Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Ewa Kręcichwost - Durchowska Sędziowie NSA Ewa Makosz - Frymus WSA Maciej Dybowski (spr.) Protokolant st.sekr.sąd. Teresa Zaporowska po rozpoznaniu w Wydziale IV na rozprawie w dniu 30 maja 2007r. sprawy ze skargi J.F. R. na decyzję Rektora Uniwersytetu z dnia [...]nr [...] w przedmiocie opłaty za studia, I. oddala skargę, II. zasądza od Skarbu Państwa – Prezesa Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu na rzecz adw. A.W. kwotę [...] ([...])zł podwyższoną o kwotę [...] ([...] ) zł stawki podatku od towarów i usług przewidziana do tego rodzaju czynności – łącznie [...] ([...] ) zł. /-/ E. Makosz- Frymus /-/ E. Kręcichwost- Durchowska /-/ M. Dybowski

sygn. IV SA/Po 693/06

U Z A S A D N I E N I E

I. Wyrokiem z dnia [...] października 2006 r.- sygn. IV SA/Po 174/05 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 153 /02/1270 ze zm.- dalej ppsa) oddalił skargę J.F.R. na decyzję Rektora Uniwersytetu im. [...] w P.(dalej Rektor) z dnia [...] października 2004 r. nr [...] w przedmiocie opłaty za studia; zasądził od Skarbu Państwa- Prezesa Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu na rzecz Kancelarii Adwokackiej adw. J.Ł. kwotę [...] zł podwyższoną o stawkę VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że decyzją z dnia [...] października 2004 r. nr [...]Rektor na podstawie art. 161 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. 65/90/385 ze zm.- dalej uszw), art. 16 § 1 i 2 oraz art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t. j. Dz. U. 98/00/1071 ze zm.- dalej kpa), § 11 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni, odmówił zwolnienia studenta J.F. R. z obowiązku uiszczenia opłaty za pierwszy rok studiów eksternistycznych na kierunku prawo w roku akademickim 2004/05. Rektor umotywował swą decyzję negatywną opinią Wydziału Prawa i Administracji oraz Samorządu Studenckiego. Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Rektor wskazał, że sama trudna sytuacja materialna nie upoważnia do przyznania zwolnienia z opłaty. Podejmując decyzję o rozpoczęciu edukacji na studiach eksternistycznych Skarżący wiedział o konieczności wnoszenia opłat za każdy semestr nauki (k. 59- 61v akt sądowych).

II. Pismem z dnia [...] stycznia 2006 r. J.F. R. "w związku z postanowieniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dn. 17.6.2005 r. w sprawie sygn. IV SA/Po 174/05, zwalniającym mnie od wpisu sądowego...Ze względu na moją trudną sytuację finansową co również potwierdza decyzja z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej uprzejmie proszę Pana Rektora o zajęcie stanowiska i zwolnienie mnie również z uiszczenia opłat zaległych oraz bieżących związanych z kontynuowaniem Eksternistycznych Studiów Zaocznych Wydziału Prawa" (k. 4 akt administracyjnych).

Decyzją z dnia [...] stycznia 2006 r. nr [...] Rektor Uniwersytetu im. [...] w P. na podstawie art. 207 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. 164/05/1365- dalej usw), art. 104 § 1 i 2 kpa, § 11 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz.U. 84/91/380 ze zm.- dalej rozporządzenie) podtrzymał decyzję Kierownika Eksternistycznego Studium Prawa z dnia [...] września 2005 r. i nie zwolnił studenta J. F. R. z obowiązku uiszczenia zaległej opłaty w wysokości [...] zł za pierwszy rok studiów eksternistycznych na kierunku prawo w roku akademickim 2004/05.

