Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Elżbieta Kremer, Sędzia NSA Jan Paweł Tarno, Sędzia del. WSA Marian Wolanin (spr.), Protokolant starszy asystent sędziego Maciej Kozłowski, po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2017 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej B. L. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 30 listopada 2016 r. sygn. akt II SA/Lu 821/16 w sprawie ze skargi B. L. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z dnia [...] czerwca 2016 r. nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego oddala skargę kasacyjną.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 30 listopada 2016 r., sygn. akt II SA/Lu 821/16, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie oddalił skargę B. L. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w L. z dnia [...] czerwca 2016 r., Nr [...] w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego.

W skardze kasacyjnej od powołanego wyroku pełnomocnik B. L. zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 114, ze zm.) w zw. z art. 144 § 1 i 2 i art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skarżąca nie jest uprawniona do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego na pasierba G. G. w sytuacji, gdy skarżąca znajduje się w kręgu osób, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, a tym samym istnieją podstawy prawem przewidziane do przyznania jej wnioskowanego świadczenia pielęgnacyjnego,

- art. 144 § 1 i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że do powstania obowiązku alimentacyjnego z tego przepisu potrzebny jest wyrok sądu opiekuńczego w sytuacji, gdy przepisy powołanego kodeksu nie wskazują, że do powstania takiego obowiązku potrzebny jest wyrok sądu oraz w sytuacji, gdy do jego powstania wystarcza ogólna zgodność z zasadami współżycia społecznego,

- art. 17 ust. 1a pkt 1 w zw. z art. 71 Konstytucji RP w zw. z art. 18 Konstytucji RP w zw. z art. 178 ust. 1 w zw. z art. 8 Konstytucji RP oraz art. 2 Konstytucji RP ustawy o świadczeniach rodzinnych przez:

- ich błędną wykładnię wyrażającą się w nieuwzględnieniu funkcjonalnej i celowościowej, a także systemowej i prokonstytucyjnej wykładni, co w konsekwencji spowodowało błędne przyjęcie, że skoro oboje rodzice G. G. żyją, nie zostali pozbawieni praw rodzicielskich, nie posiadają orzeczenia o niepełnosprawności, to skarżącej nie przysługuje prawo do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego, mimo to, że w sprawie istnieją obiektywne przesłanki uniemożliwiające sprawowanie opieki przez bliższych krewnych (w tym rodziców),

- przez ich błędną wykładnię polegającą na nieuwzględnieniu konstytucyjnej zasady dobra rodziny określonej w art. 71 Konstytucji,

- art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych w zw. z art. 132 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przez ich błędną wykładnię skutkującą przyjęciem, że art. 132 § 1 powołanego kodeksu nie ma zastosowania w niniejszej sprawie w sytuacji, gdy uzyskanie świadczeń alimentacyjnych od osoby spokrewnionej z G. G. w I stopniu, tj. jego biologicznej matki i ojca jest niemożliwe lub co najmniej połączone z nadmiernymi trudnościami, albowiem matka kilkanaście lat temu porzuciła rodzinę, a ojciec na stałe przebywa w Irlandii w celach zarobkowych.

W skardze kasacyjnej zarzucono również naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

- art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r. poz. 270, ze zm.) – dalej ppsa, w zw. z art. 7, art. 77 i art. 80 kpa, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i pominięcie, że nie zostało przeprowadzone postępowanie dowodowe w zakresie stwierdzenia, czy skarżąca jest zobowiązana do alimentacji, czy nie i w konsekwencji bezpodstawne oddalenie skargi, a także poprzez nieuwzględnienie interesu społecznego i słusznego interesu obywateli, który w tym przypadku wyraża się w udzieleniu opieki niepełnosprawnemu G. G., a także poprzez ich niewłaściwe zastosowanie skutkujące przyjęciem, że organ administracji nie jest umocowany do ustalania istnienia stanów prawnych, co w konsekwencji doprowadziło do nieprawidłowego oddalenia skargi,

