Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Sylwester Marciniak, , , po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2016 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia A. Sp. z o.o. w K. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 1 lutego 2016 r. sygn. akt III SA/Gl 1636/15 w zakresie odmowy przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie wpisu sądowego od skargi w sprawie ze skargi A. Sp. z o.o. w K. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 29 czerwca 2015 r., nr [...] w przedmiocie uchylenia decyzji w zakresie podatku od towarów i usług za okres od września 2012 r. do września 2013 r. i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania postanawia oddalić zażalenie.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 1 lutego 2016 r., sygn. akt III SA/Gl 1636/15, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach (dalej: sąd pierwszej instancji) odmówił przyznania A. Sp. z o.o. w K. (dalej: skarżąca lub spółka) prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych w części obejmującej uiszczenie wpisu sądowego od skargi tej spółki na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 29 czerwca 2015 r. w przedmiocie uchylenia decyzji w zakresie podatku od towarów i usług za okres od września 2012 r. do września 2013 r. i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu postanowienia sąd pierwszej instancji podkreślił wyjątkowość instytucji prawa pomocy i to, że to na wnioskodawcy spoczywa ciężar dowodu, iż znajduje się on w sytuacji uprawniającej do skorzystania z prawa pomocy. W związku z tym od stron ubiegających się o zwolnienie od kosztów sądowych oczekuje się aktywnej podstawy procesowej, przejawiającej się przede wszystkim w wyczerpującym podawaniu informacji na temat ich stanu majątkowego oraz w dostarczaniu wszelkich żądanych dokumentów, w oparciu o które ma zostać poddana analizie ich kondycja finansowa i możliwości płatnicze. To bowiem na podstawie przedłożonych dokumentów źródłowych musi zostać osiągnięty stan pewności co do tego, że wnioskodawca nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Odnosząc te rozważania do okoliczności sprawy sąd pierwszej instancji wskazał, że analiza przedłożonych przez skarżącą dokumentów źródłowych nie pozwala na wolną od wątpliwości ocenę wniosku, co wyłącza możliwość przyznania prawa pomocy w żądanym zakresie. Sąd zwrócił uwagę na to, że w sprawie pozostają nadal niewyjaśnione kwestie, które uniemożliwiają uwzględnienie wniosku, a dotyczące posiadanych przez spółkę rachunków bankowych – pomimo wezwania referendarza sądowego do przedłożenia wyciągów z posiadanych kont bankowych wyciągi te nie zostały do dnia wydania postanowienia nadesłane. Z tego względu sąd pierwszej instancji podzielił dominujący w orzecznictwie pogląd, że w przypadku uchylenia się przez stronę od przedstawienia wszelkich informacji na temat jej sytuacji finansowej istnieją podstawy do odmowy przyznania prawa pomocy.

W zażaleniu na powyższe postanowienie spółka zarzuciła naruszenie art. 246 § 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm., dalej: p.p.s.a.) przez nieprzyznanie prawa pomocy w sytuacji, gdy skarżąca wykazała, że nie ma dostatecznych środków na uiszczenie wpisu od skargi.

W uzasadnieniu zażalenia jego autor wskazał, że spółka nie przesłała wszystkich żądanych dokumentów (w tym wyciągów z rachunków bankowych), gdyż ich nie posiada. Składając wniosek o przyznanie prawa pomocy Prezes Zarządu spółki złożył jednak oświadczenie, o którym mowa w art. 252 § 1 p.p.s.a., a przepis ten nie zawiera żadnych wskazań co do potwierdzenia oświadczenia jakąkolwiek dokumentacją. Zgadzając się z tym, że w świetle art. 255 p.p.s.a. strona obowiązana jest do przedłożenia w wyznaczonym terminie dokumentacji, skarżąca stwierdziła równocześnie, że obowiązek ten ogranicza się wyłącznie do tej dokumentacji, którą strona posiada. Nie można też zdaniem skarżącej pominąć okoliczności, że wniosek o przyznanie prawa pomocy zawierał oświadczenie osoby reprezentującej wnioskodawcę o tym, że znana jest jej treść art. 233 § 1 Kodeksu karnego o odpowiedzialności za podanie nieprawdziwych danych lub zatajenie prawdy. Konsekwencją takiego oświadczenia jest niepodważalność wiarygodności treści uzasadnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy. Biorąc to pod uwagę spółka uznała, że wykazała, iż znajduje się w sytuacji uprawniającej do przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym. Nadto skarżąca wskazała, że poczyniła starania celem uzyskania dokumentacji żądanej przez sąd, jednak nie zdołała tego zrobić do czasu wydania postanowienia z dnia 1 lutego 2016 r.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Należy przede wszystkim zaznaczyć, że celem instytucji prawa pomocy jest zagwarantowanie dostępu do sądu podmiotom, których wyjątkowo trudna sytuacja materialna nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania. Przyznanie prawa pomocy w jakimkolwiek zakresie musi być jednak postrzegane jako wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania (por. art. 199 p.p.s.a.), co należy mieć na uwadze przy rozstrzyganiu o zastosowaniu tej instytucji. W związku z tym strona występująca na drogę postępowania sądowego winna mieć świadomość obowiązku ponoszenia kosztów tego postępowania oraz wyjątkowości zwolnienia z tego obowiązku, czego konsekwencją powinno być wykazanie w sposób wiarygodny i rzetelny, że zachodzą przesłanki do uwzględnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy.

