Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Anna Żak, Sędziowie Sędzia WSA Jacek Kuza, Sędzia WSA Dorota Pędziwilk-Moskal (spr.), Protokolant Starszy sekretarz sądowy Urszula Opara, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 5 marca 2008r. sprawy ze skargi K. D. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] znak: [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego I. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji; II. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu do chwili uprawomocnienia się wyroku.

Decyzją z dnia [...] znak: [...] Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w S., działając z upoważnienia Prezydenta Miasta, odmówił K. D. przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy w związku z opieką nad dzieckiem – I. M.

W motywach rozstrzygnięcia organ I instancji wskazał, iż wnioskodawczyni nie spełnia przesłanek określonych w ustawie z dnia 28.11.2003r. o świadczeniach rodzinnych koniecznych do przyznania jej żądanego świadczenia, albowiem jej niepełnosprawna córka - I. M. jest matką dziecka – U. M. i z nią stanowi rodzinę.

Decyzją z dnia [...] znak: [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze, po rozpatrzeniu odwołania K. D., utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu decyzji organ II instancji wskazał, iż na mocy decyzji organu I instancji z dnia [...] K. D. pobierała świadczenie pielęgnacyjne przyznane na okres od 1.10.2006r. do 31.08.2007r. w związku z opieką nad dzieckiem – I. M. Podstawą przyznania świadczenia było "orzeczenie lekarza ZUS z dnia 26.10.1998r. nr 616177, wydane I. M. na stałe i stwierdzające całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji". Zgodnie z art. 3 pkt 21 lit. b ustawy z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006r. nr 139, poz. 992 z póź. zm.), zwanej dalej ustawą, znaczny stopień niepełnosprawności oznacza całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji orzeczoną na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. I. M., będąca osobą pełnoletnią, legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Osoba ta jest także matką dziecka – U. M. ur. 13.10.2004r. i na to dziecko pobiera zasiłek rodzinny wraz z dodatkiem z tytułu samotnego wychowywania dziecka.

Organ odwoławczy podniósł, że przepisy art. 17 ust. 1 cyt. ustawy, w odniesieniu do dzieci pełnoletnich formułują wymóg legitymowania się przez nie orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Zgodnie z cyt. przepisem świadczenie pielęgnacyjne przysługuje m.in. matce dziecka.

W przepisach art. 3 pkt 16 w/w ustawy ustawodawca określił wymogi dotyczące m.in. pełnoletnich dzieci, aby na użytek tej ustawy mogły być traktowane jako dzieci. Generalnie dzieckiem jest dziecko do ukończenia 25 roku życia, jak również dziecko, które wprawdzie ukończyło 25 lat życia, ale jest osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i w związku z tą niepełnosprawnością rodzinie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne. Jednakże w obecnym brzmieniu cyt. przepisu, nadanego mu ustawą z dnia 24.05.2007r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 109 , poz. 747), która weszła w życie z dniem 6 lipca 2007r. – w porównaniu do poprzedniego stanu prawnego – ustawodawca, poprzez dodanie do ostatniego zdania art. 3 pkt 16 słów " (...) a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko", wykluczył z kręgu osób traktowanych na użytek tej ustawy jako dzieci m. in. wszystkie dzieci, które posiadają własne dziecko.

Mając na uwadze powyższe organ odwoławczy stwierdził, iż taką właśnie osobą jest I. M., która na gruncie obowiązujących od 6.07.2007r. przepisów cyt. ustawy nie jest już dzieckiem i nie tworzy rodziny ze swoją matką. Stworzyła bowiem własną rodzinę ze swoim dzieckiem. Z tego też względu jej matce – K. D. – nie przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.

