Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Jan Paweł Tarno /spr./ Sędziowie Sędzia NSA Stanisław Nowakowski Sędzia NSA Bożena Walentynowicz Protokolant Marcin Sikorski po rozpoznaniu w dniu 16 lipca 2008 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej R. W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z dnia 26 lutego 2007 r. sygn. akt II SA/Op 677/06 w sprawie ze skargi R. W. na decyzję Wojewody O. z dnia [...] nr [...] w przedmiocie skreślenia wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia oddala skargę kasacyjną

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu wyrokiem z 26 lutego 2007 r., sygn. akt II SA/Op 677/06 oddalił skargę R. W. na decyzję Wojewody O. z [...] w sprawie odmowy skreślenia w akcie urodzenia nr [...] R., A. W. następujących części wpisu: imion: "B., B.", określenia płci: "żeńska", wzmianki dodatkowej: informacji o postanowieniu Sądu Rejonowego dla [...] W. z dnia [...], sygn. [...].

Wyrok ten zapadł w następujących okolicznościach sprawy. Wnioskiem z [...] pełnomocnik R. W. wskazując na art. 18 ustawy z 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (t. j. Dz. U. z 2004 r., nr 161, poz. 1688) wniósł o skreślenie w akcie urodzenia nr [...] R., A. W. następujących części wpisu: imion: "B., B.", określenia płci: "żeńska", wzmianki dodatkowej: informacji o postanowieniu Sądu Rejonowego dla [...] W. z dnia [...], sygn. [...] - w całości.

Decyzją z [...], nr [...] Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w P. działając na podstawie art. 7 ust. 4 Prawa o aktach stanu cywilnego odmówił skreślenia w akcie urodzenia nr [...] sporządzonym w USC w P. dotyczącym R., A. W. wskazanych powyżej części wpisu. W uzasadnieniu decyzji organ powołał się na treść art. 18 ust. 1 a.s.c. Wyjaśnił, iż w momencie sporządzania aktu urodzenia zawierał on wszystkie dane wymagane przepisem art. 40 ustawy. Uzasadniał także, iż stosownie do art. 21 a.s.c. wzmianki dodatkowe z chwilą ich wpisania stają się integralną częścią aktu stanu cywilnego. Organ stwierdził, iż zmian w treści aktu urodzenia dokonano na wniosek osoby, której akt dotyczy na podstawie postanowienia SR dla [...] W. z [...] i z tego powodu nie można uwzględnić wniosku o wykreślenie. Nadto organ powołując się na treść art. 4 ustawy wywiódł, iż akt stanu cywilnego stanowi wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych. Dokument ten ma charakter deklaratoryjny, gdyż stwierdza jedynie stan prawny, jaki powstał z mocy określonych zdarzeń prawnych. W ocenie organu do katalogu tych zdarzeń nie można zaliczyć transseksualizmu, którego występowanie polega jedynie na zmianie stanu psychicznego, a nie stanu prawnego człowieka. Stąd też przedmiotowy akt urodzenia nie zawiera danych naruszających dobra osobiste człowieka.

W uzasadnieniu odwołania od powyższej decyzji podniesiono, iż zaskarżona decyzja narusza prawo, w szczególności art. 18 a.s.c. Wskazano, że bez wątpienia dane, o których skreślenie wnosi R. W. naruszają jego dobra osobiste - informują lub stanowią podstawę do snucia domysłów odnośnie nietypowej orientacji seksualnej wnioskodawcy, a także o kwestiach dotyczących zmian lub nietypowości cech anatomicznych wnioskodawcy, a zatem te części wpisu w myśl powołanego przepisu winny być skreślone. Ponadto w uzasadnieniu decyzji nie odniesiono się do kwestii "dóbr osobistych" R. W., która stanowi wyłączną podstawę wniosku.

Decyzją z [...], nr [...] Wojewoda O. działając na podstawie art. 157 § 1 w związku z art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. oraz art. 18 a.s.c. stwierdził nieważność decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w P. z [...], w sprawie danych zamieszczonych w akcie stanu cywilnego nr [...]. W uzasadnieniu stwierdził, iż w przedmiotowej sprawie ze względu na jej charakter nie jest możliwie działanie pełnomocnika, a w szczególności pełnomocnik nie może złożyć wniosku w imieniu strony, a tylko jako pośrednik uczestniczący w postępowaniu, czyli wniosek musiałby być podpisany przez stronę z podpisem urzędowo poświadczonym. W związku z powyższym przedmiotowa decyzja została wydana bez wniosku - podania osoby zainteresowanej, więc jest aktem administracyjnym dotkniętym wadą nieważności.