Uzasadniając decyzję Rektor wskazał, że zmierzając do pełnego wyjaśnienia sprawy, zaczerpnięto opinii Kierownika Eksternistycznego Studium Prawa. Po analizie stanu faktycznego z uwzględnieniem owej opinii, Rektor nie przychylił się do wniosku. Ponowna analiza pisma Zainteresowanego nadal nie daje podstaw do przyznania zwolnienia. Wnioskodawca nie zaliczył egzaminów pierwszego roku i nie uiścił wymaganej opłaty. Rozpoczynając studia niestacjonarne, Wnioskodawca wiedział o konieczności wnoszenia opłat, znał ich wysokość. Gdy Zainteresowany nie jest w stanie sprostać wymaganiom finansowym określonym przez uczelnię już w pierwszym roku nauki, nie ma możliwości, by uczelnia finansowała Jego edukację w każdym kolejnym roku. Osoba korzystająca ze wsparcia Ośrodka Pomocy Społecznej (dalej Ośrodek), niezdolna do pracy, winna wziąć pod uwagę to, że nie sprosta nałożonym przez uczelnię obowiązkom zapłaty kwoty [...] zł za każdy semestr. Każdy student jest traktowany w identyczny sposób, a konieczność uiszczania opłat jest tak samo istotna, jak zdobywanie pozytywnych zaliczeń z egzaminów. Brak stosownych zaliczeń i opłat jest podstawą do skreślenia z listy studentów. Studenci studiów niestacjonarnych zaocznych, wieczorowych i eksternistycznych mogą ubiegać się m.in. o przyznanie stypendium socjalnego, stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych, stypendium za wyniki w nauce lub sporcie, zapomogę ( art. 173 ust. 1usw), co pozwala studentom na terminowe wywiązywanie się z obowiązku wnoszenia opłat (k. 5-7 akt administracyjnych).

Pismem z dnia [...]lutego 2006 r. J. F. R. wniósł o "ponowne rozpatrzenie mego wniosku o zwolnienie mnie od uiszczenia opłat za I rok Studiów Prawa w systemie niestacjonarnym eksternistycznym za rok akademicki 2004/2005". We wniosku Zainteresowany podniósł w szczególności, że trudno wyzbyć się przekonania, że w stanie faktycznym i przytoczonej przez Rektora argumentacji pobieranie nauki jest wyłącznie przywilejem ludzi zdrowych i zamożnych. Zaskarżana decyzja nie może się ostać w świetle Konstytucji, nakazującej traktowanie wszystkich obywateli RP jako równych wobec prawa- w tym zdobywania nauki- zakazując jednocześnie dyskryminacji, w tym przypadku osób niepełnosprawnych (art. 32, 69, 70 Konstytucji). Rozporządzenie daje możliwość Rektorowi w szczególnych przypadkach (przypadek Wnioskodawcy jest przypadkiem szczególnym, opisanym szczegółowo we wniosku o zwolnienie z wpisu) podjęcia indywidualnej decyzji przez Rektora zwalniającej J.F. R. od opłaty za I rok studiów, a nawet podjęcia decyzji ex nunc do zwolnienia Go z opłat za przyszłe semestry. Decyzja Rektora o odmowie zwolnienia Go z opłat za I rok studiów, została wcześniej zaskarżona do Sądu Administracyjnego w sprawie IV SA/Po 174/05, gdzie również złożył wniosek o zwolnienie Go z wpisu sądowego i jest On przekonany, że niezawisły Sąd wniosek ów rozpatrzy pozytywnie ze względu na Jego sytuację rodzinną (k. 9 akt administracyjnych).

III. Decyzją z dnia [...] lipca 2006 r. nr [...] Rektor Uniwersytetu [...] w P. na podstawie art.138 § 1 pkt 2 w zw. z art. 127 § 3 kpa i art. 207 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. 164/05/1365 ze zm.), po rozpoznaniu wniosku J.F. R. w sprawie zwolnienia z opłaty za I rok studiów niestacjonarnych eksternistycznych na kierunku prawo w roku akademickim 2004/05: 1. uchylił decyzję z dnia [...] stycznia 2006 r. nr [...]; umorzył postępowanie w sprawie zwolnienia J. F. R. z opłaty za I rok studiów niestacjonarnych eksternistycznych na kierunku prawo w roku akademickim 2004/05 w zakresie związanym z wydaniem decyzji opisanej w punkcie 1.

W uzasadnieniu Rektor przedstawił przebieg postępowania w sprawie zapoczątkowanej wnioskiem z dnia [...] lutego 2006 r. Jak słusznie zauważył Wnioskodawca, wcześniej wydaną decyzją z dnia [...] października 2004 r. nr [...] odmówiono J.F. R. zwolnienia z obowiązku uiszczenia opłaty za pierwszy rok studiów eksternistycznych na kierunku prawo w roku akademickim 2004/05, którą następnie Zainteresowany zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W chwili wydawania decyzji z dnia [...] lipca 2006 r., sprawa ta jest w toku i oczekuje na rozstrzygnięcie. Prowadzenie kolejnego postępowania w sprawie zwolnienia Zainteresowanego z opłaty za I rok studiów eksternistycznych na kierunku prawo w roku akademickim 2004/05 jest bezprzedmiotowe. Winna być wydana decyzja o umorzeniu postępowania w sprawie wniosku z dnia [...] lutego 2006 r., gdyż do czasu wydania wyroku przez Sąd, Rektor jest zawiązany ostateczną decyzją z dnia [...] października 2004 r. Dopóki orzeczenie rozstrzygające w sposób ostateczny daną sprawę ( w niniejszym przypadku decyzja z dnia [...] października 2004 r.) funkcjonuje w obrocie prawnym, kolejne postępowanie dotyczące tej samej materii jest w oczywisty sposób bezprzedmiotowe. Dopiero eliminacja z obrotu prawnego w trybie prawem przewidzianym takiego rozstrzygnięcia otworzyłaby możliwość rozstrzygnięcia tej samej sprawy (wyrok NSA z 19.6.2000- I SA/Ka 2247/98; G. Łaszczyca, Cz.Martysz, A.Matan "Kpa. Komentarz" Zakamycze 2005- kom. do art. 105).

