku wyznaniowego na własne potrzeby (A. Drozd, Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz. Wzory pism i przepisy, LexisNexis 2007 s. 107).

Mimo że skarżący kasacyjnie powołuje art. 32 ust. 1 uodo (s. 4 skargi kasacyjnej), nie zauważa, że GIODO nie stwierdził nieprawidłowości w przetwarzaniu danych wnioskodawcy ani tego, by były nieaktualne. W szczególności nie stały się one nieaktualne na skutek złożenia przez wnioskodawcę oświadczenia z 25 maja 2012 r.

Skarżący kasacyjnie na poparcie swego stanowiska przywołuje wyroki NSA z: 24.10.2013 r., I OSK 1828/12; 18.10.2013 r., I OSK 129/13; 18.10.2013 r., I OSK 1487/12, podnosząc, że "sprawa niniejsza dotyczy ochrony danych osobowych oraz wolności sumienia i wyznania, mamy w niej do czynienia z podstawowymi prawami obywatela, ulokowanymi w sferze prawa powszechnego". Tak sformułowane stanowisko nie jest trafne. W doktrynie słusznie wskazuje się, że spośród wszystkich rodzajów zbiorów zwolnionych z rejestracji ustawa wyróżnia węższą ich grupę, co do których zostały nadto zredukowane uprawnienia kontrolne Generalnego Inspektora. Chodzi o zbiory danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego. W tym zakresie Generalny Inspektor w szczególności nie może wydawać żadnych decyzji administracyjnych, w tym nakazujących administratorowi przywrócenie stanu zgodnego z prawem, ani rozpatrywać skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych. Ograniczenie uprawnień Generalnego Inspektora nie dotyczy sytuacji, gdy przetwarzanie danych jest prowadzone w szerszym zakresie niż określony w art. 43 ust. 1 pkt 3 uodo (a więc np. dotyczy również danych osób niebędących członkami kościoła). Generalny Inspektor może względem tego rodzaju zbiorów wykonywać swoje uprawnienia kontrolne niewyłączone komentowanym przepisem (art. 12 pkt 1, art. 14 pkt 2 uodo). Odrębne znaczenie ma utrzymanie względem omawianych zbiorów obowiązku z art. 19.

W tym kontekście należy odnieść się do występującego w praktyce stosowania komentowanego przepisu problemu kompetencji Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w zakresie dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z kościoła, a także wydawania nakazów skierowanych do proboszczów, a dotyczących dokonania wpisów w księgach ochrzczonych. Kwestie te są przedmiotem rozbieżnych rozstrzygnięć zarówno organu nadzorczego, jak i sądów administracyjnych. Zgodnie z przepisem art. 12 uodo GIODO nie jest organem kompetentnym do dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z kościoła, sprawy tego rodzaju nie mieszczą się w zakresie zadań określonych we wskazanym powyżej przepisie. Dokonywanie tego rodzaju ocen stanowi wewnętrzną sprawę danej wspólnoty wyznaniowej. Gdy chodzi o kompetencje nadzorcze GIODO w odniesieniu do zbiorów danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego, to zgodnie z komentowanym artykułem są one wyłączone.

Generalny Inspektor zmienił swe stanowisko uznające brak właściwości w tych sprawach i w kilku nowych decyzjach przyjął, że jeżeli księga chrztów zawiera informacje o wystąpieniu z kościoła, to oznacza, że stanowi ona dwa zbiory danych: a) zbiór osób należących do kościoła, b) zbiór osób nienależących do kościoła. GIODO powołał się na wyrok z 27.3.2013 r., I OSK 932/14, OSP 2014/2/14, w którym NSA stwierdził: "Dane osób nienależących do kościoła tworzą zbiór odrębny, nawet jeśli dane są przetwarzane na potrzeby kościoła i jeśli są zgromadzone na materialnych nośnikach danych zawierających zarówno dane osób należących, jak i osób nienależących do kościoła. Okolicznością przesądzającą o zakwalifikowaniu danych do jednego ze zbiorów jest rzeczywista przynależność lub brak przynależności osoby, o której dane chodzi, do kościoła". Komentatorzy wskazują, że "Nie sposób zgodzić się z taką wykładnią, gdyż pozostaje ona w sprzeczności z przepisami komentowanej ustawy (w tym przede wszystkim z ustawową definicją zbioru danych). W myśl art. 7 pkt 1 uodo przez pojęcie zbioru danych rozumie się każdy mający strukturę zestaw danych o charakterze osobowym, dostępnych według określonych kryteriów, niezależnie od tego, czy zestaw ten jest rozproszony lub podzielony funkcjonalnie. Dla uznania, że mamy do czynienia ze zbiorem danych, konieczne jest spełnienie trzech przesłanek: a) istnienie zestawu danych; b) posiadanie przez zestaw danych struktury - rozumianej jako jednorodna budowa zbioru; c) dostępność danych w zbiorze według określonych kryteriów, przy czym nie jest istotne, czy zestaw ten jest rozproszony lub podzielony funkcjonalnie.