Od powyższej decyzji odwołanie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji złożył pełnomocnik R. W., wnosząc o jej uchylenie, zarzucając naruszenie szeregu przepisów postępowania, w szczególności art. 6-8, 10 § 1, 12 § 1, 32, 145 §1 pkt 4, 156 § 1 pkt 2 k.p.a. oraz art. 18 ust. 2 a.s.c., poprzez całkowite błędne przyjęcie, że wniosku w przedmiotowej sprawie nie może sporządzić i wnieść pełnomocnik strony.

Jednocześnie Wojewoda O. wydanym na podstawie art. 134 k.p.a. postanowieniem z [...], nr [...] stwierdził, że odwołanie adwokata J. M. od decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego z [...], znak: [...], jest niedopuszczalne, ponieważ wniesione zostało przez osobę nie będącą stroną w przedmiotowej sprawie.

Na powyższe postanowienie do WSA w Opolu skargę wniósł pełnomocnik R. W. wnosząc na zasadzie art. 145 § 1 pkt 1 lit. b) i c) p.p.s.a. o jego uchylenie w całości oraz zasądzenie od Wojewody O. zwrotu kosztów postępowania.

Wyrokiem z 06 kwietnia 2006 r, II SA/Op 472/05 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu uchylił zaskarżone postanowienie.

Decyzją z [...], nr [...] Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. uchylił w całości decyzję Wojewody O. z [...], stwierdzającą nieważność decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w P. z [...], i umorzył postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji przed tym organem.

Decyzją z [...], nr [...] Wojewoda O. działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. oraz art. 18 a.s.c., po rozpatrzeniu odwołania wniesionego przez adwokata J. M. - pełnomocnika R. W., od decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w P. z dnia [...], nr [...], utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu organ podkreślił, że danymi wymaganymi przez prawo są dane, które prawo nakazuje wymienić w poszczególnych rodzajach aktu stanu cywilnego. Przy sporządzaniu aktu urodzenia dane te określa art. 40 ustawy. Natomiast danymi nieprzewidzianymi przez prawo lub naruszającymi dobra osobiste są: dane przynoszące ujmę zainteresowanemu jak np. informacje o urodzeniu w więzieniu, szpitalu psychiatrycznym, upośledzeniu psychicznym lub fizycznym; informacje kolidujące z przepisami Konstytucji RP lub innych ustaw np. informacje o wyznawanej religii, rasie, narodowości. Zakaz zamieszczania danych niezgodnych z prawem dotyczy również wzmianek dodatkowych. Organ wywiódł, iż dobra osobiste człowieka, w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają - zgodnie z art. 23 kodeksu cywilnego - pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Ustawowy katalog dóbr osobistych nie ma charakteru zamkniętego, zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K. z [...], sygn. akt [...] - płeć człowieka jest dobrem osobistym, co jest kwestią bezsporną. Organ zwrócił szczególną uwagę na zapis art. 4 a.s.c., zgodnie z którym "akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych...". W ocenie organu nie jest sporne, że po sporządzeniu aktu stanu cywilnego mogą nastąpić zdarzenia mające wpływ na jego treść lub ważność, które podlegają rejestracji w urzędach stanu cywilnego w formie wzmianek dodatkowych wpisywanych na marginesie aktu (art. 21 ust. 1 ustawy). Podstawę do wpisania wzmianki stanowią m.in. prawomocne orzeczenia sądów, co miało miejsce w przedmiotowej sprawie (art. 21 ust. 2 ustawy). Organ powołał się na pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1992 r., sygn. akt III CZP 40/92, lex 162225). Wskazał również, iż zgodnie z art. 18 ust. 2 a.s.c. wykreśleniu podlegają jedynie części wpisu, które nie mogą być zamieszczone w akcie stanu cywilnego, czyli dane nieprzewidziane przez prawo lub dane naruszające dobra osobiste. Zdaniem organu, skreślenie imion: B. B. i płeć: żeńska nie zalicza się ani do jednej ani do drugiej grupy danych. Ponadto wzmianka dodatkowa naniesiona na wniosek R., A. W. nie może być unieważniona, ponieważ zdarzenie mające wpływ na treść aktu stanu cywilnego nastąpiło zgodnie z prawdą (postanowienie Sądu Rejonowego dla [...] W. z [...], sygn. [...]). Organ stwierdził, iż akta stanu cywilnego mają poufny charakter, co przejawia się w zasadzie ograniczonej jawności ksiąg stanu cywilnego, zawartej w art. 83 ustawy. Nadto wyjaśnił, iż odpis zupełny aktu urodzenia będzie zawierał dosłowne powtórzenie treści aktu stanu cywilnego wraz ze wszystkimi wzmiankami dodatkowymi, natomiast odpis skrócony aktu urodzenia podaje treść po uwzględnieniu treści wzmianek dodatkowych, czyli R., A. W.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego pełnomocnik R. W. na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit a) i c) i art. 200 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości oraz zasądzenie od Wojewody O. na rzecz R. W. zwrotu kosztów postępowania, w tym 600 zł kosztów zastępstwa adwokata. Zarzucił naruszenie art. 18 a.s.c., przez błędne przyjęcie, że dane zamieszczone w akcie USC informujące o zmianie płci wnioskodawcy nie naruszają jego dóbr osobistych i co za tym idzie nie powinny być skreślone z treści aktu urodzenia wnioskodawcy oraz naruszenie art. 107 k.p.a. przez sporządzenie ogólnikowego uzasadnienia decyzji, bez odniesienia się do konkretnej sytuacji wnioskodawcy i do realiów przedmiotowej sprawy z czego wynika, że Wojewoda, przed wydaniem decyzji nie rozważył w sposób dostateczny wszystkich okoliczności sprawy, co miało wpływ na jej wynik. Podniesiono, iż organ nie odpowiedział na dwa zasadnicze pytania, a mianowicie: czy informacja o zmianie płci wnioskodawcy zalicza się do danych naruszających dobra osobiste (art. 18 ust. 1 ustawy), a jeśli tak to, jaki wpływ ma ta okoliczność na treść aktu stanu cywilnego. Wskazano również, iż błędnym jest pogląd organu, że wzmianka nie może być "unieważniona", gdyż jest prawdziwa, ponieważ także fakty prawdziwe mogą naruszać dobra osobiste. Wywiedziono, że ustawodawca tworząc art. 18 nie zakładał, że w aktach stanu cywilnego mogą się znajdować nieprawdziwe dane chyba, że jest spełniony warunek opisany w omawianym przepisie. Ponadto jest rzeczą oczywistą, że dane, o których skreślenie wnosi R. W., naruszają jego dobra osobiste, w tym zakresie powtórzono wywody zawarte w odwołaniu. Podkreślono, iż sam Wojewoda w zaskarżonej decyzji podnosi, że akta stanu cywilnego mają poufny charakter i sugeruje, że wnioskodawca może korzystać ze skróconych aktów urodzenia, które nie będą zawierać "wzmianek dodatkowych", zatem pośrednio w zaskarżonej decyzji przyznano, że treść zupełnego aktu urodzenia wnioskodawcy jest taka, że lepiej jej nie ujawniać osobom postronnym. Jednak byłby to tylko półśrodek, są bowiem sytuacje, w których należy przedłożyć zupełny akt urodzenia, np. ubiegając się o obywatelstwo innego państwa. Dodatkowo podniesiono, że w państwie prawnym i demokratycznym obywatel nie może się wstydzić, czy obawiać ujawnienia treser swego zupełnego aktu urodzenia. Ponadto przepis art. 18 ust. 1 a.s.c. wprost zakazuje zamieszczania danych naruszających dobra osobiste, a zatem jest to coś więcej niż zamieszczenie danych zbędnych.

