Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Małgorzata Miron, Sędziowie Sędzia WSA Alina Balicka, Asesor WSA Tomasz Wykowski (spr.), Protokolant Artur Dral, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 maja 2008 r. sprawy ze skargi W. L. na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia (...) grudnia 2007 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia nieważności decyzji I. uchyla zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia (...) listopada 2007 r. nr (...); II. przyznaje ze środków budżetowych Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na rzecz adwokata L. S. prowadzącą Kancelarię Adwokacką przy ul. (...) kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych oraz kwotę 52,80 (pięćdziesiąt dwa 80/100) złotych stanowiącą 22 % podatku VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Zaskarżoną decyzją z dnia [...] grudnia 2007 r. nr [...] Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi utrzymał w mocy własną decyzję z dnia [...] listopada 2007 r. nr [...], odmawiającą stwierdzenia nieważności orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w D. z dnia [...] stycznia 1962 r. nr [...] o przejęciu na własność Państwa gospodarstwa rolnego położonego w gminie M., powiat C. o powierzchni [...], stanowiącego byłą własność J. L.

Uzasadniając zaskarżone rozstrzygnięcie Minister wskazał, iż przedmiotowe gospodarstwo zostało przejęte przez Państwo na podstawie dekretu z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym (Dz.U. nr 18, poz.107). Zgodnie z treścią art.15 ust.1 pkt 1 dekretu gospodarstwo rolne nabyte na podstawie przepisów o przeprowadzeniu reformy rolnej lub o ustroju rolnym i osadnictwie, lecz opuszczone przez właściciela przed wejściem w życie niniejszego dekretu, przechodzi z mocy prawa na własność Państwa - bez odszkodowania i wolne od obciążeń z wyjątkiem służebności gruntowych. Przejście gospodarstwa (działki) na własność Państwa stwierdza prezydium powiatowej rady narodowej (art.15 ust.2 dekretu). Z załączonego do akt sprawy orzeczenia Powiatowej Komisji Osadnictwa Rolnego z dnia [...] sierpnia 1947 r. wynika, iż J. L. nadano gospodarstwo rolne położone w M. powiat C., gmina K. o powierzchni około [...]. Podstawą nadania było rozporządzenie Rady Ministrów: Ziem Odzyskanych, Administracji Publicznej, Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 9 stycznia 1947 r. wydanego w porozumieniu z ministrami: Skarbu i Handlu Zagranicznego w sprawie Komisji Osadnictwa Rolnego (Dz.U. R.P. nr 10, poz.45) będącego przepisem wykonawczym do dekretu z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarach Ziem Odzyskanych i byłego wolnego Miasta Gdańska (Dz.U. R.P. nr 49, poz.279). Z treści zawiadomienia Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w M. z dnia [...] lutego 1955 r. wynika natomiast, iż na opuszczone przez J. L. gospodarstwo rolne wprowadził się w dniu 30 stycznia 1955 r. J. N. Powyższe zawiadomienie potwierdza zatem fakt opuszczenia przedmiotowej nieruchomości przez jej właściciela przed datą wejścia w życie dekretu z dnia 18 kwietnia 1955 r. (tj. przed dniem 29 kwietnia 1955 r.). Ponadto z materiału dowodowego sprawy wynika wyraźnie, iż J. L. opuścił swoje gospodarstwo dobrowolnie. W dniu 10 listopada 1954 r. wymieniony zwrócił się bowiem do Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z własnoręcznie napisanym podaniem zawierającym prośbę o "zwolnienie z gospodarki" z uwagi na fakt, iż od momentu, w którym zaprzestał pracy w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej nie ma możliwości jej uprawiania. Z treści powyższego pisma wynika, iż J. L. chce dobrowolnie opuścić gospodarstwo oraz, że prosi o pozytywne rozpoznanie jego prośby. Wymieniony wskazuje, iż do opuszczenia gospodarstwa zmusza go trudna sytuacja rodzinna oraz finansowa, która nie pozwala mu na należyte uprawianie gospodarstwa. Powyższe zostało również potwierdzone przez J. L. we wniosku o przyjęcie gospodarstwa rolnego z dnia 13 listopada 1954 r. Minister Rolnictwa wskazał, iż nie mógł uwzględnić zarzutu zawartego we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, iż zebrana w niniejszej sprawie dokumentacja została sfałszowana przez Przewodniczącego Gminnej Rady Narodowej w M. Zdaniem wnioskodawcy W. L. Przewodniczący zmienił adres w podaniu jego ojca z dnia 10 listopada 1954 r., sam wyprodukował wniosek z dnia 13 listopada 1954 r. z podpisem byłego właściciela oraz napisał doniesienie do Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w D. Okoliczności powyższe nie mogą być podstawą do stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, albowiem podstawę taką stanowić mogą wyłącznie wady samej decyzji, nie zaś wady postępowania administracyjnego, w którym decyzja ta została wydana. Ponadto zauważyć należy, iż przeprowadzenie postępowania zmierzającego do ustalenia, czy dany dokument urzędowy jest prawdziwy, czy też został sfałszowany, nie należy do kompetencji organów administracji. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi odmówił również wiarygodności złożonym do akt sprawy oświadczeniom świadków zgłoszonych przez wnioskodawcę dotyczących kwestii zmuszenia J. L. przez ówczesne władze do opuszczenia gospodarstwa. Organ podkreślił, iż oświadczenia te są identyczne w swojej treści, jak również zostały sporządzone prawie po 45 latach od daty przejęcia omawianego gospodarstwa na rzecz Skarbu Państwa. Organ wskazał równocześnie, iż nie ma kompetencji do uwzględnienia żądania wnioskodawcy o potwierdzenie faktu, iż w orzeczeniu Powiatowej Komisji Osadnictwa Rolnego w D. z dnia [...] sierpnia 1947 r. o wyznaczeniu J. L. gospodarstwa rolnego (działki) brakuje w pukncie 2 wpisu nieruchomości, tj. sklepu.

Skargę na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wniósł W. L. Skarga podnosi konieczność zlecenia przez organ administracji ekspertyzy grafologicznej w sytuacji, w której zachodzi podejrzenie sfałszowania dokumentacji przez urzędnika państwowego. Skarżący podtrzymał również wniosek o uzupełnienie orzeczenia z 1947 r. Skarżący wskazał, iż represje wymierzone przeciwko jego ojcu w latach 1952-1955 wynikają z faktów i zdarzeń przedstawionych w dokumentacji sprawy. J. L. został podstępnie pozbawiony stanowiska Przewodniczącego Spółdzielni, pozbawiony majątku, zagrożony utratą zdrowia, życia i pozbawienia wolności, dla ratowania siebie i rodziny opuścił swój dom w K. W urzędzie Gminy zniszczono wszelkie dokumenty gospodarstwa rolnego, dotyczące obowiązkowych dostaw, stanu posiadania sprzętu rolniczego, zwierząt gospodarskich oraz corocznych spisów gospodarczych. Przewodniczący Gminy wypełnił ankietę o niezagospodarowaniu gruntów rolnych, której nie zarejestrował i nie opatrzył pieczątką Gminy. Ankieta jest podpisana komisyjnie nieczytelnie bez potwierdzenia ojca. Ankieta ta jest niewiarygodna. W podaniu z dnia 10 listopada 1954 r. W. L. nie zrzekł się gospodarstwa rolnego nadanego mu aktem nadania. W piśmie zawarł prośbę o zwolnienie go od uprawy nadzielonych mu nieużytków Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko w sprawie.