Ocena spełnienia ustawowych przesłanek prowadzi do wniosku, że w przypadku księgi ochrzczonych istnieje zbiór danych w rozumieniu wskazanego wyżej przepisu. Za błędne natomiast należy uznać stwierdzenie, że w przypadku księgi ochrzczonych istnieją dwa zbiory danych. Taka interpretacja zdaje się celowym zabiegiem nakierowanym na to, by uzasadnić tezę o dopuszczalności władczej ingerencji organu ochrony danych i zanegowania wyłączenia, o którym mowa w komentowanym przepisie. Dodatkowym argumentem przemawiającym za uznaniem księgi za jeden zbiór jest brzmienie art. 2 ust. 2 pkt 1 uodo, w którym księgi wskazane zostały jako przykład tzw. tradycyjnych (papierowych, przetwarzanych manualnie) zbiorów danych. Uznanie, że w zależności od zawartości danych w księdze możemy mieć do czynienia z wieloma zbiorami danych, pozostaje w sprzeczności nie tylko ze wskazanymi wyżej przepisami ustawowymi, ale także z praktyką przetwarzania danych, w której stosunkowo często w jednym zbiorze przetwarzane są dane odnoszące się do różnych grup osób, co jednak nie oznacza, że mamy tu do czynienia z kilkoma zbiorami danych. Dane zawarte w księgach parafialnych stwierdzają fakty, a jednocześnie stanowią dowody odnotowanych tam zdarzeń (m.in. udzielenia sakramentu chrztu, wystąpienia z kościoła) i są przetwarzane na potrzeby kościoła, na podstawie norm wewnętrznych, w tym zakresie dane są niezbędne do wykonania statutowych zadań kościoła. Generalny Inspektor jako organ administracji publicznej nie powinien wkraczać w tę sferę i rozstrzygać, kto jest członkiem danej wspólnoty wyznaniowej, ani też ingerować w treść ksiąg kościelnych - właśnie przed tego rodzaju działaniami komentowany przepis ma zabezpieczać, wyłączając większość kompetencji kontrolnych organu" (J. Barta, P. Fajgielski, R. Markiewicz – op. cit., s. 601-603, uw. 7, 8).

Generalny Inspektor dokonał błędnej oceny (nie zaś ustalenia faktu), że skarżący wystąpił z Kościoła Katolickiego oświadczeniem z dnia 25 maja 2012 r., z pominięciem prawa kościelnego, które zagadnienie wystąpienia z Kościoła Katolickiego (apostazji) szczegółowo reguluje, w ramach autonomii kościoła, chronionej art. 25 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, art. 1 i 5 Konkordatu (ratyfikowanej umowy międzynarodowej – art. 87 ust. 1, art. 88 ust. 3, art. 91 ust. 1-3 Konstytucji RP) i art. 2, art. 3 ust. 1 i 2 uspkk. W doktrynie trafnie wskazuje się, że "w sytuacji, gdy... problem wystąpienia z Kościoła katolickiego jest jedną z przesłanek wykonywania kompetencji przez organ państwowy, to organ ten ustala przynależność do Kościoła wyłącznie na podstawie dowodu, jakim jest akt chrztu z adnotacją o wystąpieniu z kościoła. Ustalanie tego faktu na podstawie innych dowodów jest moim zdaniem niedopuszczalne. Z pewnością nie jest wystarczające powołanie się na oświadczenie woli o wystąpieniu z Kościoła (glosa A. Wróbla – op. cit., s. 187-188). Kwestia przynależenia lub nieprzynależenia do kościoła nie należy do sfery pozytywnego zainteresowania władzy publicznej, która nie ustanawia żadnych reguł ani zasad dotyczących przystępowania, należenia lub występowania z kościoła. Stanowienie takich reguł przez państwo należałoby uznać za konstytucyjnie wykluczone, zważywszy na gwarantowaną Konstytucją RP autonomię kościoła, chronioną także postanowieniami wiążącej RP umowy międzynarodowej, jaką jest Konkordat, skonkretyzowanej przepisami ustawą partykularną, oraz na konstytucyjną wolność religii i wyznania. Problem przynależności do Kościoła katolickiego, podobnie jak wystąpienia z niego, jest wewnętrzną sprawą Kościoła, przy czym to ostatnie zagadnienie jest przedmiotem odpowiednich uregulowań prawa kościelnego. Choć w tym zakresie ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie znajduje zastosowania, to regulacje prawa kościelnego spełniają wymogi z art. 32 ust. 2 pkt 8 ugwsw, adresowane do innych kościołów i związków wyznaniowych o uregulowanej sytuacji prawnej (art. 25 ust. 5 i art. 53 ust. 3 Konstytucji RP).