Na rozprawie w dniu 13 lutego 2007 r. pełnomocnik skarżącego podtrzymał skargę oraz wywody w niej zawarte. Na poparcie swoich twierdzeń przedstawił odpis skrócony aktu urodzenia wydany [...], w którym wpisano jako płeć literę "F", co zgodnie z objaśnieniami oznacza płeć żeńską. Ponadto podkreślił, iż priorytet ma ochrona dóbr osobistych, a takim dobrem na pewno jest płeć, nawet kosztem wpisywania do aktu urodzenia danych prawdziwych. Wskazał także na treść art. 37 a.s.c., który w pełni chroniłby skarżącego, gdyby dokonano zmian w akcie źródłowym. Zwrócił uwagę na problemy, na które napotyka skarżący przy domaganiu się odpisów aktu urodzenia, który to dokument jest dokumentem podstawowym dotyczącym życia człowieka i często żądanym. Dodał, iż w praktyce urzędu okazuje się, że dokumenty, na podstawie których dokonano wzmianki aktu urodzenia są dla wszystkich dostępne. Okoliczność ta jest dla skarżącego krzywdząca i za każdym razem naraża na nieprzyjemności i stres.

W uzasadnieniu wyroku oddalającego skargę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu stwierdził, że przedmiotem jego oceny była decyzja Wojewody O. z dnia [...], Nr [...], który działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. oraz art. 18 a.s.c., utrzymał w mocy decyzję Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w P. z [...], nr [...], którą odmówiono skreślenia w akcie urodzenia nr [...] sporządzonym w USC w P. dotyczącym R. A. W. następujących części wpisu: imion: "B. B.", określenia płci: "żeńska", wzmianki dodatkowej: "informacji o postanowieniu Sądu Rejonowego dla [...] W. z dnia [...], sygn. [...]" -w całości. Przeprowadzona kontrola legalności zaskarżonej decyzji wykazała, iż odpowiada ona wymogom prawa.

