Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Dnia 4 września 2008 r. Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Jolanta Sikorska po rozpoznaniu w dniu 4 września 2008 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia J. R. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 15 lipca 2008 r. sygn. akt IV SA/Po 693/06 w sprawie ze skargi J. R. na decyzję Rektora Uniwersytetu im. [...] w P. z dnia [...], nr: [...] w przedmiocie opłaty za studia postanawia uchylić zaskarżone postanowienie i umorzyć postępowanie wszczęte wnioskiem z dnia 11 lutego 2008 r.

Postanowieniem z dnia 15 lipca 2008 r. sygn. akt IV SA/Po 693/06 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu odmówił J. R. prawa pomocy w zakresie częściowym - w zakresie ustanowienia adwokata (pkt. 1), odmówił J. R. prawa pomocy w zakresie częściowym - w zakresie ustanowienia radcy prawnego (pkt. 2), umorzył postępowanie o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym - w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych i procesowych (pkt. 3), w sprawie z jego skargi na decyzję Rektora Uniwersytetu im. [...] w P. z dnia [...], nr: [...] w przedmiocie opłaty za studia.

W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wskazano, że wydanym w sprawie prawomocnym postanowieniem z dnia 24 listopada 2006 r. referendarz sądowy przyznał J. R. prawo pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia adwokata. W dniu 14 grudnia 2006 r. Okręgowa Rada Adwokacka w P., na podstawie art. 253 ustawy z dnia z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm. - dalej P.p.s.a.) wyznaczyła dla skarżącego adwokata w osobie A. W. W dniu 29 grudnia 2006 r. J. R. udzielił adw. A. W. pełnomocnictwa, które ów pełnomocnik złożył w Sądzie w dniu 3 stycznia 2007 r.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 30 maja 2007 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu oddalił skargę J. R. na decyzję Rektora Uniwersytetu z dnia [...].

Na wniosek pełnomocnika skarżącego z dnia 5 czerwca 2007 r., Sąd I instancji sporządził uzasadnienie wyroku, które zostało doręczone temuż pełnomocnikowi w dniu 13 lipca 2007 r.

Pismem z dnia 27 stycznia 2008 r. skarżący zwrócił się do Okręgowej Rady Adwokackiej o zmianę wyznaczonego już adwokata podnosząc, że pismem z dnia 5 grudnia 2007 r. (niezwłocznie po otrzymaniu od pełnomocnika kopii wyroku Sądu) zwrócił się do adwokata o sporządzenie i wniesienie skargi kasacyjnej w sprawie. Skarżący podniósł, że adw. A. W. odmówił skarżącemu współpracy w tej sprawie i tym samym dalszego reprezentowania. Zarzucił, że pełnomocnik zaniedbał między innymi poinformowania skarżącego o biegu sprawy i o dacie otrzymania wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

W odpowiedzi na powyższy wniosek Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej poinformował skarżącego, że nie widzi podstaw do zmiany pełnomocnika z urzędu do sporządzenia kasacji albowiem odmowa wniesienia kasacji przez adw. A. W. została wnikliwe i szczegółowo uzasadniona.

Pismem z dnia 11 lutego 2008 r. skarżący zwrócił się do Sądu I instancji o wyznaczenie pełnomocnika. Podniósł, że adw. A. W. błędnie zredagował pismo procesowe z dnia 17 stycznia 2008 r., tytułując je "opinia" zamiast "odmowa" sporządzenia i wniesienia kasacji.

Postanowieniem z dnia 19 lutego 2008 r. referendarz sądowy odmówił prawa pomocy w zakresie ustanowienia radcy prawnego.

Odpisy tego postanowienia doręczono: J. R. w dniu 27 lutego 2008 r. - z pouczeniem o prawie wniesienia sprzeciwu w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia oraz o tym, że sprzeciw wniesiony po upływie tego terminu zostanie odrzucony; pełnomocnikowi Rektora Uniwersytetu oraz adw. A. W. w dniu 26 lutego 2008 r. Ani pełnomocnik skarżącego, ani pełnomocnik Rektora nie wnieśli od postanowienia z dnia 19 lutego 2008 r. sprzeciwów.