IV. Pismem z dnia [...] sierpnia 2006 r. J.F. R., w związku z doręczeniem decyzji z dnia [...] lipca 2006 r. i zawartym w niej pouczeniem, wezwał Rektora do usunięcia naruszenia prawa. W piśmie tym Zainteresowany podniósł, że owa decyzja narusza art. 7, art. 12 i art. 104 kpa, gdyż nie rozstrzyga o całości wniosku. Zainteresowany zwrócił się o zwolnienie Go nie tylko od opłaty za pierwszy rok studiów eksternistycznych za pierwszy rok studiów eksternistycznych na kierunku prawo, ale równocześnie w dniu [...] stycznia 2006 r. złożył prośbę o zwolnienie "do bieżących opłat za kolejne lata studiów". Decyzja z dnia [...] lipca 2006 r. w żaden sposób nie traktuje o tej prośbie, jakby całkowicie została przez Rektora pominięta. Naruszenie prawa polegające na nieuprawnionym częściowym rozpoznaniu sprawy jest oczywiste (k. 13 akt administracyjnych).

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu J.F. R. zarzucił decyzji naruszenie przepisów postępowania administracyjnego mających istotny wpływ na jej treść, polegające na nie rozpoznanie całości sprawy, wyłącznie wybiórcze jej potraktowanie, co wyczerpuje dyspozycję art. 7, art. 12 i art. 104 kpa. Skarżący wniósł o uchylenie decyzji i przekazane jej do ponownego rozpoznania Rektorowi celem wydania merytorycznej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył co następuje:

Skarga okazała się bezzasadną.

Zgodnie z art. 207 ust. 1 usw- w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy- do decyzji podjętych w indywidualnych sprawach studentów, stosuje się odpowiednio przepisy kpa oraz przepisy o zaskarżaniu decyzji do sądu administracyjnego. Decyzje wydawane przez rektora w pierwszej instancji są ostateczne. W takim przypadku art. 127 § 3 kpa stosuje się odpowiednio ( art. 207 ust. 2 usw). W sprawie pojawiły się dwa istotne zagadnienia (A- orzekanie o wniosku o zwolnienie od opłat za I rok studiów roku akademickim 2004/05; B- orzekanie o opłatach za kolejne lata studiów), które należy rozpatrzyć po kolei.

A. W niniejszej sprawie decyzja z dnia [...] stycznia 2006 r. nr [...]Rektora jest decyzją wydaną w pierwszej instancji (zgodnie z § 11 rozporządzenia obowiązującego do dnia [...]grudnia 2006 r.; art. 275 art. 3 i art. 276 pkt 2 usw, wyłącznie właściwym organem dla zwolnienia studenta z obowiązku uiszczania opłaty w całości lub w części jest rektor). Tym samym od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez rektora, studentowi nie służy odwołanie, lecz student może zwrócić się do rektora o ponowne rozpatrzenie sprawy (stosowany odpowiednio art. 127 § 3 kpa). In casu decyzją Rektora wydaną w wyniku wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w zakresie żądania zwolnienia J.F. R. z opłaty za I rok studiów niestacjonarnych eksternistycznych na kierunku prawo w roku akademickim 2004/05, jest decyzja z dnia [...] lipca 2006 r. nr [...], od której przysługuje wyłącznie skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego- za pośrednictwem Rektora (art. 207 ust. 1 in fine usw w zw. z artr. 50, art. 52 § 1 i 2, art. 53 § 1 ppsa). Tym samym błędne było pouczenie zawarte w zaskarżonej decyzji w tej części, w której pouczono Zainteresowanego, że "skargę można wnieść po uprzednim wezwaniu na piśmie Rektora [...] do usunięcia naruszenia prawa" (k. 11 akt administracyjnych). Takie wezwanie do usunięcia naruszenia prawa możliwe jest jedynie w sytuacjach przewidzianych w art. 52 § 3 i 4 ppsa (które nie zachodziły przy orzekaniu o wniosku o zwolnienie od opłat za I rok studiów).