W przedmiotowej sprawie spółka ubiega się o przyznanie jej prawa pomocy na podstawie art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a., zgodnie z którym osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane w zakresie częściowym, gdy wykaże ona, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Naczelny Sąd Administracyjny podziela pogląd sądu pierwszej instancji, że w okolicznościach sprawy spełnienie wskazanego wymogu nie zostało wykazane.

Należy przede wszystkim zauważyć, że nie ma wątpliwości, iż skarżąca nie wypełniła wezwania wystosowanego do niej w trybie art. 255 p.p.s.a. Nie kwestionując tej okoliczności spółka argumentuje, że:

1) art. 252 § 1 p.p.s.a. nie zawiera żadnych wskazań dotyczących potwierdzenia oświadczenia jakąkolwiek dokumentacją,

2) obowiązek dostarczenia dokumentów zażądanych przez sąd w trybie, o którym mowa w art. 255 p.p.s.a., dotyczy wyłącznie dokumentów znajdujących się w posiadaniu wnioskodawcy,

3) złożenie oświadczenia o znajomości treści art. 233 § 1 Kodeksu karnego skutkuje niepodważalnością wiarygodności uzasadnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy,

4) podjęła starania w celu uzyskania dokumentacji żądanej przez sąd, jednak okazały się one bezskuteczne.

Żaden z powołanych poglądów spółki nie zasługuje na uwzględnienie.

Ad 1) Choć trafnie spółka wskazała, że art. 252 § 1 p.p.s.a. nie przewiduje obowiązku potwierdzenia oświadczenia o stanie majątkowym i dochodach jakąkolwiek dokumentacją, nie oznacza to, że obowiązek taki nie powstaje w związku z otrzymaniem wezwania wystosowanego przez referendarza sądowego/sąd w trybie z art. 255 p.p.s.a. Należy podkreślić, że sąd pierwszej instancji nie wymagał od skarżącej, by we własnym zakresie (tj. bez wezwania z art. 255 p.p.s.a.) przedstawiała jakiekolwiek dokumenty, a tylko w takim przypadku można byłoby uznać, że kwestia podnoszona przez spółkę ma znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Ad 2 i 3) Zgodnie z art. 255 p.p.s.a. jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku, o którym mowa w art. 252, okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona jest obowiązana złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. Treść przepisu wskazuje jednoznacznie, że bezpodstawne jest stanowisko skarżącej o niepodważalności wiarygodności uzasadnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy – skoro tryb z art. 255 p.p.s.a. może być uruchomiony nie tylko wtedy, gdy oświadczenie wnioskodawcy jest niewystarczające, ale również w przypadku, gdy "budzi wątpliwości", nie można zgodzić się ze spółką, że istnieje obowiązek uwierzenia "na słowo" oświadczeniom zawartym w formularzu. Brak jest także w art. 255 p.p.s.a. wskazówek interpretacyjnych, które pozwalałyby na uznanie, iż podmiot wezwany do uzupełnienia wniosku może się ograniczyć do przedłożenia dokumentacji, którą już posiada, ignorując resztę wezwania. Wręcz przeciwnie, to do sądu (referendarza sądowego) należy decyzja, jakie dokumenty mogą się przyczynić do uzupełnienia oświadczenia wnioskodawcy, a wnioskodawca ma obowiązek wypełnienia wezwania sądu w całości, nie będąc uprawnionym do samodzielnego uznania, że może zrezygnować z uzyskania czy też przedłożenia stosownej dokumentacji. Choć należałoby się zgodzić z tym, że konieczne jest uwzględnienie przy rozstrzyganiu konkretnych przypadków tego, czy skarżący miał w ogóle możliwość przedłożenia sądowi żądanych dokumentów, nie oznacza to blankietowego przyzwolenia na wybiórcze traktowanie przez wnioskodawcę wezwania skierowanego do niego w trybie z art. 255 p.p.s.a. Rozumienie tego przepisu prezentowane przez spółkę pozbawiałoby tę regulację znaczenia, gdyż nie sposób nie dostrzec, że wnioskodawca mógłby się w ten sposób uchylić od przedstawienia każdego dokumentu, który nie potwierdza jego stanowiska o spełnianiu przesłanek przyznania prawa pomocy. Tymczasem celem trybu z art. 255 p.p.s.a. jest uzyskanie przez sąd pełni informacji na temat sytuacji majątkowej wnioskodawcy, tak by możliwe było dokonanie, na podstawie kompletnych danych, a nie tylko tych przedstawionych dobrowolnie przez – nieobiektywnego przecież – wnioskodawcę, oceny, czy spełnione zostały wymogi z art. 246 p.p.s.a., umożliwiające skorzystanie z instytucji prawa pomocy.