Skargę na decyzję organu II instancji do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wniosła K. D., domagając się jej uchylenia oraz przyznania jej żądanych świadczeń. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzuciła rażące naruszenie prawa, w szczególności art. 3 i 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy z dnia 14.05.2007r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym, poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie do zaistniałego w sprawie stanu faktycznego. Skarżąca podniosła także, iż organy nie uwzględniły praw nabytych przysługujących jej z mocy poprzednio obowiązującej ustawy. Wyraziła także pogląd, iż ustawy muszą być interpretowane zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej oraz innymi przepisami, takimi jak kodeks rodzinny i opiekuńczy, który definiuje pojęcie "rodziny". Natomiast istotą ustawy o świadczeniach rodzinnych jest zabezpieczenie tego świadczenia, o ile dana osoba nie jest w stanie samodzielnie egzystować z uwagi na całkowitą niezdolność do pracy i nie jest w stanie samodzielnie opiekować się własnym dzieckiem.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie podtrzymując argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997r.oraz art. 1 § 1 ustawy z dnia 25.07.2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej (art. 1 § 2 cyt. ustawy). Oznacza to, że w postępowaniu sądowoadministracyjnym badaniu podlega prawidłowość zastosowania przepisów prawa w odniesieniu do stanu faktycznego sprawy oraz trafność wykładni tych przepisów. Z kolei zgodnie z art. 145 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ( Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą p.p.s.a., Sąd, uwzględniając skargę na decyzję, uchyla ją w całości lub części, jeżeli stwierdzi:

a) naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,

b) naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego,

c) inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy.

Dokonując tak rozumianej kontroli zaskarżonych decyzji, w ocenie Sądu, organy obu instancji dopuściły się naruszenia prawa materialnego, gdyż dokonały nieprawidłowej wykładni przepisów art. 17 ust. 1 i 5 ustawy, co miało wpływ na wynik sprawy.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy spór pomiędzy stronami w istocie nie dotyczy stanu faktycznego – pozostaje on bowiem niesporny – a jedynie dokonanej przez organy obu instancji wykładni przepisów dotyczących przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego.

Zasadniczy problem w rozpoznawanej sprawie sprowadza się do oceny, czy w związku z brzmieniem art. 3 pkt 16 ustawy, nadanym mu ustawą z dnia 24.05.2007r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym (Dz. U. nr 109, poz. 747), która weszła w życie z dniem 6 lipca 2007r. - posiadanie własnego (małoletniego) dziecka przez pełnoletnie dziecko legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności łącznie ze wskazaniem konieczności stałej opieki innej osoby, pozbawia matkę takiej osoby (takiego dziecka) prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Instytucję świadczenia rodzinnego reguluje art. 17 ustawy, zgodnie z którym świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad dzieckiem przysługuje matce lub ojcu dziecka albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Z kolei zgodnie z art. 17 ust. 5 tej ustawy, świadczenia pielęgnacyjne nie przysługują, jeżeli:

1) osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty socjalnej, zasiłku stałego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;

2) osoba wymagająca opieki:

a) pozostaje w związku małżeńskim,

b) została umieszczona w rodzinie zastępczej, w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i korzysta w nim z całodobowej opieki albo w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej;

3) osoba w rodzinie ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury na to dziecko;

4) osoba w rodzinie ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, albo do świadczenia pielęgnacyjnego na to lub na inne dziecko w rodzinie.

Takie kategoryczne brzmienie przepisu art. 17 ust. 5 ustawy oznacza zatem, iż tylko w sytuacjach ściśle w nim wskazanych prawo do świadczeń pielęgnacyjnych nie przysługuje. Nie może bowiem budzić wątpliwości, iż katalog przesłanek wyłączających prawo do świadczeń pielęgnacyjnych jest zamknięty poprzez taksatywne ich określenie. Tym samym niedopuszczalnym jest dokonywanie wykładni rozszerzającej tego przepisu.

Przenosząc powyższe wywody na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić trzeba, iż wśród okoliczności wyłączających prawo do świadczeń pielęgnacyjnych ustawodawca w art. 17 ust. 5 pkt. 2 ustawy nie wymienił posiadania własnego dziecka przez pełnoletnie dziecko legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Gdyby w związku z nowelizacją art. 3 pkt. 16 ustawy, dokonaną ustawą z dnia 24.05.2007r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 109 , poz. 747), celem ustawodawcy było m.in. pozbawienie rodzica pełnoletniego dziecka ( legitymującego się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności) prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na fakt posiadania przez to dziecko własnego dziecka - z pewnością dałby temu wyraz poprzez odpowiednią zmianę art. 17 ust. 5 pkt. 2 ustawy. Innymi słowy wyłączenie takie byłoby expressis verbis zawarte w tym przepisie.