Podstawę materialnoprawną rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie stanowią przepisy ustawy z 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego. Stosownie do art. 4 ustawy akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Użycie w przepisie określenia "wyłączny" oznacza, że tylko na podstawie aktu stanu cywilnego dopuszczalne jest udowodnienie faktu urodzenia, a także podstawowych danych w nim zawartych, takich jak: płeć, imię, nazwisko. Zdarzenie, o którym mowa w powołanym przepisie, znajduje też odbicie w formie wzmianki dodatkowej na marginesie aktu. Przy czym kwestię tą reguluje art. 21 ust. 1 a.s.c., zgodnie z którym jeżeli po sporządzeniu aktu stanu cywilnego nastąpią zdarzenia, które mają wpływ na jego treść lub ważność, zmiany z nich wynikające wpisuje się do aktu w formie wzmianki dodatkowej. Podstawę do wpisania wzmianki, o której mowa w ust. 1, stanowią prawomocne orzeczenia sądów, ostateczne decyzje, odpisy z akt stanu cywilnego oraz inne dokumenty mające wpływ na treść lub ważność aktu (art. 21 ust. 2 ustawy). Wzmianki dodatkowe z chwilą ich wpisania stają się integralną częścią aktu stanu cywilnego. Instytucję wzmianki dodatkowej ustawodawca przewidział na wypadek wystąpienia sytuacji, w której nie występuje przypadek pierwotnej niezgodności aktu stanu cywilnego z rzeczywistością. Taka sytuacja występuje w niniejszej sprawie. Na żądanie skarżącego, na podstawie postanowienia sądu, dokonano odpowiednich adnotacji w sporządzonym dla skarżącego akcie urodzenia.

Art. 28 a.s.c. stanowi, iż w akcie stanu cywilnego nie można dokonywać żadnych zmian, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wyjaśniono, iż aktem sporządzonym staje się akt po podpisaniu go przez kierownika urzędu stanu cywilnego. Po skończeniu procedury sporządzania aktu, staje się on dokumentem urzędowym o charakterze trwałym i deklaratoryjnym, to jest rejestrującym zdarzenia, które prawo nakazuje rejestrować. W ustawie przewidziane zostały jednak wyjątki od zasady trwałości aktu stanu cywilnego. Zmiany treści aktu stanu cywilnego można dokonać m. in. na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy poprzez skreślenie części wpisu dotyczącego danych, które nie mogą być w nim zamieszczone, w szczególności danych naruszających dobra osobiste. Zmiana taka następuje również przez wpisanie wzmianki dodatkowej o zmianach wynikających ze zdarzeń, które mają wpływ na jego treść lub ważność. Przy czym instytucja wzmianki dodatkowej z art. 21 a.s.c. służy zapewnieniu zgodności aktu stanu cywilnego ze stanem rzeczywistym, gdy na skutek zdarzeń zaszłych po sporządzeniu aktu, a mających wpływ na jego treść, wymaga on odpowiedniego uzupełnienia (por. uchwała SN z dnia 08 maja 1992 r., sygn. akt III CZP 40/92, LEX nr 162225). Odnosząc powyższe rozważania prawne na grunt rozpoznawanej sprawy należy stwierdzono, iż zmiany wprowadzone do przedmiotowego aktu urodzenia w formie wzmianki dodatkowej dokonane zostały na wniosek samego zainteresowanego, R. W.. Jednocześnie podkreślono, iż dane takie jak: nazwisko, imię i płeć dziecka są to dane wymagane przez prawo, które wpisuje się do aktu urodzenia. Dlatego też organ sporządzający akt urodzenia skarżącego w jego pierwotnym brzmieniu wpisał do niego powyższe dane, które były zgodne ze stanem rzeczywistym istniejącym w dniu jego sporządzania. Z kolei zdarzenie w postaci zmiany płci skarżącego nastąpiło już po sporządzeniu aktu urodzenia, a jedyną możliwością jaka została przewidziana przez obowiązującą ustawę, pozwalającą na naniesienie tej zmiany do aktu było jej wpisanie w formie wzmianki dodatkowej. Tak też wypowiedział się Sąd Najwyższy, w powoływanym już orzeczeniu, stwierdzając, iż płeć osoby fizycznej wpływa na zakres jej praw i obowiązków. Skoro więc zmiana płci nie jest okolicznością prawnie obojętną, to należy dopuścić, w uwzględnieniu interesu prawnego osoby, u której nastąpiła zmiana płci, żądanie ustalenia tej zmiany, jako podstawę do ujawnienia jej w akcie stanu cywilnego w drodze wzmianki dodatkowej.