Na rozprawie przed Sądem skarżący podniósł, iż ojcu skarżącego przydzielono w 1947 r., po tym jak wrócił z N., dokąd został wywieziony na roboty, grunty, które ten następnie wniósł do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej wraz z żywym i martwym inwentarzem. W 1954 r. ojciec skarżącego zmuszony był wystąpić z tejże Spółdzielni, ale nie zwrócono mu tych samych gruntów, które wniósł do Spółdzielni ale inne. Był to ugór, którego nie był w stanie uprawiać w związku z tym, iż nie zwrócono mu maszyn. Z tej racji oferowanego mu gospodarstwa nie przyjął i stąd jego wniosek z dnia 10 listopada 1954 r. o zwolnienie go z gospodarki, która została mu nadzielona po zwolnieniu go ze Spółdzielni produkcyjnej. Nie może być zatem mowy o opuszczeniu gospodarstwa w sytuacji, w której gospodarstwo, które wniósł do Spółdzielni nigdy nie zostało mu zwrócone, natomiast gospodarstwo, które mu nadzielono, nigdy nie zostało przez niego objęte z wyżej wymienionych przyczyn. Skarżący podnosi, iż w 1954 r. J. L. wraz z rodziną opuścili K.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje.

Sąd rozpoznał skargę na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na tej podstawie, iż sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolowanie działalności administracji publicznej pod kątem jej zgodności z prawem (art.1§1 i §2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych - Dz.U. z dnia 20 września 2002 r., Nr 153, poz.1269 z późn.zm.). Kontrola ta obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne (art.3§2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz.U. Nr 153, poz.1270 z późn.zm. - zwanej dalej "p.p.s.a.").

Zaskarżoną decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz utrzymaną nią w mocy decyzję z dnia [...] listopada 2007 r. należało uchylić, albowiem wydano je z naruszeniem art.7 i 77§1 k.p.a., co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Przedmiotem postępowania administracyjnego zakończonego zaskarżoną decyzją było zbadanie, czy orzeczenie Powiatowej Rady Narodowej Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa Powiatu C. w D. z dnia [...] stycznia 1962 r. w sprawie przejęcia na własność Państwa gospodarstwa rolnego Nr [...] położonego we wsi K. gromada M. wydana została z rażącym naruszeniem art.15 ust.1 dekretu o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego wypracowało konsekwentne stanowisko odnośnie właściwego rozumienia terminu "rażące naruszenie prawa". Stosownie do powyższego rażące naruszenie prawa zachodzi wtedy, gdy treść decyzji pozostaje w wyraźnej sprzeczności z przepisami prawa i gdy charakter tego naruszenia powoduje, że decyzja taka nie może być akceptowana jako akt wydany przez organ praworządnego państwa. Cechą rażącego naruszenia prawa jest również to, że treść decyzji pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią zastosowanego w niej przepisu. Nie chodzi przy tym o błędy w wykładni prawa, ale o przekroczenie prawa w sposób jasny i niedwuznaczny (wyrok NSA z dnia 26 września 2000 r., sygn. akt 2998/99, publ. w LEX nr 51249). O rażącym (a nie jakimkolwiek) naruszeniu prawa można mówić, gdy decyzja została wydana wbrew nakazowi lub zakazowi ustanowionemu w przepisie prawnym, wbrew wszystkim przesłankom przepisu nadano prawa albo ich odmówiono, albo też wbrew tym przesłankom obarczono stronę obowiązkiem albo uchylono obowiązek. Cechą rażącego prawa jest to, że treść decyzji pozostaje w sprzeczności z treścią przepisu przez proste ich zestawienie ze sobą (wyrok NSA z dnia 11 sierpnia 2000 r., III SA 1935/99, publ. LEX nr 47008).