- art. 141 § 4 ppsa poprzez nieprawidłowe zastosowanie i niepełne uzasadnienie nie pozwalające na pełną kontrolę instancyjną - lakoniczne odniesienie się do części zarzutów skarżącej, jak również poprzez brak wskazania przez Sąd przyjęcia (i w jakim zakresie oraz na jakiej podstawie) stanu faktycznego sprawy - co miało istotny wpływ na wynik sprawy.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej, w ramach obszernej argumentacji zarzutów kasacyjnych, przedstawiono m.in. treść stosownych regulacji prawnych i wybranych orzeczeń sądowych wskazując, że skarżąca jest zobowiązana do alimentacji względem swojego pasierba, ponieważ jej obowiązek wynika z dosłownego brzmienia przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dlatego nie ma w sprawie zastosowania uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 grudnia 2013 r., sygn. akt I OPS 5/13, wskazująca, że osoba niezobowiązana do alimentacji nie może otrzymać świadczenia pielęgnacyjnego. Skarżąca jest macochą, a nie siostrzenicą, co powoduje istnienie jej obowiązku alimentacyjnego na gruncie art. 144 krio. Ustawodawca w art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych, mówiąc o obowiązku alimentacyjnym, ma bowiem na uwadze każdy obowiązek alimentacyjny w myśl powołanego kodeksu. Sąd błędnie wyciąga wniosek, że wymaga to orzeczenia sądu w zakresie alimentacji. W powołanym art. 17 jest mowa o obowiązku alimentacyjnym, a nie o zobowiązaniu alimentacyjnym na podstawie wyroku sądowego. Możliwe i dopuszczalne w praktyce orzeczniczej jest twórcze dokonywanie interpretacji przepisów prawnych, mające nawet charakter tworzenia nowych norm i instytucji prawnych. Tym bardziej zaś należy tego dokonywać w sytuacji, gdy taką interpretację ugruntowują przepisy Konstytucji. W stanie faktycznym, w którym orzekał Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie sygn. akt I OSK 1982/11 macocha również - tak jak w niniejszym stanie faktycznym - nie była zobowiązana na mocy wyroku sądu rodzinnego ustalającego jej obowiązek alimentacyjny, ponadto nadal żyła matka niepełnosprawnego, nad którym sprawowano opiekę i nie posiadała orzeczenia o niepełnosprawności. A mimo to Sąd uznał, że macocha należy do kręgu osób, które są zobowiązane do alimentacji. Taka sama sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie. Jedynym warunkiem powstania obowiązku alimentacyjnego jest jego zgodność z zasadami współżycia społecznego. W takiej sytuacji na skarżącej taki obowiązek ciąży, bo matka G. G. nie nawiązuje z nim kontaktu, a ojciec w celach zarobkowych przebywa na stałe w Irlandii. Już zatem z zasad współżycia społecznego wynika obowiązek alimentacyjny skarżącej, bo jako jedyna jest w stanie na stałe opiekować się niepełnosprawnym. Skarżąca codziennie opiekuje się pasierbem, alimentuje go, a rodzice G. G. - z przyczyn obiektywnych - nie sprawują nad nim opieki. Nie sposób więc wyobrazić sobie sytuacji bardziej odpowiadającej zasadom współżycia społecznego, która konstytuowałaby obowiązek alimentacyjny skarżącej. Obowiązek alimentacyjny obciąża skarżącą zatem również dlatego, że osoby zobowiązane do alimentacji w pierwszej kolejności nie mogą albo nie chcą opiekować się niepełnosprawnym. Obowiązek macochy istnieje bowiem obok innych obowiązków, a nie zamiast nich. W szczególności zatem nie jest wymagane, aby obowiązek alimentacyjny macochy był jedynym istniejącym. Nie będzie zatem przeszkodą w uznaniu, że skarżąca jest zobowiązana alimentacyjnie to, że żyją inne osoby zobowiązane do alimentacji. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 maja 1968 r., sygn. akt III CZP 49/68, wypowiedział pogląd, że wprowadzenie do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązku alimentacyjnego określonego w art. 144 krio posiadało inną genezę, niż pozostałe wyróżnione na jego gruncie obowiązki alimentacyjne, ale jednak jest to obowiązek równorzędny względem pozostałych, ponadto może on wyprzedzać obowiązek alimentacyjny zobowiązanych w pierwszej kolejności. Dla powstania tego obowiązku wymagana jest wyłącznie ogólna zgodność alimentacji ze strony macochy zasadom współżycia społecznego. Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można umieścić obowiązku alimentacyjnego macochy w jakiejkolwiek kolejności. W szczególności nie można powiedzieć, że fakt życia osób zobowiązanych alimentacyjnie z art. 129 krio powoduje uchylenie takiego obowiązku alimentacyjnego macochy. Sąd Najwyższy odpowiedział na pytanie prawne, że obowiązek alimentowania pasierba opiera się na zasadach współżycia społecznego i nie jest związany z kolejnością przewidzianą w art. 129 krio. Dlatego też jeżeli macocha (ojczym) poszukująca(y) alimentów od pasierba ma własne dzieci, które mogą jej (jemu) zapewnić środki utrzymania, sąd może - zależnie od okoliczności i kierując się zasadami współżycia społecznego (a zwłaszcza biorąc pod uwagę długość okresu wychowania pasierba przez macochę lub ojczyma oraz stan majątkowy pasierba w zestawieniu ze stanem majątkowym dzieci) - obciążyć pasierba częścią świadczeń alimentacyjnych albo też żądanie alimentów w stosunku do niego całkowicie oddalić. Obowiązek świadczeń alimentacyjnych nie mieści się zatem w żadnej z kolejności wymienionych w art. 129 krio. Tylko bowiem i wyłącznie zasady współżycia społecznego decydują o tym, czy mimo istnienia krewnych naturalnych, zdolnych do dostarczenia środków utrzymania osobie poszukującej alimentów, pasierb będzie również obciążony świadczeniami alimentacyjnymi. Tak więc zależnie od okoliczności ocenionych w świetle zasad współżycia społecznego sąd może obciążyć świadczeniami alimentacyjnymi pasierba obok dzieci, chociażby te ostatnie były w stanie samodzielnie utrzymać swego rodzica. Może to nastąpić w szczególności wówczas, gdy - jak w sprawie niniejszej - pasierb był od małego dziecka wychowywany przez macochę i traktowany na równi z własnymi dziećmi, a więc gdy zasady współżycia wymagają, żeby był on przyrównany z dzieckiem również w zakresie świadczeń alimentacyjnych, chyba że inne okoliczności, np. szczególnie dobry stan majątkowy dzieci w zestawieniu z niepomyślną sytuacją materialną pasierba, przemawiałby przeciwko obciążeniu go obowiązkiem alimentacyjnym. Macocha zobowiązana jest zatem do alimentacji "obok", a nie w kolejności, a do powstania jej obowiązku alimentacyjnego wystarczy zgodność z zasadami współżycia społecznego. Obowiązek alimentacyjny z art. 144 krio może funkcjonować na równi z obowiązkiem z art. 129 krio - i obydwa te obowiązki będą wtedy równouprawnione w świetle art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