W dniu 5 marca 2008 r. J. R. nadał w urzędzie pocztowym sprzeciw od w/w postanowienia, podnosząc, że pismem z dnia 11 stycznia 2008 r. wniósł nie o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, ale o zmianę personalną pełnomocnika ustanowionego z urzędu. Prawo pomocy polega na umożliwieniu korzystania z pomocy fachowego pełnomocnika, a nie na umożliwieniu korzystania z pomocy zindywidualizowanego adwokata do momentu, gdy zdolność do wzajemnej współpracy zostanie wyczerpana.

Postanowieniem z dnia 18 marca 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu odrzucił sprzeciw J. R. jako spóźniony, a nadto jako zawierający wniosek o "zmianę personalną pełnomocnika z urzędu" - niedopuszczalny.

Postanowieniem z dnia 8 maja 2008 r. sygn. akt I OZ 316/08 Naczelny Sąd Administracyjny uchylił postanowienie Sądu I instancji z dnia 18 marca 2008 r.

W dalszej części uzasadnienia Sąd I instancji wskazał, że pismo z dnia 11 lutego 2008 r. nie zostało złożone na formularzu według ustalonego wzoru, w związku z czym Sąd pismem z dnia 18 czerwca 2008 r., doręczonym skarżącemu w dniu 20 czerwca 2008 r., przesłał J. R. urzędowy formularz, wzywając do wypełnienia i złożenia w terminie 7 dni - pod rygorem pozostawienia wniosku o przyznanie prawa pomocy bez rozpoznania. W dniu 27 czerwca 2008 r. skarżący w urzędzie pocztowym nadał wypełniony formularz wniosku o przyznanie prawa pomocy.

Mając powyższe na względzie Sąd I instancji uznał, że skoro prawomocnym postanowieniem z dnia 24 listopada 2006 r. - wydanym w niniejszej sprawie przyznano J. R. prawo pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia adwokata, którego wyznaczyła Okręgowa Rada Adwokacka w P., a przyznanie prawa pomocy nie wygasło ani nie zostało cofnięte, to postępowanie w tym zakresie stało się bezprzedmiotowe. Nie sposób bowiem ponownie przyznać stronie prawo pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia adwokata.

Sąd I instancji dodał, że ustawodawca w ogóle nie przewidział możliwości zwolnienia od kosztów "procesowych", bowiem postępowanie sądowoadministracyjne nie jest procesem w rozumieniu księgi pierwszej części pierwszej ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.- dalej kpc), a tylko w tym postępowaniu mowa o kosztach procesu (art. 98-124 kpc). W ocenie Sądu I instancji, wnosząc o "zwolnienie od kosztów procesowych", skarżący w istocie wnosił o nie obciążanie go kosztami postępowania w rozumieniu art. 199-210 P.p.s.a.. O kosztach postępowania rozstrzyga Sąd administracyjny w wyroku kończącym postępowanie sądowoadministracyjne w danej instancji. Wskazano, że w wydanym w sprawie wyroku z dnia 30 maja 2007 r. Sąd oddaliwszy skargę, nie obciążył skarżącego zwrotem kosztów postępowania. Ustawodawca w art. 200 P.p.s.a. utrzymał w postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi zasadę, że zwrot kosztów postępowania może nastąpić jedynie na rzecz skarżącego i tylko, gdy skarga została uwzględniona. Odmienna zasada - odpowiedzialności za wynik postępowania - obowiązuje przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.