Zgodnie z art.15 ust.1 dekretu gospodarstwo rolne (działka pracownicza, rzemieślnicza itp.) nabyte na podstawie przepisów o przeprowadzeniu reformy rolnej lub o ustroju rolnym i osadnictwie, lecz opuszczone przez właściciela przed wejściem w życie niniejszego dekretu, przechodzi z mocy prawa na własność Państwa - bez odszkodowania i wolne od obciążeń z wyjątkiem służebności gruntowych. Orzeczenie z dnia [...] stycznia 1962 r. stwierdziło "przejście na własność Państwa gospodarstwa rolnego Nr [...] położonego we wsi K. gmina M. tut. powiatu. Gospodarstwo to przeszło na własność Państwa bez odszkodowania i wolne od obciążeń z wyjątkiem służebności gruntowych. Jednocześnie tracą swą moc wszelkie dokumenty uwłaszczeniowe wydane Ob. L. J. [powinno być: "J." - uwaga Sądu] na to gospodarstwo).". W uzasadnieniu stwierdza się, iż: "Obywatel posiadał wyszczególnione w sentencji gospodarstwo, będąc jego właścicielem na mocy dekretu z dnia 6 września 1951 r., które dn.1955 r. samowolnie opuścił i pozostawił bez opieki. Likwidacja inwentarza żywego i martwego na tym gospodarstwie świadczyły o trwałym jego opuszczeniu. Opierając się na powyższych faktach - stwierdza się, że z dniem 29 kwietnia 1955 r. przedmiotowe gospodarstwo przeszło na własność Państwa z mocy prawa.". Zauważyć należy, iż uzasadnienie decyzji organu jest lakoniczne (decyzję wydano na formularzu). Sam ten fakt nie przesądza oczywiście o nieważności decyzji. Uznać jednakże należy, iż orzeczenie nie opisuje w sposób należyty wszystkich istotnych okoliczności sprawy. Decyzja nie wymienia działek wchodzących w skład gospodarstwa rolnego Nr [...], nie wymienia również jego powierzchni. Stwierdza się w uzasadnieniu decyzji, iż samowolne opuszczenie miało miejsce w 1955 r., bez podania miesiąca tego opuszczenia. Wskazanie miesiąca 1955 r., w którym do opuszczenia gospodarstwa doszło jest natomiast niezwykle istotne, mając na uwadze fakt, iż przejście gospodarstwa na własność Państwa było uzależnione od stwierdzenia, że opuszczenie gospodarstwa nastąpiło przed dniem 29 kwietnia 1955 r. Podkreślić również należy, iż orzeczenie wydano dopiero po siedmiu latach od sporządzenia dokumentów, na które powołał się Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi (podanie J. L. z dnia 10 listopada 1954 r., wniosek z dnia 13 listopada 1954 r. o przejęcie gospodarstwa rolnego na własność Państwa na podstawie art.12 dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych - Dz.U. nr 11, poz.40, ankieta w sprawie niezagospodarowania użytków rolnych z dnia 13 listopada 1954 r.). Wynika stąd, iż w przedmiocie szeroko rozumianego przejęcia gospodarstwa na własność Państwa wszczęta została pierwotnie inna procedura. Wprawdzie same powyższe okoliczności nie przesądzają wprost o rażącej wadliwości decyzji z dnia [...] stycznia 1962 r., niemniej ich istnienie nakłada na organ orzekający w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 1962 r. obowiązek wnikliwszego zbadania stanu faktycznego sprawy. Badanie to winno w szczególności dotyczyć zagadnienia poruszonego przez skarżącego zarówno we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, jak i na rozprawie przed Sądem. Skarżący podniósł mianowicie, iż gospodarstwo, które jego ojciec otrzymał na podstawie orzeczenia z dnia [...] sierpnia 1947 r. zostało wniesione do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej, nie zostało natomiast nigdy ojcu skarżącego zwrócone. Grunty zaoferowane J. L. po wystąpieniu ze Spółdzielni miałyby być gruntami całkowicie