W sprawie powstał obowiązek alimentacyjny skarżącej, bo osoby zobowiązane do alimentacji w pierwszej kolejności nie są w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi i uzyskanie od nich na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 132 krio). W niniejszym stanie faktycznym okazało się, że matka biologiczna G. G. nie chce wykonywać swoich obowiązków opiekuńczych, dziadkowie G. G. nie żyją, a ojciec na stałe przebywa w Irlandii. Sytuacja ta powoduje ziszczenie się przesłanek z art. 132 krio, a dla ich stwierdzenia nie jest wymagany wyrok sądu rodzinnego. Nadmierne trudności wystąpią wówczas, gdy zobowiązany zamieszkuje za granicą. A przecież zarówno matka, jak i ojciec nie mogą sprawować opieki nad G. G. Z matką nie ma kontaktu, ojciec na stałe przebywa za granicą. Rodzice biologiczni G. G. nie mogą się nim zatem opiekować. Uzasadnia to aktualizację przesłanek z art. 132 krio, że to na skarżącej ciąży obowiązek alimentacyjny. Organy nigdy nie prowadziły postępowania co do ustalenia, czy w niniejszej sprawie zasady współżycia społecznego uzasadniają istnienie obowiązku alimentacyjnego macochy. Organy nie mogły więc poprzestać na wyłącznym stwierdzeniu, że żyją inne osoby zobowiązane do alimentacji, bo wniosek taki nie uprawnia jeszcze od odmowy świadczenia skarżącej. Skarżąca należy zatem do kręgu osób zobowiązanych i z tego względu nie będą miały zastosowania w niniejszej sprawie poglądy co do niemożności przyznania jej świadczenia pielęgnacyjnego. Nie można przy tym odstąpić od wykładni również art. 27 krio. Zadośćuczynienie przez małżonków obowiązkowi zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 27 krio) polega także na świadczeniu różnego rodzaju usług domowych na rzecz ich wspólnych dzieci. Od obowiązku tego nie jest zwolniony również ojczym lub macocha względem swych pasierbów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1968 r., sygn. akt I CR 434/68). Skarżąca ponosi taki obowiązek. Również na podstawie tego przepisu skarżąca jest zatem zobowiązana do alimentacji pasierba, co Sąd całkowicie pominął. Sądownictwo w sposób klarowny uznaje, że nie uzależnia się orzekania o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na brzmienie art. 144 krio od istnienia wyroku nakładającego obowiązek alimentacji pasierba, a organy administracji powinny takich ustaleń dokonać same. Tezę o obowiązku ustalenia przez organ administracji, czy na skarżącej ciąży obowiązek alimentacyjny, uzasadnia również ogólny obowiązek ustalania przez te organy stanów prawnych, a nie tylko faktycznych. Stany prawne obejmują nie tylko okoliczności prawno-podmiotowe istotne w konkretnej sprawie, ale również stan prawa obowiązującego, którego przepisy mają zastosowanie w akcie subsumcji. Nie można w sposób racjonalny uzasadnić, dlaczego organy administracji nie byłyby zobowiązane do samodzielnego ustalenia przesłanek z art. 144 krio. Ustawodawca nie wskazuje w żadnym miejscu, że do ukonstytuowania obowiązku alimentacyjnego na podstawie tego przepisu potrzebny jest wyrok sądu rodzinnego. Obowiązek alimentacyjny może przecież powstać poprzez umowę albo konkludentnie - poprzez wykonywanie czynności właściwych dla alimentacji. Taka sytuacja ma miejsce w niniejszym stanie faktycznym. O ile w art. 144 krio statuuje się prawo do żądania, o tyle przecież żądanie takie nie musi mieć miejsca wtedy, kiedy obowiązek ten jest już wykonywany. Całkowitym absurdem byłoby każdorazowe zobowiązanie uprawnionego z alimentacji do wnoszenia powództwa o alimenty w sytuacji, gdy przecież zobowiązany na zasadzie art. 144 krio już taki obowiązek alimentacyjny wykonuje. Rozumowanie Sądu w niniejszej sprawie sprowadza się do konstatacji, że nawet jeśliby wszystkie przesłanki z art. 144 krio zostały spełnione, to wskutek tego, że obowiązek alimentacyjny skarżącej nie został stwierdzony wyrokiem sądu cywilnego - skarżąca nie będzie posiadała prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Takie rozumowanie jest błędne, bo nie uwzględnia celu świadczenia pielęgnacyjnego i stoi w sprzeczności z zasadami konstytucyjnymi. Sąd ponadto nie dostrzegł, że w kierunku istnienia obowiązku alimentacyjnego skarżącej nie przeprowadzono żadnego postępowania dowodowego, chociaż organy były zobowiązane do rozważenia wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych z urzędu. Organy administracji nigdy nie ustaliły, czy na skarżącej ciąży obowiązek alimentacyjny, czego Sąd nie dostrzegł.