Sąd I instancji w dalszej części uzasadnienia wyjaśnił, że nie jest właściwym adresatem wniosku o zmianę adwokata z urzędu. W istocie Sąd przyznaje jedynie prawo pomocy przez ustanowienie adwokata. Wyznaczenie imienne osoby adwokata jest wyłączną prerogatywą właściwej Okręgowej Rady Adwokackiej w P. i to właściwa Rada wskazała adw. A. W.. Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w P. odmówił zmiany osoby pełnomocnika z urzędu wskazując, że opinia adw. A. W. o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej została wnikliwie i szczegółowo uzasadniona. Art. 253 P.p.s.a. nie zawiera normy upoważniającej Sąd do ingerowania w decyzje organów samorządu korporacji prawniczych podejmowane w wykonaniu postanowienia o przyznaniu prawa pomocy w przedmiotowym zakresie. Takich kompetencji nie przyznają sądowi również przepisy ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (j.t. Dz.U. 123/02/1058 ze zm.), czy ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (j.t. Dz.U. 123/02/1059 ze zm).

Nie stanowi to o zamykaniu stronie prawa do sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., ani w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 r., zmienionej kolejnymi Protokołami (Dz.U. 61/93/284 ze zm.). Art. 6 ust. 1 Konwencji nie wprowadza wymogu dwuinstancyjności postępowania sądowego; w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga jedynie równości broni i braku arbitralności odmowy przyznania tej pomocy. Konstytucja RP w art. 78 wprowadza co do zasady prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, nie stanowi jednak o dowolności ubiegania się o zmianę pełnomocnika z urzędu na koszt podatników. Sąd I instancji podniósł, że w żadnym nowoczesnym systemie prawnym nie wprowadza się prawa strony do uzyskiwania kolejnego pełnomocnika z urzędu na koszt podatnika tylko w zależności od woli strony.

Sporządzenie przez profesjonalnego pełnomocnika adw. A. W. opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej w niniejszej sprawie, skutkowało w ocenie Sądu I instancji skonsumowaniem przez skarżącego prawa pomocy na koszt podatnika. Sąd zwrócił uwagę, że normodawca zrównał obie formy pomocy z urzędu - sporządzenie i wniesienie przez profesjonalnego pełnomocnika skargi kasacyjnej, bądź opinii o braku podstaw do jej wniesienia. Skarga kasacyjna wymaga bowiem profesjonalnego skonkretyzowania podstaw prawnych.

Wojewódzki Sąd Administracyjny wskazał dalej, że ustanowiony pełnomocnikiem w dniu 29 grudnia 2006 r. adw. A. W. podjął swe czynności w sprawie: dnia 5 czerwca 2007 r. wniósł o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem; dnia 17 stycznia 2008 r. sporządził opinię o braku podstaw do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej z powodu braku podstaw z art. 174 P.p.s.a. i poddał ją ocenie organu samorządu adwokackiego. Zdaniem Sądu I instancji skarżący subiektywnie ocenia, że opinia o braku podstaw do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej z powodu braku podstaw z art. 174 P.p.s.a., została błędnie określona, choć stanowiła "odmowę" sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej.

Osoba korzystająca z pomocy adwokata z urzędu nie może korzystać z uprawnień osoby, która nie korzysta z pomocy profesjonalnego pełnomocnika.

Sąd I instancji podkreślił, że wbrew twierdzeniom skarżącego, opinia o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej nie oznacza odmowy dalszego reprezentowania skarżącego. Zgodnie z art. 39 pkt 1 P.p.s.a. pełnomocnictwo do prowadzenia poszczególnych spraw, którego udzielił skarżący (k. 49), obejmuje z mocy samego prawa umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności w postępowaniu, nie wyłączając skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego jej wniesieniem.

Skarżący, który jest niezadowolony z treści opinii pełnomocnika z urzędu, może przybrać sobie do pomocy pełnomocnika z wyboru.