innymi i to chęci zrzeczenia tychże gruntów, nie zaś gruntów nabytych na podstawie orzeczenia z 1947 r. miało dotyczyć pismo ojca skarżącego z dnia 10 listopada 1954 r. W tej sytuacji wyłania się zagadnienie, które winno być przedmiotem wnikliwego zanalizowania przez organ nadzorczy. Chodzi zatem o wyjaśnienie, czy orzeczenie z dnia [...] stycznia 1962 r. dotyczyło gospodarstwa rolnego, które było tożsame z gospodarstwem nabytym w 1947 r. przez ojca skarżącego (czy chodzi o te same grunty). W orzeczeniu z dnia [...] sierpnia 1947 r. mowa jest o gospodarstwie obejmującym około [...] hektarów użytków rolnych wraz z gruntem pod zabudowania oraz budynku mieszkalnym ([...] x [...] metrów) i budynkach gospodarczych (stodole, wozowni, stajni, oborze, garażu i szopie). We wniosku J. L. z dnia 10 listopada 1954 r. mowa jest o [...] hektarach i [...] arach przydzielonych ojcu skarżącego po wystąpieniu ze Spółdzielni. Jak już wspomniano wcześniej, w orzeczeniu z dnia [...] stycznia 1962 r. nie wskazano powierzchni gospodarstwa, wskazując jedynie, iż chodzi o gospodarstwo rolne nr [...] położone we wsi K. Gromada M. Z kolei w orzeczeniu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Powiatowej Komisji Ziemskiej w D. z dnia [...] lutego 1962 r. przyznano L. P. gospodarstwo rolne w/g rejestru nr [...] o powierzchni [...] ha, położone we wsi K. W uzasadnieniu powołanego orzeczenia wskazuje się, iż właśnie to gospodarstwo (o tym numerze) było poprzednio w posiadaniu J. L. Powyższe zestawienie ujawnia rozbieżności zarówno w oznaczeniu powierzchni gospodarstwa jak i jego numeracji. Rozbieżności te należy wyjaśnić. Ewentualne ustalenie, iż pomiędzy gospodarstwem nabytym przez ojca skarżącego na podstawie orzeczenia z 1947 r. a gospodarstwem wymienionym w orzeczeniu z dnia [...] stycznia 1962 r. nie było tożsamości (tj. że chodziło o zupełnie inne grunty) będzie stanowiło przesłankę do rozważenia, czy przy wydaniu orzeczenia z dnia [...] stycznia 1962 r. nie doszło do rażącego naruszenia art.15 ust.1 dekretu poprzez stwierdzenie przejście na własność Państwa gospodarstwa, które nie zostało nabyte przez ojca skarżącego na podstawie przepisów o przeprowadzeniu reformy rolnej lub o ustroju rolnym i osadnictwie. Jednocześnie Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi winien ponownie wnikliwie przeanalizować dokumentację sprawy poprzedzającą wydanie orzeczenia z dnia [...] stycznia 1962 r. pod tym kątem, czy organ orzekający w tej dacie miał podstawy pozwalające na przyjęcie, iż po wniesieniu gospodarstwa do Spółdzielni ojciec skarżącego nie odzyskał już nad nim władztwa. Kwestię tę uznać należy za istotną z punktu widzenia oceny, czy rzeczywiście, tak jak stwierdzono w orzeczeniu z 1962 r., ojciec skarżącego gospodarstwo to "samowolnie opuścił i pozostawił bez opieki".

Odnośnie wnioskowanego przez skarżącego zlecenia przez organ ekspertyzy grafologicznej należy stwierdzić, iż wprawdzie art.7 k.p.a. nakłada na organ administracji publicznej obowiązek wyczerpującego ustalenia stanu faktycznego zawisłej przed nim sprawy, niemniej nie można stąd wywodzić obowiązku automatycznego weryfikowania z udziałem biegłych autentyczności dokumentów zgromadzonych w sprawie w sytuacji, w której nieautentyczność ta nie jest oczywista. Skoro skarżący, iż podpis jego ojca został sfabrykowany, winien w tym zakresie przedłożyć zleconą przez siebie ekspertyzę grafologiczną.

Z powyższych względów Sąd orzekł jak w sentencji na podstawie art.145§1 pkt 1 lit.c oraz art.250 p.p.s.a.