W skardze kasacyjnej podzielono pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego, wyrażony w wyroku z dnia 19 lutego 2016 r., sygn.. akt I OSK 1670/14, że literalna wykładnia omawianych przepisów w okolicznościach rozpoznawanej sprawy prowadzi do pozbawienia osoby faktycznie sprawującej opiekę, a zobowiązanej do alimentacji w dalszej kolejności (siostra), prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Akceptacja takiej wykładni prawa naruszałaby konstytucyjne zasady sprawiedliwości społecznej, nakaz ochrony i opieki nad rodziną, jak również wynikający z art. 71 ust. 1 Konstytucji, nakaz szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej. W orzecznictwie wyraźnie zauważalna jest tendencja do odchodzenia od przyjętej do niedawna powszechnie zasady clara non sunt interpretanda (jasne nie wymaga interpretacji), która wyłączała dopuszczalność stosowania wykładni systemowej i funkcjonalnej wówczas, gdy za pomocą najprostszych reguł wykładni językowej możliwe jest wykazanie jednoznaczności danego wyrażenia. Szczególnie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego podejmowane są próby przełamania tradycyjnej koncepcji posługiwania się wyłącznie bezpośrednim rozumieniem tekstu prawnego, przy czym coraz większe znaczenie zaczynają odgrywać metody wykładni inne niż tylko wykładnia językowa danego tekstu. Prawo dopuszcza bowiem odstąpienie od wyraźnego sensu językowego przepisu, gdy interpretacja językowa prowadzi ad absurdum lub rażąco niesprawiedliwego rozstrzygnięcia i w tego rodzaju sytuacjach odstąpienie od sensu językowego przepisu nie uważa się za wykładnię niezgodną z prawem. Pomimo istniejącego stanowiska przyznającego pierwszeństwo językowej wykładni, w orzecznictwie w ostatnim czasie zaczyna przeważać pogląd o konieczności stosowania również innych dyrektyw interpretacyjnych w związku z niezadowalającymi wynikami ograniczania się wyłącznie do dyrektyw językowych. W każdym bądź razie w procesie wykładni prawa sądowi nie wolno ignorować wykładni systemowej lub funkcjonalnej poprzez ograniczenie się wyłącznie do wykładni językowej pojedynczego przepisu. Może się bowiem okazać, że sens przepisu, który wydaje się językowo jasny, okaże się wątpliwy, gdy skonfrontujemy go z innymi przepisami lub weźmiemy pod uwagę cel regulacji prawnej. W kontekście uzasadnionym stanem faktycznym sprawy, wybranie przez ustawodawcę z kręgu osób zobowiązanych do alimentacji wyłącznie rodzica i umożliwienie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego innym osobom zobowiązanym do alimentacji wyłącznie w sytuacji, gdy rodzice nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, narusza konstytucyjną zasadę równości, sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), a także godzi w konstytucyjne nakazy ochrony i opieki nad rodziną (art. 18 Konstytucji RP). W sytuacji bowiem, jak w niniejszej sprawie, pasierb strony (wnioskodawczyni) jest bezsprzecznie osobą chorą, wymagająca stałej i bieżącej opieki, pomocy i wsparcia. Powinności te realizuje wyłącznie strona, albowiem jego matka nie utrzymuje z nim kontaktu. Tak samo ojciec - przebywający w Irlandii. Pod adresem Sądu musi być zatem wyartykułowany zarzut poprzestania tylko na jednej metodzie wykładni z pominięciem konieczności wykorzystania wszystkich dostępnych metod wykładni w procesie interpretacji tekstu prawnego. Fakt, iż jedynie to, że żyje rodzic osoby wymagającej opieki, nie powinno stanowić negatywnej przesłanki dostępu do świadczenia pielęgnacyjnego dla innych osób zobowiązanych do alimentacji w sytuacji, gdy rodzic tej osoby z różnych względów nie jest zdolny do wykonywania pożądanej opieki. Z kręgu osób uprawnionych do świadczenia nie można bowiem wykluczyć macochy, jeśli rodzic nie jest w stanie takiej opieki sprawować. Uprawnienie macochy do świadczenia pielęgnacyjnego powinno w takiej sytuacji zależeć od tego, czy ze względu na swój stan zdrowia oraz na zakres i możliwości obowiązków opiekuńczych rodzic osoby niepełnosprawnej jest w stanie im podołać.