Rektor słusznie uchylił decyzję z dnia [...] stycznia 2006 r. i umorzył postępowanie I instancji decyzją z dnia [...] lipca 2006 r. na podstawie odpowiednio stosowanego art. 138 § 1 pkt 2 w zw. z art. 127 § 3 kpa. Zgodnie z art. 156 § 1 pkt 3 kpa organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Ponowne rozstrzygnięcie sprawy – jakiego w istocie domagał się J. F. R. we wniosku z dnia [...] stycznia 2006 r.– jest możliwe tylko po uchyleniu pierwotnej decyzji w ustalonym przez prawo trybie. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego decyzja organu administracji państwowej, rozstrzygająca ponownie sprawę wcześniej rozstrzygniętą inną decyzją ostateczną tegoż organu, a nie stanowiąca o uchyleniu tej pierwotnej decyzji na podstawie odpowiednich przepisów kpa, jest dotknięta wadą określoną w art. 156 § 1 pkt 3 kpa (wyrok NSA z 26 maja 1981 r. sygn. SA 895/81, ONSA 1/81/47). W istniejącej w sprawie sytuacji procesowej, zachodziła pierwotna i trwała bezprzedmiotowość postępowania, skutkujące jego umorzeniem (J. Borkowski w: B. Adamiak, J. Borkowski "Kpa. Komentarz" CH. Beck 2006 s. 489 nb 5; s. 746 – 747 nb 37, 38; B. Adamiak w: B. Adamiak, J. Borkowski- op. cit. s. 615 nb. 9).

Dla stwierdzenia czy rozstrzygana sprawa została już uprzednio rozstrzygnięta inną decyzją ostateczną, kluczowe znaczenie ma stwierdzenie tożsamości obu spraw. Decyzja ostateczna ma bowiem powagę rzeczy osądzonej (res iudicata) tylko co do tego, co w związku z podstawą prawną stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a nadto tylko między tymi samymi stronami (M. Jaśkowska [w:] M. Jaśkowska, A. Wróbel "Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz" Zakamycze 2005, s. 969). Rektor w decyzji z dnia [...] lipca 2006 r. prawidłowo uznał, że wniosek z [...] stycznia 2006 r. w zakresie zwolnienia od opłat za I rok studiów niestacjonarnych eksternistycznych na kierunku prawo dotyczy tego samego podmiotu, taka sama jest treść żądania Strony, podstawa prawna i faktyczna czyli, że jest w swojej istocie tożsamy z wnioskiem rozstrzygniętym decyzją Rektora z dnia [...] grudnia 2004 r. nr [...].

W sprawie nie doszło do naruszenia art. 7, art. 12, art. 104 kpa. Jedynie na marginesie należy wskazać, że błędnie w sentencji decyzji użyto sformułowania "podtrzymać decyzję Kierownika Eksternistycznego Studium Prawa z dnia [...] września 2005 r.", skoro w uzasadnieniu Rektor wyraźnie określił, że nie była to "decyzja", lecz opinia (której w aktach sprawy brak). Mimo, że było to inne naruszenie przepisów postępowania, to nie mogło mieć ono istotnego wpływu na wynik sprawy w rozumieniu art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ppsa. Skoro Rektor prawidłowo uchylił decyzję z dnia [...] stycznia 2006 r. i umorzył w tej materii postępowanie pierwszej instancji, skargę na podstawie art. 151 ppsa należało oddalić.

B. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego utrwalonym jest pogląd, że nakaz odpowiedniego stosowania kpa należy rozumieć w ten sposób, że wszystkie gwarancje , jakie przysługują adresatowi decyzji administracyjnej na podstawie kpa, winny mieć zastosowanie do decyzji rektora, chyba że szczególne cechy sprawy wprost to uniemożliwiają. Uniwersytet jest zakładem administracyjnym- jednostką organizacyjną niebędącą organem państwowym ani organem samorządu, powołaną do wykonywania zadań publicznych i uprawnioną do nawiązywania stosunków administracyjnoprawnych. Z chwilą przyjęcia danej osoby w poczet użytkowników zakładu, staje się ona podmiotem praw i obowiązków, przysługujących bądź obciążających użytkowników danego zakładu. Te prawa i obowiązki wynikają z przepisów powszechnie obowiązujących, jak i ze statutów, i regulaminów wewnątrzzakładowych ( odpowiednio- uzasadnienie uchwały 7 Sędziów NSA z 13.X.2003- OPS 5/03- ONSA 1/04/9- zapadłej pod rządem art. 161 uszw- pozostającej aktualną w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pod rządem art. 207 usw).