Dokonując natomiast oceny powyższej zmiany w świetle art. 18 a.s.c., w szczególności naruszenia dóbr osobistych skarżącego stwierdzono, że nie ulega wątpliwości, że płeć człowieka jest dobrem osobistym. Przy czym zauważono, co wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie, iż ocena czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, musi być dokonana przy stosowaniu kryteriów obiektywnych, nie można jej dokonywać na podstawie subiektywnego przekonania czy indywidualnej wrażliwości osoby, która czuje się dotknięta i żąda ochrony prawnej. W ocenie Sądu w okolicznościach niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż dane jakie są wpisane w akcie urodzenia R.W. nie mogą zostać zaliczone do kategorii danych naruszających jego dobra osobiste. Przedmiotowy akt urodzenia stanowi bowiem dowód zdarzeń, jakie miały miejsce w życiu skarżącego, najpierw faktu jego urodzenia i danych z tym związanych, a następnie faktu zmiany płci. Dlatego też nie można uznać za słuszny zarzutu skarżącego, iż wpisane dane naruszają jego dobra osobiste w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy. Podkreślono, iż ustawa w jej obecnym kształcie nie przewiduje żadnej innej możliwości odzwierciedlenia w akcie urodzenia zmiany płci. Dlatego też organy obu instancji słusznie przyjęły, że nie zachodzą podstawy do skreślenia wpisów wskazanych we wniosku R. W. i w istocie sporządzenia nowego zupełnego aktu urodzenia. Ponadto zwrócono uwagę na fakt, iż skreślenie z aktu urodzenia żądanych wpisów doprowadziłoby do takiej sytuacji, iż powstałby stan prawny, jaki nie istniał w dacie jego sporządzenia. Dokonanie bowiem skreślenia miałoby skutek ex tunc, to natomiast spowodowałoby stworzenie nowego stanu prawnego, który przedtem nie istniał.

Zdaniem Sądu w przedmiotowej sprawie nie zachodzą także podstawy do uznania, iż akt urodzenia R.W. mógłby zostać skreślony na podstawie art. 37 a.s.c. Przepisy ustawy określają bowiem sytuacje w których sporządza się nowy akt stanu cywilnego, dokonując skreślenia poprzednio sporządzonego. Sprawa zmiany płci nie została uregulowana w w/w ustawie. Ustawodawca nie przewidział w ustawie o aktach stanu cywilnego możliwości sporządzenia nowego aktu urodzenia w sytuacji zmiany płci. W tym zakresie podstawy prawnej nie stanowi art. 18 ust. 2 a.s.c. Zmiana płci uzasadnia zmodyfikowanie, ze skutkiem ex nunc aktu urodzenia, a więc od chwili, gdy ona nastąpiła. Określenie płci człowieka jest elementem jego prawa stanu i jako takie podlega ochronie. Płeć człowieka jest jedną z koniecznych danych podlegających wpisowi do aktu urodzenia. Ujawnienie tego zespołu właściwości charakteryzujących organizmy nie narusza dóbr osobistych człowieka, a wręcz jest elementem obligatoryjnym, jaki musi znaleźć odzwierciedlanie w akcie urodzenia. Określenie płci nie może być uznane za okoliczność przynoszącą ujmę, gdyż dotyczy każdego człowieka i wynika z właściwości osobniczych. Dane dotyczące płci żeńskiej oraz pierwotnych imion skarżącego zostały w akcie urodzenia zmienione zgodnie z treścią postanowienia Sądu Rejonowego dla [...] W. z [...]. Zauważono także, iż krąg osób, które mogą potencjalnie zapoznać się z treścią aktu urodzenia skarżącego, jest dostatecznie wąski, i stąd też nie można mówić o możliwości rozpowszechniania zawartych w nim danych.

Zarzut naruszenia dóbr osobistych jest tym samym niezasadny. Wbrew zarzutom skargi organy rozważyły w sposób dostateczny wszystkie okoliczności sprawy. Uzasadnienie decyzji zawiera m.in. odpowiedź na pytanie, czy informacja o zmianie płci wnioskodawcy zalicza się do danych naruszających dobra osobiste (art. 18 ust. 1 ustawy), a jeśli tak to, jaki wpływ ma ta okoliczność na treść aktu stanu cywilnego. Organy administracji stanęły na stanowisku i taki pogląd zaprezentowały w uzasadnieniu decyzji, iż informacja o zmianie płci wnioskodawcy, uczyniona w ramach wzmianki dodatkowej, nie narusza dóbr osobistych skarżącego, a odzwierciedla zdarzenia, które mają wpływ na jego treść lub ważność.