Powstaje na tym tle wiele interesujących problemów prawnych, a wśród nich ten, czy objęcie problematyki przynależności do Kościoła katolickiego, w tym wystąpienia z tego Kościoła, zakresem autonomii prawodawczej Kościoła katolickiego w ogóle wyklucza jakąkolwiek ingerencję władzy publicznej w sfery uregulowane prawem kościelnym. Sprawy sporne na tym tle są sprawami kościelnymi, które winny być rozstrzygane na zasadach i w trybie określonym przez prawo kościelne, tym bardziej, że Kościół katolicki nie tylko nie wyklucza dopuszczalności wystąpienia z Kościoła ani tej możliwości nie czyni złudną lub iluzoryczną, co jest właściwością tzw. nieliberalnych kościołów i religii, ale uznaje tę instytucję i poddaje ją zracjonalizowanej procedurze. Powołanie się na powyższe przepisy Konstytucji RP, w tym zwłaszcza art. 53, byłoby usprawiedliwione, gdyby przepisy Kościoła katolickiego ustanawiały zakaz apostazji lub w inny sposób uniemożliwiały lub znacznie utrudniały realizowanie przez skarżącego jego konstytucyjnego prawa do zmiany wyznania. Wówczas bowiem mogłoby dojść do nieusuwalnej kolizji między autonomią Kościoła katolickiego a konstytucyjnym prawem do zmiany wyznania, czyli w tym wypadku do wystąpienia z Kościoła katolickiego (A. Wróbel – op. cit., s. 188).

Wnioskodawca w niniejszej sprawie domaga się od Generalnego Inspektora zobowiązania administratora jego danych osobowych (proboszcza) do sprostowania jego nieaktualnych danych osobowych przez zamieszczenie stosownej adnotacji w akcie chrztu. Wnioskodawca żąda zatem, by proboszcz umieścił w akcie chrztu adnotację o wystąpieniu skarżącego z Kościoła katolickiego, czyli podjęcia przez proboszcza czynności przewidzianych w prawie kościelnym, które mają udokumentować formalny akt wystąpienia wnioskodawcy z Kościoła katolickiego. Jak wspomniano, czynności podejmowane w procedurze formalnego wystąpienia z Kościoła katolickiego, w tym adnotacja w akcie chrztu, są w całości uregulowane w aktach prawnych Kościoła katolickiego, a zatem wydanie przez Generalnego Inspektora decyzji z [...] lutego 2014 r. zobowiązującej proboszcza do umieszczenia w akcie chrztu adnotacji o wystąpieniu wnioskodawcy z Kościoła katolickiego musi być ocenione jako ingerencja w autonomię Kościoła katolickiego.

Trafnie Sąd I instancji uznał, że ustrojodawca starannie uregulował stosunki między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi. W zakresie normatywnym, istotnym dla rozstrzygnięcia kontrolowanej sprawy, stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego (art. 25 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Dz. U. nr 78, poz. 483; sprost. z 2001 r. nr 28, poz. 319; zm. z 2006 r. nr 200, poz. 1471; z 2009 r. nr 114, poz. 946, dalej Konstytucja RP). Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy (art. 25 ust. 4 Konstytucji RP).

Wnioskujący swoje błędne przekonanie, że wystąpił z Kościoła katolickiego, opiera na samym fakcie złożenia stosownego oświadczenia, co do którego wiadomo, że nie spełnia przesłanki co do formy określonej w kościelnych dokumentach i że przesłał je listem do niewłaściwego miejscowo proboszcza, że nie dołączył do oświadczenia aktu chrztu z adnotacją o wystąpieniu formalnym aktem z Kościoła katolickiego i że oświadczenie to nie zostało przyjęte zgodnie z obowiązującą procedurą określoną w ramach autonomii właściwymi aktami prawa kościelnego.

Skoro GIODO nie przedłożono aktu chrztu wnioskodawcy z właściwą adnotacją, Generalny Inspektor nie mógł skorzystać z kompetencji przewidzianych w art. 12 pkt 2 uodo, bowiem w toku postępowania kontrolnego nie wykazano, że wnioskodawca nie należy do Kościoła katolickiego (A. Wróbel – op. cit., s. 185-186). Wobec powyższego, GIODO winien był umorzyć postępowania w sprawie o nakazanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem przez uaktualnienie danych osobowych (art. 22 uodo w zw. z art. 105 § 1 kpa), co też decyzją z [...] października 2013 r. trafnie uczynił.

Zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa w zw. z art. 7, 77 § 1 kpa okazał się nieusprawiedliwiony (argum. ex uzasadnienie wyroku NSA z 17.8.2010 r., I OSK 1426/09, Lex 737492 – na tle zbliżonej konstrukcji prawnej z art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 1a uodo).

Naczelny Sąd Administracyjny nie znalazł podstaw do dopuszczenia do udziału w sprawie Polskiego Stowarzyszenia R. w W., albowiem sprawa niniejsza nie dotyczy zakresu statutowej działalności tego Stowarzyszenia (art. 33 § 2 ppsa). Analiza statutu Stowarzyszenia wskazuje, że jego cele (§ 9) i sposób realizacji tych celów (§ 10), wiążą się z działalnością adresowaną do szerokich grup odbiorców, nie zaś z działalnością w indywidualnych sprawach sądowych.

Mając powyższe na względzie Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art.184 ppsa orzekł, jak w wyroku.



Powered by SoftProdukt