Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Teza informacyjna:

Prognozowany przez stronę postępowania sądowoadministracyjnego kierunek wykładni prawa, który może przyjąć skład orzekający wojewódzkiego sądu administracyjnego, a zaprezentowany uprzednio w innej spawie, nie może być uznany za obiektywną przesłankę wyłączenia sędziego w trybie art. 19 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), gdyż taka subiektywna ocena nie podważa bezstronności sędziego, która ex definitione polega na niesprzyjaniu żadnej ze stron postępowania oraz podejściu w sposób tak samo otwarty i krytyczny do stanowisk obu ze stron.

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Stanisław Bogucki po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2011 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia R. J. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 7 lutego 2011 r., sygn. akt I SA/Gd 1257/10 oddalające wniosek R. J. o wyłączenie sędziów NSA – Małgorzaty Tomaszewskiej oraz Małgorzaty Gorzeń w sprawie ze skargi R. J. na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w G. z dnia 25 października 2010 r. nr [...] w przedmiocie zaliczenia nadpłaty na poczet zaległości podatkowych. postanawia: oddalić zażalenie.

1. Postanowieniem z dnia 7 lutego 2011 r. o sygn. akt I SA/Gd 1257/10 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku – po rozpoznaniu wniosku R. J. (dalej: Skarżący) o wyłączenie sędziów NSA: Małgorzaty Tomaszewskiej i Małgorzaty Gorzeń ze sprawy ze skargi Skarżącego na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w G. z dnia 25 października 2010 r., nr [...], wydanej w przedmiocie zaliczenia nadpłaty na poczet zaległości podatkowej - oddalił wniosek Skarżącego. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia podano art. 19 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; dalej w skrócie: p.p.s.a.).

2. Przebieg postępowania przed Sądem pierwszej instancji:

2.1. Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie WSA w Gdańsku podał, że pismem z dnia 25 stycznia 2011 r. Skarżący na podstawie art. 19 p.p.s.a. wniósł o wyłączenie w.w. sędziów NSA od udziału w sprawie ze skargi Skarżącego o sygn. akt I SA/Gd 1257/10, wskazując na istnienie uzasadnionej wątpliwości co do ich bezstronności.

2.2. W uzasadnieniu wniosku Skarżący wskazał, że w.w. sędziowie orzekali w sprawie o sygn. akt I SA/Gd 857/10, w której wedle niego wydany został kontrowersyjny wyrok, reprezentujący odosobnione stanowisko na temat przedawnienia zobowiązań podatkowych powstałych przed 1 stycznia 2003 r., niepodzielane przez dominującą linię orzeczniczą Naczelnego Sądu Administracyjnego i WSA w Gdańsku. Na dowód tego w swoim wniosku obszernie zaprezentował prawidłową jego zdaniem wykładnię przepisów dotyczących przedawnienia zobowiązań podatkowych reprezentowaną w orzecznictwie sądów administracyjnych. Skarżący stwierdził, że nie godzi się na przegranie swojej sprawy z tego tylko powodu, iż orzekać w niej będą sędziowie o poglądach odmiennych od ogólnie akceptowanych w dotychczasowym orzecznictwie, pozostających w sprzeczności z poglądami innych sędziów.

Ponadto, Skarżący wskazał, że Sędzia NSA Małgorzata Tomaszewska orzekała w innej jego sprawie o sygn. akt I SA/Gd 1582/03, dotyczącej wymiaru podatku od towarów i usług. Skarżący stwierdził, że sędzia, który orzekał w sprawie dotyczącej wymiaru podatku nie powinien zasiadać w składzie orzekającym o wygaśnięciu tego samego zobowiązania, gdyż wydając korzystne dla niego orzeczenie w przedmiotowej sprawie podważałby efekty swojej dotychczasowej pracy.

2.3. Wymienieni we wniosku o wyłączenie sędziowie WSA w Gdańsku złożyli 31 stycznia 2011 r. oświadczenia, w których wskazali, że nie zachodzi żadna z przesłanek, o których mowa w art. 18 i 19 p.p.s.a., uzasadniających wyłączenie ich jako sędziego od udziału w sprawie.

3. Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku:

3.1. Oddalając wniosek Skarżącego Sąd pierwszej instancji stwierdził, że argumenty podnoszone we wniosku przez Skarżącego nie mogły przesądzić o wyłączeniu wymienionych w nim sędziów od udziału w sprawie. Sąd pierwszej instancji wskazał na wynikającą z art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.; dalej w skrócie: Konstytucja RP) zasadę niezawisłości sędziowskiej, oznaczającą, że sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że przypuszczenia, domysły i doświadczenia Skarżącego z poprzednich spraw sądowych nie mogą wpływać na kształt składu orzekającego w obecnej jego sprawie.

4. Stanowisko Skarżącego w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym:

4.1. Wnosząc do Naczelnego Sądu Administracyjnego zażalenie na w.w. postanowienie WSA w Gdańsku Skarżący zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie przepisów postępowania, tj.:

(1) art. 19 p.p.s.a., poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na bezzasadnej odmowie wyłączenia w.w. sędziów NSA od udziału w sprawie, (2) 134 § 1 w zw. z art. 19 i art. 22 § 1 p.p.s.a., poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na zaniechaniu przez Sąd pierwszej instancji dokonania pełnej i prawidłowej oceny wniosku o wyłączenie w.w. sędziów NSA od udziału w sprawie, (3) art. 163 § 1 i 2 w zw. z art. 141 § 4 w zw. z art. 166 w zw. z art. 19 p.p.s.a., poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na sporządzeniu przez Sąd pierwszej instancji nieprawidłowego uzasadnienia zaskarżonego postanowienia.

Opierając się na w.w. zarzutach Skarżący wniósł o: (1) uchylenia w całości zaskarżonego postanowienia w sprawie wniosku o wyłączenie sędziów i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi pierwszej instancji oraz (2) zasądzenia kosztów postępowania.

4.2. Uzasadniając zażalenie Skarżący stwierdził, że Sąd pierwszej instancji, powołując się w postanowieniu na oświadczenia w.w. sędziów NSA o braku przesłanek dla ich wyłączenia ze sprawy oraz na art. 178 Konstytucji RP, nie odniósł się w sposób merytoryczny do argumentów przytoczonych w uzasadnieniu wniosku. Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, że jego podstawą były "przypuszczenia i domysły". Objęci wnioskiem sędziowie orzekali w sprawie o sygn. akt. I SA/Gd 857/10, w którym wydano - zdaniem Skarżącego - odosobniony pogląd na temat przedawnienia zobowiązań podatkowych powstałych przed 1 stycznia 2003 r. Skarżący stwierdził, że pozytywne bądź negatywne dla niego rozstrzygnięcie toczącej się sprawy zależy od tego, jaki skład sędziowski będzie w niej orzekał. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że jego skarga zostanie oddalona, ponieważ obaj sędziowie objęci wnioskiem o wyłączenie orzekali w niekorzystnej dla Skarżącego sprawie o sygn. akt I SA/Gd 857/10., w której sprawozdawcą była sędzia NSA Małgorzata Tomaszewska, będąca sprawozdawcą także w sprawie o sygn. akt I SA/Gd 1257/10. Ponadto, w.w. Sędzia orzekała w sprawie Skarżącego o sygn. I SA/Gd 1582/03, w związku z czym może być negatywnie do niego nastawiona.

Uzasadniając zarzut naruszenia art. 134 § 1 w zw. z art. 19 i art. 22 § 1 p.p.s.a. Skarżący stwierdził, że Sąd pierwszej instancji nie przedstawił rzeczowych argumentów, wyjaśniających rozbieżności występujące w orzecznictwie sądowym w zakresie przedawnienia zobowiązań podatkowych, ograniczając się jedynie do stwierdzenia, że "Strona skarżąca (...) poprzez swoje przypuszczenia, domysły, doświadczenia z poprzednich spraw sądowych (...) nie może wpływać na kształt składu orzekającego...".