Powyższy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu zaskarżono w całości, opierając skargę kasacyjną na podstawie naruszenia prawa materialnego, tj. art. 174 pkt l ustawy 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przez błędną wykładnię przepisu i brak zastosowania art. 18 prawa o aktach stanu cywilnego, w szczególności, przez błędne przyjęcie, że dane zamieszczone w akcie USC informujące o zmianie płci skarżącego nie naruszają jego dóbr osobistych i co za tym idzie nie powinny być skreślone z treści aktu urodzenia wnioskodawcy.

Wskazując na powyższe, wniesiono o: 1) uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Opolu do ponownego rozpoznania, 2) zasądzenie kosztów postępowania, w tym 2600 zł kosztów zastępstwa adwokata.

W uzasadnieniu stwierdzono, że zaskarżony wyrok jest kolejną decyzją niweczącą starania wnioskodawcy, wyrok ten w sposób rażący narusza przepis art. 18 a.s.c., który jednoznacznie stwierdza, że "(...) w akcie stanu cywilnego nie można zamieszczać danych naruszających dobra osobiste. (...)", a jeżeli takie dane znajdują się w akcie, - zostają skreślone. Dla niniejszej skargi jest rzeczą oczywistą, że dane, o których skreślenie wnosił R. W., naruszają jego dobra osobiste - informują o zmianie płci wnioskodawcy, mogą stanowić podstawę do snucia domysłów, odnośnie nietypowej orientacji seksualnej wnioskodawcy, a także o kwestiach dotyczących zmian lub nietypowości cech anatomicznych wnioskodawcy, zatem w myśl powołanego przepisu art. 18 ust. 2 a.s.c. te części wpisu winny być skreślone. Także autorzy komentarza do a.s.c. jednoznacznie wskazują, że "Naruszeniem dobra osobistego jest np. wpisanie w akcie urodzenia jako miejsca narodzenia dziecka zakładu karnego albo szpitala psychiatrycznego, wpisanie w akcie urodzenia dziecka obojnakiego w rubryce "Płeć" wyrazów "płeć nieustalona" (...)", podnoszą także, że "wzmianki dodatkowe" stanowią integralną część aktu stanu cywilnego i również we wzmiankach nie można zamieszczać danych naruszających dobra osobiste (K. Gondorek i A. Ustowska, Prawo o aktach stanu cywilnego z komentarzem, Warszawa 1991 r., s. 99 i 100), jak się wydaje jest bez znaczenia, czy dane naruszające dobra osobiste odnoszą się do kwestii pierwszorzędnych czy mniej istotnych - nie powinny być wpisywane, a jeżeli już je wpisano, ulegają skreśleniu.

Mimo, że zdarzają się dzieci obojnakie, zapewne nie ma aktów urodzenia zawierających stwierdzenie "płeć nieustalona" - wpisuje się nieprawdę, by chronić dobra osobiste osoby, której akt dotyczy, dlatego musi dziwić w tym wypadku, nadmierne przywiązanie do prawdy WSA w Opolu, kosztem dobrego imienia, spokoju R. W., czemu WSA daje wyraz na str. 8 uzasadnienia zaskarżonego wyroku. WSA w Opolu tworzy sytuację, w której w państwie prawnym i demokratycznym obywatel może się wstydzić czy obawiać ujawnienia treści swego zupełnego aktu urodzenia sporządzonego przez urząd państwowy. Art. 18 a.s.c. daje prymat ochronie dóbr osobistych nawet przed prawdą - ustawodawca tworząc ten przepis nie zakładał przecież, że w aktach będą się znajdowały dane nieprawdziwe, te dane są prostowane w trybie art. 31 a.s.c.

Na s. 9 uzasadnienia WSA stwierdza, że "Określenie płci nie może być uznane za okoliczność przynoszącą ujmę, gdyż dotyczy każdego człowieka i wynika z właściwości osobniczych.", a dwie linijki niżej WSA podaje, iż krąg osób, które mogą się zapoznać z treścią aktu urodzenia skarżącego, jest dostatecznie wąski", z tych stwierdzeń WSA w Opolu należy wnioskować, iż sąd ten uważa, że skoro skarżący miał pecha jeśli chodzi o płeć - to jego sprawa, w ostateczności nie musi pokazywać swego zupełnego aktu urodzenia - pogratulować WSA w Opolu trafnej i wnikliwej, humanitarnej wykładni prawa.

Podniesiono, że powyższe uwagi skarżącego są zasadne w odniesieniu do każdego człowieka, stanowisko WSA jest jednak szczególnie dotkliwe dla skarżącego, gdyż przebywa on czasowo w F., gdzie ma żonę i dziecko, pracę, ustabilizowaną sytuację życiową i gdzie władze wymagają w pewnych kwestiach przedłożenia zupełnego aktu urodzenia.