W związku ze wspomnianą nowelizacją ustawy treść art. 17 ust. 5 pkt. 2 ustawy nie uległa jednak zmianie, a zatem dokonywanie rozszerzającej jego interpretacji nie znajduje uzasadnienia prawnego.

Podkreślić także trzeba, iż celem instytucji świadczenia pielęgnacyjnego, przyznawanego na podstawie art. 17 cyt. ustawy, jest udzielenie materialnego wsparcia osobom, które rezygnują z aktywności zawodowej by opiekować się dzieckiem do lat 16 z orzeczoną niepełnosprawnością lub powyżej 16 roku życia z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności, jeżeli dochód rodziny nie przekracza kwoty określonej w art. 5 ust. 2 tej ustawy. Z treści art. 17 ust. 1 w powiązaniu z przepisami wstępnymi cyt. ustawy należy więc wnioskować, iż świadczenie pielęgnacyjne przysługuje matce lub ojcu dziecka również po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności, jeżeli legitymuje się ono orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Celem instytucji świadczenia pielęgnacyjnego przyznawanego na podstawie art. 17 ustawy jest bowiem zastąpienie dochodu wynikającego ze świadczenia pracy, której nie może podjąć osoba pielęgnująca dziecko niepełnosprawne, również pełnoletnie - por. uzasadnienie postanowienia WSA w Gdańsku z dnia 21.03.2007r. sygn. akt. II SA/ Gd 262/06 niepublikowane.

Wykładni ustawy o świadczeniach rodzinnych należy dokonywać również z uwzględnieniem norm konstytucyjnych. Zgodnie z zasadą subsydiarności, państwo (w tym i lokalne władze samorządowe) – mają za zadanie jedynie wspierać, nie zaś zastępować rodzinę w jej funkcjach opiekuńczych ( por. uzasadnienie wyroku WSA w Poznaniu z 17.10.2007r. sygn. IV SA / Po 399/07 niepublikowany).

Skoro zatem skarżąca nie pozostawiła na barkach instytucji publicznych utrzymania swojego pełnoletniego dziecka, legitymującego się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i wymagającego stałej opieki – lecz sama zapewnia córce opiekę w formie osobistych starań – to nie budzi wątpliwości, iż na gruncie rozpoznawanej sprawy realizowany jest cel instytucji świadczenia pielęgnacyjnego przyznawanego na podstawie art. 17 ustawy. Zapewnienie opieki niepełnosprawnej córce wymagało od skarżącej rezygnacji z zatrudnienia, zatem ma ona prawo oczekiwać by w tych działaniach otrzymać niezbędne wsparcie państwa w ramach realizacji, wskazanej w art. 2 Konstytucji RP zasady sprawiedliwości społecznej, odnoszącej się także do społecznego poczucia sprawiedliwości (por. także uzasadnienie postanowienia WSA w Gdańsku z dnia 21.03.2007r. sygn. akt. II SA /Gd 262/06 niepublikowane).

Mając na uwadze powyższe brak jest w ocenie Sądu podstaw by zaaprobować wykładnię przepisów ustawy zaprezentowaną przez organy administracji publicznej obu instancji, co w konsekwencji powoduje konieczność uchylenia zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji z dnia [...].

Orzekając ponownie organy, mając na względzie poczynione wyżej uwagi, przeprowadzą postępowanie w sprawie i wydadzą stosowne rozstrzygnięcie, eliminując tym samym dotychczasowe naruszenie prawa.

W tym stanie rzeczy Wojewódzki Sąd Administracyjny na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a, art. 135 ustawy p.p.s.a. orzekł jak w pkt I wyroku.

Orzeczenie zawarte w pkt II wyroku uzasadnia art. 152 ustawy p.p.s.a.