Uzasadniając ostatni z podniesionych zarzutów Skarżący podniósł, że WSA w Gdańsku uzasadniając postanowienie nie ustosunkował się wyczerpująco do wszystkich okoliczności faktycznych i argumentów podanych we wniosku. Sąd pierwszej instancji powołał się jedynie na oświadczenia objętych wnioskiem sędziów o braku przesłanek uzasadniających ich wyłączenie oraz na wynikającą z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP zasadę niezawisłości sędziowskiej. Ponadto, Skarżący stwierdził, że Sąd pierwszej instancji nie wyjaśnił przekonująco, "...jakie były przyczyny wydania odmiennych wyroków dotyczących tego samego zobowiązania podatkowego przez dwa składy orzekające Wydziału I WSA w Gdańsku".

5. Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

5.1. Zażalenie nie ma usprawiedliwionych podstaw, dlatego podlega oddaleniu. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego Sąd pierwszej instancji prawidłowo oddalił wniosek Skarżącego, w związku z czym zarzuty zawarte w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.

5.2. Oceniając pierwszy z zarzutów zażalenia należy stwierdzić, że art. 19 p.p.s.a. zawiera tzw. względną przesłankę wyłączenia sędziego (iudex suspectus). W przeciwieństwie do art. 18 § 1 tej ustawy, zawierającego zamknięty katalog podstaw, których zaistnienie skutkuje ustawowym wyłączeniem sędziego ze sprawy, art. 19 p.p.s.a. stanowi podstawę do wyłączenia sędziego w przypadku wystąpienia jakichkolwiek okoliczności, wywołujących uzasadnione wątpliwości co do braku jego bezstronności. Wyłączenie to następuje na mocy postanowienia sądu, wydanego na wniosek strony postępowania lub samego sędziego, którego bezstronność jest kwestionowana. Użycie przez ustawodawcę w art. 19 p.p.s.a. pojęcia "uzasadniona wątpliwość" oznacza, że musi być ona uzasadniona obiektywnymi powodami, takimi, które pozostają w związku przyczynowym między ich wystąpieniem a powstaniem oceny, że prawdopodobne jest, iż w tych okolicznościach sędzia może okazać się nieobiektywny (por. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010, str. 82). Wyłączenie sędziego, o którym mowa w powyższym przepisie, ma zapewnić obiektywizm sądu, nie może być traktowane jako możliwość eliminowania w postępowaniu sędziów, których strona uznaje za nieodpowiadających subiektywnemu pojmowaniu swoich interesów (por. postanowienie NSA z dnia 22 lutego 2008 r., sygn. akt II FZ 60/08, publ.: ONSA WSA 2008, nr 6, poz. 97; zob. także aprobująca glosa A. Gomułowicza, OSP 2008, z. 12, s. 916 i n.).

Sąd Najwyższy na tle analogicznej do art. 19 p.p.s.a. regulacji art. 49 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296) zauważył, że autorytet moralny sędziego przemawia za wiarygodnością złożonego przez niego wyjaśnienia i jeżeli strona żądająca wyłączenia zaprzecza jego prawdziwości, obowiązana jest wskazać i udowodnić okoliczności, które by podważały wiarygodność oświadczenia sędziego (postanowienie Sądu Najwyższego z 25 sierpnia 1971 r., sygn. akt I CZ 212/71, publ.: OSNC 1972, nr 3, poz. 55).

5.3. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w rozpoznawanej sprawie wniosek Skarżącego o wyłączenie sędziów oparty jest jedynie na dowolnych przypuszczeniach Skarżącego, nie popartych żadnymi konkretnymi faktami. Uzasadnienie zażalenie nie pozostawia wątpliwości, że Skarżący dąży do wyłączenie w.w. sędziów NSA kierując się subiektywnym przeczuciem, że w jego sprawie mogą przyjąć niekorzystną dla niego wykładnię prawa. Powody, którymi kieruje się Skarżący są więc czysto hipotetyczne, dotyczą niepewnych przyszłych zdarzeń, stąd nie mogą być ocenione jako obiektywne przesłanki uwzględnienia jego wniosku. Trafnie Sąd pierwszej instancji wskazał w zaskarżonym postanowieniu, że niezawiśli sędziowie, podlegają tylko Konstytucji RP i ustawom, stąd w zakresie dyskrecjonalnej władzy sądów jest sposób prowadzenia wykładni prawa (por. B. Wojciechowski, Dyskrecjonalność sędziowska. Studium teoretycznoprawne, Toruń 2004, s. 16).