W końcowej części uzasadnienia Sąd I instancji podał, że rozpatrując wniosek skarżącego z dnia 11 lutego 2008 r., uzupełniony wnioskiem z dnia 27 czerwca 2008 r. i rozważywszy argumenty sprzeciwu z dnia 3 marca 2008 r., wobec skuteczności przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym, odmówił J. R. przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym - w zakresie ustanowienia adwokata (pkt. 1) i w zakresie ustanowienia radcy prawnego (pkt.2).

W zażaleniu na powyższe postanowienie J. R. wniósł o jego zmianę poprzez przyznanie prawa pomocy w zakresie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego oraz o zwolnienie od kosztów sądowych.

Uzasadniając zażalenie wskazał na wadliwość rozumowania Sądu I instancji, który zapewniając pomoc prawną ogranicza się do udzielenia tego prawa, a nie wyznacza konkretnej osoby pełnomocnika, co w ocenie skarżącego narusza prawo osoby uprawnionej do korzystania pomocy prawnej. Skarżący podał, że nieporozumienia pomiędzy nim i pełnomocnikiem doprowadziły do sytuacji, w której adwokat zaprzestał podejmowania działań na jego rzecz, w związku z czym skarżący zwrócił się do Okręgowej Rady Adwokackiej i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego o wyznaczenie innego adwokata. Zarówno Okręgowa Rada Adwokacka jak i Wojewódzki Sąd Administracyjny odmawiając mu pomocy, uniemożliwili sporządzenie i złożenie stosownej skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego od wydanego w sprawie wyroku.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest zasadne.

Na wstępie wskazać należy, że po uchyleniu przez Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 8 maja 2008 r., postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 18 marca 2008 r. wydanego na skutek sprzeciwu skarżącego od postanowienia referendarza sądowego z dnia 19 lutego 2008 r., w którym rozpoznano wniosek skarżącego z dnia 11 lutego 2008 r. i odmówiono przyznania prawa pomocy w zakresie ustanowienia radcy prawnego, Sąd I instancji przesłał skarżącemu formularz PPF celem wypełnienia. W formularzu tym, precyzując wniosek z dnia 11 lutego 2008 r., skarżący domagał się zwolnienia od kosztów sądowych i procesowych oraz ustanowienia adwokata. Tak sprecyzowany wniosek skarżącego o przyznanie prawa pomocy został rozpoznany przez referendarza sądowego postanowieniem z dnia 8 lipca 2008 r. o umorzeniu postępowania w zakresie prawa pomocy, a następnie postanowieniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 15 lipca 2008 r., na które skarżący złożył zażalenie będące przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie.

Postanowieniem z dnia 29 lipca 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny rozpoznał sprzeciw od postanowienia referendarza z dnia 8 lipca 2008 r. i orzekł o umorzeniu postępowania o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym o ustanowieniu adwokata.

Ustosunkowując się do zażalenia strony, należy podkreślić, że w toku niniejszego postępowania skarżącemu zostało już przyznane prawo pomocy w zakresie całkowitym na mocy prawomocnego postanowienia referendarza sądowego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 24 listopada 2006 r. Samo zaś prawo pomocy, stosownie do art. 244 § 1 P.p.s.a., obejmuje zwolnienie od kosztów oraz ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika. Stąd w świetle przytoczonego wyżej przepisu Sąd nie ma kompetencji do wyznaczenia stronie kolejnego pełnomocnika. Bowiem rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy obejmujący ustanowienie pełnomocnika z urzędu, sąd administracyjny orzeka wyłącznie w zakresie przyznania tego prawa lub nie. W przypadku uwzględnienia wniosku strony o ustanowienie pełnomocnika Sąd zwraca się do właściwego samorządu zawodowego, przekazując stosowne orzeczenie, o wyznaczenie pełnomocnika. Natomiast kwestie dotyczące imiennego wskazania adwokata, czy też radcy prawnego należą do kompetencji właściwej rady adwokackiej lub izby radców prawnych.