Pozbawienie macochy świadczenia pielęgnacyjnego naruszałoby konstytucyjną zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji), a także zasadę sprawiedliwości społecznej, pojmowaną nie w aspekcie socjalno-ekonomicznym, lecz odnoszoną również do społecznego poczucia sprawiedliwości, które w demokratycznym państwie prawnym nie powinno być przez ustawodawcę ignorowane (art. 2 Konstytucji) i godziłoby to w konstytucyjne nakazy ochrony i opieki nad rodziną w ogólności (art. 18 Konstytucji) oraz szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 71 ust. 1 Konstytucji). Aby rozstrzygnięcie w sprawie z wniosku skarżącej o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia, w związku ze sprawowaniem opieki nad niepełnosprawnym pasierbem, nie naruszało powyższych zasad konstytucyjnych, organ powinien ustalić, jaka jest sytuacja zdrowotna i życiowa ojca i matki G. G., przeprowadzić wywiad środowiskowy w celu zbadania, czy rodzina faktycznie razem zamieszkuje, czy stan zdrowia ojca i jego warunki życiowe pozwalają mu na sprawowanie pełnej i efektywnej opieki nad chorym synem. Niewłaściwe zastosowanie przepisów postępowania wskazanych w zarzucie niniejszej skargi miało wpływ na rozstrzygnięcie przedmiotowego postępowania. Gdyby organy dokonały prawidłowego zgromadzenia oraz oceny materiału dowodowego sprawy, albo gdyby Sąd wskazał nieprawidłowość w tym zakresie i nakazał organom w wyroku przeprowadzenie stosownego uzupełnienia i prawidłowej oceny materiału dowodowego, w zakresie jak wskazano powyżej oraz w treści skargi, miałoby to wpływ na całkowicie odmienne rozstrzygnięcie Sądu.