Z istoty kształcenia na Uniwersytecie wynika, że student odbywa zajęcia na poszczególnych latach studiów i według planu, obowiązującego w roku akademickim, w którym rozpoczął naukę. W aktach niniejszej sprawy brak dokumentów źródłowych, z których wynikałoby, czy J. F. R. ukończył pierwszy rok studiów i czy kontynuuje naukę na drugim roku studiów. Jedynie w uzasadnieniu decyzji z dnia [...] stycznia 2006 r. Rektor zawarł stwierdzenie, że "nie zaliczył Pan egzaminów z pierwszego roku" (k. 7 akt administracyjnych) - bez dokonania ustaleń: egzaminów z jakich konkretnie przedmiotów Zainteresowany nie zdał, czy upłynęły terminy do ich zdania i czy właściwy organ uczelni udzielił Zainteresowanemu zgody na kontynuowanie studiów na drugim roku studiów, przewidzianych w planie studiów (ewentualnie dalszych latach).

Z istoty studiów uniwersyteckich wynika, że nie sposób domagać się zwolnienia studenta z obowiązku uiszczania opłaty za studia na przyszłość (np. za dalsze lata studiów bądź za całe studia) w oderwaniu od aktualnej sytuacji faktycznej i prawnej studenta- w szczególności w świetle Regulaminu studiów. W postępowaniu o zwolnienie studenta z obowiązku uiszczania opłaty (§ 11 rozporządzenia) koniecznym było bowiem ustalenie w szczególności- na którym roku student studiuje; jaka jest jego aktualna sytuacja majątkowa i rodzinna; czy student powtarza zajęcia z uwagi na niezadowalające wyniki w nauce (skoro stanowi to podstawę do pobierania opłat na studiach dziennych- z zasady bezpłatnych, tym bardziej stanowić to może podstawę do pobierania opłat na studiach zaocznych, wieczorowych i eksternistycznych- z zasady odpłatnych; art. 99 ust. 1 pkt 1 i 2 usw); ile wynosi aktualna opłata za dany semestr czy rok studiów (mogą one bowiem zmieniać się w zależności od planowanego kosztu zajęć dydaktycznych- § 9 ust. 1 i 2 rozporządzenia; art. 99 ust. 2 i 3 usw); uzyskanie aktualnej opinii uczelnianego organu samorządu studenckiego.

W tym stanie rzeczy żądanie "zwolnienia z uiszczenia...opłat...bieżących związanych z kontynuowaniem eksternistycznych studiów zaocznych Wydziału Prawa" (k. 4 akt administracyjnych) winno być przedmiotem odrębnego postępowania przed Rektorem, w którym w szczególności Rektor ustali, czy Zainteresowany kontynuuje studia na drugim roku. Z faktu tego zdawał sobie sprawę Skarżący, skoro we wniosku z dnia [...] lutego 2006 r. wniósł wprost o "ponowne rozpatrzenie mego wniosku o zwolnienie mnie od uiszczenia opłat za I rok Studiów Prawa w systemie niestacjonarnym eksternistycznym za rok akademicki 2004/05" (k. 9), gdzie zagadnienie "nawet podjęcia decyzji ex tunc do zwolnienia mnie z opłat za przyszłe semestry" ma charakter w istocie intelektualnego uzasadnienia wniosku, nie zaś jego żądania.

Także wezwanie do usunięcia naruszenia prawa z dnia [...] sierpnia 2006 r. stanowić może narzędzie do skutecznego wywiedzenia skargi na bezczynność Rektora w tej materii, nie przemawia zaś za wadliwością zaskarżonej decyzji o umorzeniu postępowania pierwszoinstancyjnego decyzją z dnia [...] lipca 2006 r.

Wobec powyższego skargę należało oddalić (art. 151 ppsa). O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej z urzędu, orzeczono na podstawie art. 250 ppsa i § 18 ust. 1 pkt 1 lit. c, i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 163/02/1348 ze zm.).

/-/ M. Dybowski /-/ E. Kręcichwost- Durchowska /-/ E. Makosz- Frymus

AT