Omawiając kwestię wzmianki dodatkowej z art. 21 a.s.c. i uchwały SN z 8 V 1992 r., III CZP 40/92, która sugeruje wpisywanie zmiany płci w charakterze wzmianki dodatkowej do aktu urodzenia stwierdzono, że uchwałę tą należy uznać za anachroniczną. Dodatkowo SN nie analizował zagadnienia w aspekcie ochrony dóbr osobistych osoby zainteresowanej i art. 18 a.s.c., brak tego elementu sprawia, że uchwała ta jest także niepełna, pomija istotne kwestie ochrony dóbr osobistych osób zainteresowanych, które często chcą rozpocząć zupełnie nowe życie bez "urzędowego" stwierdzenia kim były w przeszłości, tym bardziej, że kwestie zmiany płci nie są "zawinione" przez kogokolwiek, a na pewno nie przez zainteresowanych, ci ostatni mają wiele negatywnych doznań i istnienie "śladu" ich poprzedniej tożsamości jest zbędne, a niekiedy poniżające; nawet osobom karanym zaciera się po jakimś czasie fakt ukarania.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 174 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Naczelny Sąd Administracyjny jest związany podstawami skargi kasacyjnej, albowiem według art. 183 § 1 ustawy - p.p.s.a. rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod uwagę jedynie nieważność postępowania. Związanie NSA podstawami skargi kasacyjnej wymaga prawidłowego ich określenia w samej skardze. Oznacza to konieczność powołania konkretnych przepisów prawa, którym - zdaniem skarżącego - uchybił sąd, określenia, jaką postać miało to naruszenie, uzasadnienia zarzutu ich naruszenia, a w razie zgłoszenia zarzutu naruszenia prawa procesowego - wykazania dodatkowo, że to wytknięte uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Kasacja nieodpowiadająca tym wymaganiom, pozbawiona konstytuujących ją elementów treściowych uniemożliwia sądowi ocenę jej zasadności. Ze względu na wymagania stawiane skardze kasacyjnej, usprawiedliwione zasadą związania Naczelnego Sądu Administracyjnego jej podstawami sporządzenie skargi kasacyjnej jest obwarowane przymusem adwokacko - radcowskim (art. 175 § 1 - 3 p.p.s.a). Opiera się on na założeniu, że powierzenie czynności sporządzenia skargi kasacyjnej wykwalifikowanym prawnikom zapewni jej odpowiedni poziom merytoryczny i formalny, umożliwiający Sądowi II instancji dokonanie kontroli zaskarżonego orzeczenia.

Złożona w rozpatrywanej sprawie skarga kasacyjna, choć formalnie odpowiada przedstawionym wymogom, to jednak podniesionego w niej zarzutu nie można uznać za usprawiedliwiony.

Jest kwestią bezsporną, że płeć człowieka jest dobrem osobistym – por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 30 kwietnia 2004 r., sygn. akt I ACa 276/04. Przy tym, jest to dobro osobiste, które zgodnie z art. 40 ust. 1 pkt 1 a.s.c. podlega wpisaniu do aktu urodzenia. Jeżeli organ administracyjny nie dopełniłby tego obowiązku, to sporządzony przez niego akt urodzenia byłby niepełny i podlegałby uzupełnieniu na zasadzie art. 36 a.s.c. Jednocześnie – jak słusznie zauważyły organy administracji, jak i Sąd I instancji – akt stanu cywilnego stanowi wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych (art. 4 a.s.c.). Użycie w przepisie określenia "wyłączny" oznacza, że tylko na podstawie aktu stanu cywilnego dopuszczalne jest udowodnienie faktu urodzenia, a także podstawowych danych w nim zawartych, takich jak: płeć, imię, czy nazwisko. Kwestia ta nie budzi najmniejszych wątpliwości w orzecznictwie NSA – por. np. wyrok NSA z 8 grudnia 2004 r., OSK 1429/04, LEX nr 162323, w którym stwierdzono, że nie zaświadczenie z archiwum państwowego o dacie urodzenia, ale akt stanu cywilnego jest wyłącznym dowodem daty urodzenia. Jeżeli po sporządzeniu aktu stanu cywilnego nastąpią zdarzenia, które mają wpływ na jego treść (np. zmiana imienia lub płci) lub ważność, zmiany wynikające z tych zdarzeń wpisuje się do aktu w formie wzmianki dodatkowej (art. 21 ust. 1 a.s.c.). Podstawę do wpisania wzmianki, o której mowa w ust. 1, stanowią prawomocne orzeczenia sądów, ostateczne decyzje, odpisy z akt stanu cywilnego oraz inne dokumenty mające wpływ na treść lub ważność aktu (art. 21 ust. 2 ustawy). Wzmianki dodatkowe z chwilą ich wpisania stają się integralną częścią aktu stanu cywilnego. Instytucję wzmianki dodatkowej ustawodawca przewidział właśnie na wypadek wystąpienia sytuacji, w której nie występuje przypadek pierwotnej niezgodności aktu stanu cywilnego z rzeczywistością. Taka sytuacja występuje w niniejszej sprawie. Na żądanie skarżącego, na podstawie postanowienia sądu, dokonano odpowiednich adnotacji w sporządzonym dla skarżącego akcie urodzenia. Zatem nowopowstały akt stanu cywilnego (ze wzmiankami dodatkowymi, których skreślenia domaga się skarżący) odpowiada dyspozycji art. 18 ust. 1 zd. 1 a.s.c., ponieważ zawiera tylko dane wymagane przez prawo.