Może ponadto zdarzyć się, że z powodów leżących po stronie rodzica (np. wyrok skazujący za przestępstwo wobec dorosłej osoby niepełnosprawnej) wykluczona byłaby możliwość sprawowania przezeń opieki, co automatycznie pozbawiałoby wszystkich innych opiekunów spełniających kryteria z art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. W niniejszej sprawie taka drastyczna sytuacja nie zachodzi, jednakże niewątpliwie ojciec G. G. oświadczył, że nie może sprawować nad swoim synem opieki. Należy więc przyjąć, że w niniejszej sprawie brak możliwości sprawowania opieki przez ojca G. G. ma obiektywny charakter. W niniejszej sprawie skarżąca sprawuje nieustanną opiekę nad pasierbem. Ojciec G. G. przebywa w Irlandii w celach zarobkowych. Matka biologiczna nie chce sprawować nad nim opieki. W tak zarysowanym stanie faktycznym uznać należy, że istnieją obiektywne przyczyny do tego, aby uznać, że obowiązek alimentacyjny obciąża skarżącą.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw do jej uwzględnienia, dlatego podlega oddaleniu. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje bowiem sprawę tylko w granicach skargi kasacyjnej (art. 183 § 1 ppsa), z urzędu biorąc pod uwagę jedynie nieważność postępowania, co oznacza związanie przytoczonymi w skardze kasacyjnej jej podstawami, określonymi w art. 174 ppsa. Wobec niestwierdzenia zaistnienia przesłanek nieważności postępowania, oceniając wyrok Sądu pierwszej instancji w ramach zarzutów zgłoszonych w skardze kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny uznał te zarzuty za niezasadne.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Warunkiem przysługiwania świadczenia pielęgnacyjnego osobom wymienionym w cytowanym art. 17 ust. 1 pkt 4 jest przede wszystkim okoliczność, że ciąży na nich obowiązek alimentacyjny w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Skarżąca kasacyjnie podniosła, że spoczywa na niej obowiązek alimentacyjny wobec G. G. na podstawie art. 144 § 1 zd. 2 i § 3 krio, który stanowi, że dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od żony swego ojca, niebędącej jego matką, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego; do takiego obowiązku stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi.