Odnosząc się do argumentów podniesionych przez skarżącego w zażaleniu stwierdzić należy, że to z woli strony (na jej wniosek) zostało wydane w sprawie postanowienie o przyznaniu prawa pomocy w zakresie obejmującym ustanowienie adwokata z urzędu. Stanowiło ono podstawę do zwrócenia się przez Sąd pierwszej instancji do Okręgowej Rady Adwokackiej w P. o wyznaczenie konkretnego adwokata. Strona może na etapie skierowania przez Sąd postanowienia o przyznaniu prawa pomocy obejmującego ustanowienie adwokata (radcy prawnego) z urzędu porozumieć się z właściwym organem samorządu zawodowego adwokatów (radców prawnych) co do tego, który z wykonujących zawód prawniczy wykwalifikowanych prawników będzie reprezentował jej interesy w sprawie. Sąd nie ma wpływu na decyzję w tym zakresie, nie może również wnioskować o zmianę pełnomocnika. Jednakże mocodawca, tj. strona, której przyznano prawo pomocy, jeżeli ma zastrzeżenia do sposobu reprezentowania jej interesów przez wyznaczonego pełnomocnika, może zwrócić się do właściwego organu samorządu zawodowego (w rozpoznawanej sprawie do okręgowej rady adwokackiej) ze skargą na występującego w jej imieniu pełnomocnika lub z wnioskiem o jego zmianę. Jeżeli pomimo ustanowienia pełnomocnika z urzędu stronie nie odpowiada sposób, w jaki jest reprezentowana, to powinna swoje zastrzeżenie zgłosić odpowiednio uprawnionym organom korporacji zawodowych, a nie sądowi, gdyż nie może on wydać ponownego rozstrzygnięcia o przyznaniu prawa pomocy w postaci ustanowienia innego pełnomocnika, bowiem przyznane jej prawo pomocy w tym zakresie zostało już skonsumowane. Pełnomocnictwo nie zostało wypowiedziane.

Wskazać należy, że w postanowieniu z dnia 22 kwietnia 2005 r., sygn. akt. II OZ 262/05 (niepubl.) Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, zgodnie z którym: stronie, która udzieliła pełnomocnictwa adwokatowi (radcy prawnemu), a on nie spełnił jej oczekiwań, bo np. sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej (jak to ma miejsce w niniejszej sprawie), nie przysługuje uprawnienie do żądania ustanowienia kolejnego pełnomocnika, ponieważ nie ma przepisu, który by ją do tego uprawniał.

Wyznaczenie adwokata (radcy prawnego) z urzędu przez korporację prawniczą i podjęcie przez niego czynności procesowych tj.: sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej, stanowi z jednej strony wykonanie wydanego w danej sprawie postanowienia o przyznaniu prawa pomocy w zakresie ustanowienia adwokata (radcy prawnego), z drugiej zaś stanowi o skorzystaniu przez stronę z prawa pomocy przyznanego postanowieniem Sądu. W powyższej sytuacji strona nie może skutecznie domagać się wyznaczenia kolejnego adwokata (radcy prawnego) z urzędu, bowiem przyznane jej prawo pomocy w tym zakresie zostało już skonsumowane, co trafnie - powołując się na postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 stycznia 2005 r. sygn. akt OZ 992/04 oraz pogląd zaprezentowany w powołanym Komentarzu do P.p.s.a. - Sąd I instancji podnosi. Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni pogląd ten podziela. Zgłoszenie przez stronę wniosku zawierającego żądanie ustanowienia w ramach prawa pomocy kolejnego adwokata (radcy prawnego) z tego powodu, że poprzedni odmówił sporządzenia skargi kasacyjnej, skutkuje wydaniem postanowienia o umorzeniu postępowania w tej kwestii, ponieważ sprawa prawa pomocy została już rozstrzygnięta, w związku z czym kolejny wniosek jest bezprzedmiotowy (art. 161 § 1 pkt 3 w związku z art. 166 P.p.s.a.).

W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 189 w związku z art. 197 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, orzekł jak w sentencji.