Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Zbigniew Łoboda po rozpoznaniu w dniu 1 kwietnia 2008 r. w Wydziale I na posiedzeniu niejawnym wniosku o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym na skutek sprzeciwu od postanowienia referendarza sądowego w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym we Wrocławiu z dnia 4 lutego 2008 r. w sprawie ze skargi R. M. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej we W. z dnia [...] Nr [...] w przedmiocie odmowy umorzenia zaległości podatkowej z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za 1995 r. postanawia przyznać prawo pomocy w całości.

Wraz ze skargą na wyżej oznaczoną decyzję R. M. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, to jest o zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie – jak wskazał na urzędowym formularzu wniosku – radcy prawnego, adwokata. W uzasadnieniu żądania skarżący podał, że znajduje się w dramatycznej sytuacji finansowej – jedynym jego dochodem jest renta chorobowa przyznana od 1996 r. w kwocie 440,38 zł netto. Wskazał, że większość dochodu musi przeznaczyć na zakup leków w związku z licznymi przewlekłymi chorobami i w konsekwencji nie ma środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb.

W oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach wnioskodawca wskazał dodatkowo, że nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego, jedyną nieruchomością, jaką posiada, jest garaż wymagający remontu, zajęty przez komornika skarbowego. Nie dysponuje żadnymi środkami pieniężnymi ani przedmiotami o wartości powyżej 3.000 euro.

Z uwagi na wskazanie na urzędowym formularzu wniosku zakresu żądania – zwolnienia od kosztów sądowych, ustanowienie radcy prawnego, ustanowienie adwokata – skarżący został wezwany sprecyzowania wniosku w zakresie ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika. Jednocześnie został wezwany do przedłożenia dodatkowych dokumentów i informacji pod rygorem rozpoznania wniosku na podstawie akt sprawy.

W odpowiedzi na to wezwanie wnioskodawca podał, że żąda ustanowienia radcy prawnego lub adwokata specjalizującego się w prawie administracyjnym i karno-skarbowym. Przedłożył kopię odcinka z renty i wywiódł, że otrzymywane świadczenie rentowe przeznacza na zakup żywności i lekarstw, nie posiada rachunków bankowych, nie posiada tytułu prawnego do żadnej z nieruchomości położonych pod adresami wskazanymi jako adres zamieszkania i adres do korespondencji i nie korzysta z pomocy społecznej ani innych forma wsparcia państwowego.

Postanowieniem z dnia 4 lutego 2008 r. referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu przyznał stronie skarżącej prawo pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych (pkt I.) oraz odmówił przyznania prawa pomocy w pozostałym zakresie. Odpis powyższego postanowienia doręczono w dniu 28 lutego 2008 r. stronie skarżącej, która w dniu 3 marca 2008 r. wniosła do Sądu sprzeciw na to orzeczenie w pkt. II, żądając jego uchylenia oraz przyznania prawa pomocy w postaci ustanowienia radcy prawnego specjalizującego się w prawie karno-skarbowym i administracyjnym.

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu zważył, co następuje:

Na wstępie należy wskazać, iż na podstawie art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) w razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, zarządzenie lub postanowienie, od którego został on wniesiony, traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym.

W tym miejscu zaznaczenia wymaga, iż zgłoszone w sprzeciwie żądanie uchylenia postanowienia referendarskiego z dnia 4 lutego 2008 r. nie może odnieść skutku w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Skutkiem prawidłowo wniesionego sprzeciwu jest bowiem utrata mocy wiążącej orzeczenia referendarskiego z mocy samej ustawy i przejście sprawy będącej jego przedmiotem do właściwości Sądu, a zatem już samo wniesienie sprzeciwu, a nie jego zakres określony przez stronę, powoduje utratę mocy wiążącej postanowienia wydanego przez referendarza sądowego. Natomiast wywiedziona w sprzeciwie argumentacja skarżącego stanowi uzupełnienie uzasadnienia rozpoznawanego przez Sąd wniosku.

Stosownie do brzmienia art. 245 § 1 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (§ 2), natomiast prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (§ 3). W przypadku osób fizycznych prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania (art. 246 § 1 pkt 1) a w zakresie częściowym – gdy osoba ta wykaże, iż nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (pkt 2 cyt. wyżej przepisu).

Z regulacji prawnych dotyczących kosztów sądowych można wysnuć wniosek, że są one zasadą natomiast zwolnienie z ich uiszczenia winno nastąpić w sytuacjach wyjątkowych. Istotą prawa pomocy w zakresie przyznania z urzędu radcy prawnego (adwokata, doradcy podatkowego, rzecznika patentowego) jest natomiast nieodpłatne korzystanie strony z profesjonalnego pełnomocnika, wskutek przejęcia przez Sąd ciężaru kosztów związanych z tą reprezentacją. Założeniem prawa do bezpłatnej pomocy prawnej jest to, że strona - ze względu na swój stan majątkowy - nie jest

w stanie ponieść jej kosztów.

Wyżej powołane unormowania winny być odczytywane w kontekście treści art. 199 ustawy procesowej, zgodnie z którym strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Należy zatem przyjąć, iż zwolnienie z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych stanowi wyjątek od reguły wykonania tego obowiązku, który sprzyja rozwadze w wyborze sądowej drogi dochodzenia swoich praw. W konsekwencji przepisy ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, określające przesłanki przyznania prawa pomocy nie mogą być interpretowane według reguł wykładni rozszerzającej.

Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych oraz kosztów zastępstwa procesowego jest instytucją stosowaną w przypadku osób charakteryzujących się ubóstwem (przykładowo do takich osób zaliczyć można osoby, które ze względu na okoliczności życiowe pozbawione zostały całkowicie środków do życia).

Treść akt niniejszej sprawy obligowała Sąd do stwierdzenia, iż została spełniona przesłanka przyznania skarżącemu prawa pomocy w zakresie całkowitym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienia radcy prawnego. Zdaniem Sądu wnioskodawca dysponując kwotą 440,38 zł netto miesięcznie, przeznaczaną głównie na koszty leczenia, nie jest w stanie uiścić żadnych kwot z tytułu kosztów postępowania sądowego oraz korzystać z odpłatnych usług profesjonalnego pełnomocnika

W tym stanie rzeczy Sąd uznał, mając na uwadze powołane regulacje prawne i wynikające z nich zasady, jakimi należy kierować się rozpatrując wniosek o przyznanie prawa pomocy jak i stan faktyczny sprawy, że w przypadku strony skarżącej zaistniały ustawowe przesłanki do przyznania jej prawa pomocy w zakresie całkowitym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie radcy prawnego, określone w art. 246 § 1 pkt 1 ustawy procesowej.

Dla tych względów, na podstawie powołanych przepisów ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu orzekł jak w sentencji.