Jednocześnie w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi sytuacja, o której mowa w art. 18 ust. 1 zd. 2 a.s.c. Umieszczenie w zupełnym akcie urodzenia danych nakazanych prawem (zmiana imion, zmiana płci, podanie orzeczenia sądowego, na podstawie którego dokonano wzmianki) z samego założenia nie może być traktowane jako zamieszczenie danych naruszających dobra osobiste. Rozumowanie przeciwne prowadziłoby bowiem do wewnętrznej sprzeczności ustawy. Trzeba byłoby przyjmować, że z jednej strony ustawa nakazuje umieścić określone dobra osobiste w akcie urodzenia (np. płeć), z drugiej zaś nakazuje ich wykreślenie, jeżeli na skutek zdarzeń późniejszych doszło do zmiany danego dobra osobistego, objętego obowiązkiem zamieszczenia w akcie stanu cywilnego. Rozumowanie takie, że zamieszczenie w akcie urodzenia nakazanych prawem dóbr osobistych (imię, nazwisko, płeć) nie narusza dóbr osobistych strony (skarżący w gruncie rzeczy żąda przecież nowego aktu urodzenia poprzez zatarcie wszelkich zmian, jakie nastąpiły w jego stanie cywilnym), zaś uwidocznienie w zupełnym, pierwotnie sporządzonym akcie urodzenia zmian w dobrach osobistych skarżącego (takich, jak imię, nazwisko, płeć) narusza jego dobra osobiste jest pozbawione podstaw logicznego rozumowania.

Na marginesie tylko należy dodać, że skarżący nie wykazał, aby zamieszczenie danych, których skreślenia domaga się, spowodowało naruszenie jego dóbr osobistych. Nie podał nawet, jakie jego dobra zostały naruszone. Naczelny Sąd Administracyjny pragnie przypomnieć, że w postępowaniu administracyjnym ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto z określonego faktu wywodzi dla siebie skutki prawne (por. szerzej wyrok NSA z 28.08.2007 r., I OSK 1801/06). Skarżący twierdzi jedynie, że dane te "informują lub stanowią podstawę do snucia domysłów odnośnie nietypowej orientacji seksualnej wnioskodawcy, a także o kwestiach dotyczących zmian lub nietypowości cech anatomicznych wnioskodawcy". Nie wynika z tego, że skarżący jest w jakikolwiek sposób szykanowany z powodu ujawnienia określonych zdarzeń z jego przeszłości, ujawnionych w akcie urodzenia. Skarżący mówi tylko o swoich obawach, których w dodatku nie uzasadnia.

Z kolei twierdzenie, że taki akt urodzenia "tworzy sytuację, w której w państwie prawnym i demokratycznym obywatel może się wstydzić czy obawiać ujawnienia treści swego zupełnego aktu urodzenia sporządzonego przez urząd państwowy" wyraża jedynie pewne – subiektywne zresztą – przekonanie skarżącego. Powstaje zresztą uzasadnione pytanie, czego ma się wstydzić czy obawiać skarżący, skoro podjęte przez niego działania w celu zmiany płci są legalne, etyczne, racjonalne i uzasadnione w świetle aktualnych osiągnięć wiedzy medycznej? Na pewno fakt zmiany płci nie jest faktem nagannym i to bez względu na to, jakie kryterium jego oceny zostanie przyjęte. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, tego rodzaju fakty a priori nie mogą naruszać dóbr osobistych człowieka, ponieważ nie przynoszą mu jakiejkolwiek ujmy, ani też nie ukazują jego samego, czy też jego zachowania w złym świetle.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny uznał skargę kasacyjną za niemającą usprawiedliwionych podstaw i na podstawie art. 184 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w sentencji.