Uprawnienie do żądania świadczeń alimentacyjnych unormowane w cytowanym art. 144 § 1 zd. 2 krio nie jest tożsame z obowiązkiem alimentacyjnym określonym w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Skoro bowiem ustawodawca odróżnił w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pojęcie "obowiązek alimentacyjny", użyte m.in. w art. 128 i nast. oraz pojęcie "świadczenie alimentacyjne", użyte m.in. w art. 144 § 1 zd. 2, to oznacza, że pojęcia te nie są tożsame. Nawet bowiem odesłanie zawarte w art. 144 § 3 krio wskazuje jedynie na odpowiednie stosowanie przepisów o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi. W art. 144 § 1 zd. 2 krio przyznano roszczenie o świadczenie alimentacyjne w opisanej w tym przepisie sytuacji, dlatego nie można tej wyjątkowej normy rozszerzać na inne jeszcze sytuacje, w których ustawodawca wprost oparł uprawnienie na obciążeniu obowiązkiem alimentacyjnym, a nie jedynie na obowiązku świadczeń alimentacyjnych.

Przedmiotem oceny Sądu pierwszej instancji nie było istnienie po stronie skarżącej obowiązku alimentacyjnego dla potrzeb stosowania przepisów krio, lecz jedynie okoliczność dopuszczalności uznania skarżącej za osobę obciążoną takim obowiązkiem w rozumieniu art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Nie można więc normatywnego wyjątku unormowanego w art. 144 § 1 zd. 2 i § 3 krio, określającego roszczenie o świadczenie alimentacyjne, traktować jako obowiązku alimentacyjnego w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, do którego ustawodawca odesłał w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych, skoro obowiązek alimentacyjny w przepisach tego kodeksu został unormowany odrębnie i normy dotyczące tego obowiązku stosuje się wobec świadczeń alimentacyjnych określonych w art. 144 § 1 i § 3 krio jedynie odpowiednio. Odpowiednie stosowanie dotyczy zatem tylko kwestii związanych z alimentacją w ramach przepisów krio i dlatego nie można uznać, aby oznaczało to nadanie świadczeniom alimentacyjnych charakteru obowiązku alimentacyjnego dla potrzeb stosowania przepisów spoza Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli w przepisach tych ustawodawca wyraźnie związał uprawnienie z obowiązkiem alimentacyjnym, a nie jedynie z odrębnie unormowanymi świadczeniami alimentacyjnymi.

Niezależnie od powyższego, przysługiwanie osobom wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego, jeżeli nie są spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, zostało przez ustawodawcę uzależnione od spełnienia dodatkowych warunków określonych w art. 17 ust. 1a powołanej ustawy, w tym w pkt 1, gdy rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W rozpatrywanej sprawie ustalono, że matka G. G. nie zajmuje się swoim synem, natomiast jego ojciec przebywa poza granicami Polski w celach zarobkowych i jak wskazała skarżąca, jego pobyt zarobkowy ma charakter stały. Takie okoliczności nie spełniają wymagań określonych w art. 17 ust. 1a pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Nie ma również dostatecznych powodów o tak szczególnym charakterze, aby wbrew literalnej treści powołanego przepisu uznać, że jakkolwiek rodzice G. G. żyją to jednak należałoby ich potraktować, jako osoby, o których stanowi powołany art. 17 ust. 1a pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Przytoczone w skardze kasacyjnej treści wybranych orzeczeń innych sądów dotyczą odrębnych stanów faktycznych dlatego nie mogą być traktowane, jako wiążące w niniejszej sprawie.

Prawidłowe jest zatem rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji uznające zaskarżone decyzje za zgodne z prawem, skoro skarżąca kasacyjnie nie należy do kręgu osób obciążonych obowiązkiem alimentacyjnym, o którym stanowi art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych w zw. z art. 128 i nast. krio.

W związku z powyższym, zarzuty kasacyjne naruszenia przepisów prawa materialnego nie zasługiwały na uwzględnienie. Również zarzuty naruszenia przepisów postępowania nie są zasadne, skoro zostały powiązane z obowiązkiem alimentacyjnym, co do którego nie zostało wykazane, aby obciążał skarżącą kasacyjnie. W rozpatrywanej sprawie nie doszło także do naruszenia interesu społecznego i słusznego interesu obywateli, ponieważ wbrew twierdzeniu zawartemu w skardze kasacyjnej, udzielenie opieki niepełnosprawnemu G. G. nie jest zależne od przyznania skarżącej kasacyjnie świadczenia pielęgnacyjnego.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 i art. 193 zdanie drugie ppsa, orzekł jak w sentencji wyroku.