Odnosząc się już konkretnie do okoliczności sprawy należy zauważyć, że dokumenty, na których nieprzedłożenie powołał się w zaskarżonym postanowieniu sąd pierwszej instancji to wyciągi z posiadanych przez spółkę kont bankowych (w formularzu PPPr skarżąca wskazała na posiadane przez siebie trzy rachunki bankowe). Jest to rodzaj dokumentu źródłowego, który standardowo jest uznawany za istotny dla oceny sytuacji majątkowej wnioskodawcy (por. art. 256 p.p.s.a., w którym wymienione zostały m.in. "wyciągi lub wykazy z posiadanych rachunków bankowych, w tym kont i lokat dewizowych"). Warto przy tym zaznaczyć, że przedłożenie sądowi tego rodzaju dokumentu nie powinno być trudne dla podmiotu, który jest właścicielem rachunków bankowych (jak w sprawie), co sprawia, że argument "nieposiadania" tej dokumentacji jest nieprzekonujący.

Ad 4) Nie wiadomo na czym miały polegać trudności w uzyskaniu żądanych przez sąd dokumentów – poza ogólnikowym wskazaniem na ich "nieposiadanie" skarżąca kwestii tej nie rozwinęła. Z kolei argument zażalenia, zgodnie z którym spółka "Poczyniła przy tym starania celem uzyskania dokumentacji żądanej przez Sąd, jednak nie zdołała jej zgromadzić do czasu wydania postanowienia z dnia 01.02.2016 r." jest rażąco nieprecyzyjny – nie wiadomo ani jakie czynności zostały przez skarżącą podjęte, ani z jakich powodów okazały się bezskuteczne. Stąd tylko nadmienić warto, że wątpliwe jest, by niemożliwe było uzyskanie z banku wyciągów z rachunków bankowych przez właściciela tych rachunków przez prawie cztery miesiące (otrzymanie wezwania – dnia 16 października 2015 r., wydanie postanowienia sądu pierwszej instancji – dnia 1 lutego 2016 r.).

Podsumowując powyższe należy uznać, że spółka nie wykazała, by wystąpiły usprawiedliwione przyczyny, dla których uchyliła się od wypełnienia całości wezwania o przedłożenie żądanych dokumentów, a bez nich – jak trafnie zauważył sąd pierwszej instancji, nie jest możliwe dokonanie miarodajnej oceny sytuacji finansowej, w której znajduje się spółka, a tym samym stwierdzenie, czy spełnia ona przesłanki do przyznania jej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Skoro to skarżącą obciążał obowiązek wykazania zaistnienia przesłanek z art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a., z którego to obowiązku w rzetelny sposób się ona nie wywiązała, nie realizując wezwania skierowanego do niej w trybie z art. 255 p.p.s.a., a fakt ten nie był na etapie zażalenia w żaden sposób kwestionowany, należy uznać, że skarżąca nie wykazała, by błędna była konkluzja sądu pierwszej instancji co do niewykazania w okolicznościach sprawy spełniania przesłanek przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Ze wskazanych przyczyn, na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 2 p.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny oddalił zażalenie.