Prognozowany przez stronę postępowania sądowoadministracyjnego kierunek wykładni prawa, który może przyjąć skład orzekający wojewódzkiego sądu administracyjnego, nie może być uznany za obiektywną przesłankę wyłączenia sędziego w trybie art. 19 p.p.s.a., gdyż taka subiektywna ocena nie podważa bezstronności sędziego, która ex definitione polega na niesprzyjaniu żadnej ze stron postępowania oraz podejściu w sposób tak samo otwarty i krytyczny do stanowisk obu ze stron. Strona kwestionująca przeprowadzoną w danej sprawie wykładnię prawa, czyli realizację przez dany skład orzekający wymogów sztuki prawa, dysponuje środkiem prawnym ochrony swoich interesów w postaci skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Instytucja wyłączenia sędziego służy natomiast zapewnieniu bezstronności postępowania sądowego, która może być wątpliwa nie na skutek przyjętego przez danego sędziego sposobu odczytywania prawa, ale pozamerytorycznych powodów sprzyjania jednej ze stron, którym może być np. osobisty związek z jedną ze stron.

Ponieważ nie można dopatrzeć się, aby w niniejszej sprawie zachodziły okoliczności mogące wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziów WSA w Gdańsku objętych wnioskiem (art. 19 p.p.s.a), należy uznać, że Sąd pierwszej instancji zasadnie zaskarżonym postanowieniem z dnia 7 lutego 2011 r. oddalił wniosek Skarżącego. Zarzut naruszenia w.w. przepisu w powiązaniu z innymi przepisami p.p.s.a. jest więc bezzasadny.

5.4. Nie można podzielić także zarzutu nieprawidłowego uzasadnienia przez Sąd pierwszej instancji zaskarżonego postanowienia. Pomimo lakoniczności swojego wywodu WSA w Gdańsku wskazał kluczowe przesłanki oddalenia wniosku Skarżącego, tj.: (1) moc prawną oświadczeń objętych wnioskiem w.w. sędziów NSA, (2) subiektywny charakter argumentów podnoszonych przez Skrzącego oraz (3) ich hipotetyczny charakter (por. s. 2 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia). Tym samym zarzut naruszenia art. 141 § 4 w zawiązku z art. 163 § 1 i 2 oraz art. 166 p.p.s.a. jest pozbawiony podstaw.

5.5. W przeważającej części uzasadnienia zażalenia (s. 3-10) Skarżący podejmuje polemikę z wykładnią prawa przyjętą przez WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 10 listopada 2010 r., sygn. akt I SA/Gd 857/10, i prezentuje poprawną jego zadaniem wykładnię przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm.). Rozważania w tym przedmiocie dotyczą kwestii będącej poza granicami postępowania wpadkowego z zakresu wyłączenia sędziego. Poprawnym miejscem ich sformułowania byłaby skarga kasacyjna od w.w. wyroku. Stąd Naczelny Sąd Administracyjny, dokonując oceny merytorycznej zażalenia, nie uwzględnił w.w. argumentacji. Prawidłowo w tym zakresie Sąd pierwszej instancji nie badał merytorycznie podnoszonej przez Skarżącego "kontrowersyjności" w.w. wyroku WSA w Gdańsku z dnia 10 listopada 2010 r. Tym samym w zażaleniu Skarżący nie może skutecznie podnosić zarzutu niewyjaśnienia przez Sąd pierwszej instancji rozbieżności w jego orzecznictwie (s. 11 zażalenia), gdyż zaskarżone postanowienie nie mogło zawierać ani wykładni autentycznej wcześniejszych orzeczeń WSA w Gdańsku, ani być ich rewizją. Właściwą instytucją prawną, która mogłaby przeprowadzić ocenę zgodności z prawem "kontrowersyjnego" - zdaniem Skarżącego - wyroku jest Naczelny Sąd Administracyjny w postępowaniu zainicjowanym skargą kasacyjną Skarżącego.

5.6. Uwzględniając powyższe okoliczności, Naczelny Sąd Administracyjny na mocy art. 184 w związku z art. 197 § 1 i 2 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.